Nga Qerim Vrioni* – Para pak muajsh u vu në qarkullim në Tiranë nga Shtëpia Botuese “Tirana&Times” libri me titull “Kalendar Historik: Ç’farë ka ndodhur më….?” i studiuesit dhe gazetarit të njohur shqiptar me banim dhe punë në Amerikë, Astrit Lulushi. Ky përbën padyshim një botim krejt të veçantë për Botën Shqiptare të letrave, por edhe si një boshësiplotësues për historinë dhe kulturën shqiptare.
Kalendarët janë disa llojesh, shkencor, kulturor, politikë, fetar, ushtarak etj, por të gjithë kanë si bazë renditjen e termave sipas rrjedhës kohore, ditë, muaj, vit. Në historinë dhe kulturën shqiptare, i pari ndoshta është “Kalendar Kombiar (Kombëtar-shën.im)” i botuar në Sofje (Bullgari) nga Shoqëria “Dëshira” në vitin 1897. Ky kalendar ishte një botim i përvitshëm me karakter enciklopedik, kulturor, politik e letrar, po brenda tij të gjitha temat trajtoheshin me frymë të theksuar atdhetare. Ai është botuar me disa ndërprerje dhe numri i fundit i tij i takon vitit 1928, kur botues ishte Lumo Skëndo (Mit’hat Frashëri). Sidoqoftë, kalendari duke ngërthyer fusha të ndryshme, u kthye në një ndihmës të vyer për njerëzit e kulturës, politikës, shkencës dhe jetës shoqërore shqiptare në gjysmën e parë të shekullit të kaluar.
Pas “Kalendar Kombiar” në vend ka qarkulluar “Kalendari i Maleve”, kulturor, shkencor etj, i shtypur në Bruksel (Belgjikë) numri i vetëm më 1900. Mandej, “Kalendari Shoknisë “Dija”, 1906-1910, botim i përvitshëm e shtypur në Vjenë. Ndërsa, një tjetër , “Kalendari Enciklopedik”, nisi botimin më 1933 në Tiranë, dhe kishte karakter enciklopedik, kryesisht ekonomi, arsim dhe shëndetësi.
Pas L2B, Kalendari i parë në vend, u botua më 1945 nga Vasil Xhaçka, që e kishte nisur qysh në vitin 1933. Në vitin 1950, në Tiranë botohet nga “Dega e Historisë Ushtarake” e Ministrisë së Mbrojtjes Popullore përmbledhja kronologjike me titull “Kalendar Ushtarak”. Drejtimi i këtij libri ishte politik dhe ushtarak, por përherë nën prizmin e ideologjisë së diktaturës së proletariatit. Brenda tij kishte fakte të shtrembëruara, mohime vlerash, teprime mburrjesh e lëvdatash për politikanët e kohës, duke i munguar kështu sensi shkencor i domosdoshëm për punime të tilla. “Kalendari i botës shqiptare” me rreth 540 faqe, i autorit Thimi Çollaku u botua më 2010. Në fund ky kishte edhe Treguesi i emrave, që lehtësonte përdorimin.

Kështu, fusha e Kalendarëve në Shqipëri nuk ishte fare tokë e djerrë. Vet titulli “Kalendar Historik”, si i pari me këtë emërtim, dallohet nga parardhësit, prej vijës së mirëfilltë shkencore, e cila e përshkon atë tej e mbanë. Më ndryshe, “Kalendar Historik”, nëse do të botohej jo me rendin kohor, por me renditjen sipas alfabetit të emrave të vendeve, njerëzve, ngjarjeve etj, jo vetëm se mund të quhej fare mirë e saktë Enciklopedi Historike, por do të ishte fund e krye një e tillë. Jo se nuk përbën në të vërtetë një Enciklopedi libri 1200 faqesh dhe i shtypur me cilësi të lartë, por siç u cek më sipër, renditja e zerave në të nuk është alfabetike, por kronologjike, sepse brendia e tij, të drejton natyrshëm te ky emër i madh..
Për cilën kategori njerëzish është më i nevojshëm “Kalendari Historik” i Lulushit ? Pa hezitim e vonesë, përgjigja më e saktë do ishte, për të gjitha nivelet e moshave, arsimit, kulturës, profesionit etj. Kjo mbështetet edhe një thënie të popullit, se çdo njeri nuk ngopet me dituri, pasuri dhe lavdi. Gjithsesi, në rradhë të parë, ky Kalendar është i nevojshëm për studiuesit shqiptarë të fushave të ndryshme të shkencës dhe artit, të cilat për natyrën e veçantë të tyre kanë fije të domosdoshme lidhëse me historinë. Kështu, ata mund ta shfrytëzojnë atë si burim i ri dhe i besueshëm për disa çështje të ndryshme të së kaluarës, të cilat ende hanë diskutime.
I dobishëm ky botim mendoj se është edhe për nxënësit dhe studentët e shkollave dhe universiteteve, por mjaft i vlefshëm mbetet edhe për njerëz të tjerë, të cilët, në përgjithësi, kanë pasur dhe kanë edhe sot marrëdhënie të ngrohta me magjinë e librit. Sidoqoftë, ky libër, padyshim, zbukuron çdo bibliotekë shtëpie, jo vetëm nga paraqitja e jashtëme, por sidomos nga brendia e tij.
Ndër pikat e forta të këtij punimi madhor të Lulushit përbën edhe përditësimi i të dhënave të hershme për ngjarje të ndryshme të historike. Ato, natyrisht, zejnë hapësirën më të madhe në libër, madje mendojmë edhe më të rëndësishme të tij. Duke njohur skrupulozitetin e autorit edhe nga botimet e tij të mëprshme, lexuesit ndjejnë siguri kur hasin në faqet e këtij “Kalendar Historik”, të dhëna të kundërta me njohuritë e tyre më të hershme.
Një meritë tjetër e autorit të librit përbëjnë edhe fjalët e urta ose thëniet e njerëzve të ditur nga e gjithë bota, të cilat shërbejnë edhe si një kod mirësjelleje dhe edukate e, që ndodhen në fund të shumë faqeve të botimit. Autorët e tyre janë emra shumë të njohur qysh prej lashtësisë e deri në ditët tona, edhe për çështje të kohëve të fundit, të lëmit të etikës, arsimit, shkencës, politikës, kulturës, moralit, jetës së përditëshme, shëndetit, sportit, ekonomisë etj. Këto fjalë të urta (pjesë e mençurisë dhe urtësisë botërore) janë shumë të vlefshme e të zgjedhuara me shumë kujdes nga autori, sidomos sot, kur mirësjellja midis njerëzve nuk ka nivele shumë të larta (pavarësisht, nga arsimi, detyra, kultura) dhe forcë lëvizëse kryesore mbetet interesi material. Pra libri, ngërthen e shpalos mirë edhe vektorin edukativ.
Vlerë e shtuar tjetër e librit qëndron edhe tek gjuha e përdorur nga autori, shumë rrallë në faqet e tij mund të gjëndet ndonjë fjalë e huaj e cila nuk është zëvendësuar me atë përkatëse të gjuhës shqipe. Të mos harrohet se bëhet fjalë për një botim vëllimmadh me rreth 1200 faqe të cilat mbulojnë shumë ngjarje e figura të rëndësishme të historisë së njerëzimit, natyrisht jo veças nga Shqipëria, por prej të gjithë botës. Libri përmban edhe disa poezi të zgjedhura nga poetë anglishtfolës, të përkthyera me sqimë nga autori, i cili e lëvron me ëndje edhe këtë gjini letrare me krijime origjinale.
Për të arritur në faqen e fundit të “Kalendar Historik”, Astrit Lulushit, me siguri i është dashur të kalojë nëpër duar shumë libra e mjaft revista e gazeta, kryesisht në shqip dhe anglisht, i ka shtrydhur ato mirë e mirë, e më pas e ka kondensuar lëngun. Nuk kemi të bëjmë vetëm me gjetjen e të dhënave të reja por edhe me përzgjedhjen dhe trajtimin e tyre nën lupën e shkencëtarit dhe artistit. Thënë më ndryshe, për të arritur në faqen e 1200 të librit , me shumë gjasë, nga autori janë lexuar (shpesh edhe rilexuar) disa shumëfisha të këtij numuri katërshifror me faqe të shtypura, janë mbajtur shënime e janë skeduar zera, e sigurisht, nuk duket se ka qënë punë aqë e lehtë. Nuk duhet lënë pa përmendur fakti se për botime të tilla në vende të tjera, normalisht punojnë redaksi të tëra me disa antarë, specialistë të fushave të ndryshme të shkencës, kulturës, ekonomisë, jetës shoqërore etj.
Mendojmë gjithashtu, se faqosja e këtij botimi është mjaft e goditur e me fantazi , madje siç thuhet rëndomë, ai përbën një botim lluksi. Brenda tij, shumë shpjegime mbi njerëz apo ngjarje shoqërohen edhe me fotografitë përkatëse, çka e bënë tekstin edhe më të prekshëm për lexuesin.
Kuptohet lehtë se e gjithë kjo punë me atë përkushtim, kanë dashur muaj e vite që të materializoheshin në një libër të madh nga sasia e faqeve dhe nga vlera jo e zakontë e përmbajtjes. Ja vlen të shënohet gjithashtu, se këtu, ashtu si edhe në botimet dhe shkrimet e mëparshme të Lulushit (gjashtë libra origjinalë dhe një vëllim me përkthime, përveç dhjetra artikujve), karakteristikë është thjeshtësia dhe lakonizmi, ai e shpërfaq mendimin e tij qartë e në mënyrë të thukët.
“Kalendar Historik” i Astrit Lulushit, i arratisur politik nga diktatura komuniste në Shqipëri në vitin 1985, pahtëson edhe dashurinë e madhe të tij për atdheun, detyrimin e tij si intelektual publik për t’i shërbyer vendlindjes me përkushtim e devocion. Ky libër, ashtu si edhe të tjerët nga pena e Lulushit, ka parë dritën e shtypit në Shqipëri, vetëm me shpenzimet e tij, pra pa asnjë lloj sponsorizimi nga shteti shqiptar ose ndonjë biznes, siç veprohet rëndom në raste të tilla. Kjo tregon, përpos të tjerash, se largësia e tij gjeografike me Shqipërinë është shumë herë më e madhe se afërsia shpirtërore tij me vendlindjen.
Siç u theksua më sipër, prej më se një shekulli, në gjuhën shqipe janë botuar disa lloje kalendarësh, periodikë apo unikë, por vlerën shkencore dhe praktike të “Kalendar Historik” të Astrit Lulushit, vështirë ta ketë arritur ndonjë paraardhës.

*Studjues i fotografisë

A ka pasur  kontakte midis dy qytetërimeve ?/

Shkruan: Dr Niko FERRO/

Tema që do trajtojmë në vijim nuk është bërë ndonjëherë objekt studimi apo kërkimi të mirëfilltë shkencor. Është një temë e veçantë,  e pa rrahur më parë dhe si e tillë kërkon hulumtim të gjerë në tekste.

Janë të shumtë  librat që flasin për etruskët, për  gjuhën e tyre “misterioze”,  për kulturën e veçantë, mitologjinë e pasur dhe për traditat e hershme që e karakterizojnë si popull. Të tillë me shumicë ka edhe për  ilirët. Por kur bëhet fjalë për kontaktet midis dy popujve të cilët për disa shekuj me radhë  i ka ndarë vetëm  një det nuk gjejmë asgjë të shkruar qoftë dhe  një rresht të vetëm apo ndonjë detaj të vogël të shkruar kalimthi. Edhe ato pak  shkrime që janë bërë nga autorë të huaj dhe  të botuara së fundmi nuk flasin për këtë argument.

A është kjo mungesë e qëllimshme apo vjen si rezultat i mungesës së informacionit për marrëdhëniet që mund të kenë pasur dy qytetërimet, vështirë se mund të jepet një përgjigje e saktë.  Megjithatë na duhet të sqarojmë se paraqitja e kësaj teme  nuk do të thotë se është  më e rëndësishme se të tjerat, por të evidentojmë (mbështetur në gjetjet arkeologjike) nëse ka pasur kontakte midis dy qytetërimeve. Pikërisht këtë gjë synojmë të paraqesim në mënyrë koncize dhe pa u zgjatur në shkrime të tepërta. Më poshtë po rendisim vendet ku janë zbuluar objektet arkeologjike me origjinë etruske.

Objekte të zbuluara në Slloveni

• Në qytetin e Novo Mesto është zbuluar një objekt arkeologjik i identifikuar si tripod (enë me tre këmbë) e derdhur në bronz, i përdorur për ceremoni fetare. Sipas arkeologëve slloven ky objekt mund të jetë prodhuar në qytetin etrusk të Vetulonisë.[1] Ky objekt daton në   VII p. Kr.[2]
• Një kupë e prodhim etrusk i tipit “etruske-korintike” është zbuluar në afërsi të fshatit Striçna, Slloveni.[3]
• Një ojnohe e prodhimit etrusk e indetifikuar si tipi “etruske-korintike” është zbuluar edhe kjo në afërsi të fshatit Stična, Slloveni.[4]
• Dy Askos në formë shpendi nga Muzeu i Lubjanës. Sipas Stipčević[5] “dy objektet e tipit aksos (pas studimit) u arrit në përfundim se kanë analogji të përbashkëta me një tjetër askos të zbuluar në Bolonjë.
• Një helmet etruske me kreshtë dhe me zbukurim VIII p. Kr (fig1) gjetur në shpellën “Musja Jama” në Škocjan afër qytetit Divača, Slloveni. Sipas akademikut kroat Mate Suič: “gjetja e këtij objekti (fig 1) tregon se bregdeti i Adriatikut Lindor, i kryesuar nga Liburnët kishte lidhje të hershme me territorin etrusk që në periudhën villanoviane.[6]

Objekte të zbuluara në Kroaci:

• Në ishullin Vis në Kroaci është gjetur një enë etruske (fig 2) kantharos e tipit “bucchero”.[7]
• Po në këtë ishull është gjetur një enë etruske e tipit aribal.[8]
• Në vitin 1925 pranë lumit Kupa në qytetin e Sisak, Croaci, u zbulua rastësisht një monedhë etruske (fig 3).  Në “faqe” ka “rrotën” dhe në “shpinë” ndoshta “spirancën” paraqitet shumë e dëmtuar.  Kjo lloj monedhe etruske datohet në gjysmën e parë të shek III p.e.s.[9]
• Në vitin 1955 në varrin n. 47 të nekropolit japodik të Kompoljes në afërsi të Otočac u gjetën 5 objekte të punuar në qelibar. Objektet i janë dhënë formë me tipare njerëzore, gruaje. Të gjitha figurinat kanë dimensione të vogla që fillon nga 0.5 cm në 1 cm. Pas studimit të bërë në atë kohë u arrit në përfundim se 5 figurinat prej qelibari nuk janë të prodhimit japod por janë mall importi.[10] Krahasimi që u bë me të tjerat të gjetura në Itali mund të thuhet pa dyshim se atdheu i tyre është territori etrusk. Të tilla janë zbuluar në Bologna, Marzabotto, Roma, Vasto e të tjerë.  Stipčević doli në përfundim se këto objekte kanë hyrë nëpërmjet rrugëve detare nga qyteti etrusk i Spinës.[11]

Objekte të zbuluara në Bosnje Hercegovinë

• Një fibul etruske e tipit Certosa zbuluar në Vrankamen vicino a Krupa, Bosnje Hercegovinë.
• Një skyphos etrusk gjetur në afërsi të qytetit Sanski Most.
• Një enë me mbishkrim etrusk[12] (fig 4) gjetur në një kodër të vogël pranë Bugojno-s në Bosnje-Hercegovinë.[13] Kjo enë me mbishkrim sot ruhet në Zemaljskog Muzeja, Sarajevë, Bosnje- Hercegovina.

Objekte të zbuluara në Malin e Zi

• Në nekropolin e Gotovuša në afërsi të Pljevlja, qelibar të prodhimit etrusk. [14]

Objekte të zbuluara në Serbi

• Një kuti për mbajtje eshtrash e tipit etrusk[15] (fig 5) është zbuluar në një varrë në qytetin e Atenica në Serbinë Qendrore.[16]

Objekte të zbuluara në Shqipëri.

• Në muzeun arkeologjik të Durrësit ruhet një amforë e veçantë e cila besohet se mund të jetë me origjinë etruske? Sipas arkeologut shqiptar Fatos Tartarit. “Ndonjë autor e përcakton atë në mënyrë shumë të përgjithësuar si greko-italike, tipike për transportin e verës gjatë shek III p.e.s; kurse në gjetje të tjera e gjejmë si amforë vere të prodhimit etrusk.[17] Në Durrës kjo formë është gjetur qoftë në fundin e detit, qoftë në tokë. Ena ka përmasa mesatare me lartësi 67-72 cm e me diametër 37-40 cm.

Përfundimi

Ndonëse janë vetëm  pak objekte ato janë të mjaftueshme për  të dëshmuar se midis etruskëve dhe ilirëve ka pasur kontakte gjatë fazës II –III të Hekurit. Mendojmë se duhet të ketë të tjera objekte që ruhen në muzetë e shteteve të përmendura më lartë.  Përfshirja e tyre kërkon punim më të zgjeruar dhe gjithëpërfshirës. Pa dashur ta mbyllim me kaq po sjellim edhe një shënim të ilirologut të shquar Aleksandër Stipçeviq “Pavarësisht se disa objekte të cilat kanë tipare të artit vendas ilirë; ato i detyrohen shumë ndikimit etrusk”. [18]

Bibliografia

1- S GABROVEÇ. Etruskischer Niederschlag in Slowenien. Vol V. Wien. 1992

2- J. M. Turfa. The Etruscan World. Routledge Taylor & Francis Group, London and New York 2013

3- M. Suić. Jadranska obala u protohistoriji: kulturni i etnički problemi : simpozij održan u Dubrovniku 1976

4- A. Stipčević. Arte degli illiri. Edizione del Millione. Milano 1963

5- L. Bonfante. Etruscan Life and Afterlife. A Handbook of Etruscan Studies. Warminster: Aris & Phillips, 1986

6- S. Haynes. Etruscan Civilization: A Cultural History. J. Paul Getty Publications. Los Angelos 2005

7- M. Martelli. “Scrigni etruschi tardo-arcaici dall’Acropoli di Atene e dall’Illiria”. Prospetiva 1988-1989

8- ARCHAEOLOGIA IUGOSLAVICA. Volume 15 1974 f. VIII

9- R. VASIÇ. Gli Autariati, la tribu illirica piu grande e piu forte, nella storia e nell’archeologia. Gli Illiri e L’Italia. Convegno internazionali di Studi. Treviso 2004

10- R. VASIÇ. An Etruscan bone box from south-west Serbia and the problem of  Late Archaic imports in the central Balkan area. Arheoloski Vesnist nr 43 1992

11-Fatos Tartari. Amforat e Muzeut arkeologjik të Durrësit (përpjekje për një katalog të tyre). Iliria nr 2, 1982

12- Z. Dukat. I Mirnik. Etrušcanski i Umbrijski novci u arheološkom muzeju u Zagrebu. Vjesnik Arheološkog muzeja u Zagrebu, Vol.19 No.1 Rujan 1987.

