Quantcast
Channel: Dielli | The Sun
Viewing all 1886 articles
Browse latest View live

GJENOCIDI SËRB NDAJ SHQIPTARVE I TREGUAR NGA VETË SËRBËT (1912-1913)

$
0
0

Dëshmi e fakte të kohës/

Shkruan: Ilia S. KARANXHA /Firence-Itali/

Të flasësh sot për Leon Trockin shumë shqiptarve  do t’u ngjalleshe  një farë nervozizmi. Kush cilësohej trockist duhej t’i linte lamturën kësaj bote mbas ai simbolizonte kundërshtarin dhe disidentin e parë ndërkombëtar kundra ideve dhe formave të qeverisjes  diktatoriale të Leninit dhe më pas të Stalinit. Praktikisht një nga figurat më të uryera të regjimit komunist shqiptar i cili nuk pati ndonjë rehabilitim as  pas përmbysjes të regjimit komunist.

Nuk njiheshin shkrimet e Trockit e kështu ishte mjaft e lehtë t’i shkarkoje  mëkat të bëra e të pa bëra. Sidoqoftë këtu nuk do të kapim ndonjë aspekt të teorive marskiste -leniniste aq të pa dëshirura sot nga një masë e madhe shqiptarësh. Por me gjithëkëtë  na duhet të themi se arsyet e urejtjes  nuk kanë qënë vëtëm  antistalinizmi i Trockit por edhe qëndrimi i tij kundra shovinizmit të shteteve ballkanike e në veçanti kundra Sërbisë në raport me shqiptarët.  Kush e urente dje për motive e nga pozicione të ndryshme është i lirë ta urejë edhe sot se në fund të fundit ai nuk u nis të shkruante ndonjë gjë në favor të shqiptarve apo për të përkrahur shqiptarët por thjesht për të treguar realitetin e atyre luftrave mëse kriminale kundra popullsish civile.

Trocki si një korespondent gazetar ka shëtitur vëndet e ndryshme pjesmarse në luftrat ballkanike(1912-1913)  dhe me sytë e tij por edhe nga dëshmitarë të drejtpërdrejtë në ato ngjarje  na ka trasmetuar ndodhi  me të vërtetë rënqethëse  të kryera nga kriminelë  ordinerë sërbë të inkuadruar rregullisht në ushtërinë qeveritare dhe me porosi të qeverisë për shfrosjen  dhe shpërnguljen e shqipatrve.

Nga një luftë tek tjetra krimet përsëriteshin dhe fshiheshin. Nga një epokë tek tjerta ndryshojnë mjetet e dhunës por qëndrimi shovinist sërb e dhuna mbetet po ajo këtu e mbi 100 vjet.  Kush i denonconte e pësonte dhe kjo shpinte në shpërbërjen e tretjen e vazhdueshme  të  kombit  e trojeve shqiptare. Duke çmuar faktet e shkrojtura në librin e Leon Trockit shkrimi i më poshtëm do t’u ndihmojë të krijoni një ide  të qartë e të pavarur për politikat sërbe dhe antishqiptare në vite.

(Shkrimi është shkëputur e përkthyer nga vepra: Lev Trocki: Le Guerre Balcaniche 1912-1913. Milano 1999, ff. 146-152 )

Le të mbetet ky shkrim në ballafaqim me shkrimin e mëposhtëm  që qarkulloi sot në rjetin socila ku në një luftë me karakter ekspansionist-etnik e politik nuk meret vesh se kush është viktima dhe kush janë  kriminelët. Por duket se në Evropë fiton ai që bërtet më shumë jo kush ka të drejtë më shumë.

http://preshevajone.blogspot.it/2014/03/skandaloze-tekst-antishqiptar-do-tju.html

Firenze 16.III.2014

PËRTEJ PERDHES

(Krimet e shovinizmit)

(Kjo që do të vazhdojë, është pothuajse fjalë për fjalë (e kam shkrojtur nën  diktimin), tregimi i një prej miqve të mij sërbë.)

  Gjatë luftës pata mundësinë, nuk di të them se me dëshirë apo pa dëshirë, të vizitonja Shkupin, pak ditë pas betejës të Kumanovës. Acarimi  me të cilën  në Beograd kishin  pranuar kërkesën time për një lejë  dhe pengesat artificiale  që më parashtroheshin  nga Ministria e Luftës  më kishin bërë të nuhasnja se zotërinjtë që drejtonin ngjarjet luftarake nuk e kishin ndërgjegjen e pastër dhe ngjarjet që po ndodhnin aty poshtë korespondonin shumë pak me të vërtetat zyrtare të komunikatave qeveritare. Përshtypja, apo më mirë parandjenjat, u përforcuan nga takimi i favorshëm në tren, në Nish, me një oficer që ishte duke shkuar në Shkup me një mison nga shtabi i përgjithshëm.  

