MEDALJA ARTISTIKE “GHERG KASTRIOTI A SKANDERBEGU-MBRET I SHCIPERISE”, E GDHENDUR NGA SKULPTORI HEINRICH KAUTSCH/

Nga Aurenc Bebja*, Francë /Në veprën me titull “L’Albania” të Vico Mantegazza, botuar në vitin 1912, në Romë, nga shtëpia botuese “Bontempelli e Invernizzi”, gjejmë në faqen n°17, një portret të Gjergj Kastriotit Skënderbeut, mundësuar nëpërmjet medaljes artistike të skulptorit Heinrich Kautsch

Heinrich Kautsch [Pragë (1859) – Vjenë (1943)]

Pavarësisht se viti i lindjes (1404) dhe i vdekjes (1467) së heroit tonë kombëtar janë të gabuar, Aurenc Bebja, në mirënjohje të punës së skulptorit Kautsch dhe me anë të blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, sjell këtë dokument për publikun shqiptar :

Gjergj Kastrioti Skënderbeu (6 maj 1405 – 17 janar 1468)

Nga Frank Shkreli/

Kështu e pat cilësuar Fatosin e Kombit Shqiptar, Papa Pali i VI me rastin e ceremonive që janë zhvilluar në Romë në vitin 1968, në kujtim të 500-vjetorit të vdekjes së Gjergj Kastriotit – Skenderbe.  Kremtimet me këtë rast zgjatën plot katër ditë në Romë dhe në Vatikan, ku udhëheqsi i atëherëshëm i Kishës Katolike Papa Pali i VI priti pasardhësit e Skenderbeut në qytetin e përjetshëm, shqiptarë mërgimtarë nga Evropa, Amerika dhe më gjërë.  

Ne Foto Papa Pali I VI/Ndërkohë që viti 2018 është shpallur nga qeveritë e Tiranës dhe të Prishtinës, por edhe nga Kisha Katolike në trevat shqiptare dhe në diasporë si viti i Gjergj Kastriotit Skendërbe, kanë filluar tashmë përgatitjet për të shënuar 17 Janarin si ditën kur ndërroi jetë Heroi i kombit Shqiptar, ndërsa janë në plan të zhvillohen programe të ndryshme kulturore, akademiko-shkencore dhe ceremoni të ndryshme, jo vetëm në trojet shqiptare, por edhe anë e mbanë botës ku ka shqiptarë, gjatë gjithë këtij viti.  Këtu në Shtetet e Bashkuara kanë filluar përgatitjet dhe janë njoftuar disa kremtime fillestare për të shënuar këtë përvjetor me rëndësi historike, ku shqiptarët pa dallim feje a krahine, ashtu siç janë bashkuar gjithëherë për raste të tilla, do të bashkohen edhe kësaj radhe për të kujtuar heroin e tyre kombëtar, me rastin e 550-vjetorit të vdekjes, këtë javë dhe gjatë gjithë këtij viti.

Ishte pikërisht, 50-vjetë më parë që diaspora shqiptare qe bashkuar në Romë dhe në Vatikan për të shënuar 500-vjetorin e vdekjes së Kryetrimit të Kombit shqiptar dhe të verpimtarisë së tij epike. Me ndihmën e Vatikanit dhe Papa Palit të VI, të Arbëreshëve dhe të diasporës shqiptare të njohur në Romë në atë kohë, përfshirë Profesor Ernest Koliqin dhe të tjerë, shqiptarët mërgimtarë nga të gjitha trojet shqiptare, me arbëreshët e Italisë — të gjithë të bashkuar në Romë dhe në Vatikan ( me përjashtim të përfaqësimit të regjimit komunist të Enver Hoxhës)  – i treguan botës dinjitetin kombëtar dhe krenarinë e tyre duke nderuar Fatosin e tyre të Madh.    500-vjetori i Vdekjes së Gjergj Kastriotit – Skenderbe ishte gjithashtu një rast që vuri në dukje respektin e Vatikanit për Heroin e Shqipztarëve dhe për kombin shqiptar në përgjithësi.

Papa Pali i VI, i cili luajti në rol të rëndësishëm në ceremoninë e 500-vjetorit të vdekjes së Skenderbeut, është njëri prej papëve që nuk njihet aq mirë ndër shqiptarët, pasi jetoi dhe veproi gjatë luftës së ftohtë kur feja ishte e ndaluar me ligj në Shqipëri ndërkohë ishte edhe kulmi i vrasjeve, përndjekjeve dhe i persekutimeve të klerit katolik në Shqipëri, në një kohë kur Shqipëria komuniste ishte shpallur, “shteti i parë ateist në botë”dhe regjimi komunist i Enver Hoxhës e quante Vatikanin si “qëndrën e obskurantizmit botëror”.   Megjithkëtë, besimi i Papa Palit VI në vlerat, në traditat dhe vetitë cilësuese të shqiptarëve, si dhe respekti i tij ndaj historisë së shqiptarëve dhe vuajtjeve të tyre në përgjithësi, e sidomos respekti i tij ndaj Heroit Kombëtar të shqiptarëve Gjergj Kastriotit – Skendërbe, u tregua me pritjen entuziaste që ai u bëri shqiptarëve në vitin 1968, me rastin e 500-vjetorit të vdekjes së Fatosit kombëtar të shqiptarëve.Shqiptarët kishin shkuar në Romë për të festuar 500-vjetorin e vdekjes së Gjergj Kastriotit nga të gjitha anët e botës, përveç Shqipërisë komuniste.  Kishin vajtur atje arbëreshët e Italisë, shqiptarë nga Kosova, mërgimtarë nga Evropa dhe Australia dhe nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës.  Organizata Pan-shqiptare Vatra ishte e pranishme në krye të një delegacioni shqiptaro-amerikanësh, që i printe i ndjeri Anthony Athanas.  Ishin këto festime e kujtime 3-4 ditëshe në Romë dhe në Vatikan më 1968, ku mërgimtarët e ri të arratisur nga murtaja e komunizmit e shekullit 20 u bashkuan me arbëreshët që ishin detyruar të largoheshin nga trojet e tyre nga otomanët, pesë shekuj më parë. U bashkuan në Romë dhe në Vatikan për një takim vëllazërimi, rreth heroit të tyre kombëtar, pa dallim feje e krahine — ashtu si ishte dikurë dhe si duhet të jetë edhe sot – të bashkuar ashtu siç i do Gjergj Kastrioti Skenderbe.  Revista Shëjzat e botuesit Ernest Koliqi, në një përshkrim të gjatë të festimeve, shkruante se emëri i Shqipërisë dhe i Fatosit të saj Gjergj Kastrioti -Skënderbeu gjatë festimeve të 500-vjetorit, bëri jehonë anë e mbanë botës, si asnjë herë më parë, falë kryesisht edhe fjalimit që mbajti me atë rast para shqiptarëve të mbledhur në Vatikan, Papa Pali i VI dhe i cili u transmetua anë e mbanë botës.  Në fjalimin e shpërndarë nga media ndërkombëtare e kohës, Papa Pali i VI iu drejtua shqiptarëve të pranishëm dhe “gjakut të shprishur”, të përhapur anë e mbanë botës, me këto fjalë:

 “Bijë fort të dashur Shqiptarë,

Po ju sjellim një mirëseardhje të veçantë në këtë ditë që jeni mbledhur për të kujtuar 500-vjetorin e Gjergj Kastriotit – Skanderbeg, fatosit tuaj të emërit të krishterë, pranë kësaj Selie Apostolike, të cilën mund ta konsideroni si shtëpinë tuaj atnore.

Ne ju shohim me kënaqsi, pse e dijmë se shpirti me të cilin ju e kujtoni këtë ditë është ai i gjithmonëshmi i fisit tuaj, i cili gjithëherë, mbi çdo interes ka vendosur vlerat e trashëguara të Besës, të Nderit e të Burrënisë (fjalë këto që Papa Pali i VI i tha në gjuhën shqipe).

Fatosi Skandërbeg ka qenë personifikimi i gjallë i këtyre cilësive: ai ua ka lënë si trashëgim, bashkë me miqësinë e miqëve të vjetër të Atdheut tuaj, ndër të cilët kjo Seli Apostolike gëzohet se bën pjesë, mbasi e numëron veten ndër ata që kurrë s’i dolën fjale.  Këto virtyte Gjergj Kastrioti ua ka lënë në roje trashëgim të shënjtë në Atdhe dhe në mërgim.

                          Dhe nëqoftse se historia ju ka parë të shtypur e të shpërndarë, mirësia e Zotit ka premtuar që ju, me të gjitha të mirat e gjakut tuaj të shprishur, (edhe këto fjalë Papa Pali i VI i tha në shqip) me veprimtarinë e gjallë që e kini në shpirt dhe me njohuri të fituara, u bëtë urë miqësishë e bashkpunimesh, dhe në këtë mënyrë jeni bërë para-ardhësit e ekumenizmit modern.

Urimi ynë në këtë rast pra për ju, për të gjithë Shqiptarët, të jetë që vuajtja të shoqërohet gjithmonë nga shpirti i juaj kreshnik që kini trashëguar nga të Parët tuaj.  Uroj që kjo trashëgimi të japë mundësi dhe meritim, që të jeni element kuptimi dhe paqeje ndërmjet fisesh e gjuhësh të ndryshme.

Këso dore do të rindërtohet testamenti i Skandërbegut dhe Atdheu i juaj do të shkëlqejë me meritime të reja, Atdheu i juaj, të cilin na e kemi aq fort për zemër dhe që e bekojmë me dashuri atënore.”

Shqiptarët e shpërndarë në të gjitha anët e botës së lirë kishin shkuar në Romë për të kujtuar heroin e tyre kombëtar, Gjergj Kastriotin Skënderbe — i cili në 500-vjetorin e vdekjes i mblodhi ata ashtu siç i pat bashkuar princat shqiptarë më 1444, kundër armikut të përbashkët.  Ata kishin vajtur aty gjithashtu për tu takuar me Papën, për të dëgjuar fjalët e tija përshëndetse dhe tepër miqësore ndaj kombit shqiptar, për të marrë bekimin e tij dhe që shqiptarët pa dallim feje a krahine — për të treguar njëkohësisht ndjenjat dhe respektin e popullit shqiptar ndaj Selisë Apostolike, megjith propagandën komuniste anti-Vatikanit që në atë kohë kishte arritur kulmin.

Fjalimi i Papa Palit të VI para grupit të shqiptarëve të mbledhur me rastin e 500-vjetorit të vdekjes së Gjergj Kastriotit – Skënderbe në Romë, ku ai i deklaroi botës, cilësitë dhe vetitë dalluese të kombit shqiptar, besën, nderin e burrërinë, fjalë këto që ai i tha në gjuhën shqipe – janë dëshmi e historisë së ndjenjave të respektit dhe miqësisë midis Vatikanit dhe kombit shqiptar, ç’prej kohës së Skënderbeut.

Deklaratat e Papa Palit VI me rastin e 500-vjeotirt të vdekjes së Skënderbeut 50-vjetë më parë dhe të papëve të tjerë gjatë historisë, mund të jenë bërë në periudha të ndryshme historike, por në thelb, përmbëjnë vazhdimësinë e marrëdhënieve miqësore si dhe kujdesin, dashurinë dhe respektin e Vatikanit për kombin shqiptar dhe për mirëqenjen e tij në hapësirat e veta gjeografiko-historike, por reflektojnë gjithashtu edhe respektin që kombi shqiptar ka pasur dhe vazhdon të ketë për Papët e Romës, ç’prej kohës së Gjergj Kastriotit -Skenderbe.

NGA RESHAT AGAJ/*

….Më 1936 unë mora punën e parë në administratën e Financave të Shtetit dhe u emërova nëpunës tatimesh në Korçë, po nuk shkoi shumë kohë dhe më thirrën në ushtri për të kryer detyrimin ushtarak. Ishte një kohë shumë e vështirë për shkak të krizës ekonomike dhe familja vuante nga koha e shtërnguar. Aty në kazermat e Ali Rizait, siç i quanin, u mblodhën nja 120 djem të rinj, të gjithë maturantë të shkollave të mesme ose të larta, por në shumicë ishin nëpunës të shtetit, që duhej të kryenin shërbimin ushtarak.

Në këtë shkollë ushtarake, që zgjati plot nëntë muaj, njoha shumë njerëz, që janë në fuqi edhe sot e kësaj dite dhe fati e kish caktuar të luanin një rol historik të rëndësishëm në historinë e vendit tonë. Këtu njoha të birin e Shehut të Çorrushit, Mehmet Shehun, me të cilin u bëmë shokë të ngushtë dhe të dy ishim në një kurs, në atë të fanterisë. Mehmeti kish qenë jashtë në një shkollë ushtarake italiane me bursë të shtetit, por qe zënë me material propagandistik komunist në Napoli dhe e kishin arrestuar dhe dërguar në Tiranë. Miqtë e të atit e liruan nga burgu dhe, pasi shërbeu disa kohë si agronom, se kish kryer studimet në shkollën teknike amerikane në Tiranë, në degën e bujqësisë, e sollën edhe atë këtu për të kryer shërbimin ushtarak të caktuar për çdo të ri në atë kohë. Me Mehmetin ishim miq, se dajo i tij, Gani Aliko, ish mik i shtëpisë sonë dhe kohën e pushimeve e kalonim bashkë në kodrat karshi shkollës, nën hijen e thanave dhe rrethuar nga tërë ata burime të vegjël uji, që rridhnin në të katër anët. Ishte njeri i çuditshëm dhe nuk i qeshte kurrë buza.

Më 28 Nëntor 1937, në 25 vjetorin e pavarësisë së Shqipërisë, ne të gjithë u graduam aspirantë të plotësimit dhe me gradat tona parakaluam në sheshin e Bashkisë së Tiranës, para Mbretit Zog dhe personaliteteve të kohës.

E kush mund të profetizonte në atë kohë se vetëm shtatë vjet më vonë ai Mehmet Sheh, që komandoi brigadat e kuqe, që u futën në Tiranë dhe më shumë akoma, do të ishte fuqia dhe qendra e pushtetit komunist pas 1948-ës, kur e shkëputën nga Jugosllavia?

Kur u ndamë, Mehmeti më shkroi në një libër kujtimesh, që mbaja që nga koha e Shkollës Tregëtare në Bari plot me nënshkrime shokësh italianë dhe shqiptarë, këto fjalë me të vërtetë të çuditëshme:

“Zëri i këndezit dhe ky ka kuptim

Ngrehu dhe vepro, o ti me qëllim…

Këto vargje ia dedikoj shokut të dashur, Reshatit, i cili besoj se më do, ashtu si e dua.  Mehmet Shehu”

Kur u shpërndamë, unë vajta në Korçë, se gjeta një punë pranë fabrikës “Birra Korça”, të italianit Umberto Uberti si kontabël, i rekomanduar po nga Doktor Melis, i Bankës së Korçës, që e kisha njohur qysh në Vlorë. Këtu në Korçë bashkë me shumë shokë të tjerë të kursit ushtarak gjeta dhe Mehmet Shehun, që kish ardhur tek i ungji Sulo Shehu, që shërbente atëherë si kapiten i rekrutimit në Korçë. Takoheshim shpeshherë në darkë në kafen e famshme Majestik të Korçës dhe një natë Mehmeti më hoqi mënjanë dhe më tha:

– Të lë lamtumirën Reshat, se unë po shkoj për në Spanjë. ( Spanja atëherë ish bërë shesh lufte midis fuqive të Frankos, nga njëra anë dhe komunistëve internacionalë, nga ana tjetër).

Unë nuk ia bëra të mbarë si njeri i urtë dhe urrejtës i aventurave të çdo lloji dhe nuk ia dëshiroja këtë aventurë një mikut tim. Po ai e kish ndarë mendjen dhe e kish vendosur rrugën e tij. Kur e pyeta se si mund të arrinte në Spanjë, ai më tha se do të shkonte në Tiranë, prej ku do të merrte një bursë studimi nga komendator Giro, një fashist ekstremist, që kish ardhur atëhere në Tiranë për të blerë sa më shumë nga rinia shqptare, që t’i përdorte kundër Mbretit Zog, sepse ata, si u duk më vonë, e kishin caktuar rrugën e tyre e do të futeshin në Shqipëri me çdo kusht. Dhe Mehmeti vazhdoi:

– Do marr bursën nga Giro dhe do të shkoj gjoja për studime në Torino dhe prej këndej, të dalësh në Francë është punë e kollajtë dhe në Nicë të Francës është qendra e rekrutimit evropian për milicinë komuniste, në ndihmë të shokëve që luftojnë në Spanjë.

U çudita shumë kur dëgjova këto biseda të Mehmet Shehut atëherë, që më dukeshin si plane të marrësh dhe, pasi e pashë se e kish bërë mendjen top, i urova rrugë të mbarë.

Të nesërmen, Mehmet Shehu u nis për në Tiranë e prej andej për në Spanjë, ku luftoi deri në fund me fuqitë komuniste kundër fuqive të gjeneral Frankos dhe, kur nacionalistët fituan, atë dhe shumë milicë komunistë të huaj i mbyllën në një kamp përqëndrimi në Francë dhe, kur fuqitë gjermane, pasi plasi Lufta e Dytë Botërore, zaptuan Francën, e çliruan kampin dhe milicët e kuq i lanë të lirë, duke i riatdhesuar në vendet e tyre. Meqenëse Shqipërinë e kish zënë Italia, Mehmet Shehun e dërguan në Romë. Kampi, ku ndodhej Mehmeti, ish në Francën e lënë gjysmë të lirë ndën pushtetin e Gjeneralit Petain dhe këta milicë nuk ranë drejtpërdrejt në duart e gjermanëve, po, me urdhër të tyre, u lanë të lirë. Çudia ishte se këta milicë të kuq antinacionalistë militantë komunistë u lanë të lirë nga gjermanët. Prej Rome, ku u degdis, Mehmet Shehun e sollën shëndoshë e mirë në Shqipëri, me ndërhyrjen e miqve të rëndësishëm të Shehut dhe Gani Alikos, si Qazim Koculi me shokë, të cilët ka gjasa se mendonin ta përdornin Mehmetin në planet e tyre dhe as u shkonte ndërmend se si do të bëhej përbindëshi, që do t’i përpinte të gjithë, të mëdhenj e të vegjël.

Kështu, italianët, që e dërguan në Spanjë nën maskën e bursistit, e sollën përsëri në Shqipëri me kushte shumë të ndryshme, duke ditur fare mirë se ai ishte një milic i kuq, i vendosur dhe i rrezikshëm dhe e lanë të lirë, pa i krijuar asnjë pengesë. Mehmet Shehu, besnik i idesë së tij, pas dy ditëve që qëndroi në shtëpinë e të atit, doli në mal me pak partizanë, që i mblodhi aty-këtu dhe nisi atë lëvizjen që do ta bënte komandantin komunist numër një kundër okupatës italiane dhe asaj gjermane më vonë.

E përmend këtë histori të shkurtër për të vënë në dukje se jo rrallë, por shumë herë, njerëzit punojnë për tjetër qëllim dhe rezultati është krejtësisht i kundërt nga ai që ata janë munduar, duke dalë krejtësisht e kundërta e asaj që ata kanë ndërmend. Historia e Mehmet Shehut është një histori tipike e një njeriu revolucionar, sa të duash, por edhe kompromisaxhi, sa të duash. Kur ia deshi nevoja, i përdori fashistët e Giros me shokë dhe vajti për të bërë luftën për idealin e tij, duke marrë parasysh vdekjen. Edhe kur erdhi në Shqipëri, duket se do u ketë thënë miqve të tij se ai do të ishte gjithnjë në lidhje me ta, se ndryshe s’ka si të ndodhte që e lanë të lirë pa një, pa dy dhe prapë bëri punën e tij. Më vonë, kjo karakteristikë u vu në dukje në lidhje me qëndrimin e tij karshi rusëve dhe  më vonë kinezëve. Italianët mendonin, besoj unë, se luanin në Shqipëri sipas motos së vjetër romake, përça e mbretëro. Ata atëhere mendonin se nacionalistët ishin shumë më të fuqishëm dhe ringjallja e një lëvizjeje komuniste do t’i neutralizonte ato fuqi në favor të italianëve. Fare pak mendonin atëhere, qoftë italianët, qoftë krerët nacionalistë shqiptarë, që ajo nëpërkë e vogël, që ata ushqyen me verbësinë e tyre, do t’i hante të dy palët e do bëhej lubi e pangopur me gjak njeriu.

• Marrë nga libri-ditar”Vëllai i Pengut” i Reshat Agaj. Ditarin ia dorëzoi editorit të sotëm të Diellit(atë kohë editor i gazetës Illyria- Korrik 1999- gusht 2009) vajza e Pertef Agaj, vëllai i Reshatit, që u pushkatua nga diktatura komuniste. Në bazë të ditarit u botuan shkrime dossier në Illyria dhe gazetat e Tiranës dhe më pas në editimin e editorit të sotëm të Diellit, ditari u kthye në libër me titull “Vellai i pengut”, libër që deri tani ka njohur 3 botime nën sponsorizimin e Teki Gjonzenelit dhe bashkëshortes së tij, Finlanda Agaj Gjonzeneli.

Nga Anton Çefa*/

Më i afërmi ndër shokët e tij të fëmijërisë dhe të rinisë kam qenë unë. Rrethanat e jetës i ndajnë dhe i largojnë njerëzit, por zemrat e shokëve e të miqve nuk njohin ndarje.
Vdekja e tij e parakohshme dhe e papritur më pati tronditur aq shumë sa që nuk qeshë në gjendje të merrja penën. E pra, unë kisha shkruar për të, dhe kisha aq shumë për të thënë. E kisha detyrim, e ndjeja si peng, por edhe si çlirim shpirtëror nga dhimbja; megjithëse e dija që nuk do të shpëtoja nga ajo dhe nuk e ndjej se po përligjem e po qetësohem me këtë shkrim.
U rritëm bashkë. I kishim shtëpitë jo më shumë se 100 hapa larg njëri-tjetrit. Nga dera e oborrit e shtëpisë sime, e shihja atë kur dilte në kopshtin e “Shtëpisë së mbetur përgjysmë”, siç e ka titulluar ai romanin kushtuar viteve të fëmijërisë dhe të rinisë.
Pjetri erdhi në lagjën tonë, në vitin 1942, shtatëvjeçar. Kishim një diferencë fare të vogël moshe, vetëm 5 muaj. E kujtoj që në fëmijëri me atë natyrë të qetë që e ka karakterizuar gjithnjë – refleks i një flegme pjekurie dhe maturie të hershme, që ndrydhte në çdo rast impulset e mospajtimit dhe kundërshtimit deri në protestë ndaj së keqes, në çfarëdo ngjyre që të shfaqej ajo dhe prej çfarëdo drejtimi që vinte.
U nisshim për shkollë heret mbasi zgjoheshim, porsa dilte drita, nga zhurma e mitralozave që lajmëronin Shkodrën se në periferi të qytetit, pas varrezës së Rmajeve- shumë afër lagjes sonë, u pushkatuan edhe një grup “reaksionarësh”, mbi të cilët rëndonte një faj shumë i madh: ata e donin Shqipërinë ndryshe nga komunistët, që po ia bënin fli politikës sllave dhe paçavureve marksiste-leniniste. Për gjithë qytetin, e edhe për ne fëmijët, në atë kohë unë e Pjetri kishim shkelur në të 12-in e në të 13-in vit të jetës, bëhej objekt i përgjithshëm diskutimi ngjarja e përgjakshme. Shqiptoheshin emrat, flitesh për rrethanat e jetës dhe viheshin në dukje meritat e secilit prej martirëve.
Dy shkollat e mesme të qytetit, pedagogjikja dhe gjimnazi, që zhvillonin mësimet në të njëjtën ndërtesë, qenë bërë qendër e rezistencës së rinisë shkollore kundër komunizmit. Për ta mposhtur këtë rezistencë, qeveria pati sjellë si nxënës konviktorë kryesisht nga Jugu i vendit ish-partizanë a djem të tyre, që i kishim ndër klasa, por që ishin 4-5 vjet më të mëdhenj nga ne. I mbaj ndër mend si sot mbledhjet e tendosura nervash, që organizonin ata me britma çjerrëse e kërcënime, që përfundonin në oborr të shkollës me rrahje. Këta “revolucionarë të çartur” i sulmonin të rinjtë që përjashtoheshin herë pas here nga shkolla dhe i rrihnin kafshërisht. Ky kontigjent, i çmendur politikisht dhe i çoroditur moralisht, mbas mbarimit të shkollës dërgohej për të studiuar jashtë shteti, në vendet e Evropës Lindore, kryesisht në Bashkimin Sovjetik. Mbas përfundimit të studimeve këta elementë u bënë kuadro të atij regjimi kriminal, që sundoi për 50 vite. Edhe sot e kësaj dite, mjerisht, pa i vrarë ndërgjegjja fare për çfarë i bënë popullit dhe atdheut, shetisin në rrugët e kryeqytetit, kryenaltë për bëmat e tyre të fëlliqura.
Në këto rrethana u formuam me një urrejtje të ligjshme kundër komunistëve. Kur u ndamë, unë u emërova mësues në rrethin e Matit, (ai, një vit më vonë, në Dukagjin), i dhashë një poezi prej dy sonetesh, që ia kisha kushtuar atij sikurse edhe ndonjë shoku tjetër. Titulli qe: “Kah galeritë e ardhmenisë arbnore”, që ai e ndryshoi: aty për aty: “Kah katakombet e ardhmenisë arbnore”, si për ta parandjerë zezonën që do t’i ndodhte atdheut. Dhe shkroi: “Questo e il mio dramma che pianger’ mi fa”. (Kjo është drama ime që më bën të qajë). Me shumë poezi të tjera u dogjën edhe sonetet e katakombeve. Mbaj ndër mend vetëm strofën e parë dhe disa rreshta të shkëputur:

“Ndër sytë e tu, gjurmues t’ mendimit pashë
Shqetinë e vlagshtë për botën e praksueme
Shqetinë qi thekshem shpirtin t’ vrau e n’ fashë
Zemrën s’ta la jo kurr n’ ndiesi t’harbueme.”

Pjetri në atë kohë shkruante poezi satirike. Kishte një talent të rrallë. Letrat e tij derdheshin në një harmoni të çuditshme satire. Koha i zhduku të gjitha.

* * *

Arbnori na ka lënë një pasuri të madhe shpirtërore në disa fusha: rrugën teorike dhe praktikën e politikës së tij për ndërtimin e demokracisë, veprën letrare, të cilësuar si “koherencë shembullore njerëzore dhe artistike” të jetës së tij dhe, mbi të gjitha, plarformën e përpjekjeve në rrethana të jashtëzakonshme jo vetëm për të mos iu nënshtruar, jo vetëm për t’i dalë përballë, por edhe për ta mposhtur të keqen, poshtërsinë, të shëmtuarën, ferrin e diktaturës, atë që ai e ka quajtur “Lufta për të mbetur njeri”, luftë në të cilën pati shumë luftëtarë të shquar dhe Arbnori qe një nga më të shquarit. Kështu e ka quajtur ai ditarin e tij sekret të mbajtur në vitet e gjata të burgut, sipas një kodi të veçantë, për dëshifrimin e të cilit ai vazhdonte të punonte para se ta tradhëtonte vdekja.
“Në mënyrë të ndërgjegjshme – ka shkruar ai në librin e tij ‘Martirët e rinj në Shqipëri’ – iu futa një rruge që më çoi në një burgim të gjatë. “Të mbetesh njeri – vijon ai më poshtë – nuk është ndonjë trimëri e madhe, por është detyrë. Megjithatë nuk ka qenë e lehtë të luftoja për të ndërtuar një strehë pa lënë tjetrin në shi; të siguroja një kafshatë bukë pa ia hequr tjetrit kafshatën nga goja, të përpiqesha të shkollohesha pa e lënë shokun në errësirë, të rropatesha në pranga për të ndriçuar robërinë time pa ia rënduar jetën shokut që kisha pranë. Në kushte tepër të vështira e quaj arritje që kam shpëtuar pa u turpëruar dhe kam mundësi t’i shikoj shokët, miqtë dhe armiqtë drejt në sy.”
* * *

Mendoj se është me vlerë të them shkurt, vetëm dy fjalë për “tabanin” e edukatës familjare ku u rrit Pjetri, meqë nuk e di a ka folë kush për këtë. I ati, Filip Toma, oficer i xhandarmërisë shqiptare, i njohur për tri “pa” – i pakorruptuar, papërkrahës, pa shtëpi”, u vra duke luftuar trimërisht kundër komunistëve në v. 1942, mbasi pati luftuar edhe me 7 prill kundër pushtimit Italian. Me 5 prill të v. 1939, ai i vuri në dorë të birit katërvjeçar, Pjetrit, nagantin dhe e ndihmoi të tërhiqte këmbëzën, sepse kishte lindur trashëgimtari i Mbretërisë Shqiptare. Gjithsesi, ky njeri me tri “pa”, i pati lënë të birit një bibliotekë të pasur.
E ëma, Gjystina a Dyta, siç e thërrisnim në lagje, një nënë më stoike e më të përcaktuar në detyrën e saj si prind nuk kam njohur, ndikoi shumë në edukimin e të birit. Pjetri kujton disa parime të kësaj nëne, që shkëlqente nga dinjiteti për rezistencën e treguar ndaj reprezaljeve të regjimit komunist, dhe që ai u përpoq t’i ndiqte:
Të mbështetem në besimin tek Zoti.
Të ruaj krenarinë e familjes.
T’i shtrohem punës me zell e këmbëngulje.
Të mos i ankohem njeriut për hallet e mia.
Të mos turpërohem moralisht.
Të mos prek gjënë e botës.
Të mos tradhëtoj as miq as të huaj.
Të mos bëhem shërbëtor i askujt.
Të mos e humbas humorin as në kushte të vështira.
Pa u shitur trim të jem qëndrestar.