Fig 1 . Përkrenare me origjinë etruske zbuluar në  Škocjan , Sloveni.

(Sipas Prokajinski Muzej Koper 2018)

Fig 2 . Kantharos etrusk e tipit “bucchero” shek VI p. Kr gjetur në ishullin e Vis, Croaci

Fig 3. Monedhë etruske gjetur në buzë lumit Kupa afër qytetit të Sisak, Croatia

(Sipas Dukat- Mirnik 1987)

Fig 4. Enë me mbishkrim etrusk shek. VI p. Kr

Gjetur në një kodër të vogël pranë Bugojno-s në Bosnje-Hercegovinë

(Sipas  Basler 1974)

Fig. 5 – Mbjetet e një kutie prej kocke, me origjinë etruske zbuluar në Atenica[19]

(Sipas VASIÇ 1990)

[1] S GABROVEÇ. Etruskischer Niederschlag in Slowenien. Vol V. Wien. 1992 f. 212

[2] J. M. Turfa. The Etruscan World. Routledge Taylor & Francis Group, London and New York 2013 f. 382

[3] Po aty f. 383

[4] Po aty f.383

[5] A. Stipčević. Arte degli illiri. Edizione del Millione. Milano 1963 f XIV

[6] M. Suić. Jadranska obala u protohistoriji: kulturni i etnički problemi : simpozij održan u Dubrovniku 1976 f. 89

[7] L. Bonfante. Etruscan Life and Afterlife. A Handbook of Etruscan Studies. Warminster: Aris & Phillips, 1986 f. 73

[8] S Haynes. Etruscan Civilization: A Cultural History. J. Paul Getty Publications. Los Angelos 2005 f. 260

[9] Z. Dukat. I Mirnik. Etrušcanski i Umbrijski novci u arheološkom muzeju u Zagrebu. Vjesnik Arheološkog muzeja u Zagrebu, Vol.19 No.1 Rujan 1987.f. 180-182

[10] Stipčević vep e cit f. XXVIII

[11] Stipčević vep e cit f. XXIX

[12] M. Martelli. “Scrigni etruschi tardo-arcaici dall’Acropoli di Atene e dall’Illiria”. Prospetiva 1988-1989 f.

[13] Archaeologia Iugoslavica. Volume 15 1974 f. VIII

[14] R. VASIÇ. Gli Autariati, la tribu illirica piu grande e piu forte, nella storia e nell’archeologia. Gli Illiri e L’Italia. Convegno internazionali di Studi. Treviso 2004 f. 17

[15] R. VASIÇ. An Etruscan bone box from south-west Serbia and the problem of  Late Archaic imports in the central Balkan area. Arheoloski Vesnist nr 43 1992 f. 53

[16] Rastko Vasiç. Gli Autariati, la tribu illirica piu grande e piu forte, nella storia e nell’archeologia. Gli Illiri e L’Italia. Convegno internazionali di Studi. Treviso 2004 f. 17

[17] Fatos Tartari. Amforat e Muzeut arkeologjik të Durrësit (përpjekje për një katalog të tyre). Iliria nr 2, 1982 f. 245

[18] A. Stipčević. Arte degli illiri. Edizione del Millione. Milano 1963 f XIV

[19] Po aty f. 28

LEK PREVIZI: Në një natë në kampin e Tepelenës kanë vdekur 33 fëmijë/“Po ua jap një shembull që ndoshta e keni harru  që ndoshta e mbajnë mend vetëm ata që kanë qenë aty që vetëm në një natë në kampin e Turanit të Tepelenës kanë vdekur 33 fëmijë të vegjël Lekë Pervizi i mbijetuari nga ky kamp.

“Bishin me flejt nanat dhe ngriheshin në mengjes me një fëmijë të vdekur edhe të ngrirë” Rudina Dema, e mbijetuara e këtij kampi.

“Ajo që është tragjike është sepse fëmijët edhe pleqët që vdisnin u varrosen jasht kampit ,jashtë telave .Kanë lëvizur tre herë i hoqën këtu dhe i ndërtun varrezat të “Ura e Bënçës”,nga ajo urë i dërguan buzë lumit mirëpo lumi dimrit vërshon dhe i ka marr eshtrat e tyre dhe sot të gjithë ata që kanë vdek në kampin e Tepelenës nuk kanë varrë”,Simon Mirakaj, po ashtu një i mbijetuar i këtij kampi famëkeq.

Lek Pervizi ,Rudina Dema dhe Simon Mirakaj janë tre të mbijetuarit e “Kampit të Tepelenes” ku gjateë viteve 1949-1954 vdiqën më shumë se 300 fëmijë. Kampi i punës së detyruar njihet si kampi më famëkeqi gjatë regjimit komunist .Në ditën ndërkombëtare të të zhdukurve autoriteti për Informim  mbi dokumentet e ish Sigurimit të shtetit bashkë me trupin diplomatik dhe të përndjekurit përkujtoj ata që humben jetën e eshtrat në Tepelenë.

Kujtimet e atyre që dolën gjallë hedhin dritë mbi vitet e errëta të dhunës .

“Po këtu në vitin 51 deri në vitin 54 kemi qëndrua 4 vjet deri sa u mbyllë kampi, pikërisht kjo kazerma këtu , quhet kazerma numër një se ishin katër kazerma rresht njëra pas tjetrës ,unë kam banu në numrin një me familjen time sigurisht me nënën e me vllahun tim këtu ka qenë dhe gjyshja ime po ajo ka vdekur këtu në kampin e Tepelenës bashkë me viktimat e tjera “,Leka.

Jetesa në kamp ishte e vështir mungonte ushqimi dhe ngrohja ,fëmijët mendonin se kjo ishte jeta ,një fushë e madhe me kazerma e rrethuar me tela me gjemba me policë që bënin apel dhe me tasa supe të ujit .

“Ftoftë ishte tmerr megjithatë nënat për me ruajt pak higjienën na lanin në një godinë e cila ka qenë pa çati pasi që ka qenë e bombarduar gjatë luftës Italiano-Greke, megjithatë në atë dimër të ftoftë pasi që dimrit në Tepelenë bënë ftoftë shumë na merrnin na lanin këtu duke u  mundu duke u përpjek me e ruajt pak higjienën “ thotë Simon Mirakaj.

Kjo godinë ka shërbyer si komanda e kampit të Tepelenës gjatë viteve të komunizmit , ky kamp ishte ndërtuar gjatë luftës Italo-Greke nga ushtarakët Italian ka shërbyer si kamp i përqendrimit të të internuarve dhe të dënuarve nga komunizmi .Secila prej kazermave ku në total ishin 5 kishte 500,600 të internuar që jetonin në kushte të tmerrshme .

“Ata që kishin mbaruar klasën e 6 dhe 7-tenë ,pleq apo gra që ishin dilnin në këto kodra për të pre dru për komandën që kishim ne .Te dera ku hynim ishte komanda e policisë që ruanin kampin,ajo çka e bënte më të rënd ishte mungesa e ushqimit këtu kishte dy herë që ndahej nga policia gjellë në drek dhe në dark ,dhe të duhej mikroskop që të gjeje një kokërr grosh apo një kokërr makaron “ shtoi Simon Mirakaj.

Në fushën që sot janë mbjell pisha në kujtim të shpirtrave dikur qëndronin të dënuarit .

“Ju jeni pak kjo fushë dikur ka qenë e mbushur plotë .Vetëm nga Mirdita janë internuar në një dit 2500 njerëz “, Leka.

“Ajo më e dhimbshmja për nënat tona se fëmija kujtonte se bota kjo është e rrethuar me tela nuk e ka idenë çka mund të arsyetoj një fëmijë 5 vjeç .Nuk ka më tmerr se sa fëmijët ti kërkojnë bukë nënës dhe ajo të mos ketë mundësin me i dhanë jo se ka qenë vetë e pa aftë  por nga dhuna që është ushtrua mbi të ,s’ka më tmerr .Unë dëgjoja në kazermë natën që bërtisnin fëmijët “ o nën du bukë”,thoshte Simon Mirakaj.

“Këtu ka qenë ndryshe tani është shembur ,kanë qenë krevat prej dërrase tre katërshe ,siç  i ka vizatuar z.Leka ,ne flejshim të gjithë pa dallim “,Rudina.

Prej aty perceptimi për botën jashtë mungonte përtej telave me xhëmba dukej se nuk kishte asgjë. Bepa Pervisi një e mbijetuar rrëfen se bota nga brenda dukej krejt ndryshe .

“Jo ne ishim të mbyllur po ku di fëmija se si janë gjanat e këqija ,të duken sikur janë normale kur je tepër e vogël ashtu është dhe s’ka tjetër. Mamaja ime ishte ajo që vuante sepse ajo e kuptonte s’kishim bukë , mungonin shumë gjëra sepse ashtu ishte ishte se vetëm për kampin mungonin ,ndoshta mungonin për tërë Shqipërinë ku e di unë në atë kohë se si kanë qenë punët . Unë kam jetuar nga viti 1948 deri në vitin 1954 isha vetëm 4 muajsh , vetëm me mamanë time kamë qenë këtu edhe kur kishte shumë fatëkeqësira që unë isha bebe nuk i kuptoja ,të tjerët pyesnin ua shihe atë zonjën me një bebe të vogël që nuk paska vdekur sonte sepse i zuri sëmundja “.

Dokumentet mbi kampin e Tepelenës ende nuk kanë dalë duke ngritur shumë pikëpyetje mbi ato vite të errëta ,informacionet për të vinë vetëm nga kujtimet që flasin për shifra të frikshme të zhdukurish.(Kortezi:News 24 Albania)

….NË LIDHJE ME DEBUTIMIN E TIJ NË PARIS/

Nga Aurenc Bebja*, Francë /Gazeta pariziene, Comoedia, ka botuar, të dielën e 9 tetorit 1927, në ballinë, intervistën ekskluzive të zhvilluar asokohe me aktorin më të madh gjerman me origjinë shqiptare – siç e quan ajo – Z. Aleksandër Moisiun, të cilën, Aurenc Bebja, e ka sjellë për publikun shqiptar, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania” :

“FRANCA KA NJË STIL”, “GJERMANIA ËSHTË NJË LABORATOR”, NA THA Z. ALEKSANDËR MOISIU/

1. Aleksandër Moisi ka lindur në Trieste, nga një baba shqiptar dhe një nënë fiorentinase. Natën e kaluar, ai ishte duke luajtur “Hamletin” në Këln. Dje, ai mbërriti në Paris në orën pesë. Në orën gjashtë më priti në hotelin e tij

Një sallon i vogël me një tavan të artë dhe kolltuqe të kuqe. Ca valixhe të mëdha në cep, pranë një tavolinë e stolisur vetëm me një telefon, shkurtimisht, një dekor në harmoni të përsosur me këtë njeri ndërkombëtar, i cili pas dhjetë ditësh, do të niset për në Amsterdam, dhe pastaj për Amerikë.Moisi është gjerman i natyralizuar që prej 1918, dhe ai, pa dyshim, është aktori më i madh gjerman. E pyeta atë se cilat ishin situatat krahasuese të teatrit gjerman dhe atij france

Aleksandër Moisiu : – Franca është vendi i traditës. Gjermania, ajo e iniciativave moderne. Gjermania rrallëherë kthehet prapa. Ajo sheh të ardhmen. Franca ka dashurinë e së kaluarës. Ju keni një stil. Ne jemi një laborator provash dhe përpjekjesh të guximshme. Tradita juaj është gjithashtu një cilësi, një virtyt. Arti duhet të jetë i vazhdueshëm. Ne neglizhojmë traditën për të hapur rrugë të reja. Arti reflekton jetën. Jeta jonë është më e shpejtë, plot gulçim. Një shfaqje që zgjat tre orë e mërzit publikun tonë. Francezët kanë më shumë durim !

Pierre Lagarde : – Është herë e parë që do të luani në Paris ?

Aleksandër Moisiu : – Po. E megjithatë, kam dhënë shfaqje, në vitin 1913, në Vaudeville, në një pantomimë të “Një mijë e një netë – Mille et une Nuits” që solli Max Reinhardt : “Sumurun”. Por kujtimet kanë vdekur, ashtu siç ka vdekur ky teatër…Të hënën në mbrëmje do të jetë dita e debutimit tim këtu. Do të luaj rolin “E kufomës së gjallë – Le Cadavre vivant” në gjermanisht dhe, në frëngjisht, një pjesë tjetër të Tolstoit. “E gjithë e mira vjen nga ajo – Tout le bon vient d’elle”, në të cilën mbesa e Tolstoit do të luajë një rol të vogël e të heshtur. Kjo është hera e parë që do të luaj në frëngjisht…

Pierre Lagarde : – Çfarë mendoni për teatrin tonë bashkëkohor .

Aleksandër Moisi çohet. Shikimi i tij bëhet më i ndritshëm.

Aleksandër Moisiu : – Teatri juaj aktual ? Është shumë më cilësor se ai para lufte. Paul Raynal është po aq i madh sa dhe poetik. Më pëlqen Lenormand, Natanson, Jules Romains. Kur të kthehem nga Amerika, do të luaj në Vjenë “Varri në Harkun e Triumfit dhe Frikacaku –  Le Tombeau sous l’Arc de Triomphe et Le Lâche”.

Pierre Lagarde : – Çfarë roli preferoni nga të gjithë ato që keni lujatur ?

Aleksandër Moisiu : – Varet. Ne nuk jemi çdo ditë i njëjti njeri. Jeta për ne lind çdo mëngjes. Por kam luajtur më shumë se 1.200 herë “Hamletin”, dhe më shumë se 1.000 herë “Kufomën e gjallë”.Moisi u ul përsëri… Duket i shqetësuar 

Aleksandër Moisiu : – Mbi të gjitha, mos më bëni të them asgjë të pakëndshme. E dua Francën marrëzisht. Kanë thënë për mua shumë gjëra të çuditshme. A nuk kanë pretenduar, se gjatë luftës, kam fluturuar mbi Paris me një Fokker ? Çfarë absurditeti !

Aktori i madh u ngrit përsëri, i indinjuar. Ai ecën në dhomë, ndalet dhe më vështon drejt në sy :

Aleksandër Moisiu : – Nëse nuk do ta doja Francë siç e dua, me mendjen dhe zemrën time, a do të isha sot në Paris ?

Zilja e telefonit shkurton bisedën tonë. Z. Moisi duhet të përsërisë pas një çerek ore në Teatrin e Arteve. Duhet të na lë. Duke më shtrënguar dorën, ai shtoi :

Aleksandër Moisiu : – Ju jeni francezi i parë sot që u interesuat për mua… Faleminderit…

Pierre Lagard

Nga Kastriot Dervishi/

Kur ushtria del nga binarët e merret me punët e politikës, ky veprim quhet grusht shteti. Edhe në të shkollën që përgatiste oficerë, në shkurtin e vitit 1991 u demonstrua një veprim i afërt me grushtin e shtetit, por që nga presioni i qytetarëve të Tiranës nuk e kapërceu dot murin e rrethimit të kësaj shkolle. Kryeqyteti në atë kohë ishte në shumicë antikomunist. 
Pas rrëzimit të shtatores së diktatorit, shkolla kaloi në gatishmëri nr.1. Të nesërmen, shefi i Shtabit të Ushtrisë i kërkoi mendim trupës pedagogjike dhe komanduese nëse ishin për mbrojtjen e shtatores së shkollës që mendohej të vendosej në sheshin e kryeqytetit. 
Ngjarjet në këtë shkollë, si kërcënim ndaj demokracisë së re u zhvilluan më 21-23 shkurt 1991. Këto ngjarje hapën ciklin e shpërthimit enverist të fundit të shkurtit të zhvilluar në disa provinca të vendit. Kishte mbi 1 muaj që Ministria e Mbrojtjes, aparati ushtarak i Komitetit Qendror dhe krejt Dega e Sigurimit të Ushtrisë e Drejtorisë së Parë të Sigurimit të Shtetit ishin vendosur në shkollë.
Në mëngjes të datës 22 shkurt krijohet në Akademinë e Shtabit të Përgjithshëm komisioni për vendosjen e shtatores në qendër me ultimatume drejtuar forcave politike qeverise etj. Në orën 15.30 të kësaj dite nëpërmjet një mitingu të madh, nën vringëllimën e armëve e thirrjet “Shqipëri-Enver, jemi gati kurdoherë” e duke kënduar këngën “Enver Hoxha tungjatjeta”, u kërcënua në mbrojtje të emrit të diktatorit. Të gjithë folësit kërkuan rivendosjen e shtatores së diktatorit në shesh. Pas mitingut grupi u shtua edhe me ushtarakë nga shkollat e tjera ushtarake. Komisioni enverist kërkoi nëpërmjet një peticioni që “figura e Enver Hoxhës të vendoset menjëherë me anën e një referendumi mbarëpopullor dhe ajo të vlerësohet ashtu siç e do populli”.
Kundra grupit enverist kanë qenë pedagogët e shkollës që vlejnë të përmenden: Bujar Nishani, Hysen Arapi, Andrea Çupa, Bajram Hysa, Teuta Bubsi, Halil Hyseni dhe disa studentë, një grup i specifikuar si kundërshtarë edhe nga vetë autoritetet e Ministrisë së Mbrojtjes në atë kohë.
Në përfundim të këtyre ngjarjeve, u vranë një polic ushtar dhe 2 persona jashtë rrethimit të shkollës. U plagosën me armë zjarri 15 persona, një polic shërbimi në krye të detyrës, 10 persona jashtë rrethimit, 3 persona në banesat e tyre e 1 kalimtar. Të plagosur rëndë ishin 4 veta. Organet e punëve të brendshme ndaluan e kallëzuan në hetuesi 92 persona

Në foto mitingu i datës 22 shkurt 1991 në mbrojtje të figurës së diktatorit

Dëshmitari i mbijetuar, Lek Pervizi: Enveri do na çonte në Siberi, çfarë ndodhi në kampin famëkeq të Tepelenës/*

Vizatimi origjinal nga Lek Pervizi si ishin stivosur të intenuarit ne kazermat e kampit të Tepelnës që tronditi opinionin,  instucionëtdhe të huajt, që flet më mirë se ç’do shkrim e fjalë. Krahasimi me Auschwitzit ështe se kjo gjendje ua kalonte atyre  të kampëve të gjermanisë, të pajisur me krevate, shtresa e mbulesa e veshje. Ku ta marrës që Xhufin ta futshe aty e pa të shihte trajtimin jo të keq ‘no bad)  që ai pati paftyrësinë të prallisë.