Ky oficer, një burrë i drejtë dhe i ndershëm që e njihnja prej kohësh, kur mori vesh se isha duke shkuar në Shkup me një lejë të regullt, nuk mundi dot të përmbante  mospëqimin e tij. I shpëtoj të theshte se në se nuk do të kisha ndonjë çështje urgjente  të mos e bëja atë udhëtim në  Shkup,  duke shtuar se autoritetet e Beogradit nuk e dinin atë që ne bënim dhe duhet ti ndalohet  “të huajve” që të udhëtojnë në  Shkup. Me të mbritur në Vranjë, në kufiri sërb, oficeri,  e pa  se nuk kisha ndruar mëndjen. Atëhere  ndroi tonin e bisedës, mërmëriti disa fjalë të pakuptueshme   dhe kërkoj të më pregatiste nga përplasja me gjëndjen e Shkupit. “Janë gjëra të papëlqyeshme, por fatkeqësisht të pa evitureshem ” më tha në thelb. Vërejtjet e bashkëbiseduesit tim përmëndnin, mes të tjerave, e më duket  bile edhe e natyrshme, “çështjet e Shtetit”. Të gjithë këto më bënë akoma më shumë me mëdyshje. Me sa duket,  mendova, krimet, për të cilat një farë ekoje  kishte mbritur edhe  në Beograd, nuk ishin episode  aksidentale, të vetmuara e të jashtëzakonshme përndryshe një oficer i nderuar nuk  kishte pse t’i justifikonte si “çështje të Shteit” Megjithëatë dikush duhet të ma bënte të ditur. Kush? Autoritetet ushtarake?  Qeveria? Përgjigjia e kësaj  pyetjeve më ardhi shumë shpejt me mbritjen time në Shkup.

Në të vërtetë shumë më parë, përgjatë   kufirit të vjetër sërb, na pllakosë  tmeret. Ishte pesë e mbasdites, dhe ishim duke u afruar në Kumanovë; dielli po perëndonte dhe ishte duke u erësuar. Mirëpo sa më shumë që qielli erësohej aq më shumë shquheshin  vezullimet e zjarreve. Rrethe rrotull nesh  gjithçka ishte në flakë. Fshatra të tëra shqiptare ishin shndruar në grumbuj shkrumbi të ndezura – afër edhe larg, bile edhe ngjitur me strukturat e mëdhaja të hekurudhës. Ishte e para, e drejtpërdrejtë,  shfarosje  e vërtetë reciproke e qënieve njërzore të cilat unë kurrë nuk i kisha parë në  luftë.  Banesa,  pasuri të grumbulluara nga baballarët, gjyshrit dhe stërgjyshrit ishin duke u kthyer në hi. Në monotoninë e saj flakëruese kjo skenë na shoqëroj për gjithë udhëtimin deri në Shkup.

Arrtiëm në orë dhjetë të mbrëmjes. Kur zbrita nga vagoni i kafshëve në bordin e të cilit kisha udhëtuar, mbi qytet mbretëone heshtja, rrugëve nuk dukej frymë e gjallë. Vetëm përpara stacionit, kishte një grup ushtarësh perej të cilëve dëgjohej  zërri dërr-mërr i një  pijaniku. Pasagjerët e tjerë që zbritën nga treni u larguan nëpër rrugët e tyre dhe unë mbeta mbrapa në stacion i vetëm. Ju afrova grupit. Katër ushtarë me bajoneta të ngritura rrethonin dy të rinj shqiptarë me kapelën e bardhë në kokë. Një nënoficet i pirë, një komitaxhi (çetnik), mbante në njërën dorë një kamë (shpatë meqedonase) dhe në tjetrën jë shishe me konjak. Nënoficeri i urdhëronte:  “Poshtë!” Shqiptarët gjysëm të vdekur nga frika  uleshin në gjunjë: “Lart !” dhe ata ngriheshin. Kjo skenë u përsërit shumë herë. Më pas nënoficeri mes kërcënimesh dhe mallkimesh, ja drejtonte shpatën në fillim në grykë pastaj mbi gjoksin e viktimave. I detyronte ndërkohë të pinin konjak dhe….i puthte.  I dehur nga pushteti, nga konjaku dhe nga gjaku nënoficeri kënaqej e argëtohej me ata si një i poshtër, si një mace rrugësh që lot me një  mi. Kishte të njëjtat teka  të njëjtën psikollogji. Tre ushtarët e tjerë, që nuk ishin të pirë, qëndronin si unjë dhe mbikëqyrnin dy shqiptarët për të mos lejuar që të aratiseshin ose për të penguar çfarëdo lloj përpjekje për rezistencë. Nënoficeri zbavitej me kënaqësitë e tij. “Janë arnautë”  më tha thjesht një nga ushtarët: “Tani do t’i therim”