* * *

Për qëndrimet politike të Arbnorit mbas rënies së diktaturës nuk do të flas. Janë të njohura prej të gjithëve: I ekuilibruar në atë kaos çekuilibrimi të përgjithshëm të politikës shqiptare gjatë këtyre viteve të tranzicionit; i përmbajtur e gjakftohtë përballë të ndërsyerve të shfrenuar; i vendosur pa kompromisin më të vogël në luftën e tij për demokraci dhe procese integruese ndaj strukturave evropiane dhe evroatlantike, me shpresë e besim të plotë në një të ardhme më të mirë për Shqipërinë.
Ai i qëndroi besnik politikës dhe partisë ku aderoi që në fillim, por politika e braktisi, siç kishte braktisur edhe demokratë të tjerë të vërtetë për t’i zëvendësuar me “katovicas”, mjeshtër të kualifikuar për ta penguar dhe për ta çoroditur demokracinë. Gjatë kësaj kohe ishim larg njeri – tjetrit, sepse un erdha në Amerikë. E merrja shumë rrallë në telefon. Nuk doja ta trazoja, por e ndiqja hap për hap jetën e tij përmes njerëzve të familjes sime dhe shokëve. Qe bashkuar me të ashtu quajtur demokratë, që punonin veç për të penguar zhvillimet demokratike dhe që e tradhtuan. Një ditë s’u durova më dhe i merakosur, i telefonova. Me një zë si të huaj, m’u përgjigj: “Flitet për një emërim në ambasadën në Vatikan, por deri tani asnjë njoftim zyrtar nuk kam; por vazhdoj të punoj në kuadër të Institutit “Alqide de Gasperi” (një institut që merrej me studime politike, të cilin e drejtonte ai vetë) dhe, si gjithmonë, vazhdoj të shkruaj.”
Thonë që “ishte i lodhur”. Vërtet, por po të ishte atje në Bruksel për të përfaqësuar Shqipërinë, zëri i tij do të dëgjohej më shumë se zëri i çdo tjetri. Vërtet, Evropa që e kishte futur në “Fjalorin ndërkombëtar të biografive” “për kontributin e shquar për të mbetur njeri”; në “Fjalorin e biografive ndërkombëtare” “për nder të kontributit të tij të shquar për të drejtat e njeriut”; Evropa që i kishte dhënë “Çertifikatë merite shpallur në të gjithë botën” “për shërbim të shquar, i cili dhe është shënuar në vëllimin XXVI”, në “Fjalorin e biografive ndërkombëtare”; Evropa që i kishte dhënë “Çertifikatën për njohje të arritjeve të shquara, të cilat janë regjistruar në botimin XIII ‘cilët janë intelektualët ndërkombëtarë”, dhe titullin e Asamblesë Parlamentare të Vendeve Frëngjishtfolëse ‘Oficer i madh i Urdhërit të Plejadës”, etj.; Evropa do ta kishte pranuar dhe nderuar më parë se cilindo, siç e pati pranuar dhe nderuar, kur Arbnori firmosi për pranimin e Shqipërisë në Këshillin e saj.
Arbnori kishte një ideal të lartë për demokracinë. Ndoshta ai qe ndër të paktët që iu futën politikës, duke e kuptuar esencën e saj dhe, ndoshta, qe ai që e kuptonte atë më mirë se të tjerët. Një ndikim të dukshëm, siç duket, ushtroi tek ai përkthimi i “Historisë së Anglisë” të Andrea Maurois, përkthim që e bëri nën nxitjen e juristit të shquar, që e kaloi një pjesë të mirë të jetës në burgun e Burrelit, Engjëll Çobës, i cili i pati thënë “Mund të mësosh prej tij – është fjala për librin e Historinë së Anglisë – më tepër se nga çdo libër tjetër që qarkullon në Burgun e Burrelit”. Për bindjet e tij për demokracinë, Pjetri ka shkruar: “Nëse popujt e tjerë nuk mund të ndjekin pikë për pikë këtë shembull, Historia e Anglisë duhet t’i mësojë njërës palë ta heqin mendjen nga ‘revanshi me çdo kusht’ dhe palës tjetër se do të jenë fitimtarë për një kohë të gjatë po të jenë tolerantë dhe të bëjnë kompromise të arsyeshme duke përsosur çdo ditë demokracinë.”

* * *
Vepra e tij letrare me vlera të mëdha njohëse, artistike e edukative, është mjaft e vëllimshme dhe nuk është botuar ende plotësisht. Janë botuar nga viti 1992 deri në v. 2000: romanet “Mugujt e Mesjetës”, “E bardha dhe e zeza”; “Shtëpia e mbetur përgjysmë”, “Vorbulla”, “Brajtoni, një vetëtimë e largët”; novelat “Kur dyndën vikingët”, “Bukuroshja me hijen”, “E panjohura – Vdekja e ‘Gebelsit”. Ka botuar gjithashtu; studimin historik “Nga jeta në burgjet komuniste”, epistolarin “Letër nga burgu”, një përmbledhje intervistash “Lufta për të mbetur njeri”; “Pjetër Arbnori – shkrimtar, politikan, njeri”; një përmbledhje kujtimesh, fjalimesh dhe artikujsh publicistikë “Martirët e rinj në Shqipëri”; në gjermanisht, kujtime mbi priftin gjerman dom Alfons Tracki “Unë kam mbijetuar dhe kam shkruar”, përkthimet: “Historia e Anglisë” e Andrea Moruas dhe “Ngritja e rënia e Rajhut të Tretë”, përkthyer nga frëngjishtja..
Nuk është vendi këtu të bëjmë analizë për vlerat letrare të këtyre veprave, por kam dëshirë të tërheq vëmendjen për tri gjëra.
Së pari, Arbnori bën pjesë në treshen e shkëlqyeshme të lëtersisë së zhvilluar në burgje: krahas Trebeshinës së zjarreve të skëterrës dhe Zhitit të yjeve të qiellit. Kjo letërsi ngërthen në gjirin e saj vlera të pakrahasueshme artistike, njohëse dhe edukative. Në parathënien e monografisë “Pjetër Arbnori-shkrimtar” të studiuesit të huaj, Giuseppe Gradilone, Lazër Stani ka shkruar “Shkrimtari Pjetër Arbnori bën pjesë ndër ata krijues shqiptarë, që duke jetuar në kushte të jashtëzakonshme, nuk bënë asnjë lloj kompromisi me skemën zyrtare të realizmit socialist dhe krijuan atë letërsi shqipe që mund të kategorizohet si “letërsia tjetër”.
Studimi kritik fatkeqësisht, në përgjithwsi, sot mungon. Lavdërohen deri në neveritje vepra që në vend të letërsisë kanë byk e krunde; por që kanë antivlera të jashtëzakonshme çedukuese, sidomos për brezin e ri, në fushën e kuptimit të artit të fjalës dhe realizimit të mjeshtërisë artistike, shpesh edhe në fushën e moralit qytetar.
Së dyti, Arbnori shkroi në kohën e mungesës së lirisë gjatë viteve të diktaturës, që qenë vite të rënduara nga robëria diktatoriale, jo vetëm për Pjetrin dhe shokët e tij të burgosur politikë, por për gjithë popullin tonë. Mungesën e lirisë e vuajtëm të gjithë ne që ishim të ndërgjegjshëm për atë që po ndodhte nën atë regjim antikombëtar e antipopullor krimi. Dëshira më e parë e më humane për njeriun – liria – e çoi Arbnorin drejt letërsisë si nevojë shpirtërore krijuese, si qëllim, si mjet dhe si ndihmesë për ta realizuar atë për vete, për popullin dhe për atdheun e tij.
Arbnori kishte krijuar në vetëdijen e tij një hapësirë të gjerë konceptuale për lirinë. Ai ka shkruar: “Për intelektualin, dhe jo vetëm për intelektualin, jeta është përpjekje për të zgjeruar çdo ditë kufijtë e lirisë, për të hapur çdo ditë dritaret e kontaktit me botën, me realitetin kur s’mund t’i thyesh kufijtë që të rrethojnë. Ka edhe një mënyrë tjetër për të hyrë në botën e lirisë që është e mundimshme por më efikase: zgjërimi i lirisë në veten tënde, në mendjen dhe në shpirtin tënd. Kjo bëhet me anën e punës serioze intelektuale, me anë të mendimit, diskutimit dhe shkrimit.” Këtë dukuri të lartë shpirtërore, Gradilone e ka cilësuar si “fitorja e mundimshme, e pikërisht për këtë e vlertë, e lirisë së brendshme, ku ndien nevojën e meditimeve të shpirtrave të mëdhej, si Shën Agostini e Severino Boecio.” 1).
Së treti, në një intervistë, që më ka dhënë mua si editor i „Diellit“, Pjetri ka thënë: “Në politikë shpejt njerëzit harrohen. Përpiqem që njerëzit mos të më kujtojnë për keq. Në letërsi, një pjesë e njerëzve kujtohen më gjatë. Dëshiroj që brezat e ardhshëm, nëse do të më qëllojnë që të më kujtojnë, të mos thonë se i kam gënjyer, mashtruar ose kam shkruar me mllef.”.
Mbasi të kalojë kjo periudhë e stërzgjatur krize shpirtërore, mbasi të shërohet kjo klimë e sëmurë e kulturës sonë dhe mbasi në vendin tonë të triumfojë demokracia e vërtetë, që dëshironte, shpresonte dhe për të cilën punoi Arbnori, do të krijohen kushtet e leximit dhe të studimit të veprës letrare të tij dhe breznitë e reja do të reflektojnë dhe do të kuptojnë se kush e tha të vërtetën për çka u bë në atdheun tonë gjatë viteve të diktaturës, Arbnorët, Trebeshinat e Zhitët, apo vandaku i pafund i penave të realizmit socialist, sado të fuqishme të kenë qenë ato në fushën e mjeshtërisë artistike.
Populli ynë duhet të krenohet që nxori, në një nga periudhat më të vështira të historisë së tij, historisë së turpshme të luftës së vëllezërve shqiptarë ndërmjet vetit për hir të një ideologjie edhe më të turpshme a për hir të një kolltuku të përgjakshëm diktatorial, një personalitet të tillë si Arbnori. Lufta për rrëzimin e komunizmit dhe për ndërtimin e demokracisë lindi në Evropë udhëheqës politikë e shpirtërorë të mëdhenj: në Poloni, një Lek Valezë; në Çekosllovaki një Vaklav Havel dhe në Shqipëri një Pjetër Arbnor.
Me vdekjen e parakohshme të Rugovës dhe të Arbnorit, Kosova e Shqipëria humbën – në një kohë që kishin shumë nevojë për ta – dy personalitete të shquara, të çmuara prej popullit të tyre dhe të vlerësuara nga Evropa dhe mbarë bota: Gandistin e Madh Ibrahim Rugova dhe Disidentin Tribun të Demokracisë Pjetër Arbnori; por ata do të përjetojnë pavdekësinë e tyre në vetëdijen kombëtare dhe do të jenë të pranishëm, për të gjitha breznitë shqiptare, në panteonin e personaliteteve të ndritura që ka nxjerrë kombi ynë.

*Ribotim i redaktuar dhe plotësuar.

1). Boethius, Anicius Manilius Severinus (480-525), filozof dhe burrë shteti romak, veprat filozofike të të cilit ndikuan fuqimisht në zhvillimin e mendimit mesjetar. Në burg, duke pritur ta ekzekutonin, shkroi veprën “Ngushëllimi i filozofisë”.

Kushtue atdhetarit, nga trevat shqiptare të Malit të Zi, Shtjefen Ivezaj/Nga Pjeter Logoreci/*

Mbas udhëtimit prej nji ore nga Shkodra, në territorin e Malit të Zi, u ndala para nji porte të vjeter, mbas të cilës hapej nji oborr i madh, ku përmjedis, zgjatej shtegu qi të drejtonte tek nji banesë e thjeshtë katundi, me pak kambë shkallë, e që rrethohej nga do fusha të gjana ku tek tuk shihej ndoj shtëpi a vilë tjetër. Porsi pemët qi rriten përpjetë tuj kërkue diellin, njashtu në mes të oborrit, nji mbajtës disa metra i naltë, qi ja kalonte edhe kulmit të shtëpisë, mbante flamurin kuq e zi që naltohej sikur kërkonte frymëmarrje, tuj u tundë pa pra edhe pse ishte ditë gushti. Mu lidhën fjalët e ashtu i heshtun,  ndava mendjen të shijoj pamjen që mu hap përpara…

Pasi përshkova ngadalë oborrin, trokita në derën e shtëpisë, mbas së cilës lehja e mprehtë e një qenit sikur i zgjoj banorët. Mbas pak çastesh dera u hap, e ftyra e nji grueje të moshueme malsore, me krye të mbluem, mu shfaq përpara. Ishte Gjystja, e zoja e shtëpisë, grueja sokoleshë që mbante mbi durimin e saj të gjithë mundin e të hjekunit të asaj çka vizitorin aty e mahnitë.

Mbasi na vendoj në një nga dhomat muze, grueja, mori ndër duer nji telefon të viteve 60 dhe thirri të shoqin, Shtjefnin, i cili nuk ndodhej aty. Si aparati i telefonit ashtu tavolina mbajtëse e blloku ku mbaheshin numrat, ishin objekte të vjetra, pjesë e muzeut. Shumë kisha ndigjue e lexue për Muzeun Etnografik të Malsisë, kishte qëllue me pa edhe foto apo ndonji copë filmi dokumetar, nga ku mora shkak për me ba këtë vizitë krejt të veçantë.

Me të zotin e shtëpisë ose ideatorin dhe krijusesin e këtij Muzeut, Shtjefen Ivezaj, ishim miq virtual, njohë e komunikue disa herë nëpërmjet internetit. Qysh në kontaktin e parë, më befasoj interesi i Shtjefnit për fotografinë dhe objektet historike. Më vonë, i ftuem prej tij për  me vizitue Muzeun, pata mundësi me pa nga afër objektet e koleksioneve të tij të vlefshme.

Shtjefen Ivezaj, asht biri i një familje të njohun nga Malsia e Madhe.  Ai ka lindur me 30 gusht 1937, në Pikalë / Tuz të Malit të Zi, në kryeqytetin e së  cilit (Podgoricë), ka krye dhe arsimin e mesëm në gjuhën serbokroate. Ai asht babai i tre femijëve, dy djelm e një vajzë. Për të përballue jetesën, Shtjefni, punoj për disa vite në zanatin e tornitorit, por që në vitin 1954 arriti të realizojë deshirën e tij për tu ba fotograf profesionist, tuj punue gjatë karrierës së tij, në të gjitha zonat e ish Jugosllavisë nga ku flet  gjuhët: shqip, serbisht, kroatisht, boshnjake e malazeze.  Si rezultat i punës krijuese dhe talentit të tij, në vjetin 1966, Shtjefni krijoi laboratorin e parë profesional të fotografisë në Malsi – Tuz. Edhe pse pat shumë pasoja e probleme nga autoritetet malazeze, Shtjefni, për tu përshtatun në treg, por edhe për ti shërbye komunitetit shqiptar, stampoi disa fotografi kartolina, me temë nga historia kombëtare, të cilat shiteshin për turistë si dhe  për të urue festat tradicionale shqiptare. Me kalimin e kohës, kartolinat e para me flamurin shqiptar (pa yll), me heroin kombëtar Gjergj Kastriotin Skanderbegun apo Dedë Gjon Lulin, do të baheshin të njohtuna në të gjitha trojet shqiptare e në diasporë.

Krahas artit të fotografisë, atij, ju rrit dëshira për të koleksionue aparate fotografike, libra, fotografi, vegla muzikore e bujqësore, objekte kulturore, orendi shtëpijake, të gjitha këto nga trevat dhe kultura shqiptare, për ti shndërrue të gjitha ambientet e shtëpisë së tij, qysh nga 1 maji 2002, në një galeri qi sot asht Muzeu Etnografik i Malsisë.

Shtëpija e familjes së Shtjefen Ivezajt ose Muzeu Etnografik i Malsisë, gjindet në fshatin Lekaj të komunës së Tuzit në Malin e Zi. Në përbamje të Muzeut, në fillim ishin: Fototeka, Biblioteka me libra të rinj dhe të vjeter, si dhe Koleksioni i Filatelisë. Edhe pse me mundësi të pakta financiare, Shtjefni, ju përkushtue mbajtjes dhe dokumentimit të kulturës, të një ndër popujve më të vjeter në Ballkan, atij shqiptar. Koleksioni i parë, ai i pullave postare, e ka zanafillën në vitin 1947, ndërsa ai i etnografisë qysh nga viti 1966.

Ndikim shumë negativ dhe humbje të mëdha në ekonomine e tij private, i shkaktoi Shtjefnit, kriza monetare e Dinarit, por edhe futja në përdorim e monedhës europjane, duke detyruar atdhetarin Ivezaj, qi për mbijetesë, të shesë pjesë nga trojet e familjes dhe aktivitetin e tij si fotograf në Tuz.

Ivezaj, me koleksionet e tija fotografike dhe etnografike, ka marrë pjesë në disa ekspozita në Mal të Zi e Kosovë. Po ashtu, nën kujdesin e dashamirëve, ndërhyrjen e disa sponsorëve apo të komunës, Muzeu ka festuar disa përvjetorë. Në maj 2006, 4 vjetorin e themelimit, të organizuar nga Prof. Xhoana Përkaj; në maj 2007, 5 vjetorin të organizuar nga këngëtari i njohur Lindon Camaj; po ashtu dhe 8 vjetorin të organizuem nga Sytki Ndrecaj n/Prefekti i Malsisë së Madhe, aktivitete të cilat u pasqyruen gjërësisht në mediat lokale e kombëtare.

Për punën dhe përkushtimin e tij në ruajtjen e traditës dhe të vlerave shqiptare, Shtjefen Ivezaj asht nderue me shumë: Medalje, Mirënjohje, Diploma e Falenderime nga përsonalitete të ndryshme si dhe ka titullin Ambasador i Paqës. Janë të shumtë dhe të ndryshëm personat që interesohen dhe vizitojnë Muzeun e Etnografik të Malsisë: etnografë, studentë, gazetarë, arkeologë, shkrimtarë, studjues, nga trojet shqiptare por edhe shumë të huaj.

Personalisht, vizita në Muzeun e Malsisë, më la përshtypje të pashlyeshme. Natyra e shumëllojshme e qindra objekteve, ku secili ka historinë e vet, më emocionoj shumë. Veçanërisht befasuese ishte vendosja e orendive jetësore që familja përdor çdo ditë, në mënyrë funksionale dhe pa “damtue” pamjen e ambientit rrethues. Magja ku Gjystja gatoi bukën e drekës, vatra, saçi dhe çerepi, enët prej dheut apo mjetet e të ngrënit, më kthyen shumë mbrapa në kohë. Po ashtu e admirueshme asht vendodhja e shtratit bashkëshortor në mes të koleksioneve me objekte të ndryshme mekanike. Por, në mes të qindra objekteve me vlerë, më mbeti në mendje aparati fotografik me të cilin Shtjefni kishte punue, të cilin, në pa mundësi ekonomike për ta blerë të ri, e kishte krijue vetë me pjesë të mbledhuna nga aparatura të vjetra.

Flamuri kombëtar si dhe figurat e atdhetarëve më të randësishme të kombit si: Nënë Tereza, Gjergj Kastrioti Skanderbeg, Dedë Gjon Luli, Luigj Gurakuqi, Ismail Qemali, etj,  paraqiten në të gjithë ambientet e shtëpisë Muze.

Një herë një gazetar i TVsë shqiptare, i mrekulluem nga sa kishte parë, ishte shprehë: “…Ky asht Muzeu ma i çuditshëm në botë, se asht i vetmi Muze që nuk ka buxhetin e vet, nuk ka makinen e vet, nuk ka kamera sigurie, nuk ka administratë, nuk ka rojen e natës.”

Mbas vizitës së Muzeut, i ulur nën hije pranë çoshkut të shtëpisë, po admiroja pasionin dhe sakrificën e Shtjefnit për ta krijue këtë pasuni kombëtare. Sigurisht, sikur eksponatet “të flisnin” për historinë malazeze, Muzeu do të kishte pamje tjetër dhe familja Ivezaj nuk do të jetonte në varfëri, me një pension mujor 90 euro.

I kënaqun dhe krenar nga sa pashë, vlerësoj pakufi përpjekjet e atdhetarit Shtjefen Ivezaj: … përballë keqdashjes së shtetit e politikës malazeze, përballë keqdashjes së disa banorëve të krahinës, për shpenzimet e mëdha nga arka private e familjes, humbjen e hapsinave jetsore të shtëpisë dhe prishjen e qetësisë e rehatisë përsonale e familjare. Sot, në moshen 80 vjeçare, burri shtatvogël por energjik Shtjefen Ivezaj, shijon frutet e pasionit të tij, të një pune kolosale dhe i gëzohet pa masë vizitave e lavdrimeve të turistët që vijnë të shohin Muzeun.

Vjenë, me 14 janar 2018

*Per me shume fotografi shkoni ne Facebook(dielli vatra)

Viti Skënderbeu- Nga Fotaq Andrea, “Skënderbeu, Album-Antologji, 1413-2017”/

Skënderbeu, një Hero i Madh, kapiten i parë i shekullit të tij, dëshmi e energjisë së një populli heroik/

 DUPONCET, Jean Nicolas/

Një Hero/

Nga parathënia e veprës “Exploits héroiques de Scanderbeg, roi d’Albanie” [Bëmat heroike të Skënderbeut, mbret i Shqipërisë] Paris, 1714./

 Në çastin kur vëmendja e Europës është përqendruar mbi Orient, nuk është pa interes të kthejmë vështrimin mbi luftërat e mëdha të shekullit XV. Perandoria osmane, sot aq e dobësuar, sa nuk i ka mbetur veçse  marrja në mbrojtje nga Fuqitë e mëdha të Perëndimit, shpaloste atëherë krejt forcën e një kombi ngadhënjyes dhe kërcënonte të pushtonte krishtërimin. Ndër të gjitha ata që i bënë qëndresë përpjekjeve të muslimanëve u dallua heroi, historinë e të cilit e jep këtu Ati Duponcet: histori e çuditshme dhe aq e jashtëzakonshme sa autorit i është dashur të përligjë vërtetësinë e burimeve nga ka vjelur të dhënat. Dhe këtu po japim të shkurtuar parathënien e Atit Duponcet.

Para tij, Ati Causin, jezuit, e kishte vendosur Skënderbeun ndër heronjtë e tij të krishterë, dhe Z. Campion, e kishte renditur ndër njerëzit më të shquar të tij. Por vepra e të parit nuk ishte veçse një lavd që i nënkupton faktet heroike të atij Shqiptari të ndritur, pa i paraqitur ato, kurse nderimi që i bën i dyti, edhe pse më historik, është një shkurtore e këtyre fakteve që vetëm sa janë dhënë përciptazi, si të ishin prekur në sipërfaqe dhe, si te njëri, si te tjetri, nuk do mund të kënaqej një lexues që kërkon të dijë më në thellësi e të ketë një njohje më të plotë të historisë.

Për të paraqitur sa më mirë pamjen, tiparet, shtatin e një njeriu, që ende nuk e kemi parë, nuk është e mjaftueshme të hidhet vështrimi mbi portretin e tij të përmbledhur, nëse nuk do ta shihnim të pikturuar në përmasa të mëdha dhe krejt të natyrshme; po ashtu, për të patur një mendim të drejtë për një luftëtar të lavdishëm, që nuk e njohim veç nga emri e nga fama, duhet ta ndjekim atë hap pas hapi, si të themi, në krejt rrjedhën e jetës, duke njohur hollësitë dhe rrethanat e krejt aksioneve që ndërmori. Por këtu paraqitet vështirësia për mbledhjen e dëshmive të denja për t’u besuar dhe për t’i ruajtur historisë karakterin e vet thelbësor të vërtetësisë. Ati Duponcet beson se e ka hasur këtë karakter në rrëfimin e një historiani bashkëkohës të quajtur Marin Barlet.[…]

Libri i Barletit duhet parë si e vetmja vepër që ne kemi për këtë subjekt të dorës së parë. Mund të shprehim ndoshta çudi se, teksa Skënderbeu ndërmori një luftë aq të gjatë, dhe me aq shkëlqim e  ngadhënjim, si ka mundësi të gjendet vetëm një autor i kombit të tij që të jetë përkujdesur për të na mësuar rreth personalitetit që kishte. Kësaj vërejtjeje, Ati Duponcet i përgjigjet se pak kohë pas vdekjes së këtij princi, turqit u bënë zotër të krejt Shqipërisë, se ata të pabesë ishin armiq të Letrave, sikundër e dinë të gjithë, se ndaluan fenë e krishterë dhe i detyruan shqiptarët të merrnin doket dhe zakonet e tyre; sepse, në të kundërt, kush do donte të aspironte në fe të mëparshme, do duhej të përballej me ta veç me armë. Në këtë mënyrë, duke qenë krejt Shqipëria e nënshtruar nga turqit, kush do guxonte të shkruante historinë e një princi që kishte arritur tërë atë lavdi në luftë kundër tyre, me tërë ato beteja në të cilat i kishte mposhtur?

Po prapë, Ati Duponcet bëri kujdes të mos ndjekë hap pas hapi a të përkthejë veprën e Barletit. Ai e pa atë si memorie, nga e cila mori çka ishte e vlefshme, duke i dhënë një formë më të këndshme, duke hequr digresione të kota e duke vendosur kudo rend e qartësi.

Duke iu përgjigjur më pas kritikave për ekzagjerim që i janë drejtuar Barletit nga Z. Sponde, peshkop i Pamiersit, Ati Duponcet kujton bukur në këtë rast një letër të papa Kaliksit III për Skënderbeun. Në atë letër, datuar më 15 qershor 1457, papa i shpreh atij mirënjohjen plot lavd, se i bëri ballë pothuaj i vetëm krejt fuqisë së turqve dhe se gëzohet bashkë me të për famën e madhe që ka krijuar me një vijimësi fitoresh të arritura ndaj të pabesëve.

Në një bref tjetër apostolik, dërguar më 11 shtator të atij viti, për të rigjallëruar Skënder-beun drejt aksionesh të reja, ai vazhdon t’i thurë lavdi, duke iu lutur që të mos kursejë asgjë, që të shkëlqejë edhe më shumë e nëse mundet, të shtojë famën e arritur: “Sepse, vijon ai, nuk ka asnjë në krejt kristianizmin që të mos dijë se çfarë keni bërë ju, që të mos ju ngrejë gjer në qiell me lëvdatat që ju takojnë dhe që të mos flasë për ju si një atlet i vërtetë dhe gjeneral mbrojtës i emrit të krishterë“.