 –Si do ta konsideroni rastin e Xhufit?

Një ndërhyrje fare e pandërgjegjëshme. Si historian dhe intelektual duhej të ishte treguar kryesisht human. Sepse  kampet e interrnimit kane ekzistuar, ne forma te ndryshm.. Por ai i Tepelenës ka qene me i keqi, sepse ishte nje kamp i mbyllur me tela me gjemba, qe funksonoi gjasht vjet, 1948-1954 ( fundi i vitit 1953). Ku femijet të internuar me nenat në moshë djep,ata që i shpëtan vdekjës,  u rritën aty pa njohur se ç’eshte bota, pa njohur seç eshte veza, sheqerri, pema, lojrat etj. Mjafton fakti qe ishte kamp i mbyllur, ku shumica ishin pleq, gra e femije, familje te tera, te privuar nga liria. Nuk po flasim per trajtimnin, muingesat, vuejtjet, semundjet e vdekjet.   Që nënkuptohën. Xhufi na qenka bazuar mbi një dokument të CIA. Ku ka ditur CIA se ç’behej nen diktaturë në Shqiperi. Patjeter kane marre nje pergjigje nga Ministria e Brendshem e kohes, që s’kishte si të shkruante ndryshe, ndersa realiteti ishte krej perdreq. Pra Xhufi tregon, siç vinte nga trungu komunist ,  se nuk ka ndjenja humane. Gje që s’i lejohët një intelektuali. Nga ana tjetër ai tregon një prirje për të justifikuar atë që njihët si diktatura më egër e kampit komunist të Evropes Lindore. Kjo e pa pranueshme nga një historian i vërtetë. Krahasimin per Aushvitzin ai e ka marrë gabim . Ai është simbolik, për të treguar  se edhe ne Shqiperinë e vogël ka pasur një kamp të keq, të tmerrshem. Por jo në një krahasim madhësie dhe krimesh si kampet e gjermanisë. Kampi i Tepelenës i përgjigjej një popullsie prej një milion shqiptarë , ndërsa kampi Aushwitzit i përgjigjej një popullate europiane qindra milionësh, se aty u internuan nga gjithë vendet europiane). Vetëm viktimat e atyre kampëve ishin sa gjashtë herë  popullsia e Shqipërisë. Por për Shqipërinë e vogël, kampi i Tepelenës cilësohët si tmerr i madh, që kurrë s’kishte ndodhur në shqipëri, e veç diktatura komuniste e krijoi për të mbyllur aty vetë pafajsinë, që ishin familje të tëra të ndërshma e paqësore shqiptare e kryesisht fëmijët, që aty iu flijuan idhullit të komunizmit. Zoti Xhufi te gjitha këto i ka mohuar, duke treguar se se meriton fare atë titull të historianit.  Urojm të çvishet nga skorjet ideologjike me të cilat e ka mbuluar e kaluara komuniste, siç kanë berë kolegë të tij shqiptarë e të huaj. Duke fituar kështë përmasat e një historiani të vërtetë. Sidukët nuk e ka lexuar librin e zi të komunizmit të gjashtë inteletualëve francezë ish komunistë, ku diktaturakomuniste shqiptare me diktatorin e saj, radhiitën ndë më t‘ egrat. Kjo do t’ishte detyrë e një historiani të kërkojë të vërtetën  dhe jo të prallisë pa përgjegjësi e ndjenja humane.

Pamje e përgjthëshme e kampit të Tepelensë siç ishte, falë  vizatimit të Lek Pervizit, që e beri të njohur, që s’kishte mebtur gjurmë, përveç rrënojave të kazermave, ku janë shenuar dhe varret që janë zhdukur.  Mëndohët e po punohët të ngrihët një muzeum i shkallës kombëtare, me ndihmën e sponsorizuesve shqiptarë e të huaj.

 -Ju e keni njohur atë kamp, çfarë kujtoni?

Ate qe kujtoj e kam treguar ne vizatimet e mija te gjendjes se kampit qe janë me të sakta se çdo fotografi,  

që në rastin kokret  ishte detyrë e vetë Shtetit komunist që t’i kishte si dokument.  Sa për vizatimet e mija rezulton se s’ka pasur të tillë ne asnje lloj kampi te Gjermanise as te  Rusise sovjetike, as te shteteve te tjerë komunistë .  Une ato vizatime i kisha berë per veti, si kujtim, dhe s’me ka shkuar  mendja kurrë t’i bej publike, Kjo u bë nga Fondacioni gjerman Konrad Adenauer dhe ISKK, me drejtor Agron Tufën. Ishin ata që e krahasuan kampin e Tepelenës me Auschwitzi, sigurisht ne formë simbolike, sepse dihtj se tmerret  e Auschswitzit s’ishin kryer në shqiperi, me gaze e furra, por si vend i vogël ky krahasim ishte i natyrshem. S’ka më krim  se sa të ia presish e mohosh lirinë njerëzve të pafajshëm e t‘i kthejsh në viktima. Këtë duhët ta kishte mirë parasyshë Xhufi  e mos të kalonte thenje absurde., për të shfajsuar diktaturën e xhaxh, e tij i diktator.

-Si ishte  gjëndja ?

Se pari te dihët se kampi i Tepelensë, perfshinte tre qendra te tjera para se ai te krijohej  Në ISH kazermat italiane. Keto ishin Turani, Veliçoti dhe Memeliaj, ku të internuarit ishNi se sjellë nga Berat më verën 19148. Me 40 kamionë të ushtrisë.  Kushte miserbale ,primitve në baraka te vjetra pa dyer e dritare, drejt në çimento. Pa asnjë strukurra higjenike sa do të tjeshta. Vetëm bukë misri 500 gram per njeri qe vinte nga Berati e thermoqur dhe epjekur keq, që mykej shpejt.  Ujët të pijëshëm me nga një tas në ditë. Ujë për larhe hiç fare, veç një rreke e qelbur që kalonte aty. As mjek, as inferrmier, as ilaçe. Plasën semundjet infektive si colerë, e filluen vdekjet rrasive, nder femijë e pleq. Nga deshmitarët, ne tre keto qendra vdisnin nga shtatë vetë në ditë. Tmerri arriti kulmin  ne nje natë ne Turan ku vdiqen 33 femijë kërthiqe. Lemëria e nënave dhe krejt kampit. Komanda s’kishte fuqi për aqsgjë,, veç të hapte varre e digjte teshat e fëmijëve. Siduket beri rapor në Ministri. Ku erdhën disa oficerë me dy mjekë. Vunë duart në kokë, nga tmerri që panë. Kështu kjo beri që në tetor 1949 , të internuarit të grumbullohëshin në ish kampin  e ushtrisë italiane, poshtë kalasë së Tepelenës. Por ky kamp ishte i rrethuar me tela me gjëmba dhe i mbyllur. Konditat ishin me të mira se te kampeve te tjera, se kishte uje, per pirje e larje. Buka u kthye ne gruri dhe u jepej nga nje lugicë çorbë në ditë. Por infeksioni i sëmundjeve vazhdonte ,dhe vazhdonin vdekjët. Ku varrosëshi në fushën para kampît, që u mbush plot. Por një ditë kalon me makinë, për në Gjirokastër,  idhulli i Xhufit, xhaxhi Enveri, i cili kur merr vesh ç’ishin ato varre, dha urdhër të zhdukëshin. Komanda lejoi transferimin e varrëve dhe një pjesë u transferuan sipër urës së Bençës, por shumica mbeti aty. Dhe u zhdukën me bildozier e traktor, mbjellur me tesrsherë Keto Zoti Xhufi s’ka patur ku t’i merrte vesh. E ç’hyistorien na mbahët, pa shpirt human. As ka pasur mundësi edhe vete CIA, të informohej, veçse nga sigurimi e ambasadorët e diktaturës, që CIA kërkonte shpjegime.

U zgjata pse e shoh se s’dihët asgjë për kampët, e zoti Xhufi ka te drejë te prallisë  ashtu. Kampi Tepelenës

njihët si në një kamp i mbyllur, me familje, pleq, gra e fëmijë,  e kaq mjafton per ta quejt të tmerrshëm. Sa që megjithëse i mbyllur , behej apeli dy here ne dite, ne mengjes pa dalë drita dhe ne mbremje,  në ora tetë të mb që ishte ora e fjetjës. Njerëzit ishin vetëm me rrobat e tyre (siç tregohët në vizatimet e mia). Shteti nuk siguronte as shtresa as veshje, që ne kampet gjermane sigurohëshin. Kishte njerez qe flinin mbi derrasat., dimen e vere. Ushqimi nga nje lugicë çorbe ujore, me fasule,  oriz, bollgur te skaduar e krimba, mbeturina te depove. Punë e rende e detyruar, nga 15 deri 50 vjeç për grate, dhe 60 vjeç per burrat. Transport si kafshe lendesh drurore, shtylla, trupa lisash , pllaka guri etjera materiale. te renda, gjithe diten nga mengjesi deri ne mbremje.

 -Flitet për vdekje të panumërt fëmijësh, saktësisht çfarë mund të na thoni për këtë?

Në ato kondita që përshkrova më lart, sigurisht se vdekjet kanë qenë të vazhdueshme e kanë prekur më tepër fëmijët e pkleqte, por s’kanë ,kursyer as të nrritur, burra e gra. Shtoi se unë vetë u infektova aq rendë sa më dërguan urgjent në spuitalin e Gjirokastrës, në verë, 1952. Ku  qëndrova pesë javë, që infeksioni s’hiqej, dhe mjekët u u dtyruan t’i kërkojnë drejtorisë përdorimin e një ilaçi të jashtëm që mbahej veças dhe s’jepej pa autorizim. Shifra te sakta ne s’mund të japim, se s’mbate kush shënime. Kjo është detyrë e shtetit që i ka pasur listat e te internuarve, siç e tregon fakti  i apelit që bahej çdo mengjes, nga një regjistër, që mbanin në dorë kapterat e apelit, pra që e kishte komanda. Zoti Xhufi, si historian, te kishte kerkuar në Ministrinë e brendëshme e në degën e Tepelenës, etjera degë, listat perkatëse që të dilte ne të tilla konkluzione e e jo në deklarata bajate e keqdashëse, për të mohuar një të kaluar  kriminale të regjimit diktatorial, ku ishte rrit dhe edukuar, që përmatepër paskej qenë i afërt me vetë xhaxhin e tij, Enverin.Vizatim projekt për tabllo, kushtuar natës së masakrës së fëmijëve ne kampin e Turanit tëTepelenës, ku ne një natë të vetme  vdiqën 33 fëmijë, një e dhjeta e vdekjëve te tjera

 -A ishte urdhër direkt i Enver Hoxhës me prespektivën e një gjenocidi të pashembullet ky kamp, pse u mbyll aq shpejt, çfarë ndodhi?

Që ai kamp (dhe kampët e tjerë)  te jetë krijuar me dijeni të plotë të Enverit, kjo s’ka asnjë dyshim. Supzim të një sulm nga ana e Amerikës,  asnjë prej nesh nuk do të kishte shpëtue gjallë, të kositur nga armët kriminelëve të sigurimit e policisë, vrasës  të regjur. Shtoj diçka interesante, se kur nisën internimet, më maj 1945 në Berat për familjet e veriut e në krujë për ato të jugut, u hap një fjalë së shteti komunist po i mblidhte të internuarit për t’i çuar në Siberi. A ishte fjalë kote, thashetheme,  apo diçka e propozuar, kjo s’dihët. Por që u fol u fol. Gjoa anijet ruse që do ta benin ate punë, u bahej kontroll nga autorritetet turke, kur kalonin Bosforin, e kështu ajo punë nuk u realizue. Kështu regjimi komunist i Xhufit vendosi ta krijojë Siberinë në Shqipëri, ku kjo masë iu mbështet Tepelenes si zonë e mbyllur mes malëve.

Qëllimi i  Enverit ishte për të asgjësuar familjet e mëdha e të tjera familje të ndërshme e patriote, duke i degraduar në puintorë krahu,  skllevër e bujk-robër. Fëmijët e tyre të lindur e rritur ne atë kampe të mos kishin asnjë të drejtë veç të punës denigruese të bujqësisë  e në miniera. Mjafton fakti se alamet profësorësh që ishin diplomuar e dokturuar në univesritete me të mira të Evropës jo vetëm që i kishte pushkatuar e burgosur, por edhe ata që kishin shpëtuar  i internonte e çonte me prashit misër e hap kanale në fushat e bujqësisë. Ky sipas Xhufit paskej qene trajtim i mirë., ku mirë do të kishte qenë ta provonte vetë atë trajtiml që t’i kthehëj truri në vend.

Kështu trajtohëshin gratë e vajzat e kampit të Tepelnës, ngarkuar si kafshë bartës me pesha te renda drushë e materuialësh të tjera, me kilometra shtegime malore, nga mengjesi ne mbremje, pa pushim.  Gratë mirditore shtrengonin ne brez nga një plloçkë (rrasë guri) për të shuar urinë që u gërryente stomakun., të shoqëruara nga policë krriminelë të armatosur.

 -Çfarë ka ndodhur realisht në atë kamp, pse konsiderohet më famëkeqi në diktaturë?

E thamë se aty ndodhën vdekje të shumta për konditat miserable, mungesë usqhimi deri të vdekur  nga urija, semundje infektive, te ftoftit, punët e rënda. Veçse te merrët vesh mirë, se aty s’ka pasur tortura ne kuptimin  të saktë, as eshtë pushkatuar e varur kush. Ka pasur një tentativë ikje, ku personi është kapur e burgosur, e ka vdekur në burg. Një tentativë tjetë kanë ikur pesë vetë njëherësh, por jo shqiptarë, malazez, të cilët janë ndjekur e vrarë malëve.  Trahtimi më i keq i tepelensë ishte punet rënda, si kafshë bartës, së cilës i nënshtrohëshi të internuarittë aftë për punë, siç kemi shpjeguar.

Para se të krijohej Tepelena , nga  kampi Turanit, nja gjashtë të rinj, që ishin çuar të rregullonin një rrugë ushtarake, ku  gjetën rastin të ikin, e vetëm njeri mbei i vrarë, dhe të tjerët arritën të dalin në Jugosllavi e prej aty ne Amerikë e Belgjikë.  Nje ngjarje tjeter eshte arrestimi i pesë të rinjëve  nën 15 vjeç, që u denuan me nga dhjetë vjet burg politik. Pasi u liruan u internuan, dhe me vonë u dënuan përsëri me nga dhjetë vjet të tjerë. Ky ishte sistemi i ngritur nga Enver Hoxha, që ata që ishin të damkosur si armiq të dënohëshi përjetësisht.

Një e metë e madhe e Zotit Xhufi është kur ben krahasimin me kampin e Maliqit, që quen kam internimi. Kampi i Maliqit ka qenë kamp i të burgosurve politikë, krejt burra. Aty kushtet ishin të tmerrshme, me punë në baltë për hapje kanalësh vigane, Ku pati të pushkatuar, te varur, te vdekur ne llucë nën kepucët e policëve kriminelë, e vrasje gjoja për tentativë  ikje. Pra, krahasimi s’hyn fare. Kampi i Tepelenë, quhët i tmefshëm sepse aty u mbyllën shumica fami!lje, me fleq, gra e fëmijë,. Prandaj ky kamp esht krahasuar simboilikisht me Aushwitzin, e kjo s’i lejohët e s‘i ka aspak hije zotit historian Xhufi që ta hedhë poshtë. Kushte të mira apo të keqija, ai ishte një kamp i mbyllur që u mohonte lirinë jetën mijëra qenjëve njerëzore, të pafajshme, ku femijët janë pafajsia e sublimuar.  Këtë zoti Xhufi se ka pasur fare parasyshë ose s’ka dashur ta përmendë sepse shkonte në turpin e regjimit komunist prej ku ai vinte. Ka komunistë të nivelit intelektual që kanë arritë te pranojnë genocidin shqiptar të zbatuar nga diktatura e Enver Hoxhës me shokë, ku themi që edhe Zoti Xhufi duhët të arrijë të kuptojë, të reflektojë e të denojë krimet e komunizmit në shqipëri, ku kampi i Tepelenës është i damkosur me të drejtë si i tmerrshëm e Aushwitz i Shqipërisë.  

Burrat caktohëshin në trasportin në kurriz shtylalsh e trungje lisash  që rëndonin tepër, shtigjëve malore, karvan  skllevërsih  nën grykën e armëve të rojëve.

 -Ju keni realizuar skica dhe vizatime, ndër të parët që na dhantë fytyrën e atij kampi. …A janë vizatuar gjatë kohës në kamp, apo kanë qenë imazhe që i keni riprodhuar?

Fati që unë isha i inkuadruiar në radhët e piktorëve, ndonse i pa  zyrtarizuar, por faktikisht piktor. Përmatepëi i mbushur me mllef si i një familje antikomuniste e patriote   me vepra dhe jo me f jalë. I kalitun intelektualisht

nga studimët në Itali. Me këtë shpirt kundërshtimi unë gjeta forcë në vetvete dhe guxim,  sepse ishte e rrezkishme, ( siç është vërtetuar me të tjerë që e kanë paguar me jetën). Kështu arrita që të fiksoi me vizatime atë mjedis dhe ato njerëz, që rrinin të mbyllur aty si berre. Në ato kushte  unë nisa të bej potrete të nanës, vëllajt, të disa kushërijve dhe të internuarve të tjerë. Me një laps të tjesht dhe me thengjill zjarri, në copëza letre të rastit. Kështu mora skica dhe nga ndërtimi i brendshëm i kazermës ku  ishim caktuar të rrinim. Shtoi se kisha krijuar dhe poezi të forta denoncuese. Me këto gjëra unë shkoja drejt e para togës pushkatimit, po të mi gjenin. Një besnik që e mbain si spiun, sepse njihej me kapterët, e lajmëroi mamën se të dielën do të bahej një kontroll i madh në kazermat, e kujdes se e kam pa se Leka merret me shkrime e vizatime. Nana i mori  letrat e fhehurazi shkoin t’i djegë të zjarri i disa grave mirditore qe lanin teshat e fëmijëve. Kështu u zhdukën vizatimet e shkrimet. Kontrolli u be pa pasoja. Por nana, kishte arrit të shpëtonte me anë të grave disa vizatime, portretin e saj e të Valentinit e nja dy a tre të tjerë. Këto vizatime shpëtuan dhe u shtuan me të tjerë në kampe të tjerë.  Siç thashë vizatimet i kisha si kujtime të mia, e nuk i shfaqa asgjëkundi, veç në revistën time Kuq e Zi, për të kujtue shokët dhe vendet ku kishim kalue internimet. Sebep qe këto vizatime të bahëshin të njohun ishte Botimi i Albumit nga ISKK, me drejtor Agron Tufën, e Fonadacioni Konrad Adenauer, që organiezuan dhe takimin në kampin e Tepelenës, ku do të kishte qenë mirë të kishte qene i pranishëm edhe historiani Xhufi, që të njihej me ish fëmijët e kampi t tashti  pleq e plaka. Nga gjithë shokët e moshës sime që kanë qënë në atë kamp, vetëm unë kam mbetur mrekullisht i gjallë. Kështu që unë jam një dëshmitar okular shumë më i saktë e i besueshëm se sa CIA dhe historiani Zoti Pellumb Xhufi, që duhej të ishte me i kujdesur në deklarat e tij si flluska sapuni, mbi kampin të Tepelenës. Sepakut të ishte konsultura me njerëzit që ishin mbyllur në atë kamp e të tjerë.