  I kapur nga tmeri u largova nga grupi. Ishte e padobishme të kërkoje t’i mbroje shqiptarët. Vetëm një fuqi e armatosur  do të kishte mundur t’i shpëtonte ata të dy  nga thonjtë e ushtarve dhe të nënoficerit.  Dhe kjo ndothte përpara stacionit të hekurudhës, pak më parë  se të arinte një tren.    U largova tutje i tmeruar, për të mos dëgjuar ulërimat e dhimbjeve  ose thirjet për ndihmë.

Gjatë rrugës gjithçka ishte  e qetë. Të krijohej ndjenja se ishe në një qytet të braktisur. Qysh më  gjashtë të mbrëmjes të gjitha kangjllat dhe portat ishin të mbyllura. Me rënjen e erësirës komitaxhinjtë bëheshin të papërmbajtur.   Shkallmoni  shtëpitë turke apo shqiptare, e në të gjitha  kryenin të  njëjtat rituale  të grabitjeve dhe të vrasjeve. Shkupi kishte gjashtëdhjet mijë banorë e gjysma e të cilëve shqiptarë e turq. Një pjesë  ishte aratisur por më të shumtit kishin mbetur në Qytet. Dhe çdo natë kishte një lumë gjakderdhjesh.

Para  aritjes time  në Shkup, çdo mëngjez, për dy ditë me radhë, banorët kishin gjetur poshtë urës  kryesore  mbi  Vardar, që do të thotë mu në qëndrën e qytetit, kapica me kufoma. Ishin shqiptarë   me kokën e prerë; disa theshin se që ishin shqiptarë  nga qyteti të vrarë nga komitaxhinjtë, të tjerët  insistonin që kufomat kishin mbritur deri aty të sjellë nga korentet e ujrave . Sidoqoftë ishte e qartë  që ata burra me kokë të prerë nuk ishin vrarë në luftime.

Shkupi pothuaj se është katandisur në një kamp ushtarak. Banorët, myslimanët mbi të gjithë , fshihen dhe nëpër rrugët takohen vetëm ushtarakë. Mes masës të ushtarve shikohen edhe fshatarë  sërbë me prejardhje nga të gjitha anët e Sërbisë. Me pretekstin se  kishin ardhur të takonin të bijtë ose vëllezërit  nëpërmjet fushë Kosovës dhe dalldiseshin në grabitjet. Shkëmbeva disa fjalë me një  treshe prej këtyre çakallve. Kishin ardhur më këmbë që nga Shumadija në qëndër të Sërbisë  dhe kishin përshkuar  gjithë fushën e  Kosovës. Më i riu, me shtat të shkurtër e më pamjen e një kapadaiu, mbureshe se kishte vrarë në Kosovë, me një pushkë automatike dy arnautë. “Ishin katër mirëpo dy aritën të shpëtonin”. Shokët e tij të udhës, fshatarë të  moshuar e me një pamje serioze , konfermuan këtë tregim. “Gjynah – filluan të ankohen – që nuk kemi shumë para me vehte . Këtu ka    qe dhe kuaj të  shumtë- Ushtari, që  merr  një  rrogë prej dy dinarë (shtatëdhjet e pesë kopejka) shkon në fshatin shqiptar më të afërt dhe mer një kalë shumë të mirë. Nga ushtarët mund të  sigurosh dy  dema   bile nga ata  më të mirët për 20 dinarë.”  Nga zona e Vranjës masa e popullsisë zbrisnin nëpër  fshatrat shqiptare dhe kanë vënë dorë mbi gjithçka që mund të rëmbëheshe.  Fshatarsia  ngarkoni  mbi kuriz deri tek portat dhe dritaret e shtëpive shqiptare.