Vlen të theksohet se qëkurse u dërguan këto dy Brefe apostolike, Skënderbeu përsëri do të shkëlqente me arritjen e shumë fitoreve, në mbrojtje të Krujës, duke e detyruar dy herë Mehmetin të heqë dorë nga rrethimi i qytetit, krahas aksionesh të tjera të shumta, edhe më të ndritura e më të denja për t’u admiruar nga ato për të cilat flet këtu Kaliksi. Kur të shqyrtojmë se ç’fjalë zgjedh një Papë, armik i çdo ekza-gjerimi e i çdo lajkatarie, për të cilësuar Skënderbeun, që ende ishte, të themi, në mesin e karrierës së tij, a mundet atëherë të hedhim hije dyshimi për autorin e jetëshkrimit të tij, duke pretenduar se ai paska treguar zell të tepruar për lavdinë e heroit që na përshkruan dhe për atdheun e tij, dhe se na i paska tejkaluar kufijtë e së vërtetës? […]

 [Përfundimi]

[…] Atë çka Mehmeti ndërmori në vitet e fundit të jetës së tij, [pushtimi i Kalabrisë më 1481], një objektiv që i dukej ende i largët, ai do ta kishte realizuar kohë më parë, po të mos kishte hasur rrugës Skënderbeun si një pengesë e pamposhtur ndaj synimeve të veta. Tek rrëzoi fronin e perandorëve të Orientit, i fryrë nga një sukses aq i madh dhe përherë po aq ambicioz sa dhe plot guxim e mendjemadhësi, ai, në rastin më të parë, do t’i kishte kthyer armët dhe përpjekjet kundër perandorisë së Perëndimit dhe rrënimi i kësaj perandorie do të sillte me vete rrënimin e krishtërimit. Ishte kësisoj vetë Providenca ajo që dha goditjen e saj tek i kundërvuri atij Skënderbeun, si dikur kur ajo i kundërvuri Juda Makabeun qafirit Antiok, për të ndalur ngadhënjimin e tij dhe për të shpëtuar besnikët nga mjerimet e tmerrshme që i kërcënonin. Ja ç’thotë Shkrimi i Shenjtë për këtë hero të popullit Çifut: “Që mblodhi tërë ata që ishin të gatshëm për të vdekur dhe që nën drejtimin e tij, luftëtarët do luftonin për mbrojtjen e Izraelit; që ai ngriti lart dhe përforcoi lavdinë e kombit të tij; që vrumbulliste e ndeshej si luan; që i ndiqte ngado armiqtë e Perëndisë e të popullit të tij dhe që tmerri nga emri i tij i bënte armiqtë të merrnin arratinë; që bëmat e tij kreshnike ishin gëzimi i Jakovit, inati dhe zhgënjimi i mbretërve të pabesë”. E gjithë kjo i përshtatet aq bukur Skënderbeut, sa askush nuk do mund ta përshkruante nën këto tipare, po të mos kishim mundësi të ngrinim vështrimin lart, drejt njeriut të shenjtë për të cilin na flet Shkrimi, apo sikur të mos e hasnim këtë lavd në ndonjë libër më pak të shenjtë. Kujtimi i Juda Makabeut, shton Shkrimi i Shenjtë duhet të bekohet përjetësisht; mendoj se kështu duhet të jetë edhe për kujtimin e Skënderbeut dhe se të gjithë ata që do të lëçisin këtë vepër, nuk do të harrojnë kurrë kujtimin e një njeriu aq të famshëm sa ishte gjallë në Europë e në Azi, për shumësinë e fitoreve që korri mbi muhamedanët, armiq të betuar të Jezu-Krishtit dhe të Kishës së tij, aq i rekomandueshëm për tërë Krishtërimin. 

In sœculum memoria ejus in benedictione . [Qoftë përjetë i bekuar kujtimi i tij].

PAPADOPULO-Vretos Andrea (1800-1876).

 “Compendio dell’Istoria di Georgio Castriotto,… ” [Kompedium për Historinë e Gjergj Kastriotit], Napoli, 1820, Parathënie, f. 1, VIII, IX.

 Heroi i Shqipërisë meriton emrin “I Madh”, mposhti dy perandorët më të fuqishëm.

Në ka luftëtar që meriton me të drejtë emrin “I Madh”, ky është pikërisht Heroi i Shqipërisë, Skënderbeu, që brenda një territori të ngushtë dhe me një grusht ushtarësh, shumë-shumë tre, pesëmbëdhjetë a tridhjetë mijë vetë, përherë ngadhënjeu mbi armata prej njëqind a dyqind mijë turqish.[…] Akti më i shquar që ngriti lavdinë e Skënderbeut është se mposhti dy perandorët më të fuqishëm tek të cilët turqit u mbështetën për të vendosur sundimin e tyre në Europë, për të bërë pushtime në shkallë të gjerë, si dhe për të ushtruar ndikimin e tyre në çështjet politike të të Krishterëve. Trimëria nuk është e vetmja meritë e Heroit Shqiptar; ai ishte i kujdesshëm, bujar, i dashur dhe zotëronte ato cilësi popullore që i vinte në zbatim në çastet më të vështira e të pashpresa, duke i bërë me fletë edhe ata që shfaqeshin më të dëshpëruar.

PAPADOPULO-Vretos Andrea

 CHARTON, Edouard (1807-1890).

 Skënderbeu, kapiten i parë i shekullit të tij.

Historia e luftërave që ndërmorën të krishterët gjatë shekujve XIV e XV, për t’iu kundërvënë pushtuesve turq në Europë, ndonëse e pasur në guxim e vetëmohim, nuk shfaq asnjë emër që të kujtojë tipin e heronjve të kohëve të lashta po aq mirë sa emri i Skënderbeut, princit të Shqipërisë. Prijës i shteteve të vogla që ndodhen para portave të islamizmit ngadhënjyes, i ndodhur përballë valës së fuqishme të goditjeve të para, ai shfaqi mbi të gjitha gjeninë dhe energjinë e karakterit të tij kur mjetet dhe burimet i kishte të pamjaftueshme në zotërimet e veta. Kreshnikëritë e tij, të kremtuara edhe në ditët tona në këngët popullore të Epirit ishin në Europë për një kohë të gjatë objekt i një admirimi të njëzëshëm.

Pavarësisht nga cilësitë e shkëlqyera që i dhanë famë si kapiten i parë i shekullit të tij,  Skënderbeu njihej si njeri i jashtëzakontë për nga vullneti me të cilin duronte vështirësitë e luftës, për nga guximi dhe forca e krahut. Biografët e tij përmendin shumë shembuj me dema, derra, njerëz të prerë me një të rënë të shpatës dhe përllogarisin gjer në tre mijë vetë numrin e kundërshtarëve që ai vrau me dorën e tij. Sa jepte sinjalin e betejës, Skënderbeu lëshohej me tërbim kundër armikut, e përvishte krahun e djathtë për të dhënë më mirë goditjet. Edhe pse përherë i pari në sulm, gjatë gjithë jetës, ai nuk mori veçse një plagë të lehtë. Admirimi që të krishterët kishin për kampionin e Krishtit, nuk ishte më i paktë tek turqit; sepse kur Shqipëria – që krahu i Skënderbeut nuk e mbronte më -, u dynd nga ushtritë osmane, kundërshtarët e tij muhamedanë u dyndën drejt vendit ku preheshin eshtrat e heroit të krishterë për të marrë në heshtje dhe me nderim fetar, ndonjë copëz nga këto eshtra, të bindur se një shkëndijë trimërie e Skënderbeut do t’i sillte lumturinë zotëruesit të këtyre relikteve të çmuara.

 GRUP AUTORËSH  (1837). 

 Nouvelles annales des voyages et des sciences géographiques” [Analet e reja për udhëpërshkrimet dhe shkencat gjeografike], vëll. 3,Paris 1837, f. 94-96.

 Mbrojtja e Skënderbeut provoi çka mund të bëjë energjia e një populli.

Gjithçka i nënshtrohej fuqisë së Mehmetit II dhe tërë princërit që ai sulmoi, u gjunjëzuan; vetëm njëri i bëri ballë dhe në të shumtën e rasteve ngadhënjeu dukshëm. Mbrojtja e tij e arrirë, dhe po aq e admirueshme provoi çka mund të bëjë energjia e një populli, qoftë edhe i paktë në numër kur, i ndihur nga përparësia e terrenit, udhëhiqet nga një njeri sa i vendosur, po aq edhe trim e i guximshëm. Dhe kuptohet lehtë këtu se bëhet fjalë për Gjergj Kastriotin, princin e Shqipërisë, që u pavdekësua me emrin Skanderbeg dhe që luftoi me sukses osmanët e tërbuar që në kohën e Muradit II, kur ishin të vendosur për të shkatërruar dinastitë e krishtera. Z. Hammer, vlerësues i ndershëm për gjithçka që ka të drejtë të mbetet në Histori, e ngre lart figurën e këtij luftëtari; dhe ja si shprehet: “Ky njeri, me të drejtë i famshëm, lartohet në Histori, i madh për gjithë luftërat që zhvilloi dhe për urrejtjen ndaj otomanëve, si dhe për mbrojtjen heroike të vendit të tij për të jetuar i pavarur, duke i përkushtuar jetën e vet. Nuk mund të mos i biem pas me admirim përgjatë tërë asaj karriere të bukur njëzet e pesëvjeçare në luftërat që ndërmori gjatë fundit

të mbretërimit të Muradit II dhe gjysmës  së parë të mbretërimit të pasuesit të tij Mehmeti II.”

1. Hammer flet me hollësi për aksionet e Skanderbegut dhe lexohet me endje të veçantë rrëfimi i tij për të, duke shkaktuar kënaqësi të vërtetë tek përjeton nga afër tërë ato skena dobësie e poshtërsie, aq të shumta në radhët e të krishterëve të asaj periudhe. Shpesh Skanderbegu hasi në tradhtarë edhe në radhët e njerëzve që shërbenin nën urdhrat e tij. Providenca deshte që ai t’u shpëtonte tërë grackave.[…] Më 1461, Mehmeti II, i dëshpëruar që nuk po e mposhtte dot, i ofroi paqen, duke i njohur zotërimin e lirë të Shqipërisë dhe Epirit, me kusht megjithatë që ai t’i dërgonte peng të birin. Skënderbeu nuk e pranoi kushtin, duke arsyetuar se i biri ishte tepër i ri.

Ai përmblidhte në vetvete, thotë Z. Hammer, krejt virtytet e kapitenëve të mëdhenj.

SISMONDE de Sismondi (1773-1842).

“Histoire des républiques italiennes du Moyen Age”, [Histori e republikave italiane të Mesjetës], vëll. 6, Paris 1840, f. 389-395.

Europianët nuk e mbrojtën Skënderbeun, ishin të hallakatur nga luftërat midis tyre.

Si mori nën kontroll gjithçka që kishte qenë në pronësi të t’et, Skanderbeg thirri një kuvend të princërve epirotë të barabartë me të, jo në shtetet e tij apo të tyre, por në Alessio (Lyssus), qytet që ndodhet midis Krojës dhe Skutarit dhe që i përkiste venedikasve. Emrat e këtyre princërve epirotë që përgjatë shumë shekujve kishin ruajtur të drejtën të mbronin shtetasit e tyre dhe t’i udhëhiqnin në luftë, në vend që të qeverisnin vasalët e lidhur me familjet e tyre, rrallë shfqen në Histori; dhe lufta e Skënderbeut është flaka e fundit që do t’i ndriçojë. Binte në sy në kuvendin e Alessios Arianit Topia, që qeveriste vendin pranë grykës së Cattaro-s [Kotorit]; Andre Topia, fisniku i maleve të Kimerës [Himarës], që asnjëherë nuk kanë pësuar zgjedhën e muslimanëve; Muzakajt, aleatë të Kastriotëve; Dukagjinët, që banojnë në brigjet e lumit Lodrino [Drinit]; Lekë Zakaria, fisniku i Daniës; Pjetër Spani, fisniku i Drivastit [Drishtit], familja e të cilit pretendonte se rridhte nga Theodosi i Madh; Lekë Dushmani, Etjen [Stefan] Cernoviçi, fisniku i Malit të Zi, si dhe shumë princër të tjerë, që në atë kuvend ishin vënë nën urdhrat e komandantëve të Skutarit, Alessios dhe të qyteteve e kështjellave të tjera venedikase.

Ky kuvend vendosi, në emër të mbarë Shqipërisë, të vazhdohej lufta që Kastrioti u kish bërë deri atë çast turqve me forcat e pakta të feudeve të veta; e emëroi atë gjeneral të krejt Epirit, i premtoi e i dha ndihmë në të holla, që i çuan të ardhurat e tij në dyqind mijë florinte si dhe i ngriti në këmbë një ushtri prej tetë mijë kalorësish dhe shtatë mijë këmbësorësh.

Latinët [Europianët], jo që nuk krijuan një kryqëzatë për të mbrojtur Skënderbeun, por ishte përkundrazi, ky Hero që u thirr në Itali nga Papa Piu II për të mbrojtur Ferdinandin dhe për të dëshmuar në këtë mënyrë mirënjohjen për birin e atij Alfonsi nga i cili kishte marrë mirësira.

Lufta midis Skënderbeut dhe krejt fuqisë turke kishte vijuar gjatë nëntëmbëdhjetë vjetëve; dhe italianët, spektatorë moskokëçarës të kësaj lufte të madhe, e duartrokisnin Heroin, pa i dhënë ndihmë për tërë ato fitore të tij. Vetë ishin të hallakatur nga luftërat midis tyre dhe as që mendonin për rrezikun që po i kanoste nga aq afër.

 Nga Klajd Kapinova/

Në sallën kulturore Nënë Tereza, pranë kishës katolike shqiptare Zoja e Shkodrës, kishte ardhur për të marrë pjesë në përkujtimin e 550-vjetorit të Heroit Kombëtar edhe amerikania Victoria Muzakaj Murphy me familje.Ajo ishte e ftuar e nderit në meshën përkujtimore dhe Simpozium e mbajtur me këtë rast. Sipas traditës mikpritëse shiptare, ajo ishte vendosur në sofrën e nderit të miqëve dhe të ftuarve të tjerë nga Shqipëria, Kosova etj.

Ka disa dekada, që nga themelimi i saj nga meshtari mirditor mons dr. Zef Oroshi (1912-1989) dhe sot nga vazhduesi i denjë dom Pjetër Popaj,  kisha katolike Zoja e Këshillit të Mirë, sot me emrin Zoja e Shkodrës, ka qenë dhe është një besëlidhje e mdhe e vlerave etnike arbërore në SHBA.Viti Jubilar 2018, është caktuar më të drejtë nga trojet shqiptare dhe në diasporë si viti historic i përkujtimit i 550-vjetorit kushtuar figurës më të madhe të kombit tonë, si Viti i Kryetrimit të Arbërisë Gjergj Gjon Kastriotit.Mbas meshës solemne, të gjithë të pranishmit u drejtuan në ambientet e bukura të Qendrës Nënë Tereza, ku, u zhvillua Sesioni Shkencor Përkujtimor, në nderim të 550-vjetorit të kalimit në amshim të Heroit Kombëtar dhe kryetrimit të Arbërisë Gjergj Gjon Kastriotit.

Ndër miqtë special të ftuar ishin anëtarët e trungut të familjes princërore të Muzakajve, Victoria Muzakaj Murphy me bashkëshortin, që kishin udhëtuar nga Texas-i në New York, enkas për të marrë pjesë në shënimin e përkujtimit të 550-vjetorit të kalimit në amshim të Gjergj Kastriotit.Kjo familje me origjinë arbërore prej vitesh jeton dhe punon në SHBA. Victoria bën foto para bustit të Gjergj Kastriotit dhe mban në duar flamurin shqiptar, duke thënë se jam shumë krenare që jam shqiptare. Ajo thotë se ka shumë dëshirë të vizitoi trojet e të parëve të saj në Shqipërinë e Mesme etj.

Victoria dëgjon me vemendje ligjerimet në gjuhën shqipe dhe buzëqesh kur dëgjon emrin Gjergj Kastrioti Skënderbeu, të vetmen fjalë që ajo kupton në gjuhën shqipe. Ajo është shumë e thjeshtë dhe e hapur për cdo pyetje që i bëjnë gazetarët dhe miqët e tjerë shqiptarë. Ajo flet me pasion për Gjergj Kastriotin dhe familjen e saj princerore në Shqipëri. Ajo ka hulumtuar dhe lexuar ne anglisht shumë për historinë e gjatë të familjes Muzakaj.

Gjatë një bisede të shkurtër me Victoria Muzaka Murphy, duke qenë shumë e emocionuar tha se ka zbuluar prejardhjen e saj nga familja e madhe e Muzakajve, dhe se ndjehet thellësisht krenare për rrënjët e saj të lashta shqiptare, që shkojnë thellë përtej epokën së ndritur të Gjergj Kastriotit…Ajo ndër të tjera tha: ”Unë, mund të mos e flas gjuhën shqipe, por gjakun e kam shqiptar. Dhe gjaku shqiptar, na bën një familje. Ju jeni familja ime dhe unë jam familja juaj“.

Pak fjalë për historinë e Muzakajve

Burimet historike të botura para vitit 1944 dhe më pas nga Akademia e Shkencave të Shqipërisë dhe në websitet e ndryshme në internet sot, tregojnë qartë se Muzakajt, janë familje feudale e aristokracisë mesjetare shqiptare e njohur në lidhjen historike me Kastriotët të pinjolles Donika Kastrioti me Gjergj Gjon Kastriotin.

Historiania bizantine e shek. XI-XII, Ana Komnena, përmend e para emrin e një fisniku nga familja Muzaka, i cili rreth vitit 1090 ishte ndër komandantët më të besuar të perandor Aleksi I Komneni.

Origjina e familjes ishte nga zona e Oparit, ku Muzakajt kishin zotërimet fillestare të tyre me fshatrat Voskop, Lavdar, Xerje, Bec, Mazrek, Marjan, Dushan, Zerec etj. Kronisti Gjon Muzaka (1510) kujton se varret e të parëve të familjes ndodheshin pranë kishës së Shën Triadhës në Lavdar të Oparit.

Autoriteti dhe roli politik i Muzakajve dëshmohet qartë që në shek. XIII. Gjatë luftërave me anzhuinët e Napolit (1273-1281), i pari i derës së Muzakajve, Gjoni I Muzaka, u shqua si një ndër krerët kryesorë të qëndresës.

I zënë rob gjatë një beteje, në tetor të vitit 1279, Gjoni u burgos në kështjellën e Brindizit bashkë me tre bashkëpunëtorët e tij, Dhimitër Zogun dhe Kasnec e Guljelm Blenishtin. Por, nën presionin e krerëve shqiptarë, mbreti Karli I Anzhu u detyrua ta lironte atë vitin tjetër, kundrejt premtimit se “nuk do të fliste e nuk do të vepronte më kundër tij”.

Në fund të shek. XIII, duke përfituar nga marrëdhëniet e tyre me pushtetin qendror bizantin, Muzakajt mundën të siguronin prona të shumta në krahinat fqinje të Tomoricës, Skraparit, Këlcyrës e Beratit në perëndim dhe në ultësirën e Korçës në lindje. Atë kohë Muzakajt afrohen me anzhuinët, që vazhdonin të mbanin Durrësin, dhe nëpërmjet tyre me Papatin, i cili ishte vënë në krye të koalicionit të fuqive evropiane e ballkanike kundër mbretërisë serbe.

Në vitin 1319 papa Johanit XXII i njoftuan gatishmërinë e tyre për t’iu bashkuar frontit antiserb shumë fisnikë shqiptarë, mes të cilëve edhe tre vëllezërit Muzakaj, zotër në Këlcyrë.

Qëndresa e organizuar nga bujarët Muzaka kundër ekspansionit të serbëve në trevat shqiptare, ende nën sundimin bizantin, u vlerësua edhe nga perandorët e Bizantit, të cilët i shpërblyen ata me prona të reja e me tituj fisnikërie. Familja fisnike Muzakaj sundoi në shekujt XIII, XIV e XV.

Sundimi i Principatës së Muzakajve ndahet në dy periudha. E para lidhet me vitet 1286-1343 dhe periudha e dytë me vitet 1350-1417. Në dokumentet historike Muzakajt përmenden qysh më 1090.

Pushtetin e tyre politik dhe administrativ Muzakajt e shtrinë, kryesisht, në Muzaki (Myzeqe) dhe Toskëri me qendër (pas vitit 1350) Beratin, i cili ishte dhe qyteti më i madh i fortifikuar i Shqipërisë. Ky qytet dikur pat qënë qendër administrative dhe ushtarake e Despotatit të Beratit i cili më 1308 përfshiu në territoret e veta qytetin e Janinës dhe më gjërë. Atëkohë perandori bizantin Androniku II Paleologu pati emëruar si qeveritar në Berat Sevastin Skurra (1308-1336).

Kulmin e lulëzimit të formacionit të tyre shtetëror e arritën në kohën e sundimit të despotit Andrea i II Muzaka (1335-1372), i cili para vitit 1335 mori titullin “despot”, që në shkallën e hierarkisë bizantine ishte i dyti pas atij të perandorit. P Androniku i III Paleologu.

Despoti Muzaka gjatë viteve 1335-1341 ishte në krye të lëvizjeve antibizantine në Arbëri. Më 1336 njeh për kryezot mbretin Robert Anzhu të Napolit, i cili nga ana e vet ia pranoi titujt, trashëgimet dhe gradat dhënë Andreas së II Muzaka prej perandorit të Bizantit, por me kusht të lënies peng në Durrës, pranë përfaqësuesit të mbretit të Napolit, njërin djalë të tij.

Vdekja e despot Andrea II Muzakës menjëherë pas marrjes së Kosturit (ai u varros në kishën e Shën Ndoit në Durrës) ndikoi gjithashtu në dobësimin e zotërimit të Muzakajve. Ky u nda midis tre bijve të tij: Gjonit, Teodorit e Stojës. I pari trashëgoi zotërimet stërgjyshore të familjes, i dyti Beratin e zonën e Myzeqesë, kurse i treti viset nga Devolli në Kostur. Shumë shpejt, në vitin 1375, Stojë Muzakës iu desh të përballonte një sulm të Mark Krajleviçit, i cili me një ushtri mercenare osmane u përpoq pa sukses të rimerrte Kosturin…

Stema stratiostësh me emrin Muzaka. Në dokumente historiko-heraldike njihemi dhe me dy stema të tjera stratiotësh me emrin Muzaka. Të dyja i përkasin gjysmës së parë të shek. XVI. Janë të botuara nga Sturza në veprën e tij “Fjalori historik dhe gjenealogjik i familjeve të mëdha të Greqisë, Shqipërisë dhe Kostandinopojës”, botuar në Paris më 1983.

Këto stema kanë qenë të njohura nga perandori gjerman Karli V. Njëra stemë përbëhet nga një shqyt i kaltërt me dy yje të artë gjashtëcepësh të vendosur vertikalisht, njëri pas tjetrit të cilët ndahen prej tyre nga një brez i artë mbi të cilën paraqitet një gjysmëhënë e argjendtë, e shtrirë. Kjo stemë paraqitet në blazon e punuar nga N. Manesku. Stema tjetër vjen vetëm e përshkruar: e kaltër me një qiparis të blertë e qarkuar me dy luanë të artë përballë njëri–tjetrit me nga një shpatë të ngritur lart. Në ballin e artë të shqytit qëndron një shqiponjë e zezë dykrenore. Mbi mburojë qëndron një përkrenare stratioti.

Nga të gjithë këto stema, stema autentike e Muzakajve do ta thoja këtë në një kuptim të thellë të fjalës autentike, sepse në heraldikë fenomeni autentik merret gjithnjë me një lloj rezerve, është stema e parë, njohur më 1336 Andreas së II Muzaka, ku historikisht jemi në kulmin e lulëzimit të familjes së tyre dhe simbolet heraldike lidhen natyrshëm me veçori natyrore të vendit ku ato u lindën dhe lulëzuan dhe këtë informacion e përcjellin deri më 1510 vit kur u shkruajt “Memoria”.

Gjithsesi studimet e mëtejshme heraldike mund të hedhin mendime të reja dhe më të plota në këtë fushë. Hulumtimet e thelluara mbi Muzakajt vazhdojnë ende sot… (Shih Wikipedia)

INTERVISTA/ Flet Prof. Selman Sheme: Kongresi i Lushnjes mbetet ngjarja më e rëndësishme në formimin dhe rimëkëmbjen e shtetit shqiptar/

– Një Shqipëri e pavarur me kufijtë e saj etnografik dhe natyror/

– Shqiptarët dinë të vdesin për të mos shkuar nga njëra dorë te tjetra si tuf delesh e të bëhen plaçkë/

Albert Z. ZHOLI/

Këto ditë mbushen 98- vjet nga mbajtja e Kongresit të Lushnjës, që njihet si një  nga ngjarjet më të mëdha në historinë e kombit tonë. I mbledhur në mbarim të Luftës së Parë Botërore, në një periudhë  kritike kur popullit shqiptarë i kanoseshin rreziqe të mëdha,  me Kongresin e Lushnjës u vunë themelet e bashkimit të popullit shqiptar për sigurimin e tërësisë tokësore dhe shpëtimin e vendit nga copëtimi dhe aneksimi nga shtetet fqinje.

-Profesor, cilat ishin situatat dhe kushtet politiko-ekonomike në rajon në kohën që u mblodh Kongresi i Lushnjës?

            Në përfundim të Luftës së Parë Botërore, forcat ushtarake të huaja vazhdonin të mbanin të pushtuar pjesë të territorit shqiptar. Italia, duke mbajtur nën kontrollin e saj qeverinë  e Durrësit dhe aparatin e saj, synonte të arrinte në konolizimin e vendit. Njëherësh në  arenën ndërkombëtare vazhdonin pazarllëqet midis Italisë, Greqisë dhe shtetit të ri Serbo-Kroato-Slloven (që më  vonë u emërtua zyrtarisht Jugosllavi) për copëtimin e Shqipërisë.

            Për të kënaqur këto pretendime përfaqësuesit e Anglisë, Francës dhe Italisë, në Konferencën e Paqes, arritën një marrëveshje që ndiqte gjurmët e Traktatit famëkeq të Londrës të vitit 1915.

            Në këtë gjendje kritike për vendin, kur qeveria e Durrësit nuk mund të përfaqësonte aspiratat kombëtare dhe interesat e popullit shqiptar , organizatat e ndryshme patriotike filluan të mobilizojnë masa e gjëra në mbrojtje të pavarësisë dhe të tërësisë territoriale të atdheut. U bë e ngutshme thirrja e një Kuvendi të ri Kombëtar, i cili të krijonte një qeveri të aftë për të përballuar rrezikun që i kanosej vendit.

Me këto zhvillime u hap rruga për thirrjen e Kuvendit të Lushnjës i cili luajti rol të madh në historinë moderne të Shqipërisë.

-Kush ishte ideja dhe si u vendos për pjesëmarrjen?

            Kongresi i Lushnjës u thirr si mbledhje e përgjithshme kombëtare me përfaqësues nga të gjitha krahinat e vendit. Ai u mblodh 98 vjet më  parë me 21 janar 1920. Për shkak të vonesës së shumë delegateve punimet e tij u shtynë për një javë dhe u zhvilluan nga data 28-31 janar 1920.

            Boshtin qendror të krejt punimeve te kongresit dhe të vendimeve të tij e përbënte ideja e rimëkëmbjes së shtetit shqiptar të ngritur pas shumë përpjekjesh dhe sakrificash me 28 nëntor 1912. Kongresi u mblodh për të organizuar qëndresën kundër planeve të fuqive të mëdha të Luftës se Parë Botërore, të cilët kishin nxjerrë në treg pavarësinë kombëtare dhe tërësinë territoriale të shtetit shqiptar. Kundër këtyre planeve ai reagoi në dy mënyra :

Së pari; kongresistët me anën e protestave deklaruan se populli shqiptar nuk pranonte planet antishqiptare që thureshin në Konferencën e Paqes

Se dyti; pohuan organizimin e qëndresës së popullsisë kundër vënies në jetë të këtyre planeve.

            Në njërën nga protestat që Kongresi i Lushnjës i përcolli Konferencës së Paqes dhe qeverive të Fuqive të Mëdha fituese (Francës, Anglisë , SHBA dhe Italisë) thuhej :-“Shqiptarët janë të gatshëm të bëjnë të gjitha sakrificat , të derdhin edhe deri pikën e fundit të gjakut të tyre kundër çdo vendimi që mund të vërë në rrezik tërësinë dhe pavarësinë e tyre të plotë”.Me mbrojtjen e tërësisë tokësore, këtu, kuptohej ajo tërësi e caktuar më 1913 nga Konferenca e Ambasadorëve e gjashtë Fuqive të Mëdha evropiane.

-Kush e përbën programin themelor të Kongresit të Lushnjës?

            Mbrojtja e tërësisë territoriale e shtetit shqiptar dhe ruajtja e pavarësisë së tij përbën programin themelor të Kongresit të Lushnjës .

Ndërsa me pavarësi të plotë kuptohej statusi juridik i një shteti plotësisht të pavarur. Rrjedhimisht nuk pranohej vendosja e shtetit shqiptar nën mandatin e Italisë (sikurse ishte parashikuar në planet e Konferencës së Paqes) dhe as në mandatin e asnjë fuqie tjetër të huaj.

            Kërkesës për pavarësi të plotë kongresistët dhe organet e larta shtetërore të zgjedhura prej tyre i dhanë një rëndësi të veçantë, aq sa e përfshinë në betimin që këto organe bënë përpara Kongresit.

            Ruajtja e pavarësisë dhe mbrojtja e tërësisë territoriale të shtetit shqiptar ishte programi themelor i Kongresit të Lushnjës,  kërkesa këto që dalin në plan të parë dhe me forcë në të gjitha materialet që Kongresi i dërgoi përfaqësuesve të Fuqive të Mëdha mbledhur në Versajë.      Rreziku i madh që kërcënonte vendin i shtroi ato si detyra parësore. Kjo nuk do të thotë se përfaqësuesit shqiptarë , të mbledhur në Lushnje nuk i hidhnin sytë nga bashkatdhetarët e tyre të shumtë që ishin lënë në vitin 1913 jashtë kufijve të shtetit shqiptar. Përkundrazi ata do të formulonin hapur këtë aspiratë të tyre dhe të Lëvizjes Kombëtare Mbarëshqiptare. “Kuvendi kërkon një pavarësi të plotë me kufij etnografik dhe natyral, duke korrigjuar kështu padrejtësitë që i janë bërë Shqipërisë nga Kongresi i Berlinit dhe nga Konferenca e Ambasadorëve me 1913”, pohohej në protestat e dërguara Konferencës së Paqes. . Në telegramin që kryetari i Kongresit të Lushnjës Aqif Pashë Elbasani i dërgonte delegacionit të ri shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris thuhej gjithashtu:-“Programi i delegacionit do të jetë mbrojtja e kufijve natyrorë dhe pavarësisë së pakushtëzuar të atdheut shqiptar”. Një udhëzim me pothuajse të njëjtën përmbajtje ju dërgua këtij delegacioni edhe nga qeveria e re që doli nga Kongresi i Lushnjës , në të cilën thuhej:-“Kongresi Kombëtar i Shqipërisë ju ngarkon me këtë program : Një Shqipëri e pavarur me kufijtë e saj etnografik dhe natyror”.