–Vajzat sa mbushnin 15 vjeç, nxirrëshin në punë në bajtjën e barrëve të druve, krenare e të pamposhtura heroina të vërteta të mbijetesë  në ato kushte mizore.

Dhe nje pyetje personale, pse keni zgjedhur te jetoni jashte, ne cfare nuk besoni sot ne Shqiperi?

Kjo është më se e kuptueshme, sepse në Belgjikë ne fituem atë liri që na ishte mohuar e ndaluar. Gjetëm mundësinë e kultivimit të dijëve tona dhe të mundësive për të zgjeruar horizontin kulturor. Mundësinë e kërkimit e zbulimit të veprave  të vjetra që trajtonin historinë e shqiptarve. Ku, siç, dihet zbulova dhe përktheva librin e parë të shkruar për Skënderbeun,, nga shqiptari i parë, bashkëjetues Heroit e në shërbim të tij, Dhimitër Frangu, që atë vepër e kishte skruar e botuar latinisht më 1480, 12 vjet pas vdkejsë së Skënderbeut.,  dhe 25 vjet para librit të Marin Barletit. Ne këmi vuajtur nga padrejtësitë që na ishin berë, dhe dënimet që kishim pësuar pa qenë fajtor për asgjë. Sa që edhe sot e kësaj dite, mbi ne pëshon përsekutimi sepse, s’na është kthyer asgjë nga pronat e konfiskuara e te djegura, dhe s’kemi përfituar asnjë shpërblim nga vitët e dënimëve. Duke i venë kapakun kësaj pune, , që prej 73 vjet shtëpia jonë në Tiranë (në Bllok), mbetët  peng e qiraxhive komunistë që shteti i tyre i futi aty duke na perzene ne e duke e konfiskuar banesen. Gjashtë presidentë kane kaluar, si dhe disa qeveri, të djatha e të majta, që s’kanë qenë në gjendje të na kthejnë banesën , duke anulluar dekrete e vendimet komuniste e kthyer objektin pa asnjë lloj gjyqi. Ne jemi e vetmja familje e persektuuar 46 vjet, që s’ka përfituar as një dhomëz në Tiranë, për të fjetur kur vizitojmë kryeqytetin tonë të dashur, por që vazhdon të jetë i ndaluar për ne, kumirë e ka venë titullin një romani Ismail  Kadare, “E penguara“, që na pështatet neve plotësisht, në një kuptim e kontekst më të thellë.

Pse kemi zgjedhur të jetojmë  jasht e morët vesh. Por ka dhe më për të thenë.

Se pari për t’i ikur një mundësia të vazhdimit të diktaturës, e kampëve. Nga ana tjetër, për fëmijët, ku si shembëël marr djalin e madh Leonard. Ky djalë  lindur e rritur ne Pluk të Lushnjës që ishte dhe kamp internimi, u dallua per talentin artistik e tij natural dhe ku nën drejtimin tim u be piktor Arriti të mbarojë shkollën e mesme në Lushnje. Por ma tutje bllokim.  Instituti i lartë nuk iu lejua dhe e derguan ne institutin e ulët të fuishave të bujqësië, me hap kanale e prashit misra. Ku dolën në Belgjikë, që u paraqit në Akademine Mbretrore te Artve Fogurative, u pranua drejt pa konkurs, sa ia panë disa vizatime,. Ai e kreu Akademini si nxenës më i dalluar duke fituar çmimin e posaçëm të Akademisë,  dhe duke u reklamuar me 100 pmoster me firmën e tij,;te paguara 300 mije franga belge, si studenti më i mirë i atij viti Akademik. Sot ai eshte nder artistët me të njohur të Belgjikes, ku ftohët çdo vit të ekzpozojë ne Grand Palais të Parisit, ekzpozitë e promvuar nga vetë Presidenti i Francës. Prandaj zgjedja jonë ishtë e drejtë. Vendi ynë na mohoi  gjatë 46 vjet, dhe vazhdon në këtë drejtim, përsa nuk na njeh të drejtat që na takojnë, të drejta që bota ka shpallur në deklaratën e te drejtave universale të njeriut, ku siduket Shqipëria nuk denjon të përfshihët. Pra zgjdhja ishte për të jetuar e gezuar lirinë që siç thotë Dante Alighieri, që vetëm ata që kanë vuajtur për të, dijnë ta çmojnë. Destinacioni Belgjikë ishte dhe për faktin se aty kishte jetuar e vdekur im atë, Gjeneral Prenk Pervizi. Ku ne u mirëpritëm dhe gjetëm menjherë sistemim. Këtu na u dha mundësia për të rifituar jetën e  humbur, pjesën e fundit të saj, për ne pleqtë, dhe për t’u hapur përspektiva të shkeqyera fëmi!jëve , që sistemi komunist jo vetm s’ua jepte, por edhe kërkonte t’i nënshtronte dhe t’i kthente në argatë të thjeshtë pa asnjë të ardhme.

• E falenderojme autorin qe pati miresine te na e dergonte dhe ta ndante kete interviste me lexuesit e Diellit

Nga Frank Shkreli/

6 prilli është përvjetori (6 Prill, 1911) i ngritjes së Flamurit Kombëtar nga Heroi i kombit, Ded Gjo’Luli, për herë të parë në pothuaj 500-vjet të pushtimit Osman në trojet shqiptare. Ngritjes së Flamurit Kombëtar të Shqiptarëve i pat parapri Kryengritja e Malësisë së Madhe, një kryengritje kjo që mund të thuhet se nuk kishte ndodhur më parë në trojet shqiptare, qyshë prej kohës së Gjergj Kastriotit-Skënderbe.

Në këngën e 28 të Lahutës së Malësisë, epopesë tonë kombëtare, i madhi i letrave, At Gjergj Fishta i këndon trimërisë së Ded Gjo Lulit dhe malësorve të tij, ndërsa shpjegohet në parathënien e kësaj kënge se Deda me një grusht malësorë niset për në Rapshë të Hotit, për tu takuar me plakun Marash Ucin, të cilin e njofton, me qëllim që të merrte edhe pëlqimin e tij për kryengritjen –sepse me djemtë që kishte me vedin, kishte vendosur t’i binte Turkut para afatit të caktuar nga paria e maleve.  Deda ngarkon Marash Ucin me detyrën që të lajmërojë, për këtë nismë, fiset Shkrel e Kastrat, pasi ushtarët e tij ishin vetëm 20 — me shtatë pushkë e një allti.   Kryengritsit malësorë marrin nën kontroll postet e mbretit dhe nxanë rob 60 ushtarë anadollakë, të cilëve u marrin armët dhe i nisin për Shkodër. Luftimet pëlcasin aty këtu, ndërsa Fishta përshkruan me zotësinë e tij prej poeti, se si rojet turke bienë e dorëzohen anë e mbanë Malësisë.  Me të marrë vesh për luftën e malësorve, Sulltani dërgon në Shkodër 70-taborre, nën komandën e Turgut Pashës, por malësorët nuk dorëzohen.  Paria e maleve mblidhet me Luigj Gurakuqin në krye dhe vendosin t’i përgjigjen Pashës me barut. Msynë Turku me furi, e pret Malësia me trimëni, këndon At Gjergj Fishta në vjershën 28 të Lahutës së Malësisë. Vendi kallet flakë: gjëmojnë male e kodra, ushtojnë gryka e humnera, fishkëllojnë plumba e gjyle topash. Ethem Pasha msynë Kelmendin nga ana e Gucisë dhe malësorët tashti gjënden mes dy zjarreve, por nuk ligështohen. Forcat dërmuese anadollake fitojnë, por toka  lahet në gjak dhe shtrohet pëllëmbë për pëllëmbë me ushtarë të vdekur anadollakë.   Evropa habitet nga trimëria e malësorve dhe më në fund e sheh vendosmërinë e shqiptarëve për të jetuar të lirë në trojet e veta, pas pushtimit Osman prej 500-vjetësh, interpreton Fishta.

“Në mend habitun kqyrë Evropa

Si kjo Malcia mixorre

Veç me ‘i pushkë, pa shujtë, pa topa

Mazull mban shtatdhetë taborre?!”

Në këtë 6 prill kujtojmë pra kryengitjen e Malësisë së Madhe dhe Dedë Gjon Lulin, i cili me aktin e ngritjes së Flamurit Kombëtar për herë të parë në 500-vjet të pushtimit osman, tregoi guximin dhe trimërinë të sfidonte perandorinë më të madhe të asaj kohe dhe kolonializmin e institucioneve të saj në trojet shqiptare, duke ndryshuar përgjithmonë historinë e kombit shqiptar dhe duke e çuar atë drejtë fillimit eventual të lirisë shoqërore dhe pavarësisë politike.  Megjithse ngritja e Flamurit Kombëtar nga Ded Gjo’Luli dhe malësorët ishte hedhur në harresë nga regjimi komunist për arsyet e tija ideologjike, gjë që nuk ka ndryshuar shumë as këto 28 vjet post-komunizëm – ngritja e Flamurit në Deçiq të Malësisë së Madhe,   sot e kësaj dite, mbetet një akt i madh historik e patriotik, që do të kujtohet gjithmonë me krenari frymëzuese dhe si simbol i paharrueshëm i fuqisë morale të malësorëve dhe të kombit shqiptar në përgjithësi kundër pushtuesve të huaj dhe armiqëve historikë të kombit, atëherë dhe sot.

Por rëndësia historike e Kryengritjes së Malësisë së Madhe dhe ngritja e Flamurit kombëtar në Deçiq me 6 prill, 1911, nga Dedë Gjo’ Luli me malësorë, është se në një mënyrë, ajo ka meritën për konsolidimin dhe hovin që i dha idesë së Lidhjes së Prizrenit (1878) për një Shqipëri të lirë e të pavarur, për një Shqipëri që mbrenda kufijve të saj do të përfshinte të gjithë ata që e konsiderojnë veten nipa, stërnipa e mbesa të Gjergj Kastriotit — Skendërbeu.  Një meritë tjetër e këtyre burrave, është se kryengritësit malësorë i erdhën në ndihmë kombit në çastin kur mendohej se raca shqiptare po jepte shpirt, e ndarë dhe e harruar nga bota perëndimore, nga ajo botë ku e kishte vendin.   Ata i erdhën në ndihmë tokës arbërore, atëherë kur dukej se shpresat e shqiptarëve për liri e pavarësi po zhdukeshin dhe kur fqinjtë, lakmues të tokave shqiptare — nepër kancelaritë e Evropës — bërtisnin duke thënë se nuk ka komb shqiptar, Ded Gjo Luli me malësorët e vet, u tha atyre dhe botës: pak ma ngadalë, zotërinjë  se këtu — po –ka komb shqiptar dhe se nuk do të shitet kjo tokë e vjetër.  I tha lahutës mos vajto më dhe ngriti flamurin e Gjergj Kastriotit e ri-ngjallli atë dhe në këtë mënyrë ndërroi përgjithmonë epokën e Shqiptarit.  Lëvizja e kryesuar nga prijësi i Malësisë së Madhe Ded Gjon Luli dallohet gjithashtu edhe nga lëvizjet e tjera kombëtare të deri atëhershme, pikërisht për nga jehona që trimëria dhe lufta guximtare e malësorëve bëri anë e mbanë botës së asja kohe, sidomos në Evropë.  Malësorët e vitit 1911, jo vetëm që u bënë simboli i Rilindjes Kombëtare, por ata ishin edhe dallëndyshet që paralajmëruan pavarësinë kombëtare të shqiptarëve, e cila u shpall një vit më vonë.   Ata ishin lajmëtarët e kombit që i njoftuan botës se toka e Gjergj Kastriotit, më fund, kishte zot.

Ismail Qemali e pat quajtur Ded Gjo Lulin pushkë të ngrehur të Shqipërisë. Trimëria dhe lufta serioze e malësorëve menjëherë gjeti ndihmën dhe përkrahjen e Ismail Qemalit e Luigj Gurakuqit, të cilët të inkurajuar nga lufta e malësorve kundër armikut, shkuan për tu takuar me Dedë Gjonin për të përpiluar Memorandumin historik që, ndër të tjera, përmbante kërkesat e Malësorëve dhe të  gjithë Shqiptarëve, për një Shqipëri me administratë në gjuhën shqipe dhe për buxhet të vetin.  Mund të ishte ky fillimi i një përpjekjeje, që sot do ta quanim “ndërkombëtarizim të çështjes shqiptare.”  Rëndësia e këtij Memorandumi qëndron gjithashtu në faktin se, kërkesat ekspozuan jo vetëm vullnetin e Malësorëve shumë të vuajtur, dhe historikisht, të diskriminuar por në të njëjtën kohë, me luftën e tyre, pasqyruan edhe dëshirën e të gjithë shqiptarëve për liri e pavarësi.  Ishin malësorët ata të cilët në emër të kombit shqiptar, i parashtruan botës së atëhershme të qytetëruar, kërkesat e tyre për liri dhe dinjitet njerëzor e kombëtar.  Kryengritësit malësorë ishin pra, jo vetëm përfaqsuesit, por dhe vitrina e aspiratave të mbarë kombit shqiptar për liri e pavarësi. Lufta e Malesorëve, në vitet 1911-12 dhe ngritja e flamurit të Skenderbeut ne Deçiq, u bënë pra simbol i bashkimit të kombit shqiptar dhe njëkohësisht i shpalli botës se Shqiptarët kishin një atdhe që donte liri dhe dëshironte dritë për të dalur nga errësira shekullore e robërisë osmane.  Për më tepër, sipas historianëve, kryengritja e Malësorëve në krye me Ded Gjo’ Lulin, frymëzoi edhe kryengritje të tjera në Kosovë dhe anë e mbanë trojeve shqiptare, duke çuar më në fund në shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë në Vlorë, me 28 Nëntor, 1912.  Ishte gjithashtu një mesazh i fuqishëm për atë kohë, por edhe sot se shqiptari dëshiron të jetojë në shtëpinë e vet, zot i fatit të vet – pa ndërhyrje nga jashtë — në paqë e siguri me fqinjtë, si pjesë e familjes së madhe evropiane.

Në botën e sotëme shqiptare të koncesioneve ekonomike, publiko-private, të interesave të lloj-llojshme personale e partiake, përfshirë interesat e huaja — është mirë të kujtohet me këtë rast se kryengritja e Malësisë së Madhe dhe ngritja e Flamurit në Deçiq me 6 prill, 1911, u bë thjeshtë për ideale të larta kombëtare. Nuk ishte një ndërmarrje për përfitime të përkohëshme personale, krahinore, fetare ose ideologjike, por ishte një luftë për jetë a vdekje — për mbijetesën dhe lirinë e kombit shqiptar– dhe si e tillë kishte qëllime dhe objektiva të interesit mbarë kombëtar.

Si e tillë pra, kryengritja e Malësisë së Madhe dhe ngritja e Flamurit kombëtar nga Ded Gjo’Luli në Deçiq më 6 prill, 1911, nuk duhet hedhur në harresë zyrtare siç ka ndodhur deri tani, por të respektohet si pjesë e pandarë e historisë së vërtetë të shqiptarëve, ashtuqë të ruhet përgjithmonë në kujtesën e kombit.

FLAMURIN E DEÇIQIT E SOLLI NË HOT PËRMES DALMACISË PALOK TRABOINI SI SOT 107 VJET MË PARË/

Më 6 prill 1911 u ngrit flamuri shqiptar në  Deçiq. Është pikërisht ky flamur në fotografi që historianë poturexhinj dhe lakadredhës të politikës e anashkalojnë jo pa qëllim. Qe ti japin mundësi vetes te sajojnë histori te paqena, ta zëmë siç sajon përralla historiani i politikes se djathte, deputet ne listën e Shkodrës, që thotë se ky flamur është punuar nga terzinjtë e Krajl Nikollës. Ky është mashtrim. Se edhe flamurët na i paskan bërë Krajl Nikolla. Aq më tepër se gjyshi i vet a ndonjë kushëri i tij me mbiemrin Gurakuqi, punonte te sarajet e Krajl Nikollës dhe duan ta vendosin në histori përdhuni. Por histori me histeri nuk shkruhet. Ky flamur është porositur nga Dedë Gjon Luli i cili dërgoi në Vjenë të birin Kolën kur u bë porosia dhe pagesën e ka bërë Alardo Kastrioti. Por kur erdh puna për ta marrë atë flamur, lindi një problem se Kol Ded Gjon Luli nuk shkonte dot se ishte komandat ushtarak i trupave të Hotit që kishte filluar luftën kryengritëse. Atëherë Deda dërgoi për ta marre atë flamur sekretarin e vet Palok Traboini(1889-1951) / familja Çeku nga ku është edhe dëshmori Gjon Ujk Çeku/ fisi Gojçaj /dhe Palok Luc Çeku( Traboini) e solli atë flamur në Hot, te Kisha, dhe ja dorëzoi Ded Gjon Lulit. Deda urdhëroi djemtë luftëtarë ta shpalosnin në një pikë të lartë dhe u vendos në një grumbull gurësh ne Bratilë të Deçiqit, më saktë aty ku bashkohet Hoti me Grudën.