Dy ushtarë që i përkisnin prapavijave të ngarkuar për të çarmatosur Shqiptarët e fshatrave   u   shkëputën nga rradhët. Njëri prej të dyve më pyeti se ku mund ta shkëmbëje një lirë flori.   I kërkova të ma tregonte , me që nuk më kishte ndodhur kurrë të shikoja një monedhë ari turke.  Ushtari shikoj rreth  e rrotull me dyshim   dhe pastaj e nxori lirën nga  çanta. Me një gjest   shumë të qartë më dha të kuptonja se kishte  edhe të tjera brenda çantës, mirëpo nuk deshte që të merej vesh    nga të tjerët. Dhe një lirë turke, siç dihet, vlente njëzet e tre franga.

Tre ushtarë më kaluan pranë dhe më ndodhi që të më zinte veshi  bisedën e tyre. “Nuk kam idenë   se  sa shqiptrë kam vrarë- theshte njëri prej tyre -  mirëpo nuk kishin asgjë që  t’ja vlente barra qiranë për të marë. Pastaj vrava një bula (grua myslimane) dhe i gjeta në trup 10 lira ari.”

Dhe kështu flisnin fare hapur, me një qëndrim krejt indeferent, si për një gjë normale. Njërzit nuk arinin  dot të mernin vesh mbi ndryshimet e mëdhaja të brëndëshme të shkaktuara në pak ditë nga lufta. Ja se deri në çfarë niveli njeriu varej nga kondita të paracaktuara. Në kontekstin e brutalitetetit  të organizuar nga lufta njerzit kafshëzohen pa arritur që ta kuptojnë .

Një skuadër ushtarësh ishte në marshim gjatë rrugës kryesore të Shkupit. Një turk, i pirë e me shumë të ngjarë gjysmë i çmëndur, mallkonte në drejtim të ushtarve. Këta të fundit qëndrojnë, shtyjnë turkun drtejt murit të shtëpisë më të  afërt dhe e vrasin në vend. Skuadra vazhdon pastaj drejt rrugës së vet, duke u imituar nga kalimtarët. Incidenti u mbyll.

Të njëjtën mbrëmje takova në një  hotel një kapter të cilin e njihnja. Reparti i tij kishte qëndruar në Ferizov, një lloj shqiptari i Sërbisë të Vjetër. Kapteri kishte marë si detyrë që të tërhiqte me trupat e tij një top të rëndë, nga të rrethimeve,  nëpërmjet grykave të Koçani-t deri në Shkup. Që këtu , topi duhej të trasportohej deri tek ushtërija që ishte rreshtuar para Adrinapolit.

-E çfarë bën tani mes shqiptarve në Ferizov ? – e pyeta

-Pjek pula dhe vras arnautët. Mirëpo jam bërë derr- shtovi me një të hapur të gojës, duke shoqëruar fjalët me një gjest raskapitës dhe indeferent. – Mes tyre ka pasunarë. Afër Ferizovi hymë në një fshat të kamur, me shtëpi që ngjanin si  kështjella.  U futëm në oborrin e njërës prej këtyre shtëpive. Pronari, një plak shumë i pasur, kishte tre djem. Me që ishin vetëm katër kishin shumë gra. I nxorëm të gjithë jashtë shtëpisë, i vumë në resht e pastaj i therëm  burrat para syve të tyre. Gratë nuk nxorën asnjë  rënkim sikur të mos ju interesonin fare . Na pyetën vetëm ne se mund të hynin në shtëpi  e të mernin gjërat e tyre si gra. I lamë që t’i mernin. Ç’ do njërit prej nesh i bënë nga një peshqesh shumë të shtrenjtë . Në fund i vumë zjarin  shtëpisë.

-Po  përse  përdorët  gjithë atë  brutalitet ? – e pyeta  i skandalizuar  nga tregimi i tij .

-Nuk mund të bëhej ndryshe  dhe pastaj të bëhet zakon.  Desha të thesha që në kohë të tjera  nuk do të  kisha qënë i zoti  të vrisnja një plak apo një të fëmijë të pafajshëm. Kur je në luftë, dihet, komandanti të jep urdhëra  të cilat duhet që t’i zbatosh.  Në fakt si kjo që të tregova kanë ndodhur shumë edhe  së fundi .  Ndërsa tërhiqnim atë topin drejt Shkupit   u takuam me një karocë brenda të cilës  ishin shtrirë  katër  fshatarë  me kuverta të mbuluar deri në mez . E ndjeva menjëherë  erën e jodoformit.  Diçka nuk shkon , mendova. I urdhërova të ndalonin karocën dhe i pyeta se  kush ishin dhe ku shkonin. Bënë gjoja sikur nuk kuptonin sërbishten  dhe nuk u përgjigjën .  Në drejtimin  e karocës ishte një evgjit . Na shpjegoi  se ishin katër shqiptarë  që ktheheshin nga luftimet në Merdar. Kishin mbetur të plagosur në këmbët  dhe po ktheheshin në shtëpi. Ishte gjithçka e qartë.