            Kjo aspiratë politike dhe territoriale përbënte programin maksimal të Kongresit të Lushnjës, program i cili mbështetej në disa faktorë. Ai bazohej në të drejtën e popullit shqiptar për një jetë kombëtare të lirë dhe të pavarur, në njohjen ndërkombëtare të Shqipërisë 8 vjet më parë (viti1913) si shtet i pavarur  dhe sovran dhe në caktimin e kufijve të këtij shteti nga përfaqësuesit e gjashtë Fuqive të Mëdha europiane të kohës. Programi bazohej gjithashtu në faktin se gjatë Luftës së Parë Botërore shteti shqiptar kishte qëndruar neutral sikurse ishte përcaktuar në vitin1913 po nga këto Fuqi.

– Ku bazohej kërkesa për rishikimin e kufijve te shtetit shqiptar

            Kërkesa për rishikimin e kufijve te shtetit shqiptar , për zgjerimin e tyre në favor të këtij shteti bazohej në luftën për liri kombëtare që kishin zhvilluar shqiptarët e lënë në kufijtë e shteteve Ballkanike si dhe në respektimin e parimeve të kombësisë dhe te vetëvendosjes se popujve, si parimi bazë për zgjidhjen e drejtë të problemit nacional. Parime të tilla, të njohura edhe më parë, ishin përsëritur me shumë bujë edhe gjatë Luftës së Parë Botërore nga gjithë përfaqësuesit Fuqive të Mëdha fituese, veçanërisht nga presidenti i Shteteve të Bashkuara Uillson. Mirëpo përfaqësuesit e Fuqive të Mëdha kishin marrë parasysh dhe kishin miratuar pretendimet e tre shteteve fqinje të Shqipërisë, Italisë, Greqisë dhe Jugosllavisë.

            Në këto kushte kongresistët e mbledhur në Lushnje u detyruan t’u përsërisnin përfaqësuesve të fuqive fituese të kaluarën historike të popullit shqiptar.  Në një prej materialeve që Kongresi i Lushnjës i dërgoi Fuqive të Mëdha thuhej se ky Kongres  protestonte “kundër vendimit që dënon një shtet asnjanës dhe të njohur si një nga kombet më të vjetër të Europës, duke bërë që të realizohen kështu qëllimet imperialiste të qeverive fqinje”. Ai protestonte gjithashtu “për shkeljen e parimeve të shpallura nga presidenti i Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe nga përfaqësuesve të qeverive të Antantës.

            Ky program ishte vazhdim i programit të përcaktuar nga Lëvizja Kombëtare Shqiptare që në kohën e shpalljes së pavarësisë dhe ngritjes së shtetit të pavarur . Programi ishte formuluar së fundi edhe në Kongresin e Durrësit në dhjetor të vitit 1918. Madje një nga akuzat që Kongresi i Lushnjës i bëri Qeverisë së përkohshme të Durrësit dhe që e rrezoi atë ishte veprimtaria e kësaj qeverie”jashtë tagrit dhe programit që i asht dhanë prej Kongresit të Durrsit”.

-Si do ta cilësonit Programin e Kongresit të Lushnjës?

            Programi i Kongresit të Lushnjës ishte një program thjeshtë kombëtar.Ai kishte karakter mbrojtës dhe këtë aspekt do ta vërtetonte gjithë zhvillimi historik. Kongresi i Lushnjës ofroi marrëdhënie të fqinjësisë së mirë për Greqinë, Jugosllavinë dhe Italinë. Në materialin dërguar Konferencës së Paqes jepej ky formulim: “Shqipëria s’ka asnjë pretendim tjetër, veç atij që të zërë një vend në Gadishullin e Ballkanit , duke i dhënë fund mjerimeve dhe për të gëzuar një jetë në paq e harmoni me shtetet fqinje”. Këtu nuk kemi të bëjmë me një frazë të thjeshtë dhe me karakter diplomatik. Për Shqipërinë e vogël fqinjësia e mirë kishte një rëndësi shumë të madhe, veçanërisht për kushtet historike të atëhershëm. Fqinjësia e mirë do te thoshte të hiqej dorë nga planet ekspansioniste të këtyre fqinjëve , të njihej prej tyre tërësia territoriale  dhe pavarësia e shtetit shqiptar, pa u përzierë në punët e tij të brendshme me qëllime destabilizuese.

-Cila ishte risia që solli ky Kongres?

            Kongresi i Lushnjës parashtroi me forcë jo vetëm programin politik të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare por ai nxiti forcat e brendshme që me mjetet e luftës politike dhe me ato të luftës së armatosur të realizonin programin bazë të tij. Kjo është një risi që shënoi ky Kongres dhe kthesa historike që bëri ai në zhvillimin e  ngjarjeve. Fryma luftarake e platformës në të cilën u mbështet Kongresi i Lushnjës si dhe koha tepër kritik kur ai u mblodh dhe zhvilloi punimet u pasqyrua në vendimet e tij, në hartimin  e protestave me tone të ashpra si dhe në rrugët që menduan delegatet për t’i mbrojtur ato me çdo mjet .  Shqiptarët, thuhej, në protestat që Kongresi i Lushnjës u dërgoi përfaqësuesve të Fuqive të Mëdha “dinë të vdesin për të mos shkuar nga njëra dorë te tjetra si tuf delesh e të bëhen plaçkë e atyre që drejtojnë sot diplomacinë e Europës”. Si një Kongres i mbledhur për mbrojtjen e vendit , në të morën pjesë përfaqësues nga të gjitha shtresat e popullsisë (edhe të çifligarëve) ndërsa rolin kryesor e luajtën forcat e borgjezisë përparimtare e demokratike që i dhanë Kongresit edhe tonin.

Për kushtet e rënda politik të jashtme dhe të brendshme në të cilat u mblodh Kongresi , në Lushnje nuk u shtruan dhe nuk mund të shtroheshin për zgjidhe probleme me karakter shoqëror, antifeudal. Megjithatë Kongresi i Lushnjës i hapi rrugën luftës për demokraci në kuptimin se pa vendimet e këtij Kongresi nuk mund të rrezohej Qeveria  Durrësit me orientim pro-italian.

            Përcaktimi i karakterit të programit dhe i akteve të Kongresit të Lushnjës nuk do të ishte i plotë pa vënë në dukje përmbajtjen e këtyre dokumenteve nga pikëpamja e funksionimit të shtetit të pavarur shqiptar të parashikuar në to. Studiuesit e historisë së shtetit dhe të së drejtës duke analizuar aktet e Kongresit të Lushnjës, veçanërisht statutin apo kushtetutën e miratuar në të për organizimin e shtetit kanë arritur në përfundimin se ajo përshkohet nga fryma demokratike , pra është një kushtetutë përparimtare për kohën.

-Cili ishte dhe çfarë përmbante dokumenti “Bazat e Kanunores të Këshillit të Lartë”?

Kongresi i Lushnjës, jo vetëm afirmoi pavarësinë e vendit, por mori masa të menjëhershme edhe për organizimin e shtetit shqiptar. Ai përcaktoi parimet kushtetuese të këtij shteti në një dokument të posaçëm të titulluar “Bazat e Kanunores të Këshillit të Lartë”. Ky dokument kishte plotësisht karakterin e  kushtetutës apo statutit prej nga doli edhe emri “Statuti i Lushnjës” me të cilin njihet gjerësisht në historinë e shtetit dhe të së drejtës shqiptare.

Statuti i Lushnjës përfaqëson të parën kushtetutë të shtetit shqiptar të miratuar nga një përfaqësi kombëtare. Me gjithë përmbajtjen e tij të shkurtër ai dallohet për frymën demokratike e borgjeze, që ishte mjaft e përhapur për kushtet e kohës dhe la gjurmë të thellë në historinë e shtetit dhe të së drejtës së periudhës 1920-1924 në Shqipëri.

            Midis çështjeve juridike, kushtetuese të sanksionuara në Statut, rëndësi të veçantë mori ajo e formës së shtetit. Për një seri faktorësh të brendshëm dhe të jashtëm Kongresi i Lushnjës sanksiononte në mënyrë të tërthortë ruajtjen e formës monarkiste të qeverisjes së përkohshme të shtetit shqiptar.Për ushtrimin e funksionit të kryetarit të shtetit Kongresi i Lushnjës caktoi një organ kolegjial prej katër vetësh, i cili u quajt Këshilli i Lartë, një organ ky me kompetenca mjaft të kufizuara. Pozita juridike e Këshillit të Lartë ishte ajo e regjencës me të cilën në teorinë juridike kuptojmë realizimin e përkohshëm individual ose kolegjial të kompetencave të kryetarit të shtetit të formës monarkiste të qeverisjes.

            Një tjetër organ i lartë i shtetit shqiptar që u vendos të krijohej në Kongresin e Lushnjës ishte Senati, i cili kryente funksionin e organit kushtetues, të Parlamentit të vendit. Ky organ do të kryente veprimtarinë legjislative të shtetit shqiptar. Në mbledhjen e parë të tij ky organ vendosi që të quhej Këshilli Kombëtar.

            Organi i tretë i lartë i krijuar në Kongresin e Lushnjës ishte qeveria, zgjedhja e së cilës lidhej me vendimin e Kongresit për rrëzimin e qeverisë antikombëtare të Durrësit. Qeveria e re kryesohej nga Sulejman Delvina. Në programin politik të saj përmbahej “mbrojtja e indipendencës së plotë me të drejta supreme dhe tanesise tokësore të Shqipërisë”.

Duke analizuar pozitën juridike, të tre organeve të larta të shtetit, që u krijuan në Kongresin e Lushnjës, Këshillit të Lartë, Senatit (Këshillit Kombëtar) dhe Qeverisë, vihet re se në formimin e tyre është ndjekur teoria e ndarjes së pushteteve.

            Krijimi në Lushnjë i organeve të larta të shtetit shqiptar në mënyrë kaq të plotë , sa nuk ishin kryer nga asnjëri prej dy kongreseve të mëparshme (nga Kongresi historik i Vlorës i nëntorit 1912 dhe as në Kongresine  Durrsit të dhjetorit 1918), dëshmon për vizionin që kishin kongresistët e mbledhur në Lushnjë. Në Kuvendin e Vlorës ishte zgjedhur një dhomë përfaqësuesish, prej 18 vetash që u quajt Senat. Në Kongresin e Durrësit ishte vendosur, po ashtu, që të mblidhej një Senat që u thirr ndryshe edhe Pleqësi. Mirëpo Senati i Vlorës dhe i Durrësit nuk u mblodhën asnjëherë. Ndryshe ndodhi me Senatin apo Këshillin Kombëtar të Lushnjës. Në Këshillin Kombëtar përfaqësoheshin të gjitha krahinat e shtetit shqiptar. Me krijimin e tërë piramidës së organeve të larta të shtetit në Lushnjë, në pikëpamjen juridike realizohej pavarësia e plotë e Shqipërisë dhe sovraniteti i saj.

-Çfarë rëndësia patën Vendimet e Kongresit të Lushnjës?

            Vendimet e Kongresit të Lushnjës patën rëndësi të madhe për të ardhmen e Shqipërisë. Në Lushnje jo vetëm u përsërit me zë të lartë programi politik me realist i Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, por u përcaktua mirë edhe drejtimi ku duhej përqëndruar goditja kryesore e kësaj lëvizjeje për të realizuar programin e saj.

            Fryma atdhetare që mbizotëronte në punimet e Kongresit dhe që vijoi edhe pas tij u përqafuan nga shtresat e ndryshme të popullsisë, ndërgjegjësimi i të cilave, për castet e vështira që kalonte vendi, krijoi rrethana të përshtatshme për bashkimin dhe mobilizimin e popullit në mbrojtje të atdheut në rrezik.

            Për Lëvizjen Kombëtare Shqiptare u krijua kështu një qendër e vetme drejtuese për të cilën kishte shumë nevojë vendi dhe që i kishte munguar që nga koha e qeverisjes së Ismail Qemalit.

            Kongresi e rivendosi defakto pavarësinë e Shqipërisë. Ai bëri që të ndryshojë imazhi i Shqipërisë edhe në arenën ndërkombëtare në të mirë të saj. Bota demokratike dhe liridashëse mësoi se edhe në rrethana të tilla tepër të vështira dhe kritike shqiptarët treguan gatishmërinë dhe vendosmërinë e tyre për të mbrojtur pavarësinë e vendit dhe shtetin e tyre kombëtar.Me këto vendime të Kongresit të Lushnjës pësoi një goditje të rëndë edhe propaganda antishqiptare që e paraqiste popullin shqiptar si të paaftë për vetëqeverisje dhe shtetformim.

• E dergoi per Dielin Albert Zholi

NDERIM DHE MIRENJOHJE PER SKULPTORIN , PROF.HEINRICH KAUTSCH (1859-1943), AUTOR I MEDALJEVE ME PORTRETIN E SKENDERBEUT/

NGA HYSEN S.DIZDARI /

Ne Foto:Skulptori i njohur ,Prof. Heinrich Kautsch(1859-1943)/

Populli  shqiptar dhe veçanarisht ne studjuesit e historise së filatelisë shqiptare,duhet të jemi mirënjohës një studjuesi të ri dhe shumë të talentuar i cili jeton dhe punon në Francë e quhet Aurenc Bebja ,i cili na ka gëzuar pa masë me zbulimin e  një dokumenti të ri; një libër i cili është botuar në vitin 1912 në Romë ,Itali dhe të cilin e ka  publikuar  në blogun e tij :

hptts\www.darsiani.com me datën 13 Janar 2018 ku shkruan:“ Në veprën me titull “L’Albania” të Vico Mantegazza, botuar në vitin 1912, në Romë, nga shtëpia botuese “Bontempelli e Invernizzi”, gjejmë në faqen,17, një portret të Gjergj Kastriotit Skënderbeut, mundësuar nëpërmjet medaljes artistike të skulptorit Heinrich Kautsch.”

Zbulimi i medaljes me portretin e Skenderbeut të botuar në Librin “L’Albania ,,  të autorit Vico Mantegazza mund të konsiderohet si zbulimi më i madh i vitit  2018 në lidhje me studimet përkujtimore me rastin e 550 vjetorit të vdekjes Skënderbeut për këto arsye :

Skulptori i njohur ,Prof. Heinrich Kautsch(1859-1943) është autor i disa medaljeve dhe skulpturave  të cilat janë vlerësuar dhe cilësuar nga specialistët e arteve figurative nga më të arrirat ,të cilat spikatin për stilin e veçantë të kompozimit dhe bukurinë e rrallë artistike.

Libri me titull “L’Albania” i cili jep një medaljon të skulptorit Heinrich Kautsch verteton nga një burim i dytë i pamvarur se  autori i medaljonit të portretit të Skendërbeut ,i cili është vendosur edhe në pullën e parë shqiptare., me Skendërbeun është skulptori ,Heinrich Kautsch.

Por për hirë të së vërtetes medaljoni që jep libri L ‘Albani nuk është ai autentiku  i cili është vendosur në pullën e emetuar me 1 dhjetor 1913 ,por Qeveria e patriotit Ismail Qemali mund të ketë porositur jo një ,por disa medaljone tek skulptori ,Heinrich Kautsch.Por studjues të tjerë do të zbulojnë në të ardhmen një dokument apo libër me medaljonin autentik.

Portreti i Skenderbeut i realizuar në medaljonin nga skulptori, Heinrich Kautsch i cili është vendosur në pullën e parë shqiptare  të emetuar me 1 dhjetor 1913 ka disa veçori dhe arritje të veçanta , cilësore të cilat janë:

Se pari;Portreti i Skenderbeut i realizuar në medaljon u emetua me vendimin e Qeverise së patriotit Ismail Qemali me 1 Dhjetor 1913 dhe u shtyp në një tirazh 2 milion 950 mije kopje sipas ,John S. Fipps në librin e tij “Pullat dhe postat e Shqipërisë  dhe  Epirit  1878-1945”faqe 121.

Por vlera të mëdha historike ka një  dokument  i zbuluar nga Thimi Nika  studjuesi i njohur dhe autor i librit ,,Historia e filatelisë Shqiptare,, botuar në vitin 2013,faqe 95 tregon  se ; Përlindja e Shqipëris në ,numrin 21 të  datës 15-28 Mars 1914 thekson se të  gjitha pullat me portretin e Skendërbeut u shtypën në tirazh 2.875.000 copë .

Portreti i Heroit tonë Kombëtar  Gjergj Kastrioti – Skendërbeut duke u bazuar tek dy burime e mësipërme të pamvarura është shtypur, në 2.875.000 (2.950.000 ) afërsisht tre miljon kopje dhe kjo pullë sot ndodhet e shpërndarë në të gjithë botën; publikon portretin e Heriot tonë Kombëtar,Gjergj Kastrioti Skendërbeut më mirë se ç,do dokument tjetër dhe me të drejtë është cilësuar emisioni i pullave  me tirazhin më të madh në historinë e pullës shqiptare edhe nga studjuesi i njohur Thimi Nika në   librin ,,Historia e filatelisë Shqiptare,, faqe 95.

Se dyti;

Kjo pullë me portretin Skendërbeut shënon pullën e parë shqiptare që  ka të ralizuar me mjeshtëri të lartë  artistike portretin e Heroit tonë Kombetare –Skendërbeu e cila na jep tiparet karakteristike autentike të Skendërbeut ,siç  na i jep të qarta At Dhimitër Frangu ,bashkëkohës i Skendërbeut dhe arkëtari i tij përsonal  në  librin “Veprat e Lavdishme të  Skendërbeut,,të  përkthyer nga italishtja e vjetër nga atdhetari Lek Pervizi botuar në ,Tiranë  në  vitin 2005.

Ky libër siç thekson përkthyesi i tij Lek Pervizi në faqen 12 është  i vetmi libër i shkruar nga bashkëkohësit e afërt të  cilët jetuan dhe luftuan me Skendërbeun dhe për nga rëndësia që ka,është  botuar në  gjuhen italiane ne vitin 1506,dhe   ribotuar rreth 20 herë në gjuhët, italiane,franceze ,gjermane ,angleze e tjere.Por edhe potreti i Skendërbeut që jep në  kopertinën e librit të At Dhimitër Frangut  ,ngjason me portretin e Skendërbeut ,i cili është vendosur në emisionin e e pullës të emetuar me,1 dhjetor  të vitit 1913.

Prandaj kjo është arsyeja që ky portret ka tërhequr  interesin dhe vëmendjen e kureshtjen e artistëve,piktorëve,skulptorëve ,historjanëve,studjuesve të artit dhe filatelisë  shqiptare dhe të  huaj.

Se treti;

Në shënjë respekti dhe mirënjohje për  Prof. Heinrich Kautsch ,i propozoj  ; Komisionit Shtetëror të Pullës Shqiptare që portreti i skulptorit Heinrich Kautsch,me vendim të veçantë të këtij komsioni të emetohet në një pullë postare , përkujtimore së bashku me portretin e Skënderbeut  të realizuar në medaljon prej tij ,brenda vitit 2018 me qenë se dhe vendimi i Qeverisë  Shqiptare  me plotë të drejtë e ka cilësuar vitin mbarëkombëtar të Skendërbeut .

Në këtë emision të pullës duhet të vendoset edhe medaljoni i  zbuluar nga studjuesi , Aurenc Bebja në librin me titull “L’Albania” të autorit Vico Mantegazza.

Por vlerat e këtij emisioni pulle do të rriteshin, duke  vendosur  edhe portretin e studjuesit të njohur  të filatelisë shqiptare John S. Fipps për librin e tij :

“Pullat dhe postat e Shqipërisë dhe Epirit  1878-1945” sepse ky është i pari autor i një studimi të plotë në fushën e historis të  filatelisë shqiptare për vitet 1878-1945,sepse  John S. Fipps në librin e tij na tregon se portreti i Skendërbeut i cili është vendosur në pullën e parë është marrë nga një medaljon i skulptorit  Heinrich Kautsch,pamvarësisht të ndonjë gabimi ortografik  i cili mund të gjendet në ç,do libër.

NË KUJTIM TË 550 VJETORIT TË VDEKJES TË GJERGJ KASTRIOTIT SKENDERBEUT JU KUJTOJ SHQIPTARVE KUDO NDODHEN NJË FRAGMENT TJETËR TË POMËS TË POETIT NAIM FRASHERI:

,,A e shihni Skënderbenë

Mbret i mirë ,trim e burrë

U përpoq për Mëmëdhenë ,

Po s,i vdes emëri  kurrë

Skënderbeu  është i gjallë

Rron e mbretëron për jetë.

Kjo fjalë  s,është  përrallë

Ndaj t,urtit  është e vërtetë ,,

TIRANE ME,25 JANAR 2018

NGA VISAR ZHITI/*

KJO DITË E GJITHË PËR TË KUJTUAR-Botohet me rastin e 27 Janarit, Ditës së KUJTESES/

Çdo Solomoni, të persekutuar a mbret, ligjvënës a mjek, /

poet e mik, kujdo qoftë tjetër, edhe pa këtë emër,/

bashkëvuajtës dhe i përndjekur, edhe në harrime…/

1.

Kjo ditë e gjithë për të kujtuar… /

Por tmerri është më i madh, nuk e nxë dot kjo ditë, /

del përtej. Kanë mbetur nëpër ajër klithma pa gojë

dhe lotë pa sy, /

të përziera me shiun që nuk bie, por rri pezull/

si një ankth. Dhe dhëmbja e mëpastajme /

si lodrat e fëmijëve pa fëmijët, /

të shkelura, të thyera./

Urtësi pleqsh të flakura tej si borsalinat e tyre të çara/

dhe heshtje e zezë si një qen këmbëthyer,

gjysma macesh, copra pasqyrash, flatra zogjsh e librash…

I vërvit era andej-këndej apo kujtesa e çoroditur.

Në rrugën e zbrazët një këpucë gruaje e hedhur,

si zemër e shtrembëruar, e kuqerremtë si gjak i tharë…

dhe një djalë me pranga,

fantazmë që e arrestojnë çdo ditë…

Ku po e çonin  jetën? Ku?

Shpejt, shpejt, shpejt, ec, lëviz! Ju – andej harrimit,

këtej harrimit – ju.

Shtyhuni! Të nisen makinat? Ku? Ku? Dhe urdhërat

kanë mbetur nëpër natë, në natën që s’ka yje,

por tela me gjëmba.

Në natën e fundit, ku nuk zbardh më…

Brenda natës ka prapë natë,

minierat e zeza të ferrit…

2.

Nga lart na vijnë fatkeqësitë, por jo nga Qielli.

Nga Golgota e dënimit

ku ngjitemi vetë,

të shtyrë nga djalli që gjithmonë mbetet poshtë,

në terr

dhe i ushqen rrënjët e së keqes

me egoizmin helmues, me ambicjet vrastare,

që bëhen çmenduri kolektive. Doktrinë e krimit…

Po unë dua ditën time të harresës…

3.

Avitem për andej, kaloj në kohë i lemerisur,

ndal mes dënimit, shpirt dhe i largët,

plagë që vetëm dhëmb, dot nuk pëshpëris: të kishit

shkuar në vendin tim, dikur, nuk do ju përzinin,

do ju prisnin nëpër shtëpitë e varfëra, do ju mbronin,

edhe pse të pushtuar

nga vrasësit e përbashkët. Bukën

dhe frikën me ju do ta ndanin. Se ndodhi vërtet,

si nuk ndodhi?

Qëndresa dhe nderi si në librat tuaj të lashtë…

Dua dhe unë ditën time të harresës…

Se pastaj u vësulën mbi ne shumë më keq,

Na vranë tanët

dhe pastaj të vrarë na mbyllën burgjeve dhe punonim

në minierat e ferrit si skllevër…

Djalli po hakmerrej.

4.

Popull i zgjedhur, po Zoti na zgjedh dhe ne,

s’e dimë pse, për të vuajtuar,

se vuajtja na e bëka më të mënçur botën

e martirizimi të shenjtë. I duhen të ardhmes si drita…

Të ecësh pas një Krishti prej ere, me dishepujt

e shenjtët e përhapur gjithandej.

Në vend të breroreve të tyre përshfaqen

pllanga të dritave të projektorëve të luftës,

në burgje e në kufi,

mbi fytyrën e atij që do të zbraseshin plumbat

si breshër i mortjes.

I gjatë rreshti i të dënuarve, shumë i gjatë,

dhe rreshti i ushtarëve po ashtu, ende më i gjatë…

gjysma në të shkuarën

dhe gjysma në të ardhmen

dhe thashë, nuk mjafton një ditë për të kujtuar…

5.

Dua dhe unë ditën time të harresës,

Të gjithëve u duhet një ditë tepër, jo vetëm të vrarëve…

Çizme të mëdha diktature

kanë bllokuar horizontet, njëra si e hitlertë, e zezë

dhe tjetra si e stalintë, e kuqe…

Alarm! Po ecën historia, jo kundërhistoria si përbindësh!

Midis tyre këpucë të kalbura, që ecin vetë pa këmbë.

Mos janë këpucët e vuajtjes, të durimit të padurueshëm,

të frikës së shndërruar në guxim paranojak? Ja,

dalin nga rrethimi, poshtë telave me gjëmba, ku

po shkoni, mijëra këpucë, se si jeni,

gojë ulërimash të vrara,

nuk ju nxë dot asnjë kujtesë,

pirgje leckash të gjalla, por krimi

është më i madh, ohu-u, sa i madh! Dhe sa e pakët

ndjenja e atyre që kryejnë krime, më e vogël

se guriçka brenda në njërën nga këpucët e vdekura.

Ja, ja, dhe këpucët e mia aty, as këpucë nuk ishin,

copa çizmesh të çara në minierat e ferrit…

Dhe unë, i zbathur, me këmbët e përgjakura,

me dobësitë sikur të ishte e Akilit,

me një shigjetë fatkeqësie të ngulur, që s’duket,

jo, jo, nuk dua të marr këpucë jetime të të tjerëve.

Dhe në m’u bindshin, teksa endem mes tyre

dhe kërkoj të miat. Por një amanet të fshehtë

mund ta marr,

i kujdoqoftë, është i njeriut, teksa i mbush me elegji

këpucët e nxira të netëve

dhe këpucët e zbardhura të ditëve…

7.

Ndërgjegjen e botës nuk e mbyt dot të gjithë

gazi i kobshëm i furrave të së keqes.

Ky hi i hidhur jete s’është nga zjarri prometean,

nuk bën genocid zjarri

dhe nuk marroset pas ndonjë doktrine.

Është i zjarrit tjetër të djallit

Që të fut të ftohtin e vdekjes. Kolla e krimit

u përhaq gjithandej, te rrugët e dyert,

kolliten shkallët, dritaret, shpresa, automatiku i zi,

deliret, pemët, librat, zhgënjimet, pendesa, stinët,

ëndrrat kolliten në ëndrra të sëmura…

Dhe ai sapun makabër, i nxjerrë nga të gjallët,

si mund t’i lajë duart e mëkatit?

Dua dhe unë ditën time të harresës,

Të gjithëve u duhet një ditë tepër, jo vetëm të vrarëve,

edhe vrasëse,

që të pendohen…

M’u mor fryma, errësirë… Më sillni një rreze të thyer,

diçka që feks, një pikël drite sa loti.

Ç’janë këto vezullime? Mijëra unaza

të mijëra gishtrinjve të prerë,

në atë shiun e ngrirë që nuk bie…

Po ora, ku është ora e njeriut, vajti vonë për kthimin

ku s’do të mbërrihet dot asnjëherë.

Kërkëllijnë skeletet,

çohen nga balta e asgjësë dhe kërkojnë mishin

që ua zhvatën,

duan pyllin e djegur të flokëve. Ditën e hapur të syve,

kohën e pajetuar. Kujtesën prapë. Përsëri. Gjithmonë.

Pa kujtesë bota bëhet vetëm një kafkë.

Pse heshtin fjalët, po kalben

bashkë me buzët e kohës,

puthja e mortjes mbulon brigjet

dhe mijëra e mijëra këpucë bosh mbushen me shi

dhe ecin mbrapsht, nga dita e sotme e kujtesëz

i aviten fillimit,

ditës së parë të krimit… këpucë Buhenvaldi,

Aushvici, Dahau… nga gulagët në laogai… në Spaç,

Burrel, Qafë Bari… në burgjet pa emër të botës.

Fundosen në gropën ku kanë hedhur të gjallë

njerëzimin,

se qoftë dhe vetëm një njeri,

ai është njerëzimi i gjithë.

8.

Skeletet me koska mermeri

ulërijnë për atë pjesë jete të pakryer

më fort se sirenat ngjethëse të atyre trenave të egër

që s’ndalnin asgjëkundi,

veçse në stacionin e fundit të fundit.