Bashkë me fotografinë e Flamurit Marubi ka ruajtur edhe një foto shumë të rrallë, një grup luftëtaresh që i ka shënuar Luftëtarët e Deçiqit.. Ne atë fotografi janë Palok Traboini, që solli flamurin, Mirash Luca i Kastratit dhe Gjok Prel Çeku e disa që nuk i njohim e nuk i identifikojmë dot, që edhe ky Gjok Prela me vonë është vrarë në luftë kundër  forcave esadiste. Po këta historianet e sajuar, as fotografitë nuk i marrin si dokumenta. madje as poemën me 1700 vargje që Palok Traboini ka shkruar po atë vit që u bë kryengritja e cila është e botuar tre herë. Është poeme historiko-epike me ngjarje e persona reale. As kësaj nuk ja hedhin sytë se duan vetëm rrena që të kenë mundësi të manipulojnë historinë. Ti sajojnë ngjarjet ndryshe.

Sipas një zbulimi të fundit në Arkivin e Shtetit është gjetur nga Nikoll Loka viti i saktë lindjes së Palok Traboinit, më 29 mars 1889 si dhe janë gjetur vitet dhe vendet ku ka shërbyer si mësues, në Shkodër e rrethina, në Kosove dhe në trojet shqiptare në Mal të Zi. Dihet që Palok Traboini që në moshë të vogël është rritur në Shtëpinë e Motrës Tone dhe është martuar me të bijën e saj Katrina Skanjeti -Traboini.

Shkrimet e Palok Traboinit, poema dhe publicistika e botuar në vitin 1910, tek gazeta “Bashkim” e Dom Ndoc Nikës,  janë mbledhur të gjitha në një libër të veçantë dhe janë botuar nën titullin “Flamuri në Deçiq” 2012 ku autor i librit është mësuesi Palok Traboini.

6 prill 2018

DEDË GJO’ LULI (1840 – 1915)/Kishin kalue jo vite, po shekuj kur Flamuri i Gjergj Kastriotit kishte ra nga Kështjella e Krujës Heroike dhe bashkë me Heroin tonë Kombëtar ishin vorrosë për me u kalbë. Shtërgata e robnisë turke kishte mbulue me brraka uji gjithë Trojet tona, ku shuhej çdo ditë çdo virtyt dhe shpresë e Shqiptarëve. Ishin përdhosë kështjella e kulla ku dikur ndër ato hatlla varej me madhshti Lahuta, martina e huta; që tashma ishin ba vetem vende të shkreta ku këndonte qyqja e kulumrija…Ishin thye e ra përtokë deri ndër vorret e të Parvet Kryqat e drunit të lisit e të çamit. Deri poshtë ku derdhej gryka e lumit ishin shue shenjat e pushimit, vue nga dalta ndër shkambij. Shqiptarët, rrugë pa rrugë, përditë e ma shumë zhyteshin në humnerën e mjerimit e të padijes. Dhuna kishte shpërba edhe gurin e kthye në ranë, thonë disa, po vende-vende edhe në pluhun e baltë të kuqe nga gjaku me të cilin mbruhej e njeshej për thundra të kuajve të robnuesit, i cili krenohej ngallnjimtar mbi eshtnat e nxjerruna nga vorret e shpuplueme, të shkapërndame e të tretuna në të katër anët. Mbi kumbonaret e Kishave të vjetra monumentale ngrihej nalt një copë zhele robnije, që tregonte se mbi këte “minare” nuk do të ketë kurrma Kryqa, dhe se Shqiptarët nuk do të dijnë “asnjëherë” çka u pat mësue dikur Imzot Pal Engjulli i Drishtit, rrenuem e ba rrafsh me tokë. Ishte shue jo vetëm rrezja e dritës së shpresës për Liri, po edhe dielli ishte zanë nga një tymnajë e vransinë që njillte kob. Vetullat e burrave ishin bashkue e ba hulli si t’u kishte shkrepë rrufeja në votër e shkimë me farë e fis gjithshka që u kishte falë i Madhi Zot brez mbas brezi. Vetëm kelkaza aty-këtu çilte ndonjë lule e vyshkej nën ferrat e morrizat e pafarë që e patën mbulue këte Dhé të bekuem dikur,..ku, tashma as dallëndyshat nuk vinin në stinën e tyne, se as pranverë nuk kishte ma! Zhegu aziatik i kishte përvlue e zharitë si mos ma keq fusha e male e kthye në shkretinë, ku ndonjë gomar fatzi kryente sherbimet e deves për pushtuesin barbar. Edhe qentë e fshatit nuk lehnin ma, se portarja ishte thye natën kur ndër shtëpija kishte msy e mëshef pabesia e shnderimi i robnuesit përbindsh. Burri nuk mbante ma as gurin unur të trashiguem ndër shekuj me llullën e vet prej druni ku ishte ma i forti, daltue nga çobajt fatzez që rritnin desht për me ua shtrue sofrat rrumbullake “felëshuesëve”, të cilët shoqnonin ferlikun e rakinë me vallet turke e kangët mortore të tymosuna nga flaka e zbehtë e drunit të pishës, derisa dikur fillonte me dalë drita, e atëherë kujtoheshin për ndonjë pusi që kishin vue ditën ma parë, e në të zbardhun të dritës, edhe pse ishin të përgjumun, delnin ndër prita e ashtu në kllapi, kishin ndigjue kushtrimin e ndonjë Malësori që kishte lajmërue se kishte lé një Djalë në oxhakun  e vjeter të Gjo’ Lulit…

E Baba i pat vue emnin Dedë, si ta kishte ditë se Ai Emen do të vinte dita e ka me u daltue me shkronja t’ arta!

Emen që u pat kallë mneren turqve e shkjeve, e besa, ma fort se askujt tradhëtarëve të Atdheut e të Fesë së Gjergj Kastriotit tonë.

Mbërrijti lajmi edhe ndër shtëpijat e vjetra të Shkodrës se Dedë Gjo’ Luli asht rritë e ba Burrë e madje edhe i fortë…Kishte ba konak e votra e Tij mbushë prej Zotit me djelm, me djelm të pashem e vigaj mali si Baba i Tyne, tashma në të shtatdhetat vjetë… E brezi i tyne vetëm vezullonte nga dorcat e armëve që rrethonin belin e drangojve. Sytë ua kishte dhurue Shqipja dykrenare! Mustaku i shndriste si thupra e sermit që dredhej mbi kronin ku buronte fjala e Burrit… Mbi sy binte vetem qeleshja e bardhë bilur si bora e majeve të Alpeve tona ku sundonte ende vetëm Shqipja e kurrkush tjeter nën çatinë e vume nga dora e Krijuesit!

Qielli hapej e mbyllej nga vetëtimat e asaj pranvere, që ç’mos kurrë, dishka donin me njellë e lajmërue n’ ato ana…

Edhe dielli që deri atëditë nuk kishte mujtë me shkri as boren mbi majet e atyne maleve, filloi me vezullue e me ra edhe mbi çatijat e shtëpijave, që kishin mbetë pa u shembë. Fyelli i barijve ndigjohej deri larg ndër pyjet ku strofullat e arijve kishin fillue me u shprazë, se edhe vetë bishat kishin marrë iken… Po, po, kishin fillue me marrë iken, se ndër male ku ishin shue fiset e dalë faret Burrat e Atdheut, armët e tyne ishin rreth brezit xhubletës e kishin zanë vendin e postavës e të sermit, që dikur diftonin nusninë e tyne që edhe ajo vyshkej sa djali shkonte ushtar i dhunuesit pashpirtë.

Ata tashti ishin perkrah Burrave ndër male. Duert e tyne ishin ato që kishin rrokë dikur ata filiza, që tashti ishin ba Burra e marrë malet, e tash në krah të Atyne Burrave kishin rrokë armët e Lirisë së Atdheut! Ishte dikund andej Nora e Tringa, e ishte Shota, ishte mbarë vajznia e granija, ishin po lulet e zambakët e bardhë si bora, që kishin çelë edhe ata ndër gur’ e shkambij bashkë me vjollcat e pranverës së 1911…

Ishin Malësorët Shqiptarë, që i drejtonte një Dedë Gjo’ Lul!

Ishin, po, Ata Burra që kishin shpalosë e nxjerrë nga dheu një Flamur të balsamosun me gjakun e Heronjve e të ruejtun mbrendë thellë në vorrin e Gjergj Kastriotit, në atë Vorr që asht edhe sot, i ruejtun nga Ata besnikë të përjetshëm, që me duertë e tyne të Shugurueme tashti edhe Ata kishin rrokë Armën e Lirisë, Kryqin, e Arma e Lirisë në duert e Shugurueme me Bagmin Shejtë nuk përdhoset kurrma,.. kurrma!

Plasi Toka Arbnore e mbi një Shkamb me emnin Deçiq u vue një Flamur i harruem ndër shekuj. Vërtetë i harruem gati sa mos me u njohë, por i ruejtun dhe i mbrujtun me Gjak të freskët Herojsh, që me një guxim të pashoq, e nxorën nga Vorri i Shejtë, ku dhunuesi turk mendoi se aty e ka vendin ku Ai do të kalbet e do të shuhet përgjithmonë.

107 vjet ma parë, me 6 Prill 1911…Me Dedë Gjo’ Lulin…

Mbarë Malësia me armë në dorë u rreshtue me e mbajtë nalt Atë Flamur të bekuem, që u shpalos nga gjokset e At Mati Prennushit e At Buon Gjeçaj!..

I madh e vogël pa kursye as jeten e vet u banë mburojë!

Atdheun filloi me e rrah flladi i freskët i Lirisë!

Fitorja e shpërblyeme me gjak ndër shekuj erdhi!

Urata, lutja, kanga e falnderimi ndaj të Madhit Zot s’ pushonin!

Secili, sa kishte forcën, me një kurban i rrinte pranë shtizës…

Pikë lotit nuk shihej n’ Atë vend, veç gaz e hare në sytë e Atyne Burrneshave që këndonin e shkrepshin armët…

Edhe gratë me të zeza e gjetën një “shenjë” me u gazmue!

Aty pranë në trungun e një gështenje gjuhej në shej një kapicë…

Sa andej këndej kriste bataria e Malësorëve e zanet ma  të forta e të fuqishme thenin heshtjen shekullore me ushtimën e tyne ndër ato maje malesh, tue jehue e tue u derdhë me jone hyjnore drejt Qiellit paster me një Kushtrim të pafund, që zbriti ndër ato lugina të prarueme e u bashkue me valët e dallgët e harrlisuna të Adriatikut…tue zgjue mbarë një Europë:

“Oooo… Burra bre… çonju se Flamuri i Gjergj Kastriotit u ngrit edhe njëherë në Tokën Arbnore!…”

Ai u ngrit për mos me zdrypë kurrma,..kurrma!

Tingujt e Lahutës…vazhdonin Kangët e veta…

***

• Shenim nga F. Radovani: Pjesë nga libri i F.Radovanit “DEDË GJO’ LULI”, botue në vitin 2011, me rasen e 100 vjetorit të ngritjes së Flamurit në Deçiq…

Melbourne, 5 Prill 2018.

PËLLUM XHUFI  NA DËNON PËRSËRI, DUKE MOHUAR VUAJTJET/

NGA SHEFQET DOBRA-Ish i dënuar në Kampin e Tepelenës/

Në kazermën nr, dy, gazetën e lexonte Bam Brahimi.  Gjatë leximit, polici ishte i pranishëm, të gjitnëjë, edhe ne të vegjlit, nuk mund të shtriheshim. Një mbrëmje, pasi u lexua gazeta, polici mori gazetë dhe iku.Ishte koha kur mund të qetësoheshin, të gjithë ishin të zhytur në mendimet e veta. Leximi i gazetës ishte mërzia më e madhe për këta njerëz. Në gazeta flitej vetëm kundër armiqve të brendshëm- për ne, e të afërmve tanë- as një herë nuk dëgjonim të thuhet: të harrojmë të shkuarën, të vllazërohemi. Fëmijtë e mbetur jetimë, pasi u kishin transferuar prindërit, më shumë e kalonin natën duke qarë. Dy fëmijë, po qanin me kokë të mbuluar, një grua e moshuar, shkoi ti qetësonte.

Një burri i moshuar, që dukej se ishte kthyer në statujë,  me sy të përqendruar në një pikë, filloi të fërshëllente një melodi, aq sa e dëgjonte vetë, për t’i bërë fëmijët të qetësoheshin.

Gruaja i tha Bam Brahimit, ti binte çiftelisë për t’i qetësuar fëmijët. U mendua pa dhe,  nxori nga poshtë shtresave çiftelinë. Pasi rregulloi akordet, gishtat e tij filluan të lëvizin mbi tela lehtë e me shkathtësinë e mjeshtrit. Tingujt e ëmbël të saj, megjithëse shumë të ulët, me gjithëse kazerma ishte shumë e madhe, në atë qetësi, tingujt e ëmbël, u ndjenë nga të gjithë por, nuk po kuptonin nga vinte. Kjo bëri që fëmijët, të qetësoheshin dhe, të gjithë si zogjtë u grumbulluan aty afër Bamit.

Në këtë ferr, nuk mund të mendoje për zbavitje të tilla. Bibla thotë: “Në se udhëheqja është lajthitur, populli është i braktisur”. Ne ishim të braktisur e të harruar. Njëri pas tjetrit, në heshtje filluan të afrohen edhe të mëdhejtë, krevatet e afërt, u mbushën lart e poshtë me njerëz. Asnjë nuk e prishte qetësinë. Një tjetër mori një tepsi dhe filloi t’i binte, sa për të shoqëruar çiftelinë. Një burrë u ngrit nga krevati, filloi të afrohet duke bërë me gojë  pum papapum, pum papapum sipas ritmit, e duke luajtur krahët si të ishte një shpend i stërmadh. U krijua një atmosferë e ngrohtë gëzimi e çlodhëse. Kjo atmosferë i largojë shumë vite më pas, u ngjalli shumë kujtime, TV mbedhejve, që për ta, tashmë ishin fshirë nga kujtesa, këta njerëz jetonin në ëndrrat e së shkuarës, për të harruar të tashmen. Fëmijët veçanërisht, u mbrekulluanë, U panë shumë vetë me lot në sy.   Një plakë, psherëtiu thellë dhe lëshoi një: “Eh jetë, o jetë, paske qenë mizore me ne!”

Filluan të kërcenin dy mesoburra. Ai shesh që krijohej në ndarjen e krevateve të radhës së parë e të dytë, në drejtim të derës, krijoi mundësinë e këtij argëtimi. Dikush, kapi për dore një djalë të ri, rreth të njëzetave dhe tha:  “Tani, do kërcejë Moisi Cami”- ky ishte: djali i Uke Camit dhe, nip i Zenel Shehut. Moisiu ishte i hollë e i gjatë. Ai kërcente aq bukur, uljet e ngritjet e tij të shpejta, dredhjet e trupit, ishin të mahnitshme. Papritmas, me shpejtësi të pakuptueshme, u hodh në gjunjët e Bam Brahimit, që i binte çiftelisë dhe me një salto, u pa në mes të sheshit. Të gjithë brohoritën pa vetëdije. Kur filloi të kërcente vallen dyshe dibrane, një tjetër e kapi për dore. Ulja e tij, duke qëndruar në majë të gishtave të një këmbe, e me këmbën tjetër të shtrirë para, i jepte bukuri të veçantë. Nga kënaqësia, një plak i vjetër, nga krevati i sipërm, xha Martini- tha: “Rrofsh o Mojsi Cami, se na qetësove edhe në pleqve!”  Në kulmin e haresë të këtyre fakirëve,  nga të dy dyert e kazermës që ishin të mëdha si hyrje shpellash, policët, si egërsirat, u futën njëherësh. Të gjithë kishin shkopinj gome në dorë.  Për disa çaste, qëndruan aty. Ishte  fatkeqësi ta prishje këtë gëzim që i kishte pushtuar këta fakir. S’vinte asgjë e keqe nga ajo që panë.  Të dënuarit nuk e vunë re fare praninë e tyre. Pas tyre u dëgjua një zë: Veproni! Në zyrë priste toger Hakiu, i cili, shkak donte dhe këtë shkak e gjeti. Njëherësh u lëshua policia mbi ta. Njëri rrëmbeu çiftelinë dhe e theu në kurriz të Bam Brahimit, vetëm bishti i mbeti në dorë, tjetri hodhi tepsinë në tokë dhe e  shqelmonte me këmbë, thumbat e këpucëve krijonin një zhurmë që të fuste datën, të  tjerët duke përdorur shkopinjtë e gomës  qëllonin këdo që u dilte para, tërhiqnin zvarrë kë të kapte dora. Moisiun e kishin vënë në mes dhe e qëllonin duke i thënë – ti je kërcimtari, ëh – hënë hëëë,,  të bëjmë ne të kërcesh gjithë natën! Britma policësh, të qarat grash e fëmijësh, të zinte veshi. Një i moshuar thoshte: – Mosni more burra, ç’bëni kështu! Nuk bënë gjë të keqe bre! Kazerma ziente nga të bërtiturat e policëve dhe të luturat e të vuajturve. Policët të  shpërfytyruar, tërhoqën zvarrë shumë burra e djem. Pse deshën të qetësonin  zemrat e fëmijët që shteti i la jetim, morën ndëshkimin më të dhunshëm. Atë natë, pamë tmerrin e  vërtetë, që nuk do e harronim kurrë. Barbarët dhe viktimat, bërtitnin, ca nga dhimbjet, të tjerët për të kryer detyrën. Vetëm njerëz, nuk mund të quheshin ata. Ata ishin xhahilë, të pa shpirt.  Rrëmbyen e tërhoqën zvarrë shumë burra e djem, edhe Hazis Allën, -djali i Isak Allës,- unë për atë qava gjithë natën, e kisha kushëri nga nëna, ishte dhe njeriu që më rrinte më pran, që nuk mërzitej kurrë nga tekat e mia, edhe se e shaja apo e qëlloja me gurë. Më në fund, dhanë urdhër për gjumë.

-Asnjë fjale mos dëgjohet! – tha roja- edhe polici, me shkopin në dorë, ndenji brenda. Dhe për të qarë, nuk mundeshim, se po t’na dëgjonte polici, vinte në përdorim kamzhikun. O prapsi, o dreq, me këto bisha, hall i madh na ka zënë. Po këto fëlliqësira, së prapthi kanë lindur, së prapthi do veprojnë! Nata ishte e vështirë, veçanërisht për pleqtë që dilnin shpesh natën për në banjë. Për të zbritur nga krevatet e sipërm, në vend të shkallëve, shërbenin dy tako të vogla, të mbërthyera në këmbët e krevatit, këto ishin shumë të rralla. Që të gjeje në errësirë ato, duhet të mbaje mend sa vetë duhet të kaloje nëpër këmbët e tyre. Këpucët e policit që ndenji brenda, bënin zhurmë ritmike që dukej sikur të godiste diçka në tru.