-Zbrisni – ju thashë atyre. E kuptuan por nuk deshin të zbrisnin  nga karoca. Ç’farë mund të bëja ? Ngrita bajonetën  dhe i vrava që të katërt mbi karrocë.

E njihnja atë burrë. Kishte punuar si kamarjar në Kragujevac. Ishte një djalë pa ndonjë cilësi të veçantë me një natyrë aspak agresive një kamarier si të gjithë. Në atë kohë bile kishte hyrë të bënte pjesë në sindikatat e kamarierve, më duket se për një farë kohe kishte qënë bile sekretari, më pas u largua…e tani  vetëm pas tre javësh që ka filluar lufta  dhe ja se çfarë ishte shndruar.

-Por kështu po veproni  si banditë. Vrisni dhe  vidhni në mënyrë ç’njerzore!  Bërtita  duke ju larguar atij  burri , për të  cilin ndjenja një neveri fizike.Kapteri u duk sikur u drodh i tëri. Ndonjë kujtim i idhur  duhet t’i ketë shkaktuar një ringjallje që përpiqej ta shtypte brenda vetvehtes. Qe kështu pra që u përpoq  të justifikoheshe duke shpallur me ton solemn e të bindur një frazë që hedhte një dritë  akomë më  ogurzezë  nga ajo që kisha parë dhe dëgjuar.

Jo, nuk është e vërtetë. Ne të ushtërisë së regullt i përmbahemi regullave dhe nuk vrasim kurrë persona nën dymbëdhjetë  vjeç. Nuk mund të bëhem garant për komitaxhinjtë, ata janë krejt ndryshe, mirëpo mund të garantoj për ushtërinë.

Kapteri nuk mund të garantonte për komitaxhinjtë. E në të vërtetë ata nuk njihnin asnjë kufizim. Pjesa më e madhe  ishin rekurtuar mes horave, vagabondëve, fundërinat e proletariati dhe  nga llumi i shoqërisë. Kishin shndruar  vrasjet, vjedhjet e dhunën një sport  zbavitës. Veprimet e tyre flasin vetë, deri autoritetet ushtarake u vunë në  vështirësi nga kriminelë gjakatarë në të cilët kishte degjeneruar lufta e çetnikëve dhe morën masa të ashpra. Nuk pritën bile as fundin e luftës por i çarmatosën dhe i dërguan në shtëpi.

Ajri i Shkupit ishte duke ma zënë frymën nuk mundesha dot ta duronja më. Interesi politik dhe kurioziteti intelektual për t’i parë  gjërat me sytë tim ishte zbehur i gjithi, ishte shojtur krejt. Dëshëronja të iknja sa më parë që të ishte e mundur. U gjenda përsëri mbi vagonin e kafshëve duke parë fushat e Shkupi. Ç’farë hapësirash, ç’farë bukurije . Në një vend si ky njerzit do të kishin mundur të jetonin  mirë, e në të kundërt…Por nuk është rati të t’i them ty këto gjëra, ke të njëjtat ide me mua. Një çerek ore më vonë treni doli nga stacioni.  Hodha një sy jashtë.  Dyqind hapa larg nga binarët dallova një kufomë  me një fez (tip i kapelës turke-I.K.) aty anash. Suratin e kishte për tokë, me krahët  të hapura. Pak më tutje, dy ushtarë sërbë nga njësitet që mbikëqyrnin rojet në binarët bisedonin e talleshin duke qeshur.  Një prej të dyve ishte duke treguar kufomën. Nga të gjitha shënjat dukej se kishte qënë vepër e tyre. Dal nga dal po largohesha tutje nga ai vënd.