Autoburgje dhe kamionë internimesh…

Le të bien epidemitë përreth, masakrat, ka prapë stacione,

është ai i ndërgjegjes së popujve,

stacion tjetër i fantazmave…

Stacioni i tmerrshëm i kujtesës…

Ja, erdhën nga prapa diellit. Stacioni i fundit

i mallkimeve.

Po i mëshirës, i faljes? Stacione gërmadhë, që…

Ju – andej harrimit,

këtej harrimit – ju. Në mes ndarja

si një e çarë fatale e tokës.

S’ka më rreshta, as rregull,

turma mëkatesh, histori e shqyer

nga bishat që s’kanë histori, veç atë të daljes

nga shpellat,

gjëmojnë hapat e shurdhëta të akuzave të gjërave,

se ç’lëviz poshtë dheut të huaj, hapen vetë varret masive,

dal dhe unë.

E si të mos jem hebre, kur kam holokaustin tim?

Dhe gjerman i dënuar jam, polak, rus hungarez,

rumun, edhe palestinez, etj, etj, afrikan, aziatik,

amerikan, kryeqi është njëlloj kudo,

jam shqiptar në Kosovë, dal nga gropa e përbashkët…

E ti je unë… Kohë s’kam dhe aq që të ringjallem,

vërtitem në vorbulla gjyqesh,

jo në atë të fundit,

kërkoj ashtu si pallton time të kalbur – kujtesë,

vetëm një ditë, e ç’i duhet më shumë një fantazme?

Parandjenjat rendin me motorë të zinj rrugëve të natës.

Mbi një fron era shfleton fletët e një Kurani vëllazërie…

Pallton time e ka vrasësi im, është ftohtë

dhe atij i duhet fati im,

ky i më pastajmi, i pasluftës,

i rënies së perandorisë të së keqes.

Palltoja e fatit shndërrohet në metal të ndryshkur,

e ngrirë mes erërave

ashtu si këpucët e zbrazëta në bregun e një lumi,

që nuk harron. Ku i pashë, në ç’makth?

Të jetë art aluçinant? Pse ka më pas kësaj? Shpirti

gjithmonë është lakuriq në qiell.

Dhe një ditë kujtese për të gjithë…

9.

A mjafton një ditë për të kujtuar, i nxë dot të gjitha…?

Dua ditën time të harresës… Ja, vjen agu i ditës tjetër

me një diell kryecopëtuar. Nuk mjafton as kjo ditë,

aq më pak një jetë.

As harresa nuk mjafton, s’mundet, nuk e përpin dot

të tërën, nuk mjafton as vdekja.

T’i kujtojmë të vrarët tanë… Vrasja e tyre na kujton

që nuk i mbrojtëm dot, por të mos rivriten me harresë…

Të vrarët nuk kanë vdekjen e tyre,

prandaj ata nuk vdesin kurrë.

Kurse vrasësit, ah vrasësit, ata janë të pa edukuar,..

Po kjo është pak, pu-pu sa pak që mund të thuhet

e s’ka pike rëndësi për ta.

Të egër janë, të tmerrshëm, pa shpirt, asgjë s’kanë

që të mund t’u shkojë në Qiell.

Në baltën e ferrit do të mbeten duke e bërë baltën

edhe më të keqe…

Mëshirë dhe lutje. Edhe për armikun. Ta duam,

aq sa na do, më thua ti…

Me drejtësi në fillim edhe për ata.

Pastaj për vete të duam

më shumë, të mos jemi si ata, kemi lindur që të duam,

pa dashuri nuk ka jetë…

durim dhe paqe!

Edhe baltën ta shpëtojmë, ta bëjmë siç ka qenë,

baltë krijuese, të jetës, e artit të njeriut…

10.

Koha pa kohë, e gjithkohëshmja… ecën

me hapat e zbathura të një Krishti.

U riktheve, Bir? Po unë që përjetoj një lamtumirë

që s’mbaron,

që lëkundet si dorë e këputur,

ja, u zvogëlua prej largësisë,

u bë si ajo dorëza prej argjëndi,

që hebrenjtë e quajnë yad, që me gishtin e zgjatur

të saj lexojnë librat e shenjtë.

Prekini plagët e mia

dhe dora do ju shndërrohet në argjend…

Si penë që dua të shkruaj, u bë lamtumira,

si çelës i shtëpisë tënde qoftë ora e kthimit,

e ke varur në qafë si një fëmijë,

që mos të të humbë gjatë lojës, se e gjitha lojë qënkërka,

Biri im, në tokë dhe në Qiell.

Dot nuk e kujtoj të gjithën, vuaj,

dhe të harroj të gjithën nuk mundem dot, vuaj.

Kujtesë-harresë… harresë-kujtesë… janë ditët e mia,

Kujtoj nga ato që duhen harruar,

harroj nga ato që duhen kujtuar,

Ç’po shkrin kështu mbi Ungjillin tim, çasti?

Pika të nxehta kohe

pikon kujtesa prej dylli e qiririt që ndeza

me shkëndijëzën time mes qerpikëve të pambrojtur,

prandaj dhe mërgoi nëpër yjet e largët.

Qiriri im i fundit

 Romë, datë e harruar…

*Botohet me rastin e 27 Janarit, Ditës së KUJTESES/

-Vetëm në Berat gjatë kohës së luftës erdhën mbi 600, burra, gra dhe fëmijë/

Nga Sulo GOZHINA/Berat/
BERAT – Sa herë që afrohet 27 janari i çdo viti mendja të shkon tek dita e Holokausit, tek lufta e II Botrore, viktimat, nga të cilit vetëm Hebrenjët ishin 6 miljon. Ndryshe nga vendet e tjera shqipëria ofroj për Hebrenjët strehimin e mbrojtjen e tyre.Vetëm në Berat gjatë kohës së luftës erdhën mbi 600, burra, gra dhe fëmijë. Të shkruash për këtë popull sa të vuajtur po dhe aq fisnik të duhet shumë kohë, punë, mund dhe djersë. Fasha e gjerë e kësaj teme tregon se sa herë që ulesh të hulumtosh po dhe aq herë të dalin detaje e histori të reja të pa publikuara më parë. Një temë të tillë në këto dy dekadat e fundit ka trajtuar edhe publicisti e studiuesi Simon Vrusho, për këtë punë të vyerë të deritanishme, por dhe për zbulimet e reja rreth kësaj fushe i morëm këtë intervistë. Gjatë këtyre 20 vjetëve të fundit ju keni shkruar e botuar mjaft mbi praninë hebarike në Berat, libra, shkrime, studime, reportazhe, portrete, etj. Madje në disa shkrime e intervista për këtë temë sa interesante po dhe aq jetike për hebrenjët, thuajse nga mesjeta e deri në kohën e para e pas luftës së dytë botrore e në vijim u jam referuar juve. Por edhe kur mendohet se kjo temë është ezauruar apo shteruar ju, sërisht, befas, nxirrni, zbuloni, publikoni fakte, dokumente, detaje të reja. Pyetja ime është

Cili ka qenë zbulimi i fundit në lidhje me këtë temë ?
I fundit është Miki, Miki, një hebre me tabaka në duar, strehuar në kohën e Holokaustit në Berat (1942-45) tek familja e Vangjel Budës, tek Budat, brez pa brezi argjendarë, me origjinë, ka gjasë dhe hebreje, argjendarë të spikatur edhe në punime ikonash me gdhendje, kuposje, derdhje dhe veshje me sava… Vangjeli vdiq i ri, më 1968, 50 vjeç… I dhënë pas argjendarisë, pas librave dhe “Zërit të Amerikës”… Vdiq me “Zërin e Amerikës” tek veshi… Argjendarinë si profesion ia la të birit Dhimitrit, Taqos, i cili ua trashëgon djemve Gavril e Valirian… Miki u mbajt si djalë shtëpie deri më 1945, kur Vangjel Buda e përcolli deri në Durrës, ku ishin mbledhur dhe hebrenj të tjerë, që riktheheshin në vendet nga kishin emigruar… Nasho Qytyku, 81 vjeç, fqinj me Budat, e mban mend Mikin, se, duke qenë moshatarë, edhe luanin bashkë në rrugët e “Vakëfit”…
Mesa duket numri i turistëve hebrenj, izraelitë po shënon rritje në qytetin e Beratit. Iu intereson prania e të parëve të tyre në këtë qytet, gjurmët, dëshmitë, jehona ?
Kur dëgjojnë apo shikojnë se hebrenjtë kanë pasur një lagje të tyre, një lagje të vendosur në qendër të qendrës së Beratit nga ana urbanistike, midis xhamisë së Plumbit dhe Mitropolisë, atje ku rruga mban emrin “HEBRENJTË”, kur mësojnë se komuniteti i hebrenjve ka pasur të drejat e tij të njohura e të mbrojtura, kur kishin përfaqësues në drejtimin e qytetit, kur kishin sinagogën e tyre, sigurisht që ndjehen mirë… Por ata nuk kanë qenë në qendër vetëm nga pikëpamja urbanistike, por edhe ekonomike, edhe financiare, derisa komuniteti tyre apo hebrenj tregtarë financonin dhe hyqymetin në kohë të vështira… Por kanë qenë në qendër edhe nga aspekti kulturor, derisa përfaqësues të tyre përfshiheshim me zell në konkurset apo garat letrare që organizoheshin në qytet, ku merrte pjesë paria apo elita e qytetit, të themi… Nga fillimi i 1500 lagjia hebreje kisht 11 familje, pas disa dekadash u bënë 25 familje dhe më vonë arritën në 100 familje… Gjurmët e tyre gjenden gjithandej, në Bilçë apo në Duhanas me toponime kuptimplote, etj. Pra ka një prani historike, një komponent hebraik i pandërprerë me shekuj, natyrisht, kulmi arrihet me strehimin dhe shpëtimin e mbi 600 hebrenjve në kohën e Holokaustit…Po, ky është një kapitull më vete, i lexuar tashmë gjerësisht, megjithëse ka ende vend për ta hulumtuar… Ky strehim, ky shpëtim tregon se ç’ka qenë Berati për hebrenjtë, prandaj duket, ndjehet sikur dhe vetë Berati u thotë turistëve, vizitorëve, studiuesve hebrenj: “Hebrenj, Berati është edhe qyteti juaj!” Shko tek familja Xhezo dhe gjen një kuti, një dëshmi të qëndrimit e strehimit të hebrenjve, “një kuti të artë”, ku nga njëra është gdhendur ylli i Davidit, kurse nga ana tjetër një sinagogë, shih fotot e asaj periudhe, gra e fëmijë hebrenj në kurse të mësimit të gjuhës shqipëe në Berat, kurse jo pak të tjerë, fëmijë hebrenj u regjistruan dhe vijuan vitin shkollor 1942-43 bashkë me fëmijët beratas, si në rastin e shkollës së përzier “Kastrioti”, shkollë në qendër të Beratit, gjë që dëshmon se jeta vazhdonte, dhe mësimi, dhe edukim vazhdonte… Këtë e gjen edhe tek Jacqueline Silver, tek libri i saj studimor “…DHE ATA ENDE MËSOJNË““Education of Jeëish Children in Nazi Occupied Areas Betëeen 1933-1945.“(Arsimimi i fëmijve hebrenj në hapësirën e pushtuar nga nazistët në vitet 1933-1945.)Edhe Shqipëria, edhe Berati bëjnë pjesë në atë areal ku fëmijët hebrenj mësuan në një shkollë, në një klasë, në një bankë me fëmijët shqiptarë… Dhe kanë qëndruar në një bankë fëmijë hebrenj e fëmijë shqiptarë, madje në një bankë me të birin e aspirantit Myrto Qafa (efektiv i xhandarmërisë Berat),  Ermir Qafa etj. Në amzën e shkollës së përzier “Kastrioti” Berat, për vitin shkollor 1942-43 figurojnë të regjistruar dhe kalues për në klasën e dytë edhe dy nxënës hebrenj, i pari Juso Ruben ( me nr. amze 1490), lindur në Prishtinë në v. 1933, banues në lagjen Uzgur, Berat, kurse i dyti Vili Albahar ( me nr. amze 1491), lindur në Beograd më 18.12.1934. Prindërit e tyre, Mihal Ruben e Danilo Albahar cilësohen me profesion emigrant. Sigurisht, në shkollat e Beratit të atyre viteve ka pasur me dhjetra nxënës hebrenj me emrat origjinalë apo dhe të ndryshuar. Nga ky këndvështrim duket krejt i natyrshëm dhe kujdesi e financimi mijëradollarësh që ambasada e Izraelit në Tiranë, ambasadori David Cohen, bën për mjediset e çerdheve të fëmijëve në Berat, 70 vjet më pas..
Ju ia keni dedikuar librin tuaj “HEBRENJTË E BERATIT”,  Dr.Zino Matathia.!!!..
Po. Dr. Zino Matathia, Qytetar Nderi i Beratit, të cilit i kam dedikuar librin “Hebrenjtë e Beratit”, botuar më 2010. Në vitin 1971, në spitalin e Beratit ka operuar edhe tim atë. Mjek në stafin e spitalit ushtarak izraelit që u stacionua në kampin e refugjatëve kosovarë në Maqedoni, 1999. Prej vitit 1991 banon në qytetin Kamiel, Izrael, ku është nderuar si Qytetar i Vyer i tij. Thuajse çdo vit vjen në Shqipëri, në Tiranë, Vlorë e Berat . Ka punuar si mjek 14 vjet, duke qenë edhe drejtor i spitalit të Beratit.
Në korrik 2017 një delegacion i Bashkisë Karmiel, Izrael, i kryesuar nga Kryetari i Bashkisë Adi Eldar, zhvilloi një vizitë në Bashkinë e Beratit, cila ishte risia që solli delegacioni në Berat ?
Vizita u organizua në kuadër të lidhjeve të binjakëzimit ndërmjet dy qyteteve, Berat dhe Karmiel. Në takimin që zhvilluan me përfaqësues të Bashkisë së Beratit në datën 19 korrik u diskutua mbi mundësitë e bashkëpunimit ndërmjet dy qyteteve, kryesisht në shkëmbimet kulturore, në fushën e arsimit, të bizneseve të agrobiznesit dhe në rritjen e kapaciteteve ndërmjet stafeve. Të pranishëm në takim ishin edhe ambasadori i Izraelit në Shqipëri, Boaz Rodkin dhe Konsulli i Nderit i Shqiperise ne Izrael Menashe Getz. Gjate qëndrimit në Berat, delegacioni i Karmielit zhvilloi një vizitë në Qendrën Historike të Beratit, në Kala dhe Muzeun Ikonografik “Onufri”, si dhe në biznesin e këpucëve ‘’Caterina Firenze”. Pjesë e axhendës ishin edhe vizitat në njësine Administrative Roshnik dhe Sinjë, të cilat janë zona të rëndësishme të zhvillimit të agrobiznesit, kryesisht të prodhimit të ullinjve, qershive, vreshtarisë etj,. Gjithashtu delegacioni zhvilloi disa takime me stafin e Bashkisë Berat dhe të Qendrës Kulturore, Galerisë së Arteve dhe Bibliotekës Publike, ku u diskutua rreth mundësive të projekteve të përbashkëta dhe shkëmbimeve kulturore. Në fund të vizitës, u organizua një takim ndërmjet Kryetarëve të Bashkive respektive dhe stafeve, ku u parashtruan konkluzionet e vizitës dhe u vendosën piketat e bashkëpunimit për projekte konkrete…
Së fundmi edhe dy rreshat për enët me zbukurime me,“Yllin e Davidit” të gjetura në një familje në Kostren të Tomorrit ?
Në fakt të tilla enë me zbulurrime dhe në qëndër të tyre ndodhet “Ylli i Davidit”dhe që për muan janë shekullore ka shumë në anët tona dhe kjo tregon miqësin që në shekuj kemi pasur me Hebrenjët dhe që ende e kësaj ditë vazhdojmë ta ruajmë me fanatizëm. Po ti rikthehemi historisë të luftës së II Botrore, jo më kotë shqipëtarët mbrojtën jetën e hebrenjve duke rrezikuar jetën e tyre dhe kjo më e dukshme dhe më në aparencë në Berat pasi Hebrenjt në qytetin tone në vitet e luftës u strehuan në disa lagje, ndaj dhe ne me plot gojën themi se Berati është dhe qyteti i tyre.
***
Familje beratase që strehuan Hebrenjt e ardhur gjatë luftës së II Botrore Familje beratase qe strehuan hebrenj
1.      Isuf Qojle
2.      Qani Civeja
3.      Mehmet Xhezo
4.      Halil Frasheri
5.      Xhevat Gjergjani
6.      Xhevahir Zaganjori  (Shkodrani)
7.      Vexhi Buharaja
8.      Hysen Nallbani
9.      Bari Zeko
10.     Burhan Ruli
11.     Sula Muzhaka
12.     Tajfur Haznedari
13.     Asaf Xhufi
14.     Gani Telegrafi
15.     Sulo Droboniku
16.     Tefik Ruzi
17.     Taq Simsia
18.     Lilo Xhimitiku
19.     Jorgji Naco
20.     Irakli Meroli
21.     Gaq Kajana
22.     Dhimiter Shyti
23.     Llazar Shollla
24.     Toli Dodi
25.     Dhoksi Speci
26.     Siku Gjogu
27.     Kozma Gega
28.     Llukan Gjika
29.     Tasi Bixhonja
30.     Vangjel Sota
31.     Zoi Vesho
32.     Grigor&Peci Shkurti
33.     Jorgji Angjeliu
34.     Resmie Spathara
35.     Ndon Papai
36.     Miti Cania
37.     Vlash Myzeqari
38.     Hiqmet Çipi

The truth is incontrovertible. Malice may attack it, ignorance may deride it, but in the end, there it is. –Winston Churchill/

Members of VATRA DC Chapter joined host Dr. Ina Farka on Tuesday evening at Gjergj Dollani’s Albanian-owned Café Chocolate in honoring International Holocaust Remembrance Day with Stories of Jewish Rescue in Albania. A Holocaust survivor’s relative was in attendance.

Dr. Farka shared an emotional account beginning with her first trip to the Holocaust Museum whereupon locating the Albanian names of the righteous she noticed a familiar one. She assumed it was a mere coincidence or perhaps a common local moniker, so she phoned her mother. Ms. Farka’s mother certified that the man on the wall was in fact her uncle. Dr. Farka was taken aback because she had known her mother’s uncle her whole life but he never made mention of the Jews he rescued. Dr. Farka recalled the dirt floor in her great-uncle’s basement where she later learned the Jews were hidden. To the question why was it kept secret, Dr. Farka’s mother simply said “humility” and that he considered it his duty to help the Jews, also the communists were no less of a threat to the righteous Albanians than the fascists.

Dr. Gjon Buçaj, longstanding national figure and former VATRA President, told one of many personal stories he had heard directly from father figure Kolë Bibë Mirakaj, Albania’s Minister of Interior during the Italian occupation. Jewish leader Leo Thür accompanied a distraught jeweler from Vlora, Mr. Levi, to Tirana hoping that Mr. Mirakaj would help them secure the release of the merchant’s younger brother who had been imprisoned and awaiting execution for financially supporting the partisans—the Levis were under communist pressure with one of their stores already burned to the ground. When Mr. Mirakaj requested the Italian Military Intelligence Service release the Levi bother, the commanding officer—who was privately willing to accommodate the Levis for a number of gold pieces but without guarantees—said the Jew would be “easily” executed the next morning. Mr. Mirakaj boldly declared that, “he may be executed tomorrow morning, but I will appear before Il Duce (Mussolini) myself on the next flight to explain that you sought gold for life.” At that, the younger Levi brother was set free. The merchant later returned to thank the Interior Minister. As in Ms. Farka’s story, Mr. Mirakaj responded that it was his moral duty to protect the Jews, nothing exceptional. On his way out of the minister’s office, the merchant had purposely left behind a briefcase with a large sum of money in it. Mr. Mirakaj called him back to the office and ordered him to take the briefcase. With tears down the merchant’s face, he explained the he knew no other way to repay him for saving his brother’s life. Mr. Mirakaj, forgiving the offense, told the merchant that all Albanians are obligated to protect every Jew with their lives if necessary—this is the highest meaning of BESA.

Public records found in Albania’s Archives reveal an official memorandum signed by Kolë Bibë Mirakaj in August 1943, authorizing passports for all Jews and safe passage to allied territories in southern Italy.

It is a celebrated fact among the Jewish people that every Jew in Albania was rescued from the Holocaust. For perspective: by 1945 two out of every three European Jews had been killed.

The Pan Albanian Federation of America – VATRA (The Hearth)               

Washington DC Chapter

DATE: January 30, 2018

Gutenbergu: Shpikësi që demokratizoi dijen/

Me shpikjen prej tij të shtypshkronjës ai konsiderohet si ati i komunikimit masiv. Por a ka qenë vërtet ai i pari që shtypi libra? Edhe 550 vjet pas vdekjes së Gutenbergut, shumë çështje mbeten pa përgjigje./

NGA BETTINA BAUMAN-DW/

“Të gjithë e njohin Johannes Gutenbergun, megjithëse për të thuajse nuk dihet asgjë”, thotë zëvendësdrejtorja e muzeut Gutenberg në Mainz, Elke Schutt-Kehm. Kjo nis që me ditën e tij të lindjes dhe përfundon me datën e vdekjes, me të cilën ka lidhje përkujtimi i sivjetshëm i 550 të vdekjes së Gutenbergut. Vetëm kaq dihet: Johannes Gutenberg është shpikësi i shtypjes së librave me gërma të lëvizshme metali dhe me këtë ai kontribuoi në mënyrë vendimtare në suksesin e Reformacionit. Për këtë gazetarët amerikanë e zgjodhën atë “njeriun e mijëvjeçarit”.

Ai lindi rreth vitit 1400. Ndoshta në Mainz, por ndoshta edhe në Eltville në anën tjetër të Rinit në Rheingau. Ai vinte nga familja e pasur tregtare Gensfleisch. Më vonë ai e ndryshoi emrin e lindjes, siç ishte moda atëherë, dhe mori emrin e rezidencës së familjes “Hof zum Gutenberg”.

Përgatitje në Strasburg

Ndoshta Johannes Gutenbergu studioi në Erfurt. Këtë e tregon një shënim në regjistrat e Universitetit. Rreth vitit 1428 familja Gensfleisch u largua nga Mainzi për shkak të konflikteve midis familjeve drejtuese të qytetit. Se ku qendroi pas kësaj Gutenbergu, nuk është dokumentuar. Qëndrimi i tij dokumentohet sërish në vitin 1434 në Strasburg.

Në këtë qytet, që sot është qytet francez, atij ju ofruan mundësi të shumta fitimi. Gutenbergu punoi atje ndër të tjera në zejet e monedhave dhe të argjendarisë, themeloi një shoqëri financimi dhe prodhoi objekte për t’i marrë me vete në pelegrinazhe. Ai kaloi atje gjithsej dhjetë vjet.

Suksesi në Mainz

Pasi u kthye në Mainz ai vazhdoi punën për shtypjen e librave me ndihmën e tregtarit Johannes Fust dhe të shkruesit Peter Schöffer. Midis 1452 dhe 1454 puna përfundoi: u prodhuan gërmat e tij metalike të lëvizshme. Dhe meqenëse Guttenbergu qe mekanik i aftë dhe njëkohësisht sipërmarrës që i hynte rrezikut, ai ndërtoi për to edhe shtypshkronjën manuale me levë. Për shekuj të tërë librat qenë shkruar me mundim me shkrim dore, shumicën e herëve në dhomat e shkrimit të manastireve. Vetëm kleri dhe shtresa e lartë mund t’i blenin ato produkte të shtrenjta – pa folur për leximin. Kurse tani gërmat mund të shtoheshin si dëshiroje, fjalë dhe fjali të tëra mund të hidheshin në faqe – dhe e gjitha të riprodhohej sa herë të doje. Një shpikje që e revolucionarizoi shkëmbimin e dijes dhe solli ide të reja në popull me tirazh të lartë – për kushtet e Mesjetës.

Në vitin 1450 mjeshtri ndërmori punën më ambicioze të tij: brenda dy vjetësh ai shtypi me ndihmën e 20 të punësuarve të tij 180 kopje të Biblës së Luterit. Bibla është jo vetëm vepra e parë, por edhe libri më i bukur, që është shtypur ndonjëherë, mendon Elke Schutt-Kehm.

Teknika e Gutenbergut u shpërnda tepër shpejt. Në vitin 1500 shtypshkronja në të gjithë Evropën prodhonin jo vetëm vepra dijetarësh, por edhe shkrime denigruese kundër tregtisë së çertifikatave të faljes së mëkateve. Rreth 100 vjet më vonë u shfaq gazeta e parë.

Model Azia?

Po a ishte Gutenbergu i pari që e mundësoi shtypjen e librit? Përgjigja është: jo. Shtypja e librave me gërma të këmbyeshme qe shpikur që në shekullin e 11-të në Kinë dhe qe përhapur në shekullin e 13-të edhe në Kore. Por në një kohë kur në Azi gërmat gdhendeshin me procese të derdhjes së dyllit ose gdhendeshin në dru, Gutenbergu shpiku një teknikë krejt të vetën me një instrument që pikonte bojën dhe me një shtypshkronjë me levë. Ai është “i pari që konceptoi një prodhim serial të pjesëve të veçanta të standardizuara”, thotë Schutt-Kehm. Kjo ishte një metodë e re dhe një hap shumë i madh në historinë e teknikës. Në 3 tetor në Mainz dhe jo vetëm aty kremtohet 550 vjetori i ditës së vdekjes së pionerit të mediave – edhe nëse shkencërisht për 03.02.1486 si datë të vdekjes ka diskutime e mendime që e kundërshtojnë.

Mehmet Babani- 70 vjet më parë/

Nga Reshat Kripa/

Më 25 janar 2006 Asamblea Parlamentare e KE-së, me 99 vota pro, 42 kundër dhe 12 abstenime, miratoi rezolutën Nr. 1481 (2006) “ Mbi nevojën për dënimin ndërkombëtarë të krimeve të rregjimeve komuniste “. Pro kësaj rezolute votoi edhe delegacioni parlamentar shqiptar.  Dhe nuk mund të ishte ndryshe. Por, për një vend të tillë si Shqipëria, ku diktatura komuniste ekzekutoi mbi 6.000 persona,  burgosi mbi 17.000 nga të cilet mbi 1000 ndërruan jetë në qelitë e burgjeve, dhe internoi mbi 22.000 familje ku humbën jetën mbi 10.000 burra, gra dhe fëmijë, është absurde të besosh se vendi ynë ka zbatuar vendimet e marra nga kjo asamble.

Ja si i përshkruan këto krime iniciuesi i rezolutës së mësipërme, suedezi Goran Linblad:“Një tipar i rëndësishëm i krimeve të komunizmit, ka qenë represioni i drejtpërdrejtë kundra gjithë njerëzve të pafajshëm, krimi i të cilëve ishte vetëm prania në këtë kategori. Në këtë mënyrë,   në  emër  të  ideologjisë,  rregjimet  kanë  vrarë dhjetra milionë kulakë, fisnikë, borgjezë dhe grupe të tjera.“

Ky tmerr ndodhte në shekullin e njëzetë, në “Shekullin e Megavdekjes“ , siç do ta quante Zbigniev Brzhezhinski në librin e tij “Jashtë kontrollit“ botuar në vitin 1993. Në librin e mësipërm paraqet shifrat e viktimave civile të shkaktuara gjatë shekullit të kaluar.Sipas këtij libri, Lufta e Parë Botërore shkaktoi 13 milion viktima, ajo e dyta 35 milion, ndërsa holokausti komunist 65 milion njerëz., shifër kjo që, sipas të dhënave të fundit të Organizatës së Kombëve të Bashkuara, arrin në gati 100.000.000 vetë Vini veshin. Ndërsa në të dy luftrat botërore u zhdukën 48 milion njerëz, gjatë periudhës së sundimit komunist kjo shifër arriti dyfishin e të dy luftrave.. Dhe, ç’është më e rëndësishmja, këto vrasje kryheshin   në   periudhë   paqeje,   me   gjakftohtësi    dhe cinizëm,   me   ndërgjegje  të  plotë  prej  sadisti,  vetëm  e vetëm se dikush mendonte ndryshe nga sundimtari.

Të flasësh për genocidin komunist të ushtruar nëpër burgje dhe kampe, është njëlloj sikur të përshkruash tmerret e ferrit. Pyetini ata që kanë mundur të shpëtojnë gjallë nga këto tmerre dhe do të mësoni ngjarje të padëgjuara ndonjëherë, të pakonceptuara për një mendje të shëndoshë. Do të mësoni për burgje dhe kampe të krijuara posaçërisht për shfarrosjen e njerëzve, për tortura të lemerishme të ushtruara mbi nacionalistë të shquar dhe intelektualë demokratë që jetën e tyre ia kushtuan atdheut.Lufta kishte mbaruar. Krismat e armëve kishin pushuar. Por jo gjuetia e njerëzve. Ajo vazhdonte me gjithë egërsinë e saj. Viktima të kësaj në rradhë të parë ishin mendjet më të ndritura të vendit, intelektualët më të shquar të kohës, të diplomuar në universitetet më në zë të kohës së atëhershme. Dhe tragjedia e këtyre njerëzve të shquar ishte se gjykoheshin nga njerëz inkopetentë, që ishin të aftë vetëm për krime dhe jo për drejtësi. Kështu jo në pak raste teneqexhiu gjykonte mjekun apo avokatin, nallbani profesorin apo shkrimtarin, kovaçi inxhinierin apo klerikun e nderuar. Një gjë e tillë ndodhte në të gjitha qytetet e vendit.