Nga mezi i natës, pasi ishin fikur dritat. U dëgjua diçka që u përplas në çimento dhe, një rënkim i dobët; polici ndezi shkrepësen të shikonte, edhe disa të dënuar, të njëjtën gjë bënë, ç’të shikonin!? Një plak, shumë i moshuar, duke kërkuar shkallën, kishte rënë në çimento. Ishte xha Martini, ai me zor i zbriste ditën ato shkallë, jo më natën. Lart ia kishin caktuar vendin edhe pse u ishte lutur të shumë të rrinte poshtë. Ishte i vetëm, të bijën e vetme që pati, e kishin larguar bashkë me të tjerët, tani nuk kishte kush të kujdesej për të! Për të mos mërzitur të tjerët sa herë ngrihej natën, u mundua ta gjente vetë shkallën. Nuk ishte i pari ky që ra në çimento, por ky mbeti më i paharruari, se e kish shfaqur më shumë se të gjithë gëzimin atë mbrëmje; shpeshherë, zëri i tij i ulët ishte dëgjuar të thoshte: Ju lumtë! Na gëzuat sonte! Gëzim paçi gjithë jetën. Të nesërmen, të mbështjellë me batanijen e tij, të vënë mbi dy dërrasa, gjashtë burra e përcollën për tek ura e Bënçës. Të gjithë, po më tepër të vegjlit dhe pleqtë, jetonim orë e çast pranë vdekjes. Vdekjen e kishim poshtë këmbëve, aty ku ndiznim zjarret, ku loznim, kudo mund të shpërthente një  predhë e fshehur, ose dhe mund të binim natën nga krevati si xha Martini! .

Ky ishte kampi i pushimit, i Tepelenës, natyrisht, me bolldazier nuk na merrnin, se ne nuk na vrisnin një herësh, por një nga një prej mundt e urisë dhe, varre, nuk do kishte për ne.

Këto që shkruaj une, ata që janë të paktën në moshën tim, e lart, i mbajnë mend dhe, nuk mund të ma hedhin poshtë. Ka tjerë që kanë qenë shumë të vegjël, që nuk i mbajnë mend, ka dhe tjerë  si psh, erdhi një nga Ngurrëza e Lushnjes te shoqatë, kishte një dokument të përndjekuri. E pyeta unë: ku ke qenë i internuar?

-Në Tepelenë- tha.

-Ku ishte kampi i Tepelenës? – e pyeta.

– Në Tepelenë- tha

– Po ku, në Tepelenë?

-po ne Tepelenë ore!

-Në ç’kazerm, ke ndenjur?

-Po, në kazermë, jo përjashta- tha

-Sa kazerma kishte kampi? E pyeta.

-Qenke i mërzitshëm!- më tha.

-Sipas këtyre letrave, je një vit më i madh nga unë- i thash. do të thotë se ti nuk ke qenë i internuar. Unë mbaj mend çdo pëllëmbë të atij vendi. Nuk na latë radhë ne se, më të përndjekur po hiqeni ju nga ne. Këta lloj na e bëjnë vuajtjen te dyshimte ne, dhe këta, nuk janë paisur pa qëllim me dokumente  të tilla.

CE SOIR (1939) : MBRETËRESHA GERALDINË KA REFUZUAR OFERTËN MARRAMENDËSE TË HOLLYWOOD-IT PREJ NJË MILION DOLLARËSH/

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 7 Prill 2018*/

“Ce soir” ka botuar, të hënën e 24 prillit 1939, në ballinë, një shkrim në lidhje me ofertën marramëndëse që Hollywood-i i ka bërë asokohe Mbretëreshës Geraldinë për të luajtur një film, të cilën ajo e ka refuzuar në mënyrë kategorike.Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, ka sjellë për publikun shqiptar, rrëfimin e plotë të gazetës franceze :Një milion dollarë Mbretëreshës Geraldinë për të luajtur një film

Por ish-sovranja e Shqipërisë, të cilës ky propozim iu bë nga një kompani kinematografike amerikane, nuk dëshiron të bëhet “një objekt kurioziteti publik”

 (Nga ana e të dërguarit tonë special)

Londër, 23 prill (nëpërmjet telefonit)

– A do të vihet një ditë në skenë romani tragjik i mbretëreshës Geraldinë të Shqipërisë, vajzës së dukës hungarez Apponyi dhe Zonjës Giraud ?

Në fakt, një kompani e madhe kinematografike amerikane, i ka ofruar gruas së mbretit Zog, një kontratë prej milion dollarësh (ose rreth 77 milionë franga) për të luajtur në Hollywood.

Por sot avokati anglez i Mbretëreshës Geraldinë – pasi telefonoi rezidencën, në Greqi, ku ajo po shërohet nga lindja e saj tragjike – u lejua të komunikojë zyrtarisht :

“Duhet të kuptojmë se Madhëria e Saj nuk dëshiron të bëhet objekt kurioziteti publik. Pasuria personale e mbretit është gjithashtu e mjaftueshme për gruan dhe familjen e tij dhe u mjafton atyre që të bëjnë një jetë të rehatshme dhe të qetë.

Oborri mbretëror i Tiranës është detyruar të shpërbëhet,dhe natyrisht, nëse Mbreti mban vetëm një sekretar dhe një shërbëtor në shërbim të tij, Mbretëresha do të ketë po ashtu në shërbimin e saj vetëm një shërbëtore dhe një dado për djalin e tyre të vogël, i lindur para njëzet ditësh.

Madhëritë e tyre synojnë të shkojnë më pas në Angli, ku gjenden në depozitë të gjitha pasuritë e tyre. Sapo shëndeti i mbretëreshës Geraldinë do të përmirësohet, familja mbretërore e Shqipërisë, do të largohet nga Greqia për të shkuar disa javë në Egjipt.”

*E falenderojme Aurencin e pasionuar pas historise kombtare qe e ndau kete artikull me lexuesit e Diellit.

PO T’ ISHTE ENGJELL… A DO T’A MBANTE DREQI KAQ AFER VETES ?/

Ne Foto:Historiani Pellumb Xhufi prane Ramiz Alise(foto 1) dhe prane Foto Camit(foto 2)-Kortezi Radi and Radi/

KERKOVA  PO, NUK  E  GJETA  KUND/

Nga Fritz RADOVANI:/

Kam lexue disa artikuj per Pllumb Xhufin, që nuk i shkon ai emen pranë dreqit!

Njeni i thotë “zotni”, tjetri “profesor”, një tjeter “historian”… Ndersa ai, kujton se me të vertetë i meriton “ata tituj” që nuk dij me i kuptue se ku rrijnë… Ndonse, të gjithë “ata” që vajtuen Enverin dhe Ramizin me vjerrsha e fjalime, vazhdojnë me ruejt “titujt”!

Sami Frashëri ka thanë: “Fjalët e keqdashësit janë si qymyri, që edhe po s’të dogjën, të nxijnë!” Me siguri kjo aksiomë asht kryefjala e “akademikëve tanë”! Ata sot nuk kanë se shka me djegë ma, se Shqipnia asht ba zhari… Po, shpifjet e fallsifikimet po e bajnë edhe ata punen e vet, se sllavokomunizmi anadollak i vitit 1941, gjoja “nuk ishte çfarosës”!!..

Ai ishte vertetë sllavokomunizem, që pat fekondue djalin e bylykbashit gjinokastrit. Dhe sot mbas gati 80 vjetësh “toka e nxime si qymyri, nxinë edhe surretnit e pasuesve të tij”!

Po mos t’ ishin shfarosës Tito, Stalini, Mao Ce Duni e sa imoral të tjerë, a do ta pranonin në strofullat e veta Enver Hoxhen e Ramiz Alinë?! Pllumbi me shokë i kanë provue ato!

Sot flitet per Enverin e Hitlerin… Xhufi duhet ta krahasojnë Enverin me Sulltanin që tha: “Duhet të shtijmë në punë të gjitha energjitë dhe armët tona në mënyrë që mos të mbesë gjallë asnji shkodranë…” Per këte temë duhet ti ketë folë si nana dhe motra e tij…

Ata që i krijuen kampet e shfarosjes e burgjet e terrorizmit në Shqipni janë vetem vrasës!

Unë i besoj pa pikë dyshimi asaj që ka shkrue z. Kastriot Dervishi!

Artikullin unë nuk do ta persëris, po do të shkruej vetem si mbyllet:

“Xhufi që ka studiuar mirë mesjetën, në të vërtetë mbron mesjetën më të veçantë të historisë së Shqipërisë, komunizmin. Unë kam bindjen se një njeri që ka origjinën e mëposhtme nuk mund të jetë kurrë objektiv e të dënojë krimet e komunizmit.”

“ -Babanë sekretar në komitet partie”

“-Nënën me punë në Drejtorinë e Sigurimit të Shtetit”

“-Motrën me punë në Drejtorinë e Sigurimit të Shtetit”

“-Dajën prokuror”

“-Burrin e tezes kryetar dege në Drejtorinë e Sigurimit të Shtetit”…

***

Ja pra, kjo ishte çerdhja terroriste e dreqit që e polli Pllumb Xhufin me shokët e tij!

E shka kerkoni me dijtë tjeter gja… A po.., pritni që “historianët t’ ju sjellin ringjalljen”?!

Mos harroni thanjen e Shkodres së vjeter: “Shka leu prej micës gjuen mijë!” Kerkova me gjetë të pakten edhe një historian me këte prejardhje po, nuk e gjeta asnjë per farë!!..

Melbourne, Prill 2018.

E para gazetë e emigrantëve shqiptarë në Greqi, botuar më 10 prill 1993, në Athinë./

Kujtim i botuesit  KOLEC TRABOINI/Dalja e një gazete në shqip, në Greqi, dhe shpërndarja e saj fillimish tnë sheshin “Omonia” e pastaj në Praktorion e autobuzave të Athinës, ishte një ngjarje kaq befasuese dhe e papritur në rradhët ë emigracionit shqiptar, saqë shumëkush nuk e besonte se ishte botuar nga vetë emigrantët, dhe aq më tepër, se ishte shtypu rnë një shtypshkronjë të vogël greke, në Kolonaq të Athinës. Dhe, kur bindeshin nga fjala e shitësit të gazetës (që në të vërtetë ishte vetë botuesi), atëhere emigrantët, plot entusiazëm, kërkonin të blinin dy tri dhe deri në 10 gazeta për njeri, duke thënë se do t’i shpërndanin ndër emigrantët e shumtë që kishte në zonat ku punonin e jetonin. E kështu, në mënyrë spontane, dolën vullnetarëte parë të shpërndarjes së gazetës së emigrantëve.
Por ky interes u shtua me daljen e numrave të tjerë, sepse emigrantët, në faqet e saj lexonin për hallet dhe problemet e tyre dhe e kuptuan se në kushtet e një indiference totale, si të shtetit shqiptar, ashtu dhe të shtetit ku punonin si argatë me gjysëm pagese, tashmë do të kishte një organ që do të fliste në emër të tyre,që do t’u qante hallet, e ku do të lexonin lajme dhe informacione nga Atdheu në gjuhën amtare.Gazeta “Egnatia” nuk i gënjeu kurrë shpresat e lexuesve të vet se ajo do të bënte një luftë të jashtëzakonshme për të mbrojtur dinjitetin e emigrantit shqiptar, fytyra e të cilit, nën influencën e propagandës së shfrenuar të masmendias, ishte kthyer në një sinonim të së keqes, dhunës, egërsisë, veseve të liga, pabesisë dhe krimit. Çfarë nuk thoshte masmendia, televizioni dhe gazetat greke, kundër emigrantëve shqiptarë!. Mjafton të kujtoj se, në të parën natë të Vitit të Ri (1992), që festonim jashtë Atdheut, shqiptarët emigrantë anë e mbanë Greqisë, në vend që të gëzoninqë jetonin në një botë të lirë, do të përjetonin një tmerr të padëgjuar kurrë në jetën e tyre. Programet e Televizioneve greke e kishin ndërprerë programin e argëtimit, dhe për pothuajse një orë, do të merreshin me një aksion blic policie në disa fshatra e në lagje të Athinës për të kapur shqiptarët. Kronika jepej direkt nga terreni,madje here pas here shkëputej programi e kthehej sërish, pasi komentatori thoshte “pa të shohim ç’të reja kemi nga aksioni për kapjen e emigrantëve të paligjshëm shqiptare – alvanos metanastis”. Dukej që çdo gjë ishte e para përgatitur për një gjueti spektakolare raciste antishqiptare.Ishte tronditëse. Ishte e paimagjinueshme. Ky refren do të vazhdonte, jo me ditë, por me vite, deri në absurditete te të tilla me ngjyra shqiptarofobie e të shpikura nga klika Micotaqi, (të aplikuara me oreks edhe nga Papandreistët pasokxhi),si famëkeqet aksione çnjerëzore në rang kombëtar dhe me emër fyes e përbuzës “Skupa ja ton alvanus” – fshesë për shqiptarët.Këtu duhet gjetur shkaku se përse u prit me aq dashuri e shpresë gazeta”Emigranti-Egnatia”-Ajo gazetë e vogël modeste, që në fillimet e veta u prit me urrejtje nga renegatët shqiptarë, që ishin inkuadruar në shoqata antishqiptare vorioepirote,veçmas një shoqatë famëkeqe voriopepirote e himariotëve, e cila arriti deri atje sa, kur e panë që nuk po arrinin ta fusnin nën kontroll gazetën, gjetën rrugën e tradhëtisë duke e spiunuar botuesin në policinë greke, e cila nuk vonoi të trokasë në shtëpinë ku ai banonte duke sjelle frikë tek fëmijët e tij të vegjël që ishin vetëm në shtëpi. Por, pavarësisht nga vështirësitë dhe pengesat, gazeta arriti që me një forcë të jashtëzakonshme shprehëse të jepte kontribut për të thyer konceptet antishqiptare të masmedias greke, të televizionit dhe gazetave. Ajo arriti të rrokë vëmendjen dhe kureshtjen e vëllezërve tanë të një gjaku, arvanitasve anë e mbanë Greqisë, të cilët nisën ta blejnë gazetën me dëshirën që të mësonin e të lexonin shqip. I paharruari Aristidh Kola, studiues e personalitet imadh, ish president i Arvanitasve të Greqisë, gëzohej për çdo perparim apo sukses i emigrantëve shqiptarë që i quante hapur vellezër. Ngrohtësia e përkrahjae tij ishte një stimul i jashtëkonshëm që të mos hiqeshim nga udha që kishim nisur.
Gazeta arriti të ketë influencë pozitive edhe në rradhët e shkrimtarëve dhe artistëve greke, shkrimtari Kosta Valeta, aktorja Mimi Dennisi, shkrimtari G.Jiakumis, poetja Leta Kucohera, e plot të tjerë, të cilët e përshëndetën ngrohtësisht veprimtarinë intelektualedhe krijuese të emigrantëve shqiptarë.”Egnatia” mbrojti me këmbëngulje interesat e emigrantëve shqiptarë, që hiqnin të zitë e ullirit nëpër tërë hapësirën greke. Në faqet e saj gjen ngjarje rrënqethëse dhe të rënda që pësonin emigrantët, dukeu bërë kështu një kronikë e gjallë e fateve njerëzore. Ajo ushqeu tek bashkatdhetarët në mërgim dashurinë për Atdheun, nëpërmjet lajmeve e shkrimeve të ndryshme ajo paraqiste gjendjen në Shqipëri,Kosovë, Maqedoni e Mal të Zi. Gazeta botonte në faqet e saj edhe materiale në gjuhën greke mbi zhvillimet demokratike në Shqipëri dhe analiza estatistika nga zhvillimet ekonomike në Bashkimin Europian, ndaj të cilit Shqipëria mbante një qëndrim inspirues me dëshirën për t’u inkuadruar në rradhëte saj.Në faqen e parë, gazeta kishte të vendosur flamurin e Bashkimit Europian me shprehjen “Drejt Europës”. Në fillim botohej me 4, e më pas me 12 dhe16 faqe. Shtypej në Athinë dhe shpërndahej anë e mbanë Greqisë, ndërsa mbi njëmije kopje të saj qarkullonte edhe në Shqipëri ku shume prindër ishin të iteresuar për femijët e tyre emigrantë në Greqi.
Janë të shumtë bashkëpunëtorët e “Egnatias” nga rradhët e emigrantëve shqiptarë në Greqi, gjë që e bën të pamundur të përmenden të gjithë, por gjithsesi, mund të sillen emrat e atyre që ishin më pranë redaksisë,që shkruanin më shpesh dhe më aktivë në shpërndarjen e gazetës, e cila në fillimet e veta, kalonte dorazi me një vështirësi të jashtëzakonshme dhe më vonë, do të kalonte nëpër linjat e shpërndarjes së shtypit, në Greqi dhe në Shqipëri.Që në përgatitjen e numurit të parë të gazetës, që doli me emrin fillestar “Emigranti”, u kërkua ndihma e shkrimtarit Spiro Xhai që jetonte në Athinë, për një lidhje me ndonjë shtypshkronjë greke, e cila do të mundë të shtypte me gërma shqipe, ndihmë të cilën shkrimtari Xhai nuk e kurseu dhe për këtë meriton mirënjohje. Dihet se greqishtja ka një alfabet krejt të ndryshëm nga latinishtja. Kompiuteristët e kishin të vështirë të shkruanin në alfabetin latin dhe bënin gabime të shumta. Më së fundi, pas peripecish të shumta, u gjend qendra kompiuterike e shtypit e çiftit dashamirës grek Eleni e Babi Golema në rrugën Xhavella 3, të Kolonaqit të Athinës.
Ndërkohë që pas daljes së numrave të parë që dallonin shkrime që u përballuan vetëm nga botuesi, në numrat pasues nisën të bëhen të njohur autor të rinj shkrimesh dhe krijimesh letrare. Ndër të parët bashkëpunëtorë ishte Genc Çobani, gazetar, që jetonte familjarisht në Kesariani dhe punonte mekanik. Poeti Gazmend Kapllani, student në Universitetin e Athinës, dega filosofi, do të ishte bashkëpunëtori më i kualifikuar përsa i përket temave të filozofisë, shkencës dhe letërsisë. Gazetës do ti bënte jehonë ne Radio BBC në gjuhën shqipe gazetari Robert Goro që ishte njëkohësish bashkpunëtor shumë i çmuar. Dhimiter Gjoka-Qeparoi do të ishte ai që dotë jepte ndihmesën e tij tëmadhe në shpërndarjen e gazetës, sidomos të dielave bashkë me Kostaq Cancon, Artur Diamantin, Gencin dhe botuesin, në pazarin e Monastiraqit por dhe në Praktorio, stacioni autobuzave të linjës Athinë -Tiranë, ku mblidheshin shumë shqiptarë.
Pianistja emigrante nga shkodra Marita Vuksani do të angazhohej për ta shtrirë influencën e gazetës në rradhët e intelektualëve grekë. Një prej tyre ishte miku i dajës së saj, poetit Fatos Arapi, shkrimtari grek Kostas Valetas që arriti të prononcohet pozitivisht në shtyp për krijimtarinë artistike të emigrantëve shqiptarë. Në faqet e gazetës “Egantia” do të spikasin emrat e Festim Litit, autor i shumë e shumë përshkrimeve emocional edhe i poezive të ndjeshme, një nga bashkëpunëtorët më të dalluar për shpërndarjene shtypit në Larisa. Eglantina Kume, protagoniste e disa filmave artistikë shqiptarë, kineaste dhe krijuese letrare, ishte këshilltare e mirë dhe entusiaste e gazetës, tashmë autore e dy librave të botuar në Shqipëri. Eglantina vazhdon të jetojë familjarisht në Athinë. Tatiana Qurku,poete e talentuar, e cila solli për faqet e gazetës poezi me ndjenja të holla dhe emocione të fuqishme nga jeta e emigrantëve. Rajmonda Diamanti ishte një emigrante e talentuar në moshën 15 vjeçare, autore e disa poezive dhe përshkrimeve emocionale botuar në “Egnatia” e më pas në librin”Balada e largësive”, Zhaneta Ogranaj, gazetare dhe poete e burgosur nga diktatura. Bashkëpunëtorë të gazetës ishin inxhinjer Andon Ikonomi, Pilo Zybai, Angjelina Xharo, Ilia Vasili, Dritan Haxhia, Albert Zholi, Adrian Kondakçi, Lek Gjoka, Andon Dedi, Majlinda e Ilirian Zeneli, Arian Begaj, Frang Marku, Vat Shoshi, Save Velço, Agim Pipa, Hysen Sinani, Kostaq Papa, Fredi S.Merkuri, gazetaret sportiv Ramadan Bigza, A. Karanxha e të tjerë. Shpesh herë redaksisë i vinin shkrime edhe nga Shqipëria, si nga shkrimtari Nasho Jorgaqi, i moshuari Irfan Çela nga Tirana, ndërsa letrat e emigrantëve ishin të përhershme në faqet e saj. Gazeta pati jehonë shumë pozitive në Shqipëri dhe vleresime për të ka patur në mjaft gazeta të përditshme shqiptare me autorë, Floriana Paskali, Spartak Braho, Pip Mitrojorgji e të tjere. Gjithashtu jehonë i është bërë në BBC, gazetën “Iliria” Boston dhe Televizionin shqiptar.
Mbas largimit të botuesit e krijuesit të saj K.Traboini nga Greqia në Amerikë, gazetën e mori në drejtim Floriana Paskali, e cila e shoqëroi në pak numra deri në mbylljen e saj. Megjithë zërat që dolën në shtypin shqiptar që “Egnatia” të rihapej, ajo nuk e pa me dritën e botimit. Por gjithsesi, si nismëtare e shtypit shqiptar në Greqi, “Egnatia” e kishte kryer më së miri misionin e saj, duke zënë një vend të merituar në historinë e re të gazetarisë shqiptare në mërgim. Udhën e saj do ta ndiqnin plot gazeta e revista të tjera në gjuhën shqipe në Greqi.