Jo larg nga Kumanova, në një fushë të mbjellë me foragjerë afër rrugës hekurudhore disa ushtarë po hapnin gropa të mëdha. Pyeta për arsyet. Më shpjeguan që duhej të groposnin një sasi të madhe mishi të qelbur i cili gjëndej  në  pesëmbëdhjetë apo njëzezt vagona që kishin qëndruar mbi një binarë  të vdekur.  Me sa duket ushtarër refuzonin racionin e mishit. Pra për atë që kanë  aq nevojë, por ka diçka më shumë , e marnin drejtpërdrejt  nga shtëpitë e shqiptarve. Qumësht, djathë, mjaltë. “Kam ngrën më shumë mjaltë në këtë periudhë,  duke ja u marrë shqiptarëve, se sa nuk  kam mundur kurrë  të ha në të gjithë jetën time” më tha një ushtar që e njihnja. Ushtarët vrasin çdo ditë viça,  dele, derra, pula dhe hedhin tutje atë që tepron. “Mish kemi me bollëk” – më the një oficer  që merej me furnizimet. “Ajo që na mungon është buka. Ju kemi shkriojtur nja  njëqind herë në Beograd për t’i informuar që të mos dërgojnë mish por vazhdojnë të  na sjellin  në zbatim të proçedurave të parashikura.”

Desha që t’i shikonja nga afër këtë  apo atë që pashë. Mishi qelbet, ai i lopëve si ai i njeriut . Fshatrat janë plot me kasapana në flakë, ushtarë shfarosin njërërzit, “në moshë jo më të vegjel se dymbëdhjetë vjeç”. Duke ndenjur aty shndrohesh  brutal,  humbasin cilësitë njerzore. Mjaft që të ngresh  vetëm buzën e perdhes,  mbi të ashtuquajturat përleshjet e shquara ushtarake,  dhe lufta të paraqitetet, mbi të gjitha, në veshjen e saj të neveritëshme.

(Botuar për herë të parë në:) Kievskaja  Mysl’ N* 355.  23 dhjetor 1913. Ne Foto:Sebet ne Prishtine, 1913


Vlorë: “Shtëpia e kosovarëve”, lidhja e vlonjatëve me Isa Boletinin

$
0
0

Nga Harilla Koçi/Diku në pjesën veriore të sarajeve të familjes së njohur të Vlorajve, vetëm pak metra larg saj, aty ku sot ndodhet Hotel “Sazani”, ka qenë një godinë dykatëshe, e cila nga vlonjatët e vjetër njihej me emrin “Shtëpia e kosovarëve”.

Godina, dëshmi e kontributit të Isa Boletinit për Qeverinë e Vlorës/

Godina që ka ekzistuar në Vlorë deri në vitin 1925, ka qenë dëshmi e ngjarjes më të rëndësishme në historinë e Shqipërisë, asaj të  Shpalljes së Pavarësisë Kombëtare. Godina dykatëshe lidhet me emrin e personazhit të njohur të lëvizjes patriotike shqiptare nga Kosova, Isa Boletinit.Sipas historianëve, Isa Boletini mbërriti në Vlorë një ditë pas aktit të shpalljes së pavarësisë, në krye të disa dhjetra luftëtarëve, të gatshëm të mbronin me jetën e tyre qeverinë dhe tërësinë territoriale të shtetit të parë shqiptar. Ai u vendos në këtë godinë. Ndërkohë, në ato ditë të vështira, trupat e komanduara nga Isa Boletini u vendosën në dy pozicione, në krye të lagjeve “Muradie” e “Topana”, të cilat vlerësoheshin nga strategët ushtarakë të kohës mjaft të favorshme për realizimin e detyrës së mbrojtjes së aktivitetit të qeverisë së Pavarësisë.

Kufijtë e këtyre dy lagjeve, ndër më të vjetrat në qytetin e Vlorës, u bënë edhe barriera e pakapërcyeshme për çdo tentativë të mundshme të kundërshtarëve të aktit më të madh të historisë së Shqipërisë, pavarësisë së saj. Për ditë dhe javë të tëra, trupat e komanduara nga Isa Boletini qëndruan në rojë të aktivitetit të Qeverisë së drejtuar nga Ismail Qemali. Por, historia e patriotit të njohur nga Kosova nuk mbaron këtu. Ajo do të vazhdojë edhe në vitet pasardhëse. Pas largimit të tij nga Vlora, Isa Boletini la në shërbim të qeverisë së Ismail Qemalit 25 burra nga Kosova.