Turma injorantësh endeshin rrugëve të qytetit, plot urrejtje për bashkatdhetarët e tyre, të etur për gjak të pafajshmish. Një luftë e re kishte filluar, lufta kundër çdo shenje të nacionalizmit shqiptar. Pothuajse në çdo qytet zhvilloheshin gjyqe speciale. Vendimet ishin monstruoze. Me dhjetra të pushkatuar. Me qindra të dënuar me dënime të rënda. Me mijra të internuar  në  kampet e çfarrosjes. Shoqëria shqiptare ishte ndarë në dy kampe armike, në proletarë që duhej të sundonin dhe në borgjezë që duhej të çfarroseshin.

Studiuesi i njohur Giovani Sartori në studimin e tij “Edhe një herë për teorinë e demokracisë“, botuar në vitin 1987, shkruan:”Njerëzit që kurrë  nuk  e  kanë  njohur  diktaturën  dhe  tiraninë  e  kanë  të  lehtë  të  jepen  pas retorikës për lirinë duke harruar fare realitetitn  e thjeshtë dhe  të  tmerrshëm  të  shtypjes  së  njimendtë atje ku ekziston përnjimend“.

Sot, në emër të lirisë, flasin dhe rrahin gjoksin, më tepër se kushdo tjetër, pikërisht ata që e ndihmuan sistemin totalitar të qëndronte në këmbë për një periudhë aq  të  gjatë.  Këta  korba  të zinj janë pikërisht ata që nuk e kanë ndjerrë kurrë mbi shpatullat e tyre peshën e rëndë të diktaturës. Janë ata që nuk kanë provuar kurrë çdo të thotë të humbasësh një familje të tërë, në holokaustin më të egër që ka parë bota

Dëgjoj faqet e shtypit të përditshëm nëpër organet televizive dhe nuk shoh asnjë lajm, sikurse edhe shumë herë të tjera, mbi një masakër të zhvilluar në qytetin e Korçës më 4 shkurt 1948. Duket sikur autorët e këtyre krimeve apo pinjollët e tyre përpiqen t’i kalojnë në heshtje këto krime monstruoze deri sa të harrohen. Por ne nuk harrojmë. Ne do t’i kujtomë vazhdimisht ato mendje të ndritura, madje do t’ua lemë trashëgim edhe bijve tanë që të njihen me historinë e vërtetë të këtij vendi.

Le të hyjmë në ngjarjet për të cilat bëhet fjalë.

Pas goditjes që iu bë të ashtuquajturit “Grupi i Deputetëve“, një raprezalje e tmerrshme nisi në të gjithë Shqipërinë, që nga Shkodra deri në Vlorë dhe që nga Tirana në Korçë duke përdorur të njejtin skenar të së ashtuquajturës lidhje të elitave kundërevolucionare me grupin e cituar më lartë, gjoja për të rrëzuar pushtetin popullor. Një numër i madh pushkatimesh apo dënimesh me afate të gjata burgu deri në burgim të pëtjetshëm zhvilloheshin në të gjithë vendin

Po cilët ishin të ashtuquajturit kundërevolucionar të grupit Korçës?

Qazim Frashëri, një pinjoll i familjes së madhe të frashërllinjve, vëllai i Faslli Frashërit që kishte udhëhequr demostratat antifashiste në Korçë. Ishte një intektual i shquar dhe një patriot i vërtetë.

Bexhet Frashëri edhe ky një pinjoll tjetër i asaj familje edhe ai gjithashtu intelektual i njohur.

Mehmet Rushan Babani, noter në qytetin e Korçës. Kishte përfunduar studimet e larta juridike në Stamboll. Pjesëtar i revolucionit xhonturk në vitin 1908. U rezistoi me armë në dorë andartëve grekë që, si hakmarrje, i dogjën shtëpinë në Baban në vitin 1914. Mori pjesë në drejtimin e Republikës Autonome të Korçës në vitet 1916-1918. Më vonë, i zhgënjyer nga politka në Ballkan, ishte tërhequr duke u kthyer në profesionin e tij. Gjatë Luftës së Dytë Botërore nuk mund të rinte sehirxhi por u përfshi në vorbullën e ngjarjeve. Nuk mund të shkëputej nga ndjenjat atdhetare por filloi të ushtronte ndikimin e vetë në dobi të unitetit kombëtar. Ishte koha kur forcat balliste bashkëpunonin me ato të Frontit Nacionalçlirimtar. Ishte ndërmjetës për sigurimin dhe bashkëpunimin ndërmjet çetës komuniste të komanduar nga Fuat Babani dhe asaj balliste me në krye Safet Butkën. Kjo vërtetohet edhe me faktin se një pjestar i familjes së tij, Sedat Babani, që rezulton dëshmor partizan, u vra në rrethana të dyshimta  në betejën për çlirimin e Krujës. Në kohën që  me vdekje me pushkatim dënohej Mehmet Babani në Korçë, njëri nga djemtë e tij, Fiqiret Babani, ishte  mjek  ushtarak, shef  i  shëndetësisë  së divizionit të Gjirokastrës.  

Faik Rushan Babani, vëllai i Mehmetit, edhe ky jurist studiuar në Stamboll. Kishte  marrë

pjesë, bashkë me të vëllanë, në revolucionin e xhonturqve dhe në ngjarjet e vitit 1914 kundër andartëve grekë. Pjesëmarrës i lëvizjes së Fan Nolit dhe  më vonë, pas amnistisësë së shpallur nga mbreti Zog, kthehet në Shqipëri dhe përfshihet në administratën shtetërore.

Nafiz Babani (Mero), nip i Mehmetit dhe Faikut (djali i kushëririrt të tyre) kishte mbaruar akademinë ushtarake të Modenës në Itali. Më 7 prill 1939 ishte komandant dhe udhëheqës i luftëtarëve që mbronin qytetin e Sarandës.. Pas pushtimit fashist u largua jashtë shtetit. Në atë periudhë mbreti Zog u bëri thirrje gjithë ushtarakëve të larguar nga atdheu të ktheheshin në Shqipëri për të mos lejuar që xhandërmaria kombëtare të binte në duart e italianëve. Kësaj thirrje iu bashkua edhe Nafizi. Gjatë luftës italo-greke, duke qenë ne krye të një batalioni shqiptar nxiste dhe ndihmonte shumë ushtarë që të dezertonin nga rradhët e ushtrisë dhe të ktheheshin në vendet e tyre. Qëndrimin e tij në atë detyrë e justifikonte me qëndrimin besnik të betimit që kishte bërë si ushtarak.  Pas vitit 1944 u tërhoq nga karriera ushtarake dhe u kthye për të jetuar në Progër të Korçës.

Qani Sulejman Vinçani, avokat, dikur protagonist në ngjarjet e Republikës së Korçës në mitingun e fundit të zhvilluar në vitn 1920. Ishte kunati i Mehmetit dhe Faikut. Ka qenë deputet opozitar në parlamentin e mbretërisë së Zogut. Dy djemtë e tij, Vandush dhe Valter Vinçani kanë qenë aktivistë të lëvizjes nacionalçlirimtare. Në kohën që Qaniu dënohej, i biri Vandushi vazhdonte të ishte në organet drejtuese të Partisë Komuniste Shqiptare dhe vetëm pas ngjarjeve të Konferencës së Tiranës në vitin 1956 u dënua.

Fadil Garo, tregëtar në Korçë, një person i afërt me familjen Babani.

Nexhip Lamçe, një fermer i zakonshëm nga Starova e Pogradecit.

Këta dhe disa të tjerë nga Devolli i Korçës ishin protagonistët e kësaj tragjedie të madhe.

Arrestimet e të mësipërmve filluan më datën 17 maj 1947 dhe përfunduan në fund të muajit korrik të atij viti. . Më datën 22 nëntor 1947 u dha vendimi i gjyqit të tyre. Gjyqi i zhvillua nga një bandë terroriste dhe e pashkolluar e përbërë prej Bexhet Memës, Agush Gjergjevicës dhe Loni Dimoshit, asistuar nga një kapter, Shaban Pogradeci dhe me prokuror Aranit Çelën.

Akuzat ishin fare qesharake. Ndërmjet të tjerave përmenden gjoja marrja e të hollave nga jashtë shtetit për t’i përdorur për përgatitjen e kryengritjes dhe se gjoja paskan dhënë  të holla edhe nga xhepet e tyre për t’ia arritur këtij qëllimi. Akuza të tjera ishin terrorizmi dhe vrasjet që paskeshin bërë. Po kë kishin vrarë? Trupi gjykues nuk paraqiti asnjë emër pasi asnjë prej tyre nuk kishte vrarë.

Cili ishte vendimi i gjyqit?

Qazim Frashëri nuk arriti të dilte para gjyqit. Atë e kishin mbytur në tortura qysh në organet e sigurimit dhe kishin hapur fjalën se gjoja ishte vetëvrarë. Por me se?

Mehmet Babani, Fadil Garo, Nafiz Babani (Mero) dhe Nexhip Lamçe me vdekje me pushkatim

Të tjerët me burgime që fillonin nga 10 vjet deri në burgim të përjetshëm.

Vendimi u zbatua plot 70 vjet më parë më 4 shkurt 1948.

Për ironi të fatit një pasardhës  i fisit Babani, i pyetur nga një ish-partizan për fatin e Nafiz Babanit (Meros), duke mos dashur që t’i thotë se e kishin pushkatuar i thotë:

• Ka vdekur.

Dhe ish-partizani i hidhëruar i ishte përgjigjur:

• E kam pasur komandant batalioni kur isha ushtar  në  luftën  italo-greke. Ishte  trim,  i

zgjuar dhe na nxiste që të dezertonim. Vete nuk erdhi me ne pasi kishte bërë betimin ushtarak. E shihni sa e mirë është partia jonë? Atë njeri nuk e paska dënuar.

Fatkeqi nuk e dinte se si kishin rrjedhur ngjarjet dhe indoktrinimi e bënte të besonte në drejtësinë e një partie kriminale dhe kriminelëve që i shërbenin asaj me nje bindje prej skllavi.

Kanë kaluar 70 vjet nga ngjarja e mësipërme. Nuk kam degjuar asnjë President të Republikës të nderojë veprën e tyre të pavdekshme me ndonjë dekoratë, titull apo medalje. Me rastin e 100 vjetorit të krijimit të Krahinës Autonomike të Korçës, Këshilli i Qarkut në vitin 2016 i ka dhënë Mehmet Babanit titullin “Personalitet i shquar“ me motivacionin:

“Personalitet i Qarkut të Korçës, pjesëmarrës dhe aktivist në ngritjen e Krahinës Autonome të Korçës gjatë periudhës së funksionimit të saj (dhjetor 1916-shkurt 1018) dhe organizimin e administratës shqiptare“

Unë mendoj se kjo nuk është e mjaftueshme. Veprimtaria e tyre nuk i shërben vetëm Qarkut të Korçës por gjithë Shqipërisë, madje të gjithë kombit shqiptar. Ai dhe shokët e tij a nuk do të ishin në nderin e Presidentëve të Republikës të vlerësoheshin për aktivitetin e tyre kombëtar? Po të munden le të përgjigjen.

ILIR BUÇPAPAJ ME FAMILJE PRET NGUSHËLLIME PËR NËNËN/

Njoftohet Komuniteti Shqiptar në Nju Jork me rrethina se gazetari Ilir Buçpapaj me Familjen hapin të Pame dhe presin ngushëllime me rastin e ndarjes nga Jeta të nënës së tij të dashur Fatime e Buçpapaj.

Varrimi i së ndjerës u bë me 24 Janar 2018 në varrezat e qytetit Bajram Curri, me një pjesmarrje të madhe të bashkëvendasve.

E pamja hapet me datë 11 Shkurt 2018 nga ora 11 deri në 4 e 30 PM në lokalin që ndodhet në adresën: 621 Crescent Avenue, Bronx NY- 10458

Me respekt: Ilir Buçpapaj, Shpresa Buçpapaj!

Si u zbulua  qyteza  dasarete në kodrinën e fshatit Lin të Pogradecit?/

Nga Gëzim Llojdia*/

1.Në 22 shtator 1968  një arkeolog   i vit lindjes 1921 ,diplomuar në Universitetin e Padovës një nga katër themeluesit e arkeologjisë shqiptare, (H.Ceka,F.Prendi,S.Islami,)quhej Skënder Anamali shkruan një artikull te gazeta :”Drita”  duke sjell disa të dhëna  për një qytezë  dasarete në kodrinën e fshatit Lin të Pogradecit.Anamali shkruan se kush ka udhëtuar dhe udhëton në drejtim të Pogradecit, duke ardhur nga Elbasani, porsa fillon të  zbresë nga Qafthana,  do të tërhiqet nga panorama që hapet para tij dhe në mënyrë’ të veçante nga fshati Lir me shtëpitë e struktura nën faqet,shkëmbore të një gadishulli të vogël mbi liqen. Pa  dyshim që asnjërit nga udhëtarët nuk i ka vajtur mendja se në kodrën mbi këtë fshat,  gjithashtu mjaft  shkëmbore kane  banuar  njerëz  këtu  e 3000 vjet më parë, se aty, dikur, kish një qytezë të dasareteve ilire. S.Anamali  thotë, se duke kërkuar, të dije diçka për dasaretet në burimet e shkruara të lashta, ai do të mësojë shume pak gjera,  sepse,  sikurse edhe për iliret e tjerë, ata kane shume pak njoftime. Për të ditur me shumë u duhet drejtuar të dhënave të arkeologjisë,  nqs   ka   të   tilla. Dhe  në  kodrën e  Linit gërmimet arkeologjike nxorën ne drite materiale mjaft interesante përqytezën dasarete.

2.Gërmimet arkeologjike  në zonën e Linit  filluan pas zbulimit të disa mozaikëve. Arkeologët shqiptarë  kishin ndërmarrë  udhëtime eksplorimi  dhe gërmime nëpër shumë qendra ilire  duke sjell si rezultate zbulime të mëdha  në disa qytete ilire. S.Anamali thotë se :në kodrën e Linit arkeologët erdhën e ngulen kazmat pas zbulimit të disa mozaikëve nga punonjësit e muzeut të Pogradecit dhe bashkëpunëtoret e tij, gjurmonjës të apasionuar të lashtësive ilire në këtë krahine.

Si gjithmonë gërmimet sjellin befasia të reja.Toka jonë ruan në brendi të vetë margaritarë. Mirëpo vet arkeologu  e pranon këtë fakt duke thanë se :Gërmimet i tejkaluan parashikimet. Në qytezën dasa­rete të Linit, emrin e lashtë të së cilës tani për tani nuk e dimë, gjetjet arkeologjike treguan se jeta ka filluar herët, aty nga fundi i kohës së bronzit, domethënë ne gjysmën e dytë të mijëvjeçarit te II p.e.s.

Kultura materiale e banorëve të parë ishte po ajo, që arkeologet kishin zbuluar disa vjet më parë në banimet bashkëkohëse të Maliqit e të Trenit, në rrethin e Korçes. Banorët e qytezës së Li­nit nuk patën nevojë të rrethojnë me mure vendbanimin e tyre. Kodra shkëmbore me faqet e saj, që binin thikë mbi liqen, ishte e mbrojtur shumë mirë nga natyra  për rreth saj kishte toka për kulturat bujqësore, për rritjen e gjësë së gjallë dhe një liqen të pasur me peshk. Vështirë  është, ende pas një fushate gërmimi, të thuhet sa i intensive ka qenë jeta në të kaluarën në këtë qytezë dasarete. Por materiali arkeologjik, i zbuluar në gërmimet, tregoi se në këtë qyte­ze jeta ka vazhduar gjatë, deri në mesjetën e hershme. Madje në  këtë kohë ose nga fundi i kohës së lashtë  gjithmonë përsa vërehet nga gjetjet arkeologjike, ajo ka qenë  një qendër e rëndësishme në këtë krahine.Dy nga monumentet e zbuluara në gërmime i përkasin kësaj kohe, shek. V-VI të e. S.

 E para, është një godinë kulti,një bazilikë dhe e dyta,jo shume larg së parës,një ndërtesë banimi.

3.Çfarë janë mozaikët dhe cfarë vlere artistike përmbajnë ata?Megjithëse të rrënuara dhe të prishura keq, ato janë’ me shume interes për ndërtimin e tyre, në mënyrë të veçantë bazilika, për dyshemetë, e saj me mozaik. Mozaikët e zbuluar në kodrën e Linit kanë një vlerë  të  madhe artistike.  Aty janë gjetur tetë dysheme me mozaik. Piktori mozaicist   i frymëzuar nga natyra  përreth  dhe në përputhje me botëkuptimin  me kërkesat e artit  të asaj kohe  ka krijuar një kompleks  të mrekullueshëm mozaikësh  duke i dhen çdo ambienti një  vizatim e një kombinim të bukur e origjinal motivesh e ngjyrash. Aty gjejmë të gërshetuara, pa u përsëritur në mënyrë mekanike, fi­gura gjeometrike, kryesisht në di­sa korniza anësore e praqe, por tash, ornamente bimore, bisqe hardhie e vesh rrushi, shpezë e fruta të ndryshme. Duke i parë të gjitha këto, të krijohet përshtypja sikur e gjithë natyra për rreth, vreshtat, kopshtet me molle, dardhë e qershi, shpendët shtëpiake dhe kafshët e bimët e liqenit, janë futur në mozaikë. Ata kana qëndrime të ndryshme nganjëherë shu­më të natyrshme dhe nuk të  lodhin duke i shikuar, sepse lidhen harmonishëm midis tyre.Në anënë  qendrore të  bazilikës piktori mozaicist ka krijuar diçka të veçante, një kompozim të lirë e të shkëputur nga simetria dhe rregulli, që ka ndjekur në ambientet e tjera. Ai ka zgjedhë si temë, botën ujore. Në këtë mozaikë shume te bukur,  ka përveç kubikeve të zakonshëm me ngjyrë të bardhë, të kuqe, të zezë, të hirtë, të verdhë e të gjelbër, ngjyra këto jo aq të forta sepse të  tillë qenë gurët nga u prenë’ kubiket, mjeshtri i panjohur vendas ka përdorur me shumë aftësi edhe kubike prej brumi qelqi për ngjyra të tilla si e zeza dhe  e  gjelberta e fortë, për ngjyrën blu të detit dhe mermerin për ngjyrën e bardhe. Ky mozaik kaq i bukur mjerisht është gjetur shu­me i dëmtuar, i prishur më keq se të tjerët. Ka mbetur diçka nga korniza anësore me figura bletësh, ku është përdorur ngjyra e kuqe me nuancat e saj dhe ndonjë frag­ment me figura peshqish, si pllashicat e krapi te përhapura midis resmjesh, bimesh të tjera ujore dhe rrjetash dekorative, të gjitha të dhëna shumë të gjalla. Në gërmime u gjetën edhe disa detaje e fragmente arkitektonike. Midis tyre ka fragmente shtyllash, bazamente e kapitele dhe pjesë të një kornize, të cilat tregojnë se kjo godinë ka pasur gjithashtu një paraqitje të jashtme të bukur. Duke folur për bazilikat e Linit,arkeologu thotë se Bazilika e Linit dhe godinat e tje­ra ekzistuan edhe më vonë, deri sa u prishën nga një zjarr i fuqishëm. Gjurmë të këtij zjarri ose të djegies, u gjetën mbi mozaikë, e për rreth tyre. Jo shumë larg godinës u gjetën me shumicë edhe grurë  e urov i djegur. Mjaft të qarta qenë  gjurmët e djegies në godinën e banimit, ku gjatë gërmimit u konstatua dhe u pa se si kishte rënë  çatia pas djegies. Tjegullat shihen ende si kanë rënë nëpër dhomat e ndryshme  ashtu sikur qëndronin  dikur.Ne vendimin për tu shpallur zonë e mbrotjtur vitit 2017,thuhet:“Mozaiku, u zbulua nga gërmimet në vitin 1969 që janë bërë në Lin të Pogradecit. Gërmimet treguan për një vendbanim ilir, që i përket epokës së hekurit dhe vijnë deri në mesjetën e hershme. Nga mozaikët e zbuluar në këtë vend, bie në sy pasuria nga një dekor i larmishëm zoomorf, bimor e gjeometrik, me vlera të shquara artistike. Mozaikët nga ana artistike ngjajnë me stilin e një treve të gjerë ballkanike, që përfshinte qytete si Dyrrahu, Stobi, Tesaloniku, etj”, (Ëikipedia).

4.Ku shtriheshin dasaretët?Qyteza e Linit,thotë Anamali  u përkiste, si shumë  të tjera të kësaj treve, ilire dasarete.Histori shkruesit e lashtë i përmendin dasaretet për të parën herë në lidhje me ngjarjet e fundit të shek. III p.e. s, luftat maqedono-romake e iliro-maqedone. Duke qenë në një krahine me rëndësi strategjike, në kufirin midis Ilirisë e  Maqedonisë, dasaretet u përfshinë më parë në  mbretërinë e enkelejve, banorët fqinjë të tyre dhe mevonë deri sa u bënë të pavarur në mbretërinë e maqedoneve. Në burimet e shkruara përmenden edhe emrat e një tok qyteteve dasarete dhe mi­dis tyre, rreth liqenit Lyhnid, qytetet Enkelana, Keraka, Sationa, Bojoja dhe Lyhnidi. Njeri nga këto emra mund t‘i takoje qytezës së Li­nit. Dasaretet nuk kanë qenë një fis ilir i prapambetur dhe viset e banuara prej tyre, nuk kanë qenë të  varfra, sikurse ka shkruar ndonjë his­torian i huaj. Kërkimet arkeologjike kanë zbuluar një tok rrënoja qytezash të lashta, bile me shume se sa është numri i qyteteve që përmendin burimet e lashta. Janë zbu­luar edhe një tok banime të  hapta deri në  viset e thella të  malësisë së Mokrës, cka tregon për një popullsi mjaft të dendur. Gërmimet arkeolo­gjike në trevën e banuar nga dasa­retet kanë dhënë edhe diçka me tepër. Në këto vise janë zbuluar në Maliq e në Tren vendbanime prehistorike me shume rëndësi për etno-gjenezën e ilireve.Tashme, në sajë të  zbulimeve të  bëra në  këto dy vendbanime prehistorike, problemi i origjinës ose i prejardhjes së ilireve ka hyrë në rrugën e zgjidhjes së drejtë të tij. Në këto dy vendbani­me iliret i gjejmë të  formuar si etnos më vehte, qysh në  fillim të  periudhës së bronxit, domethënë në fillim tëmijëvjeçarit të II p.e. s. Ata vazhdojnë të banojnë, në këto vise pa ndërprerje deri në ditët tona, por, sikurse dihet, duke marrë në mesjetë emrin arbëreshë.

Për mesjetën e hershme në këtë treve, janë me interes gjetjet e bëra në qytezën e Linit dhe të Pogradecit ku këtë vit u bë një sondazh i vogël. Ende sot në këto dy vende dëgjohen toponimet Zagradje e Pogradec. Të dy toponimet janë sllave dhe lidhen me fjalën grad e gradec që do të thotë qytezë ose kala. Por dy qytezat e Linit e të Pogradecit megjithëse u quajtën me këto emra nuk u përkasin sllavëve , sikur është shprehur ndonjë dijetar, por banorëve vendas, dasareteve ilire, banorë të lashtë të kësaj krahine. Sllavet, kur u dyndën ose i pushtuan viset e Ilirisë së jugut, nuk i gjetën të braktisura qytezat ilire, por të  banuara dhe me një ekonomi e kulturë të përparuar. Ata, jo vetëm që nuk i ngritën këto kala, por sikurse është rasti i Linit, duhet menduar se qenë bullgaret ,kur invaduan këto vise, ata që e dogjën  atë. Edhe njëherë pra të  dhënat arkeologjike provojnë se shqiptaret ashtu si paraardhësit  e tyre ilire janë autoktonë vendas,banorë të vazhdueshëm të truallit të tyre.Ato tregojnë gjithashtu se nuk ka asnjë mbështetje arkeologjike  teza e vjetruar  por e nxjerrë në dritë përsëri  nga historianët se sllavë kur u dyndën në Shqipëri, i gjetën krahinat tona të pabanuara  dhe se shqiptarët erdhën më vonë duke zbritur nga Ballkani qendror.

*Autori ka drejtuar parqet arkeologjike të Amantia dhe Orikut.

Si u krijua dhe si u bë pronë e Muzeut Kombëtar/

Nga Frederik Stamati/ Gazeta”DIELLI/

Aty nga vitet e fundit të shek. XIX veprimtaria e shqipëtarve të Sofjes mori të gjitha nuancat e atdhetarizmit, duke arritur një kulm. Ky kulm, njëherazi politik dhe shpirtëror, ishte formimi i Shoqërisë “Dëshira”, më 1 janar1893. Ajo kënga aq e njohur në kohërat e shkuara, kur patriotizmi ishte ndjenja e ditës, por fare pak e kënduar sot, “Që më një të kollozhegut, u formua shoqëria”, origjinale për nga fjalët dhe me melodi të përshtatur nga Spiro Garo, është pikërisht për këtë ngjarje. Sot ngjan anakronike, si melodi kishëtare, e përshtatëshme për repertorin e “Korit të pleqëve”, por në ato kohëra lartësonte shpirtin në hapësira shqiponjash.

Lajmi dhe gëzimi, këta bashkëudhëtarë të përhershëm të ngjarjeve të arrira, prekën dhe ngazëllyen koloninë shqiptare, që po mundohej të akordonte instrumentat e pavarësisë.Për fat të mirë, në arkivin e Institutit të Historisë ruhen në një dosje të veçantë kujtimet e patriotit Loni Grabocka për Shoqërinë “Dëshira”, të cilat edhe po t’i lexosh me një frymë, të ndriçojnë me një rreze drite të shenjtë nga lartësia e mendimit të asaj kohe aq të nderuar.

Mendimi i njeriut, sado i fuqishëm, në çdo rrethanë e pranon një të parë. Psikollogjia e do një simbol.

Simboli i parë i shoqërisë ishte emri i saj.

Në vitin 1896 shoqëria pranoi simbolin e saj të dytë, datën 15 gusht, ditën e Shën Mërisë së verës, në kujtim të eskursionit të parë me mbresa ekzaltuese.

Simboli i tretë ishte flamuri.

Një shoqëri patriotike ngjan me një lule, flamuri është nektari i saj. Mbretëresha e bletëve, sado autoritare, nuk është asgjë përpara forcës së tij. Rreth flamurit do të mblidhen të gjithë. Ai do të jetë udhërrëfyesi. Të gjithë do të ecin prapa tij, si prapa një profeti.

Të paktën unë nuk e di se kush e çfaqi i pari idenë e flamaurit; në ato dokumente që kam patur rastin  të shikoj, nuk përmendet emri që meriton nderim historik.

Kjo ndodhi në vitin 1904. Atëhere  i u kërkua shqipëtarëve të Sofjes që të ndihmonin me të holla për të punuar një “flamur kombëtar të shoqërisë”. Gatishmëria e tyre për të kontribuar mund të krahasohet me një garë atletësh, ku diploma, dëshmia, apo kupa ishin vetëm një simbol përfytyrimi, fantazi, të shumës së dhuruar. U mblodhën 45 napolona ar. Në se nuk e dimë se kush e ideoi flamurin, dimë që atë e qëndisi në mëndafsh Polikseni Luarasi. Ai është i madh. Dimensionet e tij janë 110 cm me 100 cm. Në të majtë ka vendin ku futej shkopi. Fusha e tij ndahet në dy pjesë të barabarta, njëra e kuqe dhe tjetra e bardhë në koncept, por në të vërtetë krem në të verdhë në bezhë. Idenë e dy fushave e dha qeveria bullgare. Në mes qëndron e qëndisur me mjeshtëri shqiponja e zezë, e madhe, ndryshe nga shqiponja e sotme zyrtare, e flamurit kombëtar. Në atë kohë nuk ishte miratuar ndër atdhetarë forma e shqiponjës, ishim akoma nën Turqinë dhe seicili e kompozonte shqiponjën sipas konceptit të vet për madhështinë që ajo duhej të paraqiste. Nën shqiponjë shkruhet me fill të verdhë, e të ndritshëm metalik:

SHOQЁRIA E SHQIPЁTARVET

“DЁSHIRЁ”

FILLUAR MЁ 1 KOLLOZHEG 1893

NЁ SOFJE

Anash varen thekë të verdha, e të rënda, të cilat njëlloj si germat konsiderohen të arta. Edhe dy xhufkat lart. Nuk i kemi analizuar akoma, por errësimi që kanë pësuar të bën të mendosh për një metal jo aq të çmuar. Sido që ta varësh, flamuri rri i tendosur, është i rëndë, peshon 1,5 kg.