KOLEC TRABOINI
Botues e kryeredaktor

Egnatia” në ditën e 10 prillit 1993, në qytetin e Athinës. Emigrantë shqiptarë në Omonia, qendër e Athinës, duke blerë gazetën”Egnatia”.
.

Nga Vendim Demaj/

Pas debatit të panevojshem qe keto dite eshte nxitur ne opinionin Kosovar dhe une si dëshmitar i gjall i shumë zhvillimeve  në terren të asaj kohe e shoh të arsyeshme qe ti them ca fjalë në lidhje me realitetin e kohës.

Në Marsin e vitit 98 për here të parë në jetem time kam hyrë në Kosove me një grup qe kishin ardhur në Tropojë për tu furnizuar me armatim pasi kishin filluar disa vatra zjarri mes njësiteve të UÇK dhe forcave policore Serbe dhe ky grup ishte nën komanden e asaj që atëhere quhej Lëvizja.

Pas qendrimit tim disa ditor në Kosove jam kthyer ne vendlindje ku pastaj hyrje daljet për në Kosove ishin të shpeshta pa marr parasysh se nën komandën e kujt ishin grupet e organizuara që vinin për furnizim me armatim

si rezultat i kesaj une kam marr pjese ne shoqerimin e Brigades se udhehequr nga Kolonel Tahir Zemaj e cila ishte nën komanden e Ministrise se Mbrojtjes se Kosoves ku si fillim ndaloi ne Jasiq për të vazhduar marshimin pastaj drejt Prapaqanit ku aty dihen peripecitë qe kanë hasur gjatë rrugës.

Në korrik të 98 teksa po shoqeroja për ne Shqipëri qindra femije gra dhe pleq kemi hasur në pritat Serbe ku fatmirësisht une aty jam plagosur dhe personat e parë  që me ka ardh në ndihmë kanë qene Xaj Çela dhe Heroi Agim Ramadani

që nga aty unë pastaj krijova njohjen dhe lidhjen me Katanën.

Në Gusht të 98 ofensiva që ndermorën forcat policore, ushtarake dhe paramilitare Serbe në Rrafshin e Dukagjinit

detyruan njësitë e UÇK të vendosura ne Jasiq dhe Prapaqan qe të sigurojne lëvizjen e mijëra banorëve qe ishin nisur për në Shqipëri ku lëvizja u mundësua përmes koridorit të Doberdolit në trekëndshin e kufirit Kosove Mal i Zi Shqiperi,

vlen të theksohet që njësitet  e ushtrisë që operonin në Kosove nën komandën e Ministrise se Mbrojtjes së Kosoves kishin ngelur pa armatim pasi furnizimi që prisnin nga njësit e udhëhequra nga Fuat Foniqi ngelën të bllokuara në Ujezë për shkak të mbylljes se korridorit Lugina2 – Jasiq.

Pas ardhjes në Shqipëri të njësive që ishin nën komandën e Ministrisë së Mbrojtjes, në vjeshte filloi riorganizimi i tyre në Shtabin Papaj,

ndërsa njësitet që ishin nën komandën e Lëvizjes ishin të vendosura ne Padesh ku unë njihesha me z.Nasim Haradinaj i cili së bashku me vëllain e tij Naim Haradinaj  edhe ai nga Suedia i ishin bashkangjitur njësive të UÇK- së .

Unë dhe Naimi i  kemi kërkuar Nasimit për të pranuar një takim me Agim Ramadanin sepse ne na kishte lënë përshtypje shumë të mira pasi ishim takuar  pas bllokimit të armatimit që kishte ndodhur në Sylbicë dhe Agimi na kishte lënë përshtypje të një luftëtari trim atdhetari të etur për liri dhe fjalë-ëmbël plot shpresë, pas kembënguljes sonë Nasimi pranoi që të takohej pasi dihej qe Nasimi ishte direkt nga Shtabi Qendror dhe kishte gjithë autoritetin dhe mundesine e vendimmarjeve autonome.

Pas marrjes së fjalës nga Nasimi kemi takuar Agimin  dhe ai u shpreh i gatshëm,takimi u zhvilluar shumë miqësor dhe rezuloi shumë produktiv pasi  ditët në vijim pasuan me bashkimin dhe unifikimin e forcave.

Menjëherë pas këtij bashkimi është mëse e vertete qe Nasim Haradinaj ka pasur shumë kritika nga Shtabi i UÇK për këtë lëvizje dhe unë kam qenë prezent ku  ndër të tjera nga telefoni satelitor e  akuzuan si tradhtar, por ai vazhdoi përpara sepse qellimi i tij kalonte këto barrierat dhe hamendësimet personale të atyre qe jepnin urdhëra nga karriget e luksit.

Edhe një here e theksoj që Nasim Haradinaj ka qenë nyja kryesore për bashkimin unifikimin e gjithë njësive nën një komandë të vetme që i dhanë goditjen më të madhe ushtrise Serbe me thyerjen e kufirit shqiptaro-shqiptar në #Koshare.

Prandaj kushdo që mundohet për privatizim,përvetësim meritash është thjesht një qëllim dashakeq përçarës që shërben për zbehjen e meritave dhe  Lavdisë që  Ushtria Çlirimtare e Kosovës  tregoi në Koshare.

#KOSHARJA ka

#një_flamur

#një_emblemë

#një_emër

#UÇK.

#LAVDI dhe MIRËNJOHJE PËRJETË

Heronjve të rënë dhe të gjallë.

Nga Jahja LLUKA/

Vendlindja e njërit prej burrështetasve më të mëdhejnë shqiptarë të shek.XIX ishte Gjakova.Në histori njihet si themelues i veprës “Projekti i Ushtrisë Shqiptare” për tu bërë njëri nga strategët më të njohur dhe diplomat i arrirë në qarqet ndërkombëtare. Kur Napoleon Banaparta preku fundin e tij si perandor pas krijimit të” Lidhjes së Shejtë”ngjarjet tronditëse në kontinentin e lashtë reflektuan në perceptimin ndaj jetës për Sylejmanin.Fati i shumë popujve të Evropës shkruhej në vulën e gjakut dhe të barutit dhe për këtë Sylejmanin nuk e lente të qetë vuajtja e popullit të tij.Nga gjithë këto ngjarje të pandërprera që kapluan kohën e tij, ai kishte një qëllim të vetëm ruajtjen e kombit shqiptarë nga zhdukja pasi që Rusia dhe Turqia ende ishin superfuqi dhe bënin kalkulime mbi kokat e shqiptarëve. Në moshë shumë të re bëhet pjesë e Lëvizjes së Kallfëve, për të mbrojtur jetën dhe dinjitetin e njerëzve të thjeshtë,për të vazhduar pastaj me aktivitetin kundër shfrytëzimit dhe shtypjes që i bëhej popullit shqiptar nga pushteti qendror Osman, me mbështetjen e Fuqive të Mëdha. Reformat e përcaktuara nga pushteti Osman nuk njihnin asnjë të drejtë fetare dhe kombëtare ndaj shqiptarëve,përkundrazi bënin ç’mos që t’i shkombëtarizonin ata.Për këtë gjë Sylejman Vokshi ishte aktiv në konfliktin shqiptaro-osman prej vitit 1839 e cila njihet si periudha e Tanzimatit. Lufta e tij e vazhdueshme kishte një qëllim të vetëm, bashkimin e të gjitha trojeve shqiptare në një shtet autonom të vetëm. Qëndresa e tij e palodhshme e bëri Vokshin një ndër personalitetet më të mëdha jo vetëm ndër shqiptarë por edhe më gjërë. Kështu Kriza Lindore dhe Traktati i Shën Stefanit bënë që Vokshi me atdhetarët tjerë shqiptarë të nisin krijimin e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, organizatë me karakter mbarëkombëtar në rrafshin, ushtarak,politik, pushtetor dhe kulturo-arsimor. Ç ështjen e shtetit shqiptar autonom si dhe kërkesat e saj Lidhja e Prizrenit përveç Portës së Lartë të sulltanit, i shtroi edhe para Kongresit botëror në Berlin ku merrete pjesë gjithë diplomacia ndërkombëtare. Në luftën e tij të pakompromis ndaj forcave feudale çifligare dhe Lidhjes së Myslimanëve të Vërtetë a Fraksionit të sulltanit, Partisë së Portës, në Kuvendin e Përgjithshëm Kombëtar të Lidhjes në Prizren Sylejman Vokshi nuk ndaloi. Ky konflikt i hapur e i pakompromis, çoi në vrasjen e prijësit Abdullah pashë Drenit dhe të mareshalit Mehmet Ali pashë Maxharri, misionar i sulltanit, që kishte ardhur të vinte në jetë vendimet e padrejta të Kongresit të Berlinit për cungimin e viseve shqiptare. Fraksionit të sulltanit, Partisë së Portës, në Kuvendin e Përgjithshëm Kombëtar të Lidhjes në Prizren Sylejman Vokshi nuk ndaloi. Ky konflikt i hapur e i pakompromis, çoi në vrasjen e prijësit Abdullah pashë Drenit dhe të mareshalit Mehmet Ali pashë Maxharri, misionar i sulltanit, që kishte ardhur të vinte në jetë vendimet e padrejta të Kongresit të Berlinit për cungimin e viseve shqiptare. Veç tjerash dhe në luftën ndaj malazezëve në Plavë dhe Guci, Hot e Grudë u vunë në pah aftësitë luftarake dhe komanduese të Sylejman Vokshit me trimat tjerë shqiptarë. Si hartues i veprës “Projekt i Ushtrisë Shqiptare”, burrat e Lidhjes së Re e zgjodhën shef të Seksionit Ushtarak me cilësinë e Ministrit të Mbrojtjes e të Kryekomandantit të Ushtrisë. Figura e tij mbetet madhështore duke i dhënë lavdinë dhe sa ishte gjallë.Sa ishte Vokshi Malësia e Gjakovës u shndërrua në kështjellë të pathyeshme për armikun. Përpjekjet e tij për ruajtjen dhe zhvillimin e kulturës kombëtare dhe gjuhës shqipe shënojnë një kthesë historike, ai shkollën shqipe e shihte si tempull të formimit e të edukimit atdhetar. Vepra e tij i takon përjetësisë duke u bërë frymëzim për brezat.

Qamil S. Dardhankodra-Toronto, Kanada/

Janë të ralla vendbanimet siç asht katundi Uglar i çarkut të Gjilanit që nga nji vend kaq i vogël që ishte dikur, të dalin tre dëshmorë të shquem të atdheut.

I pari ishte Liman Uglari, nji burrë i shquem i asaj kohe. Ai u vra në verën e vitit 1907 në luftë me diversantët serbë të hedhun në Shqipninë e pushtueme nga barbarët osmanlij. Lufta me komandosët serbë u zhvillue në Kishën e Pisjanit, aty mbeti i vramë Liman Uglari – dëshmor i atdheut. Për Limanin tregojnë se kishte luftue kundër bandave të hajnave e të cubave që nuk e lenin popullin të qetë veçanërisht shqiptarët e shquem e të pasun. Kundër këtyne bandave nuk luftoi qeveria turke ato i shikonte nëpër gishtrij sepse ata ishin aleatët e tyne. Njiherë nji tregtar shqiptar nga Gjilani kërkoi mbrojtje nga Limani sepse në dyqanin e tij në pikë të ditës hynin cubat dhe nën kërcnimin e armëve merrnin pare e mall. Në këtë dyqan Limani qëndroi disa ditë, e kishte vërejtun se hynin disa “njerëz” silleshin e mbështilleshin dhe dilnin jasht. Mbas disa ditësh Limani u lodh dhe i tha tregtarit se do të shkonte por do ta lente aty varun gaxharremken (shtagën). Thuhet se ma vonë kur vinin hajnat e shihnin shtagën e Limanit aty, ktheheshin pa krye punë.

Sot disa nga mbasardhësit e Limanit mbajnë mbiemnin Januzi dhe jetojnë në Uglar, Gjilan, Ferizaj, etj.

Dëshmor i dytë nga ky katund asht Idrizi, ai u vra në nji nga kryengritjet e fundit (1910-1912) antiturke që u zhvilluen në Grykën e Kaçanikut. Gjatë luftës heroike të shqiptarëve kundër egërsinave turke ngjau që nji grup i luftarëve shqiptarë të zihet rob nga ushtria turke – kjo nuk asht kurfarë dobësie sepse kjo asht rregull apo pjesë e luftës që u ndodh edhe ushtrive ma të forta që nga parahistoria e deri më sot. Këtë grup luftarësh i çojnë në çadrën e nji nga komandantëve turq. Ky i pyet të gjithë me rend se si i kishin emnat, etj., kur e pyet trimin nga Uglari – ky thotë – Idriz; kur e ndëgjoi se si e kishte emnin ky rob lufte kjo bishë pa nji pa dy heq shpatën dhe ia heq kokën Idrizit nga Uglari tue i shkelun të gjitha rregullat dhe konventat ndërkombëtare të luftës, nënshkruese e të cilave ishte edhe qeveria turke. Sa herë e kam ndëgjue këtë rrëfim tragjik nga pleqt, rrëfyesit thoshin se turku në këtë rast kujtoi se e zuni Idriz Seferin dhe e vrau – jo ky mendim nuk qëndron. Xhelati turk e dinte shumë mire që ky nuk ishte Idriz Seferi nji nga komandantët e ushtrisë kryengritës shqiptare që ishte ba halë në sy për turqit se po të ishte Idriz Seferi i vërtetë ky do të ishte gëzim dhe fitore e madhe për Turqinë dhe menjiherë do të njoftohej Sulltani, Stambolli e Europa.

Vehbi Ibrahimi (1938-1981) atdhetar i madh që punoi e veproi në vend dhe në Europë për liri, çlirim dhe bashkim kombëtar. Vehbiu ishte luftar antisllav që punoi e luftoi parreshtun deri në ditën e fundit të jetës së tij. Ai ishte nji nga figurat e qëndresës kombëtare që veproi gjansisht në Europë dhe i cili e kishte kuptue se qeveria komuniste e antishqiptare e Tiranës jo vetëm që po e sabotonte luftën e shqiptarëve nën ish Jugosllavinë por po e luftonte në të gjitha mënyrat e mundësitë Luftën Çlirimtare Kombëtare të shqiptarëve të pushtuem. Prandaj asht shumë e besueshme që jo vetëm atdhetarin Vehbi Ibrahimi që u vra në Gjermani dhe shumë të tyjerë në Europë e Amerikë, i vrau sigurimi komunist i Tiranës i cili kishte tani dhjetëra vjet që po e kryente punën e UDB-së së Beogradit.

Banorët e Uglarit dhe të asaj ane janë krenarë, mburren dhe i kujtojnë me krenari këto tri figura madhore të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare.