-Kosovarët, në Vlorë deri në vitin 1925-

Luftëtarët nga Kosova qëndruan në Vlorë deri në vitin 1925. Ata cilësoheshin si një trupë e zgjedhur dhe mjaft besnike ndaj Ismail Qemalit, duke zbatuar detyrat e lëna nga komandanti i tyre. 25 kosovarët i shërbyen qeverisë së përkoshme edhe pas vendosjes së rendit në Vlorë, për vite me rradhë. Shtëpia e tye ishte godina 2- katëshe, në afërsi të sarajeve të familjes Vlora, e cila u ishte dhënë në shenjë mirënjohjeje. 25 kosovarët qëndruan këtu deri në vitin 1925. Ishte pikërisht ky momenti, kur nis të marrë jetë një projekt i bashkisë së atëhershme të qytetit për të ndërtuar një lulishte të madhe në zemër të Vlorës, atje ku ajo është edhe sot, në Sheshin e Flamurit.

Bashkë me sarajet e Vlorajve u rrafshua edhe godina dykatëshe. Të dy këto objekte, dëshmitare të periudhës së Pavarësisë, u prishën për t’ja lënë vendin një mjedisi të gjelbëruar që edhe sot përbën një nga krenaritë e Vlorës. Godina dykatëshe ka mbetur edhe sot në kujtesën e të moshuarve, me emrin “Shtëpia e kosovarëve”. Disa prej tyre u larguan drejt vendlindjes në vitin 1925. Por, disa syresh qëndruan këtu në Vlorë, duke u bërë pjesë e komunitetit vlonjat. Ata ndërtuan këtu jetën, krijuan familje, lanë pas trashëgimtarë.

-Një rrugë me emrin e Isa Boletinit-

Në këtë sfond të ngarkuar me ngjarje, godina dykatëshe e emërtuar “Shtëpia e kosovarëve”, që qëndronte aty ku sot është Lulishtja e Sheshit të Flamurit, është simbolika e një ideali të përbashkët të të gjithë shqiptarëve, nga të gjitha trevat e Shqipërisë. Prej saj nuk ka mbetur asnjë foto, por kujtimi i saj është i gjallë. Në përkujtim të kësaj ngjarjeje dhe si mirënjohje ndaj kontributit të shqiptarëve të Kosovës në çështjen e pavarësisë, bashkia i ka vendosur emrin e Boletinit një rruge të qytetit.

 

Isa Boletinit dhe një dokument i panjohur për kryengritjen e vitit 1911

$
0
0

Nga Gëzim Llojdia*/

    1. Nj dokumen i panjohur i Isa Boletinit për kryengritjen e vitit  1911./

Gazeta e shqiptarëve të Amerikës” Dielli” sjell një lajm rreth përpjekjeve të  Isa Boletinit  për të takuar  refugjatët në Mal të Zi.Lajmi i periodikes shqiptare është marrë nga (Levavt Herald, 25 Shkurt).

Gazeta turke  Silah e Selenikut  shkruan pikërishtë kjo gazetë,botoi në  numrin e saj të  funtme fjalimin  që pati nga redaktorët e saj në Mal  të Zi më të zgjuarin Isa Boletini , provokatorin e lëvizjes kryengritse se funtme ne Shqipëri të Veriut. Kapidani i shkelqyer i shqiptarëv patë deklaruar që priten ngjarje me rëndësi   pranverën që vjen. Një luftëdo të  ndodh doemos në  mes të  Turqise nga njëra anë , Bulgarisë dhe të Greqisë nga tjatra. Shqipëria  dhe Mali’ i Zi do të marrin piesë.Gjithë ai redaktor pasi pyeti mirë mi numrin  e refugatave ottoman në Mal të Zi, lajmëron, që  ka sot  në Mal të  Zire fugiateë  Ottomanë nga këta 2562 shqiptarë,1024 serbë, dhe 215  kacakë urie.

Guverna e Malit të Zi me gjithë varfërinë e saj,do ti përmbajë të gjithë harxhet e saj. Krereve u ep 5 franga  në ditë dhe të tjerëve  2 frënga.

S.DNëqoftëse korrispodenca e  Silah është e vërtetë  dhe jo e fabrikuar në favorë të saj, gjë që ngjan shumë herë me të metat e vogla, ahere s’eshte cudi që korispondenti i Times-H të jetë  lajthitur për lajmin që epte se Isa Boletini u fal dhe u  kthye ne Shqiperi. Lajma e Silah u  botua me 24 te Shkurtit dhe dy dië më vonë u botua ajo e Times-H. Po të ish që  të ato ditë Isa Bolotini që  të kthehej në Shqipëri si i falur, do t’i kish thënë gjë koris pondentit të  Silah-iH.