Përurimi i flamurit u bë në ditën simbol të shoqërisë, me 28 gusht 1904. Kjo datë përkon me kalendarin e vjetër. Në se da ta kthejmë në kalendarin e ri i bie dita e Shën Mërisë së verës, simboli i dytë i shoqërisë, pra me 15 gusht.

Ceremonia ishte një nga ato ngjarjet  që kujtohen gjithë jetën me emocion. U bë një manifestim shqiptar në rrugët e Sofjes. Në krye të manifestuesve valavitej flamuri i shoqërisë, i mbajtur nga Pando Llazar Treni. Mbas flamurit banda ngrinte edhe më lartë entusiazmin e të pranishmëve. Këngë, edhe ndonjë lot ngazëllimi.

Pranë Sofjes, vetëm 5 km. larg ndodhej “Pavlovo”. Lule dhe drurë të gjelbëruar  gjatë të gjithë vitit në këtë kopësht të madh, vend ideal për ceremoni dhe aktivitete argëtuese! Nganjëherë festimi i gushtit, i ditës patronale të shoqërisë “Dëshirë” bëhej në restorantin e Pavllovos.

E gjithë dita ishte demonstrimi më i zjarrtë i atdhedashurisë, gazmore, mallëngjenjëse dhe respekt i kujtimit të traditës. Që në mëngjes herët shqipëtarët mblidheshin tek stacioni i tramvajit. Udhëtimi ishte një vragë hareje në kryeqytetin bullgar. Në krye të tramvajit qëndronte si udhërrëfyes flamuri i madh i shoqërisë. Banda përhapte ndjesi shqiptarie. Ejani të gjithë këtu! Ejani me ne në këtë gëzim shpirti! Këngët, sado të kënduara nga turma, nuk kanë disakorde, ato mbeten gjithmonë të bukura, sepse janë pjesë e asaj hareje që ndjen shpirti.

Flamuri kishte vend nderi në gosti: drejtoju atij dhe e ke menjëherë të gjithë gamën e përbërsave  të atdhetarizmit. Dollitë, urimet,  këngët patriotoke dhe ato popullore, vallet, recitimet, i gjithë repertori i gostisë ngrohte shpirtin. Flamuri ishte pjesëmarrësi i përherëshëm i kësaj hareje. Ai i ka thëthitur të tëra, i ka në simbolikën e vet.

Edhe gjatë kthimit vazhdonte nëpër rrugët e Sofjes  marshi triumf i të gjithë shqipëtarëve, me brohori dhe me bandë, në krye të të cilit ecte dhe ecte flamuri.

Por si u ndodh në Shqipëri? Informacioni i parë ishte se ky flamur u dorëzua nga ambasada e Shqipërisë në Sofje në Institutin e Historisë,  përpara vitit 1980.

Ah këto ngutje në dhënien e informacionit! E vërteta është fare ndryshe.

Në vitin 1930 ka ardhur këtu nga Sofja një Përfaqësi e Federatës Shqiptare “Dëshirë”, duke sjellë me vete edhe flamurin, të cilin i a dorëzoi mbretit  Zog. Dhe Zogu urdhëroi që flamuri t’i dhurohej Muzeut Kombëtar.

Delegacioni erdhi në rrugë tokësore në drejtimin Bilisht-Korçë-Librazhd-Elbasan-Durrës-Tiranë. Në Tiranë arriti drekën e të premtes me datë 28 mars.  Zogu i priti me 31.

Ngjarja u pasqyrua në shtypin e kohës gjatë disa ditëve, natyrisht me vonesë, falë mundësive teknike të atëhershme.

Ja disa raste:

• GAZETA SHQIPËTARE, Bari, e Djellë 6 prill 1930

LETRA NGA ELBASANI

                        Ardhja e Paris së Federatës “Dëshira”

Ditë përpara kaloi prej këndej tyke ardhur nga Sofia e Bullgaris, dhe shkoi për në Tiranë Parija e Federatës “Dëshira”, që ka qendrën në Kryeqytetin e Bullgaris, e degë nëpër disa qytete t’asaj Mbretnije. Kjo pari ish e përbame prej Kryetarit të Federatës, z. Lazar Janko Grabova, Ndën Kryetarit z. Sherrif A. Tetova, Kryetarit të Degës, z. Jovan Treni, Kryetarit të Degës II, z. Dhimitr Toska, Kryesekretarit, z. Thoma Luarasi, Sekretarit z. Jorgji Prifti, Këshilltarit Kontrolluës,  Z. Adham Shkaba e antarit të Këshillës Administartive, z. Kollumbi.

Prej Korçës deri në  Tirane i shoqënuan edhe i përnderëshmi Mitrofor Vasil Marku, së bashku me z. Dhimiter Mole. U ka dale perpara për t’i pritun një komisjon i përbamum prej Kryetarit të Bashkis, Komandantit të Kompanis Z. Kap. Idriz Ruka, drejtorit të Shkollës Normale, z. Ahmet Gashi e antarit të Bashkis, z. av. Kamber Gjergjanit.

Ky komisjon u duel përpara gjer ne Librazhdë. Sikurse dihet, parija e naltpermendun e Federatës “Dëshira” të Bullgaris shkon në Kryeqytet për t’i paraqitun e për t’i dhurue N. M. Tij Mbretit t’onë August flamurin e parë të Shoqenis “Dëshira”. E cila ka qenë nga ma te vjetrat Shoqëni shqiptare që janë  përpjekun për çështjen shqiptare, sikurse merret vesh edhe nga data historike që mban flamuri:1893.

Në Librazhdë i u ba përfaqesuesëvet të Federatës një pritje shum e bukur dhe u shkëmbyen fjalë pritjeje e falenderime midis z.z. Kollumbi e Rustem Ymeri, kryetar i Bashkis këtu. Përfaqësuesit e Federatës “Dëshira” mberritën n’Elbasan në kohën e mjesditës, dhe për nderim të tyre u dha nje drekë në Hotel “Bristol”, e pregatitun apostafat për ta.

Në këtë drekë kanë folun Z. Qazim Bodinaku, Prefekti i Elbasanit, edhe Z. Rustem Ymeri, për dobitë që i ka sjell :Shoqërija “Dëshira” çeshtjes kombëtare dhe për mundimet dhe sakrificat e atyre patriotëve të paharruem qe muaren nisjativën me e formue, tyke shtye se N. M. e Tij Mbreti August i Shqiptarëvet, i cili s’flen as dit as natë tyke mendue një avenir te shkëlqyeshëm për historin e Shqipnis, do të ndjeë gëzim e kënaqësi për këtë dhuratë të shenjtë, që i dërgojnë vëllezrit t’anë te Bullgarisë.

U pergjegjën Z.Z. Thoma Luarasi e Kolumbi me fjalë shumë të bukura falenderimi e mirëdije.

Flamuri ndenjti i ekspozuem në ballkon të Prefekturës që kurse erdhën përfaqësuesit e gjer sa u nisën për Tiranë.

Kur u nisën për Tiranë, u përcuallën prap prej komisjonit pritës edhe në te dalmen prej Elbasani. Baoni, (“Baon” është një term i marrë nga ushtria austro-hungareze dhe nënkupton një njësi ushtarake të ngjashme me kompaninë. F. S.), i paraushtarakëvet i përcuell tyke i nderue e tyke ba edhe një paradë përpara tyre për nderim”.

Me datën 5 prill 1930, ditë e shtunë, GAZETA SHQTPËTARE në kronikën Lajme nga Durrësi boton shkrimin:

“Komisjoni i Shqiptarvet të Sofjës

                                        (Korrespondenca e veçantë)

Durrës,4.

Lajmi i ardhjes së delegacionit shqiptar të Shoqënis Dëshira të Sofjes së Bullgaris qe dhanë prej shumë kohësh në Durrës dhe për këtë qëllim autoritetet e vendit dhe Banda e Bashkis kishin dalë dy herë ne pontilin e Durësit për t’i bamë pritjen e duhun.

Per mbanë tjetër u muer vesh se ky delegacion duel në Bilisht dhe prej andej ban udhëtimin në Korçë e Elbasan. Po sa arrijnë në Elbasan, Bashkija e Durrësit i ban nji telegram asajë së Elbasanit, tue i treguem gëzimin që ndjen kjo Bashki kur do të shofi që të gjinden pranë tryezës së tyne të vogël, vizituësit e dashtun.

Nji këjo thirrje dhe nji kënaqje për durrësakët, mblodhi gjithë popullin, e ndër këta edhe djemt e vajzat e shkollës në krye të Bandes së Bashkis, për t’i bamë pritjen e kënaqshme.

Turma e madhe priste edhe paraushtarakët zën vend pranë centralit elektrik të Durrësit, prej orës 5 mbas dreke. Nji kohë prej erës se ftohët djemt dhe vajzat u shpërndanë, pse mjerisht vizituësit vonuën edhe ma.

Pak ma vonë kur era fryente ma me tërbim, autoritetet e populli kthen per t’i bamë pritjen në Hotelin “Splendit”, ka ishte edhe salla e pregatitun prej Bashkis. Nuk zgjati ma se gjysem ore dhe plote në orën 7 delegacioni zbret në hotelin e përmendun, ku Banda me njiherë  për nderim lot hymna të bukura.

Ditën e nesërme vizituësit paraqiten në Hotelin “Splendit” përpara popullit e femijve të Shkollës flamurin që do të dhurojshin në duert e N.M. Tij Mbretit. Banda dhe djemt e shkollës në këtë rast banë nderimet ma të nxehta, dhe mbas ligjëratës që mbajti nji nga delegatës dhe nje nxanës i shkollës, trupi deleguës u nis për në Tiranë, i përcjellun deri jasht qytetit me nderime të medhaja”.

Pritja e delegacioni nga mbreti Zog u bë ditën e hënë, me datë 31 mars.

Në shtypin e kohës ngjarjet në përgjithësi ipeshin me vonesë, por “Gazeta e Korçës” e dha njoftimin me datën 1 prill, nën titullin:

“PËRAQËAONJËSIT E FEDERATËS “DËSHIRA” PËRPARA MBRETIT

Tiranë, 31. Sot L.M.T. Mbreti pret përfaqësuësit e federatës panshqipare “Dëshira” të Sofjes të cilët ndodhen këtu që të premten më drekë. Në këtë audiencë këta do t’i paraqesin flamurin historik të shoqërisë, nën hijen e të cilit Shqipëtarët e Bullgarisë kanë punuar për dobin e vendit t’onë edhe L.M.T. Mbreti do t’u japë një të ri. Sonte bashkija do të japë një darkë për nderin e tyre.

Flamuri që do t’i paraqitet L.M.T. Mbretit ka madhësi të zakonëshme. Fusha është gjysmë e kuqe dhe e bardhë. Në mes ka një shqipe të qëndisur me të zezë dhe bojë hiri. Rreth shqipes janë të qëndisura në ar këto fjalë: Shoqëria e Shqipëtarëve “Dëshira” filluar më 1 kollozheg 1893 në Sofje”.

Veç të 12 përfaqësuësve të federatës do të marrin pjesë në delegacionin H.R. Vissarioni, At Vasil Markus, Jashar Erebara dhe disa të tjerë bashkëpunëtorë të vjetër të tyre”.

Po kjo gazetë, në të njëjtën datë dhe nën të njëjtin titull, informon edhe për takimin.

“Tiranë, 31. Sot ora më 11 L.M. e T. Mbreti pranoj n’audiencë delegacionin e kollonisë shqiptare të Sofjes për t’i dorëzuar L.M. së T. flamurin historik nën hien e të cilit u zhvillua aktiviteti patriotik i shoqërisë “Dëshira” të Sofjes në kohën e lëvizjes për independencën e Shqipërisë.

Delegacionin, të cilin e shoqëronte ministri i ri i Shqipërisë në Sofje z. Qemál Mesareja, ia paraqiti L.M. së T. ministri i púnëve të jashtme z. Raúf Fico. Pranë L.M. së T. ndódheshin pjesëtarët e shtëpisë ushtëriake e civile.

Në përgjigje të ligjeratës së mbajtur prej njërit nga delegatët, L.M. e T. theksój veprimet patriotike të kollonis’ së Sofjes dhe tha se do të japë urdhër që flámuri i shoqërisë të ruhet në muzeumin kombëtár si shëmbull për brezat e rinj te therorive që janë bërë për fitimin e lirisë e t’independencës së Shqipërisë.

Pas mbarimit të ligjeratës L.M. e T. i dórëzoj delegacionit flámurin e ri”.

Një informacion më të plotë  e dha GAZETA SHQIPËTARE, të premte me 4 Prill 1930.

“Delegacioni i Federatës “Dëshira”

                                                      Para N.M.T. Mbretit

Të hënën, n’orën 11,30 para dreke, u paraqit të N.M.R. Mbreti delegasioni i federatës “Dëshira” të Sofjes, të Cilit i dorëzuan flamurin historik mbas fjalimit të Z. Thoma Luarasi. Delegasioni, i përbërë prej 9 vetësh ishte shoqëruar prej zz. Rauf Fico, Qemal Mesereja, Rasim Kalakula, Imzot Vissarion, At Marko, Jasar Erebara, Bajo Topulli, Kristo Luarasi, etj.

Ja teksti i fjalimit që tha zoti Thoma Luarasi:

“Nalt  Madhëri,

Kollonia e shqipëatrëve rë Bullgaris po mbush gjysëm shekulli që kurse ka filluar shoqërinë “Dëshira”. Kjo kolloni, atdhetarësh, ndonëse e përbërë prej klassit të punëtorëve, ka ditur se si të punojë, për lirimin e Atdheut dhe për perhapjen e mësimit të gjuhës s’onë.

Në mes të veprave të tyre, këta bënë kët flamur me shkabë të zezë në fushë të kuqe, nën hijen e të cilit kryen me gjithë deshirë  detyrat e tyre.

Qeverrija bullgare e aherëshme, e cila u dha lejë nisiatorëve, i këshilloi që fushën t’a bënin gjysmë të kuqe e gjysmën të bardhë me shkabë të zezë në mes, me qëllim q’e bardha të tregontë arësim dhe e kuqja shenjën e flamurit, edhe më tepër që të mos keq-interpretohej.

Rreth kësaj shenje historike, punuan dhe vepruan me sa u ishte e mundur gjithë pleqtë t’anë, një pjes e të cilëve ka ndërruar jetë dhe lumturisht pjesa tjetër rron edhe gëzohet bashkë me neve.

Nalt Madhëri,

Jemi fatbardhë që i arrimë kësaj dite që shoqëria u transformua në Federatë dhe nën hijen e patronazhit të N.M.T., gjithë vëllezërit t’anë atje me një enthusiazmë të pa treguar dhe nën kryesin e kryetarit energjik të  Federatës z. Llazar Janko Grabovës, bashk me shokët e tij, në një mbledhje të përgjithëshme vendosmë që këtë shenjën e shenjtë e historike të ja dorëzojmë N.M.T..

Me një dërgatë të posaçme nga ana e Federatës nga banuësit e atjeshëm, dhe një pjesë prej të këtushmëve, për shënjë nderi dhe pjesën që kan pas lidhje me këtë shoqëri të zgjedhur po prej Federatës.

Kjo dërgatë, nën kryesin e Kryetarit të Federatës ka faqebardhësin me Ju çfaq ndjenjat e adhurueshme, bindjen që po Ju a dorëzojm këtë flamur, duke thirrur:

Rroft Shqipërija!

Rroft Zog I, Mbreti i Shqipëtarëve!”

N.M.T. Mbreti i dorëzoi delegasionit një flamur të ri  e në përgjigjen që i dha folësit, tha se flamuri historik do të çohet në muzeun kombëtar që të mbetet si kujtim për brezat e ardhëm”.

Në Arkivin e Shtetit ruhet dokumentacioni përkatës, që parqet veprimet zyrtare për dërgimin e flamurit në Muzeun Kombëtar, e prej të cilit  po rreshtojmë disa, si më poshtë:

“ASH Fondi 149. Viti 1930.  Dosja IV- 260 

Nr. 515                                                                                     Tiranë më, 22 maj 930

                        Kryeministris

                                                T i r a n e

Për t’a derguem në muzeumin kombtarë të këtushëm, bashkë me këtë shkresë po ju dergojmë flamurin qi na kishte paraqitë Federata Shqiptare “Dëshira” e Sofjes, qi kështu të jetë shembëll vullneti e patriotizme për brezin e ri t’ardheshem.

                                                            (Firmosur)

                                                                  Zogu

                                                                        Min. Ares.

22. V. 30
23. S.

KRYESI E KABINETIT

MBRITUN ME   23. V. 930

LIDHKA.. NR 1433”

Menjëherë, kryeministri Pandeli Evangjeli, urdhëron rrugëtimin e flamurit, që paraqitet në këtë dokument;

            “KRYESIJA E KSHILLIT MINISTRUER

                                    Nr. 1433

                                                                                                Tirane, me 23 –V-  1930

                                         Ministris s’Aresimit

                                                                                                            Tirane

                                         Per njoftim e veprim

                                           KRYEMINISTRI

                               (Firma, vula, Pandeli Evangjeli)

Me ja dërgue këtë bibliotekës

1. xh

24/5/30

Drejt. Bibliotekes e Muzeumit Kombëtarë

                                                                                                                        Tiranë

            Bashkë me këtë shkresë ju dërgohet si flamuri ashtu edhe statuti i Shoqnis “Deshira” të Sofjes me porosi qe të na njoftoni marrjen në dorëzim

                                                                                                                        30-V-1930

MINISTRI E ARSIMIT

                                                                                                            Tiranë, me ________

DEGA

Prot. Nr. 1637       Nd/I

            Ndërsa nga broshura që botonte Muzeu Kombëtar për veprimtarinë e tij, konfirmohet qenia e flamurit në muze.

ASH. Fondi 149. Viti 1931. Dosja IV-285

BIBLËJOTEKA DHE MUSEJA KOMBËTARE

                        TIRANË

                        VEPËRIJ’

                               E

     BIBLËJOTEKËS’ KOMBËTARE

                        Gjatë vitit’

                            1930

                        TIRANË

                                Shtypshkronja “Mbrothësija” Kristo P. Luarasi

                                                               1931

DHURATA

1. M e Tijë Mbëreti pati mirësijën t’i falinj’ Muzejës’ Kombëtare:

            Flamurin’ e vjetër’ të “DËSHIRËSË” Shoqërijës’ së Shqipëtarëvet’ të Bullgarijësë, të ngrehur, në Sofje mbë 1893.

Edhe këtë ngjarje, pra dorëzimin e flamurit në Muzeun kombëtar e paraqiti shtypi i kohës.

Me  datën 28 maj 1939, ditë e mërkurë, gazeta “GAZETA SHQIPËTARE”, shkruante:

Lajme nga Kryeqyteti dhe Krahinat

                                             Flamuri i Shoqërisë “Dëshira”

                                                  në Muzeumin Kombëtar

            Dhe tjetër herë nga këto shtylla na është dhënë rasti të shkruajmë mbi flamurin të Shoqërisë Patriotike që ka vepëruar që në kohën e robërimit të Atdheut për ringjalljen shqipëtare në Sofje dhe Bulgarie përgjithësisht, me shqipëtarët e atjeshme të mërguar, dhe që po vazhdon dhe pas ringjalljes s’Atdheut t’onë. Me një zell për të u lavdëruar, vepërimet e saja shoqërore në mërgim.

Këshilli i kësaj shoqërie vendosi prej kohësh të i dergojë L.M.Tij Mbretit të Shqipëtarëve flamurin e vetë të asaj kohe për kujtim, dhe një komision ardhi në Kryeqytet prej Sofjes, dhe e paraqiti L.M.Tij flamurin në fjalë, kur se Mbreti t’onë i dhuroj Shoqërisë “Dëshira” nji flamur të ri simboll të shejtë të vazhdimit të punës të lartër dhe patriotike, në një Shtet të huaj po fqinjë dhe mik.

Këtë flamur L.M. e Tij Mbreti i Shqipëtarëve ja dërgoj Kryeministrit z. P. Evangjelit. Me letrën që vijon:

“Për t’a dërguem në Muzeumin Kombëtar të këtushëm, bashkë me këtë shkresë, po ju dërgojmë flamurin qi na kishte paraqitë Federata Shqiptare “Dëshira” e Sofjes, qi kështu të jetë shembëll vullneti e patriotizme për brezin e ri t’ardhëshëm”.

Në vitin 1981 u vendos që flamuri të ekspozohej në Muzeun Historik Kombëtar. E morëm në laborator për ta restauruar. Lufta e tij me erën dhe koha kishin bërë të tyren: pëlhura e flamurit ishte grisur deri në rrënim. Me kohë ajo ishte “djegur” dhe dobësuar aq shumë, sa që nuk mbante asnjë lëvizje. Për hir të së vërtetës duhet thënë se faji, megjithëse jetim, në këtë rast e kishte një autor, teknik dhe të fshehur. Vende-vende e kishin qethur për të hequr shëmtinë e leckave të varura. Germat ruheshin shumë mirë. E gjithë literatura që lexuam ipte një zgjidhje të egër: në të tilla raste priten germat dhe qepen në një faqe të re me ngjyrë të njëjtë me atë origjinale. Nuk më pëlqeu. Pëlhura e vet ishte ajo që ruante prekjet e duarve të dridhura nga emocioni, mbështetjen e buzëve, ndonjë lot; ajo ishte valavitur së bashku me valët e shpirtit të atëdhetarëve, kishte ndjerë frymën,  këngën të përplasej mbi të…A mund ta çvishnim flamurin nga kjo ndjenjë? Kjo nuk ishte punë që bëhej! Në ndonjë rast u konsulltuam edhe me specialistë të njohur në botë, për të gjetur një zgjidhje. Na u dha e njëjta këshillë, që rekomandonte gërshërën!

Atëhere vendosa ndryshe. Flamuri do të ruhej ashtu siç erdhi nga Bullgaria, i grisur, por origjinal. Do të vendosej shtrirë, pa tensione, në një vitrinë të veçantë të Muzeut Historik Kombëtar. Dhe ashtu u bë. Natyrisht që ndërhymë kimikisht, pak, aq sa ishte e domosdoshme, por pa lënë gjurmë të dukëshme të ndërhyrjes.

Herë-herë shkoj në Muzeun Historik Kombëtar dhe shikoj objektet me të cilat lidhet një pjesë e jetës time, shoh edhe flamurin e shtrirë në vitrinë, gëzohem dhe mendoj se sa mirë  bëmë që nuk ndoqëm këshillat që na rekomanduan.

E megjithatë sot ka ardhur koha për të ndërhyrë. Si edhe në mjeksi, fillohet me analiza. Spektroskopia e fluoreshencës së rrezeve X tregoi praninë e kallait në të dyja ngjyrat. Kallai dy valent në formën e klorurit të tij është përdorur për të ngjyer fibrat shtazore, ku bën pjesë edhe mëndafshi, jo si ngjyrues, por si “mordant”. Kjo fjalë angleze, sot në shqip është zëvendësuar me fjalën “ngulitës”, pra kallai lidh ngjyrat me fibrën. Në rastin e pëlhurës së kuqe mund ta shpjegojmë më lehtësisht. Për përftimin e saj duhet të jetë përdorur femra e vrarë e insektit koshenill, e cila jep nëpërmjet të acidit karminik që përmban dhe ngulitesit kallajor, një të kuqe të ndezur e të ndritshme, që në literaturë ndeshet me termin “scarlet”.  Më të vështirë e kemi që të shpjegojmë ngjyrën tjetër, duke menduar për përdorimin e turmerikut, të flavonoideve dhe tanineve. Por duhen bërë analiza në laboratorë tepër të specializuar. Po rrënimi që ka pësuar? Një arsye e fortë është prania e kallait në përbërje, apo qëndrimi i gjatë në banjën e ngjyrimit, si edhe konditat e ruajtjes dhe ekspozimit, që kanë favorizuar brishtësinë dhe dërmimin. Analizat me stereomikroskop dhe mikroskop na treguan strukturën tekstil, por jo më shumë. Tani po mendojmë për të marrë foto nëpërmjet të SEM, (Scaning Electron Microscopy), dhe për identifikimin e ngjyruesve, kryesisht me anë të metodave kromatografike.

#          #          #

Ditët e fundit, një miku im i mirë, Shpëtim Sala, koleksionist i pasionuar, por edhe studiues, më njohu me shkrimin “Kujtimet e një veterani, THANAS NIKOLLA JANI TREBICKA”, që është një nga themeluesit e Shoqërisë “Dëshira”, botuar ne fletoren “JAVA” me 8 gusht 1937. Ja se çfarë kujton Thanasi:

“Unë, bir, kam punuar në Bullgari. Kam vajtur atje më 13 Mars të motit1888 dhe u installova në fshatin Batkofe. Atje na erdhi nga Rumania, Dhimitri Mola dhe na mësoi abecenë shqipe. Pas ca kohe, vajta në Sofje. Dhimitri Mola, mbante një tunell, (që do të thotë han, apo pijetore, F.S.), dhe  një të Djel, u-mblodhëm atje, shumë shqipëtarë…

Ishim më se 200 veta; vetëm nga Trebicka ishim nj’a 76 veta. Atë ditë, pra, u v-vëndos dhe u-formua Shoqërija e shqipëtarëve të Sofjes, nënë emrin “Dëshira”….

Kështu më 1 të Kollozhekut (Janarit) 1891, Shoqërija ishte e formuar dhe kishte dhe statutin e saj prej 47 artikujsh. Ky Statut u-njoh zyrtarisht dhe hyri ligjorisht në fuqi më 1893. Bëmë edhe një këngë:

Që më një të Kollozhekut

u-formua Shoqëria…

-Na duhesh edhe Flamur’ i Shoqërisë dhe për këtë gjë u-përpoqa unë dhe mblodha të holla. Unë dhashë 40 franga dhe Flamurin e bëmë me shkronja të florinjta”.

Diçka vibron në këto kujtime dhe  trubullon mendimin. Ai luhatet, kërkon, duke konfiguruar kështu një vizion sa më pranë të vërtetës.

Presidenti Meta bën publik qëndrimin e tij lidhur me “Kërkesën për autorizim negociatash me palën greke”/

TIRANE, 20 shkurt 2018-Në funksion të transparencës me opinionin publik, Presidenti i Republikës së Shqipërisë, Sh.T.Z. Ilir Meta vlerëson të bëjë publik qëndrimin e tij lidhur me “Kërkesën për autorizim negociatash me palën greke” dërguar Ministrisë së Evropës dhe Punëve të Jashtme, ditën e premte, datë 16 shkurt 2018, dhe po në funksion të transparencës Presidenti i Republikës së Shqipërisë Sh.T.Z. Ilir Meta do të mbajë një konferencë shtypi në Institucionin e Presidencës sot, me datën 20 shkurt 2018, në orën 13:00.

 Lënda:

Mbi kërkesën nr. 2428 prot, datë 13.02.2018 “Kërkesë për autorizim negociatash me palën greke”.

Drejtuar:                 

Zotit Ditmir BUSHATI

                 MINISTËR I EVROPËS DHE PUNËVE TË JASHTME

Për Dijeni:              

Zotit Edi RAMA

                   KRYEMINISTËR

I nderuar Zoti Ministër,

Nëpërmjet shkresës suaj nr. 2428, datë 12.02.2018, u njoha me kërkesën për “Autorizim negociatash me palën greke”.

Presidenti i Republikës, vlerëson angazhimin e Ministrisë së Evropës dhe Punëve të Jashtme për të nisur negociatat për një marrëveshje të re ndërshtetërore për delimitimin e hapësirave detare me Greqinë. Bashkëpunimi i hapur dhe i ndërsjelltë është në themel të parimit të fqinjësisë së mirë.

Presidenti i Republikës, është i bindur se delimitimi i hapësirave detare me Greqinë, është në interesin më të mirë të vendit tonë në të gjitha aspektet, si në drejtim të ushtrimit të sovranitetit dhe juridiksionit kombëtar, ashtu edhe në drejtim të sigurisë, dobisë ekonomike, politike, sociale, etj.

Në këtë kontekst, zgjidhja për ndarjen, përdorimin dhe shfrytëzimin racional, efektiv dhe në mënyrë sa më të drejtë e të barabartë të hapësirave detare dhe burimeve të tyre me Republikën e Greqisë, duhet të vijë përmes një emëruesi të përbashkët midis dy vendeve.

Theksoj, se është e detyrueshme që çdo zgjidhje të respektojë parimet e Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, detyrimet e vendosura për zbatim nga Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 15, datë 15.04.2010, kuadri ligjor i brendshëm, aktet ndërkombëtare ku Shqipëria është palë, si dhe duke patur parësor interesin shtetëror.

Nga shqyrtimi i kërkesës së paraqitur, për Autorizim negociatash me palën Greke, konstatohet se;

1. 1.      Kërkesa nuk përkufizon qartë objektin e negociatave për të cilin kërkohet Autorizim për Plotfuqi.

Shkresa nr. 2428 prot, datë 13.02.2018, që në “Lëndë”, është e paqartë, pasi sipas saj objekti është “Përcillet kërkesë për autorizim negociatash me palën Greke” dhe ky përkufizim nuk parashikon, se cili është objekti konkret për të cilin kërkohet Autorizim për Plotfuqi dhe nuk reflekton detyrimet që rrjedhin nga Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 15, datë 10.04.2010.