LE FIGARO:Le Figaro (1914) : Konflikti i autorësisë për pullën e re postare artistike të heroit kombëtar shqiptar, Skënderbeut të famshëm/

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 13 Prill 2018/

“Le Figaro” ka botuar, të enjten e 5 marsit 1914, në ballinë, një shkrim në lidhje me konfliktin e autorësisë së pullës së re postare artistike të heroit kombëtar shqiptar, Skënderbeut të famshëm.Cilat kanë qenë palët e përfshira në këtë konflikt ? Aurenc Bebja, nëpërmjet faqes së tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, ka sjellë rrëfimin e plotë të prestigjiozes franceze mbi këtë ngjarje :

Për Filatelistët

“Ne njoftuam, ditën e kaluar, lëshimin e një pulle të re postare nga mbretëria e re e Shqipërisë.Kjo pullë e re ofron një imazh shumë artistik të heroit kombëtar shqiptar, Skënderbeut të famshëm.Dhe ky portret ka një histori, e cila është :

Disa vite më parë, një skulptor medaljesh i talentuar, Heinrich Kautsch, mori përsipër, pas kërkesës së një komiteti revolucionar shqiptar, krijimin e një medalje që synonte të shërbente si model për monedhën e një republike të ardhshme shqiptare. Revolucioni dështoi, por medalja u ruajt me kujdes nga udhëheqësit shqiptarë dhe u bë kështu prototipi i pullës së re.Por, medalisti, Z. Kautsch, nuk u shqyrtua për këtë transformim të veprës së tij, dhe sigurisht ndihet i pakënaqur. Revista filatelike franceze thotë se ai mund të “pretendojë autorësinë e pullave postare aktuale të Shqipërisë” dhe Z. Henri Kautsch shkruan se ai ka parashtruar një ankesë, në bazë të së drejtës së autorit, pranë qeverisë shqiptare.

Shteti i ri mund të mos ketë ende një legjislacion të plotë mbi pronën artistike. Kjo, për atë, është një mundësi e shkëlqyer prove, nëse i jep të drejtë Z. Kautsch, që të tregojë se ai është i denjë të ushtrojë sovranitetin e pavarur, që Evropa i ka dhënë atij !”

Nga Gëzim Llojdia*/

  1.Albanologët e famshëm./

Ndër ata albanologë  të famshëm  gjëndet i renditur  Georg Stadtmüller edhe pse më pikpamje naziste ai shkruajti për shqiptarët.Johann Erich Thunmann në shekullin e 18 ndoshta ishte albanologu i parë.  Më vonë në Gustav Meyer, shqiptarët ishin pjesë e familjes indo-europiane.

Në shekullin e 20-të, studimet e tilla u thelluan nga Norbert Jokl, Milan Šufflay, dhe Franz Nopcsa nga Felső-Szilvás, si dhe Karl Reinhold dhe Eqrem Çabej.Studimet e Albanologjisë u mbështetën institucionalisht në Shqipëri në vitin 1940 me hapjen e Institutit Mbretëror të Studimeve Shqiptare, i cili i kishte paraprirë Akademisë e Shkencave të Shqipërisë, e hapur në vitin 1972. Ndërkohë, gjatë viteve 1960, Instituti Albanologjik i Prishtinës i rindërtuar kështu në Kosovë, pjesë e Jugosllavisë.  Instituti doli nga bërthama e saj gjetur në vitin 1953. Lista me emrat e albanologeve të famshëm është e tillë:”

.Johann Erich Thunmann (1746–1778).Johann Georg von Hahn (1811–1869). Girolamo De Rada(1814–1903). Demetrio Camarda(1821–1882).Vinkentij Makušev(1837–1883).Gustav Meyer (1850–1900).Ludëig von Thallóczy(1854–1916).Theodor Ippen (1861–1935).Edith Durham (1863–1944).Carl Patsch (1865–1945).Nicolae Iorga (1871–1940).Gjergj Pekmezi (1872–1938).Norbert Jokl (1877–1942).Franz Nopcsa von Felső-Szilvás (1877–1933).Milan von Šufflay(1879–1931).Marie Amelie von Godin (1882–1956.)Maximilian Lambertz(1882–1963).Margaret Hasluck(1885–1948).Giuseppe Valentini(1900–1979).Carlo Tagliavini (1903–1982).Stuart Edëard Mann (1905–1986).Eqrem Çabej (1908–1980).Namik Resuli (1908–1985).Georg Stadtmüller(1909–1985).Eric P. Hamp (1920).Shaban Demiraj(1920–2014).Martin Camaj (1925–1992).Aleksandar Stipčević(1930–2015).Ëilfried Fiedler (1933).Xhevat Lloshi ( 1937).Peter Schubert (1938–2003.Robert Elsie.Vladimir Orel (1952–2007).Michael Schmidt-Neke (1956).Marko Snoj ( 1959).Joachim Matzinger ( 1968).Lucia NadinMatteo Mandalà.Evelyn Noygue.

2. Kartë identiteti:Georg Stadtmüller (1909–1985).

Lindur më 17 mars 1909, Bürstadt, Kreis Bergstraße, Rajoni i Qeverisë së Darmstautit, Hessen.

Vdiq:01 nëntor 1985 në Mynih, Bavaria e Epërme,Gjermani.Urdhri i Meritave të Bavarisë, Kryqi i Urdhrit të Rendit të Meritës së Republikës Federale të Gjermanisë, Kryqi i Zyrtarit të Urdhrit të Meritave të Republikës Federale të Gjermanisë.Parti politike:Partia Naziste,Bashkimi Kristian Social i Bavarisë.

• 3. Georg Stadtmüller si një historian gjerman dhe bizantin
  Georg Stadtmüller (, 17 mars 1909 -, 1 nëntor 1985) ishte historian gjerman dhe albanolog.Ai studioi historinë gjermane, filologjinë dhe historinë klasike dhe orientale në Freiburg në periudhën 1927-1931. Ai ishte president i Departamentit të Historisë në Universitetin e Mynihut, specialist për historinë e Orientit Europian dhe historinë e shqiptarëve.Në punën e tij të vitit 1942 ai botoi tezën e debatueshme në të cilën ai gjurmon origjinën e shqiptarëve në rajonin  ku ndërkaq ai bashkëpunoi Stavro Skendi mbështetën pohimin e diskutueshëm rreth grupeve kripto-fetare, që ekzistojnë në Ballkan në të gjitha vendet ku popullsia u konvertua në Islam.Burime të tjera e citojnë biografinë e tij duke thënë:”:ishte Ai ishte profesor në Universitetin e Leipzig dhe Universitetin Ludvig-Maksimilian të Mynihut.
  4.Hulumtime rreth historisë së hershme shqiptare) botimi i parë i të cilit u bë në Budapest 42, ndërsa botimi i dytë i zgjeruar doli në Ëiesbaden 66 .
  Georg Stadtmüller (është autor i librit Forschungen zur albanischen Frühgeschichte (Hulumtime rreth historisë së hershme shqiptare) botimi i parë i të cilit u bë në Budapest më 1942, ndërsa botimi i dytë i zgjeruar doli në Ëiesbaden më1966  . Ky hulumtim vlen akoma si studimi më i thukët rreth origjinës dhe historisë së kryehershme shqiptare.
  Disa të dhëna më të hollsishme rreth jetes dhe punës së këtij albanologu:Georg Stadtmüller ishte me origjinë katolike. Babai i tij ishte një mbikëqyrës hekurudhor në Deutsche Reichsbahn. Nga viti 1918 deri në vitin 1927 ai ndoqi Kolegjin e Vjetër Elektoral të Bensheimut. Nga viti 1927 deri më 1931, Stadtmüller ka studiuar filologji klasike dhe orientale, si dhe historinë në universitetet e Freiburgut dhe Mynihut. Në vitin 1931, shteti u dorëzua. Një vit më vonë, ai ishte me Franz Dölger në Mynih me një punë në Michael Choniates si Dr. Phil. PhD. Më pas, ai punoi në Bibliotekën Shtetërore të Bavarisë në Mynih, ku përfundoi “Studienreferendar” dhe “Bibliotheksassessorexamen”. Në vitin 1934 ai ishte asistent i Hermann Aubin në Breslau. Në vitin 1936 u botua edhe punimi  i tij për historinë bizantine dhe të Evropës Juglindore, me një vepër mbi historinë e hershme shqiptare.
  Nga viti 1935 deri në vitin 1938 ai ishte drejtues i bibliotekës në Institutin Breslau të Evropës Lindore dhe prej vitit 1937 ishte pedagog në Universitetin e Breslaut. Në vitin 1938 u bë profesor i jashtëzakonshëm për historinë dhe kulturën e Evropës Juglindore në Universitetin e Leipzigut dhe nënkryetar i Institutit të Evropës Juglindore. Në Leipzig ai themeloi Leipziger Vierteljahreschrift für Südosteuropa, të cilin ai e publikoi më pas. Nga vitete  1934 deri më 1944 von Stadtmüller publikoi katër libra dhe 49 ese. Ata janë pothuajse pa koncesione ndaj ideologjisë naziste.
  5.Stadtmüller si përkthyes i ushtrisë naziste
  Stadtmüller ishte një anëtar i Stahlhelms, SA, NSV, NSLB dhe u bë anëtar i NSDAP. Që nga viti 1941 ai u konsiderua politikisht jo i besueshëm. prandaj ai humbi pozitat e tij në vitin 1943 dhe ishte nga qershori i vitit 1943 deri në fund të luftës si përkthyes personal për gjuhet moderne greke dhe italiane nga Luftëaffe per Ushtritë e Ëehrmacht në Greqinë jugore. Në vitin 1945, si një mason i lirë, ai ra në radhët e luftës britanike. Nga qershori 1945 deri në janar të vitit 1946 ai u mbajt në kampin e internimit amerikan në Ludëigsburg.
  6.Në vitin 1947, Stadtmüller këshilloi mbrojtjen në gjyqin e Nurembergut kundër gjeneralëve juglindorë
  Ai ishte mësues për historinë dhe latinishten. Në vitin 1947, Stadtmüller këshilloi mbrojtjen në gjyqin e Nurembergut kundër gjeneralëve juglindorë. Në vitin 1950 u bë profesor nderi i Historisë Krahasuese në Universitetin e Mynihut dhe në vitin 1954 si profesor i jashtëzakonshëm. Nga 1958 deri në pensionimin e tij në vitin 1974, ai mësoi në Universitetin e Mynihut si një profesor i plotë për historinë e Evropës Lindore dhe Juglindore. Nga 1960 deri më 1963, Stadtmüller arriti Hans Koch si Drejtor i Institutit të Munihut për Evropën Lindore. Më pas themeloi Institutin Shqiptar dhe drejtoi atë deri në vitin 1976. Nga 1968 deri në 1979 ai ishte kreu i Institutit Hungarez Mynih, i cili kishte ekzistuar që nga viti 1962. Nga viti 1971 deri më 1972, Stadtmüller ishte gjithashtu rektor i Kolegjit të Politikës në Mynih. Në 1950, Stadtmüller themeloi Saeculum tremujore. Ai themeloi gjithashtu Libri vjetor Hungarez, Studia Hungarica dhe Studimet Shqiptare në 1969. Nga 1960 deri më 1965 ai ishte redaktor i Vjetareve për Historinë e Evropës Lindore. Në 1974 Stadtmüller ishte emeritus. Si një mësues akademik, a. shtatë habilitations. Studentët akademikë të Stadtmüller janë Peter Bartl, Horst Glassl, Gerhard Grimm, Edgar Hösch dhe Ekkehard Völkl. Hulumtimi i tij përqendrohet në historinë e Evropës Juglindore dhe Evropës Lindore.
  7.Stadtmüller, Pas Luftës së Dytë Botërore
  Pas Luftës së Dytë Botërore, Stadtmüller u përfshi politikisht në veprimtarinë mbresëlënëse të krahut të djathtë dhe Abendliche Akademie. Nga 1957 deri më 1965 ai ishte anëtar i CSU. Nga 1966 ai ishte kryetar i fondacionit gjerman, por ai dha dorëheqjen nga zyra e tij pas ndryshimeve me drejtorin menaxhues Kurt Ziesel në vitin 1968.  Stadtmüller ishte një prej nënshkruesve të Manifestit të Heidelbergut në vitin 1981.Nga puna e botuar për herë të parë në 1942 hulumtime në historinë e hershme të mendimit shqiptar ishte gradualisht se “populli shqiptar një popull i vjetër mes masave të romanizimit të përgjithshëm u shfaq në antikitetin e  të vontë . Kjo pikëpamje u mohua sërish në vitin 1994 nga puna e Gottfried Schram në fillimet e krishtërimit shqiptar. Për hulumtimin e tij, Stadtmüller u nderua me nderime të shumta shkencore dhe anëtarësime. Stadtmüller u emërua në Komitetin Juglindor të Akademisë Gjermane në Mynih në vitin 1939.  Revista “Saeculum” i dedikoi themeluesit të saj 1969 në ditëlindjen e tyre të 60-të në vitin 1969.  Në vitin 1973 ai ishte një anëtar i asociuar i Seksionit Historik benediktine të  Akademisë Bavareze, në vitin 1973, ai u nderua me Urdhërin e Meritës Bavarian dhe në vitin 1976, Kryqi Federal i Merit  të klasës 1. Në vitin 1979, Stadtmüller mori doktoratën e nderit ligjore nga Universiteti i Lirë i Munihut të Mynihut.Ai ishte i martuar dhe kishte dy djem dhe një vajzë.Vitet e fundit të jetës  e fundit ai i ka jetuar në Iggstetten, një pjesë e Marktëinzer, në rrethin e Deggendorf. Pas vdekjes së tij, u varros në varrezat e Abbey Benediktine të Niederaltaich. Prona e tij është e vendosur në St Bavarez.Disa nga punimet e tij janë:Michael Choniates, Metropolit i Athinës (rreth 1138-ca 1222) (= Orientalia christiana, vëllimi 91). Romë, 1934.Historia e Evropës Juglindore. Botimi i dytë, i shtrirë me një parathënie dhe literaturë plotësuese, rishtypja e pandryshuar e edicionit të parë të vitit 1950. Oldenbourg, Mynih 1976, ISBN 3-486-46342-X.Evropa në rrugën drejt ndarjes së madhe të kishës 1054 (= Instituti për Historinë Evropiane Mainz, vëllimi 29). Steiner, Ëiesbaden 1960.Hulumtime mbi Historinë e Hershme Shqiptare (= Studime Shqiptare, Vol. 2). 2., edicioni i zgjeruar, Harrassoëitz, Ëiesbaden 1966.
  Historia e fuqisë së Habsburgëve. (= Kohlhammer-Urban-Taschenbücher, vëllimi 91). Kohlhammer, Stuttgart 1966
  Historia e Abbey of Niederaltaich 741-1971. Ëinfried-Ëerk et al., Augsburg et al. 1971.
  *Studiues

Prifti që shpëtoi 101 myslimanë nga pushkatimi gjerman, u internua ne Kampin e Tepelenes/Një prift pak i njohur i cili për hirë të së vërtetës, meriton të jetë hero! Bëhet fjalë për dom Zef Gilën.

Nga informacionet që na jep dom Artur Jaku, prift i dioqezës së Shkodrës, pasi dom Zefi mbaron studimet në Romë, shugurohet meshtar nga Papa Piu XII. Në kohën kur lufta e Dytë Botërore tashmë ishte ndezur, do të vihej në udhëtim për në Shqipëri përmes Adriatikut ku siç e përshkruan vetë “nga lart qiellit bombardierët plumbues të aleateve, në det minat e siluret e nëndetseve që ndanin më dysh anijet n’udhëtim Itali-Shqipëri.

Nxënësi dhe pasardhësi i dom Ndre Mjedes, meshtari që fliste 8 gjuhë të huaja nuk u kursye duke i shërbyer Zotit dhe besimtarve, madje pa dallim feje.

Gjatë shërbimit të tij baritor e vuri jetën në rrezik disa herë, si atëherë kur një fshatar muslimanë nga Barbullushi kishte vrarë një ushtar gjerman, ku sipas ligjeve të rrepta gjermane për një ushtar të vrarë duhej të vriteshin 101 burra si hakmarrje. Me ta marrë vesh dom Zefi që ishte i vetmi qe fliste gjermanisht, u del përballë 4 mitrolozave gjermanë dhe gjeneralit. Me zgjuarsinë e butësinë e tij, arriti ta bindë gjeneralin që t’u falet jeta këtyre burrave me pëkatesi muslimane.

Një tjetër akt fisnik i tij ishte shpëtimi i tre ushtarëve italianë (robër lufte) nga ushtria gjermane ku do u kërcënohej jeta seriozisht.

Por siç e pershkruan ai “e keqja e madhe erdhi nga të (mitë) komunizmi”.

Në moshën 35-vjeçare, e arrestuan dhe për një vit e izoluan duke e rrahë dhe torturuar. Atëherë, për mungese provash e dërguan në kampin e Tepelenes, Vlores e Tiranes. Ato vite atje ai thoshte me dhembje:

“Nëse ferri ka formë kampi, ai ishte realizimi perfekt”.(Andreas Dushi, Konica.al)

REVUE INTERNATIONALE BRITANNIQUE (1884) : VDEKJA E GRUAS SË PASHKO VASËS NË LIBAN, NJË NGJARJE PLOT NDERIME DHE TOLERANCË-/

Nga Aurenc Bebja*, Francë –  21 Prill 2018/

Në Revistën Ndërkombëtare Britanike, të botuar në vitin 1884, në Paris, në versionin francez, gjejmë një shkrim, në faqen n° 211, ku flitet për ndarjen nga jeta në Liban të gruas së Pashko Vasës.Kjo ngjarje e hidhur ka vënë në pah asokohe jo vetëm respektin e madh që gëzonte familja e atdhetarit shqiptar në këtë vend, por edhe tolerancën e minoriteteve (etnive) të ndryshme që jetonin aty.

Në vijim, do të gjeni dokumentin e plotë, të sjellë në shqip nga Aurenc Bebja – Blogu “Dars (Klos), Mat – Albania” :“Vdekja e Zonjës së Vaso Pashait, gruas së guvernatorit katolik të Libanit, rezultoi një ngjarje e cila vuri në dukje përparimin e madh në zakonet e këtij rajoni, ku dominon ende ndikimi francez.Vaso Pashai është një shqiptar katolik, gruaja e tij ishte ortodokse ; Trupi i të ndjerës u bart deri në kishën ku do të mbahej mesha nga zyrtarët më të lartë të Libanit.

Maronitët, Grekët, Druzët, Myslimanët, Metualët nxitonin njëri pas tjetrit që të kishin nderin për ta mbajtur atë mbi supet e tyre, dhe nga kisha ajo u dërgua në një terren të dhuruar nga administrata libaneze, e cila pati votuar gjithashtu një shumë të caktuar për të ndërtuar një varr.Ky manifestim simpatik nderon guvernatorin katolik, por gjithashtu edhe institucionet publike të arsimit (edukimit) të Libanit të mbrojtura prej Francës, dhe ku sektet e ndryshme, që kërkojnë zotërimin e tyre, nën drejtimin e lazaristëve dhe jezuitëve, kanë mësuar të tolerojnë njëri-tjetrin, falë nyjes së përbashkët, pra studimit të gjuhës (frënge) sonë.”