Së pari, duhet evidentuar se kjo kërkesë është e përbërë gjithsej nga një kërkesë e vetme (gjithsej 4 – fletë) dhe nuk përmban asnjë dokument shoqërues apo shpjegues bashkëlidhur.

Nga shqyrtimi tërësor i kërkesës rezulton se ajo nuk shpreh në mënyrë të qartë dhe eksplicite titullin e marrëveshjes dhe objektin konkret për të cilin shteti shqiptar kërkon të hyjë në negociata zyrtare me shtetin grek.

Përcaktimi i saktë dhe pa asnjë ekuivok i titullit të marrëveshjes dhe objektit të negociatave, në proceset e diskutimeve negociuese ndërkombëtare me qëllim lidhjen e një marrëveshjeje të kësaj natyre është kushti themelor që duhet të plotësohet, dhe mbi të cilin lëshohet Autorizimi për Plotfuqi nga Presidenti i Republikës.

Vetëm duke përcaktuar objektin e saktë të negocimit, grupi negociator legjitimohet për të zhvilluar diskutime brenda objektit të tij.

Në pjesën hyrëse të shkresës citohet se :

“Delitimimi i hapësirave detare me fqinjët nëpërmjet marrëveshjeve dypalëshe mbetet një çështje e rëndësisë prioritare për vendin tonë”.

Ndërkohë në faqen 3 të kërkesës suaj, parashtrohet se:

“Delitimimi i hapësirave detare është përfshirë dhe në paketën e çështjeve të hapura mes dy vendeve të diskutuara në kuadrin e mekanizmit dypalësh”….  “Nisur nga sa më sipër me palën greke është rënë në parim dakord për të negociuar një marrëveshje të re për të delitimuar hapësirat detare sipas një ndarjeje të drejtë për palët. Diskutimet e deritanishme për çështjen e delitimimi të hapësirave detare nevojitet të konkretizohen me negociata mes palëve”.

Në paragrafin e fundit të faqes 3 të kësaj kërkese parashtrohet se :

“Synimi i negociatave teknike me palën greke do të jetë:

• Negocimi dhe finalizimi i një marrëveshje të re për delitimimin e të gjitha hapësirave detare të përcaktuara për të Drejtën e Detit me koordinata gjeografike; Detin Territorial, Zonën Ekskluzive Ekonomike dhe Shelfin Kontinental”.

Në lidhje me këtë që ju citoni, gjithçka që është vlerësuar nga qeveria se duhet të negociohet nuk mundet që t’i kërkohet autoritetit më të lartë, duke përdorur terma të tillë si “synim”, por qartësisht sipas Kushtetutës dhe ligjeve, kërkesa për Autorizim duhet të jetë e shprehur ekzaktësisht mbi titullin e marrëveshjes dhe objektin e saj.

Për më tej në kërkesën për Autorizim për Negocim, do të duhej të përfshiheshin edhe hartat analoge dixhitale, si instrumente negociuese teknike parësore që pasqyrojnë realitetin gjeografik të hapësirës që delimitohet.

Në paragrafin e parafundit të faqes 4 të kërkesës suaj, citohet edhe një fakt tjetër, ku ju parashtroni se :

“Arritja e marrëveshjes do të shërbente paralelisht dhe për plotësimin e kuadrit ligjor ndërkufitar tokësor me lidhjen e Marrëveshjes për Piramidat Kufitare dhe Marrëveshjes për Zgjidhjen e Incidenteve Kufitare të cilat janë kërkuar për dekada me radhë nga pala jonë, por që nuk kanë patur reagim pozitiv të palës Greke. Kjo paketë marrëveshjesh do të zgjidhte njëherë e mirë problematikat ndërkufitare mes dy vendeve dhe do të rrëzonte çdo lloj pretendimi territorial që mund të ekzistojnë në të dy vendet”.

Lidhur me këtë paragraf të letrës suaj, të sqarohet qartë se për çfarë pretendimesh konkrete territoriale bëhet fjalë?, cila palë i ka shfaqur ato, në ç’mënyrë, në çfarë kohe, dhe a ka qenë kjo çështje objekti i diskutimit eksploratore diplomatike që janë realizuar përpara paraqitjes së kërkesës për negocim dhe kërkohet që nga ju me prioritet të vihet në dispozion të Presidentit të Republikës, i gjithë informacioni që dispononi në lidhje me këtë çështje?

Për më tepër, nga shqyrtimi tërësor dhe analitik i objektit të kërkesës, konstatohet se janë të paqartë elementët konkret të objektit të negocimit.

Gjykata Kushtetuese në pikën 82.3, ka përcaktuar një detaj të rëndësishëm që ndikon në përcaktimin e objektit konkret të negocimit.

Gjithashtu është i paqartë objekti i negocimit, edhe sa i takon pjesës ku puqen hapësirat detare ndërmjet tre shteteve (Itali-Greqi-Shqipëri), pasi kjo mund të kapërcente kufijtë e këtij autorizimi negocimi dypalësh.

Si konkluzion, përcaktimi i qartë i objektit të negocimit dhe vënia në jetë e detyrës së marrë nga grupi negociator që formalizohet në aktin e Autorizimit për Plotfuqi që Presidenti i Republikës lëshon nëpërmjet delegimit është një kërkesë e qartë e neneve 3, 4, 7 dhe 92/ë, të cilat shpjegohen gjerësisht në mënyrë shteruese në Vendimin nr. 15/2010, të Gjykatës Kushtetuese ku ndër të tjera në pikën, 37, përcaktohet se :

“37.Gjykata çmon se qëllimi i plotfuqisë është dhënia e autorizimit nga organi kompetent për të biseduar me palën tjetër për çështje që caktohen shprehimisht në objektin e plotfuqisë.Përfaqësuesit e shtetit që pajisen me plotfuqi janë të autorizuar të bisedojnë vetëm për aq sa është përcaktuar në mandatin e dhënë për përfaqësim. Në çdo rast, negocimi dhe lidhja e marrëveshjes duhet të bëhet brenda kufijve të përcaktuar në plotfuqinë e dhënë nga organi kompetent. Në këtë mënyrë, për çdo ndryshim, shtesë apo zvogëlim të objektit të negocimeve, përfaqësuesit e shtetit shqiptar janë të detyruar të kërkojnë marrjen e një plotfuqie të re ose ndryshimin, shtesën apo zvogëlimin e objektit të plotfuqisë së dhënë, duke respektuar parimin e shtetit të së drejtës”.

Në përfundim, duke iu referuar standardit Kushtetues, të hierarkisë së zbatimit të normës, parashikuar në nenin 4, dhe 116 pika 1 të Kushtetutës, dhe mbështetur në parashikimet e pjesës arsyetuese të Vendimit nr. 15/2010 të Gjykatës Kushtetuese, në krahasim me çfarë parashtrohen në kërkesën Tuaj, rezulton se nuk është përcaktuar qartë objekti i kërkimit për negocim për të cilin i kërkohet Presidentit i Republikës Autorizim për Plotfuqi.

Objekti i saktë i tagrit të përfaqësimit që do të delegohet duhet të  jetë i specifikuar në këtë akt që Presidenti i Republikës duhet të lëshojë, dhe mbi të cilin grupi negociator i mandatuar duhet të veprojë gjatë negociatave.

Paqartësia e objektit konkret të negocimit për të cilin kërkohet Autorizim për Plotfuqi nga Presidenti, evidentohet edhe më tepër, pasi kërkesa e paraqitur nuk është e shoqëruar as me tekstin e projekt-marrëveshjes dhe as relacionin shoqërues, kërkesë kjo e nenit 6, pika 3, germa “c”, të ligjit nr.43/2016 “Për marrëveshjet ndërkombëtare në Republikën e Shqipërisë”, ku citohet se:

 “c) në rastet e përmendura në shkronjat “a” dhe “b”, të kësaj pike, kërkesa për lëshimin e plotfuqisë i drejtohet autoritetit kompetent për lëshimin e autorizimit nga institucioni që ka iniciativën për lidhjen e marrëveshjes, të shoqëruar nga teksti i projektmarrëveshjes dhe një relacion shpjegues.”

Për më tepër, në kërkesën e paraqitur për autorizim negociatash me palën Greke, në faqen 3, citohet se :

“Prej vitit 2014 e deri më sot janë zhvilluar disa diskutime eksploratore, në nivel diplomatik me palën greke për zgjidhjen e kësaj çështjeje…”.

Në përgatitjen e qëndrimeve të palës sonë për këtë çështje janë mbajtur parasysh parimet e Konventës për të Drejtën e Detit, vendimi i Gjykatës Kushtetuese, legjislacioni ynë i brendshëm për kufijtë detar dhe analiza e brendshme”.

Nga sa më sipër, konstatohet aktivizimi edhe i instrumenteve të karakterit teknik përveçse politik në fazën përgatitore që i paraprijnë hyrjes në negociata, e për rrjedhojë dhe kërkesës për pajisjen me Autorizim për Plotfuqi.

Ndaj, është e nevojshme që dokumentet që shoqërojnë kërkesën tuaj, të përcillen pranë institucionit të Presidentit dhe të përmbajnë edhe një informacion shterues mbi materialet apo minutat e diskutimeve eksploratore me palën greke si dhe në mënyrë të veçantë analiza e brendshme e bërë nga Ministria e Punëve të Jashtme lidhur me këtë çështje, si dhe personat dhe funksionet e tyre, që e kanë kryer këtë analizë.

Si përfundim, nga sa konstatohet më sipër në lidhje me objektin e saktë të negocimit, Presidenti i Republikës, konkludon se:

–      Të qartësohet në mënyrë të mirëpërcaktuar objekti i kërkesës për negocim, duke përmbushur të gjitha mangësitë e konstatuara, si dhe të paraqiten informacionet shtesë të kërkuara.

1. 2.            Në kërkesën e paraqitur lidhur me përbërjen e grupit negociator referohet se:

 “Pas autorizimit Tuaj, do të ngrihet me Urdhër të Kryeministrit Grupi Negociator”, i cili do të negociojë marrëveshjen e re me palën Greke. Në këtë grup negociator të përfshihen përfaqësues nga Ministria e Mbrojtjes, Forca Detare, Institucioni i Gjeografisë dhe Infrastrukturës Ushtarake, Ministria për Evropën dhe Punët e Jashtme, Ministria e Infrastrukturës, Agjencia Kombëtare e Burimeve Natyrore, Shërbimi Gjeologjik Shqiptar, Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, Ministria e Mjedisit dhe Ministria e Brendshme”. 

Në lidhje me këtë çështje, Gjykata Kushtetuese në Vendimin nr. 15/2010, në pikën 36, ka përcaktuar qartë se:

“36. Presidenti i Republikës është përfaqësuesi më i lartë i shtetit shqiptar në marrëdhëniet me jashtë, në kuptim të nenit 86/1 të Kushtetutës dhe ka autoritetin për të lidhur marrëveshje ndërkombëtare si përfaqësues legjitim i shtetit, sipas nenit 92/ë të Kushtetutës. Nga kjo rezulton se, ose ai vetë duhet të kishte marrë pjesë në lidhjen e marrëveshjes ose, nëpërmjet plotfuqisë, duhej të kishte autorizuar grupin negociator për këtë qëllim.”

Mbështetur në parashikimet e nenit 92/ë, të Kushtetutës, dhe Vendimit të Gjykatës Kushtetuese nr.15/2010, në të cilin është qartësuar mënyra se si Presidenti e ushtron të drejtën për lidhjen e marrëveshjeve ndërkombëtare konstatohet se :

–      Përbërja e grupit negociator sa i takon institucioneve të përfshira nuk është e plotë, dhe

–      Mungesa e përcaktimit nominal të delegacionit krijon hapësirë që të mos përmbushë standardet për nivelin e njohurive të kërkuara apo, nuk jep garancitë e nevojshme për integritetin moral dhe profesional për të marrë pjesë në negociata kaq të rëndësishme për shtetin shqiptar.

Nga sa më sipër, rezulton se;

Së pari, grupi negociator që do të realizojë negociatat, duhet të përfaqësojë ekspertizën më të thelluar dhe më të mirë profesionale në të gjitha fushat në interes të negocimit, me qëllim që niveli i përfaqësimit të Shtetit Shqiptar dhe mbrojtja e interesave të tij të realizohet në lartësinë e kërkuar nga interesat e vendit.

Në funksion të realizimit të objektivave të negocimit dhe të ekspertizës, do të duhet të merret në konsideratë dhe pjesëmarrja e përfaqësuesve të institucioneve të tjerë veç atyre të cituar në kërkesë të tilla si Akademisë së Shkencave, Agjencisë së Informacionit Gjeohapësinor (ASIG), Universitetit të Tiranës, Akademisë së Albanologjisë, Institutit të Arkeologjisë, Ministrisë së Drejtësisë, Ministrisë së Kulturës, etj.

Së dyti, kërkesa për dhënien e Autorizimit për Plotfuqi, siç rezulton nga kërkesat e Kushtetutës, Vendimit nr.15/2010 të Gjykatës Kushtetuese, ligjit nr. 43/2016, por edhe nga praktika tashmë e konsoliduar në këtë drejtim, duhet të përcaktojë qartë se cila do të jetë përbërja nominale e grupit negociator, pra jo vetëm me emërtesat e institucioneve, por dhe emrat konkret të personave dhe funksionet dhe profesionet që ata përfaqësojnë.

Në kërkesë nuk përcaktohet se kush do të jetë personi që do të udhëheqë Grupin Negociator, gjë që është tepër e rëndësishme nisur nga përvoja jo pozitive në të kaluarën.

Kërkesa për pajisjen me autorizim, duhet të shoqërohet detyrimisht me listën nominale të emrave konkret përbërjes të grupit negociator, shoqëruar me CV përkatëse, që do të krijonte mundësinë e vlerësimit të përmbushjes së kritereve të integritetit moral dhe profesional që krijojnë besimin tek Presidenti i Republikës, për t’i dhënë besimin që ta përfaqësojnë atë në këto negociata.

Për nga rëndësia e kësaj marrëveshjeje dhe njohuritë e veçanta që kërkohen në këtë fushë, Presidenti i Republikës nuk është informuar nëse, deri në këto momente, është këshilluar ekspertizë e jashtme dhe nëse synohet të merret një e tillë gjatë procesit të negocimit për këtë marrëveshje.

Për sa më sipër, në formën e paraqitur, kërkesa lidhur me grupin negociator dhe përbërjen e tij është jo e plotë dhe e pabazuar në Kushtetutë, Vendimin nr.15/2010 të Gjykatës Kushtetuese, praktikës së mëparshme.

Plotësimi i mangësive të konstatuara  në lidhje me grupin negociator dhe përbërjen e tij është kusht i domosdoshëm në vlerësimin e kërkesës për pajisjen me Autorizim për Plotfuqi.

1. 3.      Çështja e standardeve dhe metodologjisë të përdorshme për negocim.

Në kërkesë fq 2-3, parashtrohet se:

• Delimitimi i vitit 2009 ishte rezultati më minimal që mund të arrinte vendi ynë me Greqinë;
• Nevojitet lidhja e një marrëveshjeje të bazuar në një parim të ri delimitimi.Parimi i barazlargësisë shërben si pikënisje për korrektimin e vijës delimituese në favor të palës sonë. Për këtë qëllim nevojitet aplikimi i parimit barazlargësi me korrektim;
• Delimitimi i ri duhet të sjellë përfitim në hapësirat detare të Shqipërisë. Përfitimi në hapësirën e Detit Territorial, do të ishte më i favorshëm sepse në këtë hapësirë detare ushtrohet sovranitet i plotë në det, tabanin e detit dhe hapësirën ajrore mbi të, ndërsa në Shelfin Kontinental dhe ZEE vendi ynë do të përfitonte zgjerimin e të drejtave sovrane (shfrytëzim burimesh që ekzistojnë në këto hapësira, por jo sovranitet të plotë).

Lidhur me sa më sipër, bazuar dhe në pikat 82.1, 82.2, 82.3, 82.4, 86, 90, 92, 95, 96  dhe 98 të Vendimit të Gjykatës Kushtetuese nr.15/2010, kërkesa e paraqitur do të duhej të shoqërohej me përcaktimin e qartë se në cilën pjesë të hapësirës detare të vijës së delitimit do të përdoret parimi i barazlargësisë strikte dhe ku parimi i barazlargësisë me korrektim, duke saktësuar gjithashtu se cilat janë momentet konkrete që kërkojnë negocim dhe janë objekt i mosmarrëveshjeve ndërmjet palëve.

Përmbushja e kësaj detyre do të qartësonte objektivat, metodologjinë dhe parimet që do të përdorte grupi negociator, për përcaktimi e një kufiri detar në përputhje me Konventën e OKB-së mbi të Drejtën e Detit, praktikën Ndërkombëtare, Kushtetutën, vendimin nr.15/2010 të Gjykatës Kushtetuese dhe mbi të gjitha në interesin më të mirë të Shqipërisë.

Saktësimi i hapësirës konkrete detare të përdorimit të parimit të “Ekitesë”, është thelbësor për arritjen e një marrëveshje të drejtë siç ka arsyetuar Gjykata Kushtetuese në vendimin e saj nr.15/2010.

Presidenti i Republikës vlerëson se;

Në përputhje me Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë, detyrimeve të vendosura për zbatim nga Vendimi nr.15, datë 15.04.2010, të Gjykatës Kushtetuese, kuadrit të brendshëm ligjor, akteve ndërkombëtare ku Shqipëria është palë dhe në interes parësor shtetëror, përmbushja e kritereve, kërkesave, të parashtruara e të konstatuara më sipër, përbën domosdoshmëri kushtetuese për marrjen e vendimit për pajisjen me Autorizim për Plotfuqi, të kërkuar me shkresën nr. 2428 prot, datë 13.02.2018.

 ILIR  META

Nga Ilirian Agolli/VOA/

Veprimtarë e protagonistë të ngjarjeve të viteve 90, historianë e politikanë morën sot pjesë në një konferencë mbi 27 vjetorin e rrëzimit të monumentit të diktatorit Enver Hoxha.

Ish-presidenti i Republikës, Sali Berisha, tha në konferencën e organizuar nga Fondacioni Konrad Adenauer, se rrëzimi i monumentit ishte ngjarja më kulmore e fundit të diktaturës.

Ai tha se diktatura komuniste e Ramiz Alisë vrau dhe burgosi shqiptarët deri ditën e fundit.

“Diktatura e dytë ishte ajo e mjerimit e ndërtuar qëllimisht nga diktatori Enver Hoxha, por diktatura e tretë ishte kulti i individit. Sot është jashtë imagjinate ajo periudhë e errët” – tha zoti Berisha.

Ai tha se kulti i Enver Hoxhës ishte qëllimi kryesor i lëvizjes antikomuniste, ndaj mjediset universitare u kërkua të zbrazeshin nga bustet dhe fotot e diktatorit.

“Lëvizja studentore u mbështet nga sindikatat dhe qytetarët. Atë ditë Ramiz Alia dha urdhër në një mbledhje ushtarake që të qëllohej mbi protestuesit. Kjo është e vërteta, që urdhëri u dha, por mbetet në meritën e atyre që nuk qëlluan mbi qytetarët” – tha zoti Berisha.

Ai tha se Neritan Ceka shmangu një gjakderdhje, kur bindi protestuesit, që të mos shkonin drejt Bllokut të zbrazur të udhëheqjes komuniste.

Qytetarët ishin të vendosur të rrëzonin kultin e diktatorit Enver Hoxha dhe e arritën këtë, tha ai.

Diplomati dhe publicisti Besnik Mustafaj solli detaje nga 20 shkurti 1991, dita kur mijëra qytetarë u bashkuan në sheshin Skënderbej dhe rrëzuan monumentin e diktatorit Enver Hoxha.

“Zyra ime e gazetarit ishte shumë pranë sheshit dhe kjo më ndihmoi të raportoja shpejt një ngjarje mjaft të rëndësishme” – tha zoti Mustafaj, dikur bashkëpunëtor i agjencisë AFP.

Ai tha se atë ditë gjithë Qyteti Studenti ishte në shtetrrethim dhe mijëra ushtarë e oficerë kontrollonin hapësirat në kryeqytet.

“Ishte frikë e madhe dhe po aty ishte trimëri e madhe dhe njerëzit e vranë frikën, ndërsa lajmi e tejkaloi izolimin e Shqipërisë” – tha zoti Mustafaj.

Më tej e mori fjalën drejtori i “Zërit të Amerikës” për divizionin e Euro-Azisë, dr.Elez Biberaj. Ai kujtoi një mori detajesh nga mbulimi i atyre ngjarjeve të rëndësishme kur drejtonte radion “Zëri i Amerikës” në gjuhën shqipe. Zoti Biberaj ritransmetoi në sallë me zëra disa pjesë nga intervistat e transmetuara nga “Zëri i Amerikës” me personalitete të kohës si Ismail Kadare, Rexhep Qosja, Sali Berisha, Napoleon Roshi dhe studentëve drejtues të grevës së urisë si Arben Lika dhe studente e qytetare të thjeshta.

Radio “Zëri i Amerikës” ishte e vetmja media e rëndësishme ndërkombëtare, që mbuloi nga afër lëvizjen demokratike studentore në kapërcim të viteve 1990-1991, dhe ndikoi në rrjedhën e ngjarjeve me një mori lajmesh dhe intervistash me protagonistët e zhvillimeve.

Ismail Kadare tha në intervistën për “Zërin e Amerikës” atë ditë: “I bëj thirrje Presidentit Ramiz Alia që të mos dëgjojë këshilltarët e tij të këqij, por të dëgjojë zërin e studentëve shqiptarë. Ata e duan Shqipërinë më shumë se këshilltarët e keqij. Në qoftë se Presidenti Ramiz Alia dëshiron që bota përparimtare ta përkrahë aksionin e tij të pajtimit kombëtar e të demokracisë, në qoftë se ai e dëshiron më të vërtetë këtë pajtim, e unë shpresoj se është kështu, ai duhet të mbledhë mendjen njëherë e përgjithmonë se përpara interesave të Shqipërisë e të shqiptarëve s’mund të qëndrojë asgjë dhe askush, asnjë doktrinë, asnjë emër, asnjë parti, e asnjë shef partie. Shpresoj shumë që zëri i arsyes të dëgjohet në Shqipëri”.

Studiuesi Elez Biberaj theksoi se sot “27 vjet pas rrëzimit të monumentit të Hoxhës, shqiptarët ende nuk e kanë lënë pas të kaluarën e tyre të errët komuniste dhe ende nuk i kanë kapërcyer traumat që la pas regjimi i Enver Hoxhës. Paaftësia për të arritur në një konsensus për trashëgiminë e Hoxhës ka prodhuar konflikte të thella, polarizim të shoqërisë dhe debate të pafundme rreth kujtesës historike të Shqipërisë. Asnjë qeveri pas-komuniste nuk ka kërkuar falje për krimet e regjimit të Hoxhës” – tha zoti Biberaj.

Ai tha që megjithë natyrën shtypëse të regjimit të Hoxhës, shqiptarët kanë një qëndrim të paqartë rreth figurës së Hoxhës, vazhdojnë të jenë në konflikt për të dhe ndeshen me vështirësi kaq të mëdha për ta diskutuar pa pasion trashëgiminë e tij.

“Prirja mbizotëruese në vitin 1991, që dënonte krimet e së kaluarës komuniste të vendit, përgjithësisht është zëvendësuar nga një frymë alternative që nxjerr në pah rolin e Hoxhës gjatë luftës, vlerëson arritjet gjatë sundimit të tij, por pa dënuar me vendosmëri terrorin e ushtruar nga Hoxha dhe arrihet deri aty sa të vendosë në mënyrë të pamoralshme shenja të barazisë mes qëndrimeve komuniste dhe anti-komuniste” – tha zoti Biberaj.

Ai theksoi se kujtesa e krimeve të Hoxhës nuk është më pjesë e rëndësishme e debatit publik, se ajo është lënë mënjanë dhe se me ikjen e brezave të vjetër, ekziston rreziku që kjo kujtesë gradualisht të fshihet.

“Ndoshta kjo gjendje është pasqyrë e përpjekjeve të vështira të Shqipërisë drejt gjetjes së rrugës për një demokraci të konsoliduar dhe të qëndrueshme. Por shqiptarët dhe elitat e tyre kanë një përgjegjësi morale të përballen publikisht dhe të dënojnë çmenduritë e së kaluarës komuniste dhe të përpiqen të kapërcejnë traumat e lëna pas nga regjimi i Hoxhës. Është me rëndësi që kujtesa të mbijetojë, në mënyrë që aspekte të asaj periudhe të tmerrshme, të mos përsëriten kurrë më” – tha zoti Biberaj.

*Historiania e njohur: Kosovës duhet t’i ndryshohet emri, këtë emër ia la Rusia/

Historiania shqiptare Elena Kocaqi ka propozuar që Kosovës t’i ndërrohet emri dhe t’i bëhet Dardani. Kocaqi, propozimin e saj e ka justifikuar duke dëshmuar se emri “Kosovë” është sllav./

Kosovës, sipas saj i ishte vendosur ky emër nga osmanët me insistimin e rusëve, në emër të pansllavizmit.Ajo ka dhënë edhe një regjistër të emrit “Kosovë” që gjendet nëpër shumë shtete sllave.
Një propozim të njëjtë e kishte dhënë edhe politikani e veprimtari i ndjerë Arbën Xhaferi.
Ky është shkrimi i plotë i Kocaqit:

DARDANI dhe jo Kosovë/

Emri Kosovë është një emer sllav qe u vendos krahinës shqiptare Dardane, nga Osmanët me insitimin rus në emër të pansllavizimit, në fillim të shekullti te XIX dhe nuk ka asnjë lidhje me shqiptarët. Ky emër është sllav dhe në botën sllave ka mbi 20 emra vendesh Kosove, te cilat listohen me poshte. Kosova, duhet te quhet Dardani sepse,

1- Dardani është një emër historik shqiptar dhe tepër i vjetër qe po ti referohemi mitit Dardani është djali i Pellazgut me princeshën Atlantidase Elektra.

2- Emri Dardan dhe Dardanët dalin që në betejen e Kadeshit në 1272 para eres sonë. Pra është një emër i dokumentuar prej 3290 vjetësh, ndërsa Kosovë është një emër sllav pa asnje lidhje me shqiptarët, i vendosur në shekullin e XIX, nga rusët për të ngritur pretendimet serbe mbi një territor që gjasme ishte serb për shkak të emrit. Dardani është emri më i vjetër Ilir i dokumentuar.

3- Dardani është quajtur Troja, nga ku Dardani nga Ballkani ka pas shkuar në Troj qe njihet një nga qyterimet me të lavdishme të botës.

4- Dardan ishte Ene Dardanidi qe themeloi Romën

5- Dardan ishte Briti që themeloi Londrën dhe Anglinë nga linja e Ene Dardanidit

6- Dardan ishte Konstandini i Madh perandori i Romës, Justinian i Madh perandori i Bizantit e shumë të tjerë.

Te kesh një emër kaq te madh dhe kaq te lavdishëm dhe te mbash nje emër sllav per emërtim shteti dhe tash me ca disa të çmendur e anti-shqiptare ti quash shqiptarët komb kosovar, është jo vetem teori serbe dhe pan sllaviste qe synon ngadal ngadal te largoi shqiptarët nga etnia e tyre, gjë që Serbi se beri dot as me zjarr e hekur, por një teori qe bie ndesh me te vërtetën historike. Nëse ky emer do vazhdoj të perdoret, Serbia do te pretendoj gjithmon qe ai vend edhe nga emri i perket asaj, paçka se ky emer eshte vendosur artificialisht nga ambasadori rus në Stamboll.
Ta fillojme nga vetja qe te mos perdorim ne statuset ne facebook emërin Kosovë por Dardani. Une e kam filluar qe para 9 vitesh kur i vura emrin djalit tim Dardan. Pastaj te imponohet ndryshimi politike. Edhe nese do ketë një bashkim të Dardanisë me Shqipërinë, krahina duhet ta ruaj emrin, ashtu si Maqedonia dhe Epiri shqiptar, pasi keto jane tre emërat më te lavdishëm ne historinë botërore qe ju perkasin vetem shqiptarëve dhe ua kane vjedhur te tjerët dhe me e keqja nga të gjitha po ja mohojme vetes.
1-Vendbanime sllave me emrin Kosove si me poshtë.
Belarus:”Kosovo”
Bosnia and Herzegovina: “Kosova”
Bulgaria: “Kosov”, “Kosovo” = 3 vendeCroatia: “Kosovo”
Czech Republic: “Kosov” . “Kosova Hora”
Estonia: “Kosova”
Macedonia: “Dolno Kosovrasti” “Kosovo”
Poland: “Kosóë Lacki”
Russia: ka kater vende “Kosov”, “Kosovka” , “Kosovo”
Slovakia:”KoKošovce”
Slovenia: “Kosovo” (Ljubljana (Kosovo Polje))
Ukraine: “Kosov” “Kosovka” “Kosovscyna”
Shqiptarët ka ardhur koha të mbajnë identitetin e tyre të vërtet.(Gazeta Express)