Pastaj vumë re se Vant herald-in e Stambollit gjer Shkurt dhe s’ bën asfare fjalë për kthimin  e Isa Boletinit. Emëri i generalit kryengritës Shqiptar është  aqë  i degjuar sa këtij s ‘’munt të  shkonte i  pavënë re, ose Isa Boletini ndodhet në  Mal të Zi  dhe mediton mi politikën e Ballkanit, ose  kthehet fshehurazi në  Shqipëri që të lozë dhe qëllimin e tij në trubullimet të  cilat janë paralajmëruar.

2.

Kontributi i Isa Boletinit në Kryengritjen e Përgjithshme shqiptare te vitit 1912 ,Rreth këtij fakti citojmë Gani D. Ratkoceri:botimi:” 100 vjet pavarësi”:Udhëheqësi kryesor i kryengritjes ne fjale, atdhetari i madh Hasan Prishtina, ne radhe te pare u takua me heroin Isa Boletini. Ai u konsultua me të, se a do mund te organizonin një kryengritje të përgjithshme në vilajetin e Kosovës ? Isai, jo vetëm iu përgjigj pozitivisht se do të merrte pjesë në kryengritje, por do te kontribuonte për organizimin e saj dhe ashtu veproi. Brenda një kohe të shkurtër Isa Boletini e përgatiti organizimin e kryengritjes në  Kosovën veriore dhe në rrethin e Pejës që ka qenë baza e tij. Në krye të  një delegacioni të madh ai mori pjesë në Kuvendin e Junikut në maj të atij viti, ku përfaqësoheshin 250 delegate nga Kosova dhe një pjesë e vilajetit te Shkodres të udhëhequr nga Hasan Prishtina.
Unanimisht u vendos t’i shpallej lufte perandorisë osmane për të fituar të drejtat kombëtare. Aty u hartuan edhe kërkesat qe do t’i paraqiteshin qeverise osmane:
1.   Të përcaktohen kufijtë e Shqipërisë

2.   Në  Shqipëri te ngrihet flamuri shqiptar

3.Të emërohet një guvernator i përgjithshëm por që të jetë shqiptar
4.Nënpunësit e huaj te hiqen e të zëvendësohen me shqiptare.
5.Gjuha shqipe të  jetë gjuhe zyrtare.

Këto kërkesa menjëherë u botuan ne shtypin shqiptar dhe të huaj.
Heroi Isa Boletini, sa mbaroi Kuvendi u nis menjëherë për Mitrovice dhe lëshoi kushtrimin e kryengritjes. Me mijëra luftëtare rrëmbyen armët. Ai si rrufe e çliroi Novi Pazarin ( Tregun e Ri ), e çarmatosi garnizonin osman, i armatosi kryengritësit dhe menjëherë u nis për Mitrovice të cilën e rrethoi. Komandanti i garnizonit osman, ndonëse ishte forcuar shume, sa mori vesh se garnizoni i Tregut te” Ri ishte dorëzuar dhe vete ai ishte i rrethuar, ngriti flamurin e bardhe.
Isa Boletini, pasi çliroi Llapin e Gollakun, ne krye te 15 mije kryengritësve iu afrua Prishtinës. Ajo u rrethua nga te gjitha anet prej forcave te Rrafshit te Dukagjinit qe kryesoheshin nga Hasan Prishtina e Bajram Curri, dhe nga juglindja nga forcat e Idriz Seferit.Në këto kushte, komandanti i përgjithshëm Fadil Pasha u detyrua pa lufte ta shpalli kapitullimin. Kështu me 12 korrik u çlirua Prishtina. Populli i priti me një gëzim të papershkruar kryengritësit. Qeveria e Turqve te rinj ra dhe qeveria e re telegrafoi se ishte gati te hynte ne bisedime me shqiptaret lidhur me kërkesat e tyre. Patrioti Hasan Prishtina dërgoi telegram menjëherë në Shqipërinë e veriut, te Mesmen e te jugut qe te nisnin delegatet e tyre ne « Kosove » për te biseduar me delegacionin qeveritar osman qe te ishin te pranishme te gjitha krahinat me kërkesa të  përbashkëta. Delegacioni osman nuk i mori parasysh kërkesat e shqiptareve. Kryengritësit marshuan drejt Shkupit dhe e çliruan atë me 14 gusht. Çlirimi i Shkupit bëri që Evropës se shurdhët t’i hapen veshët. Ajo dërgoi urgjent gazetare dhe konsuj t’i aktivizonte ne lidhje me kërkesat e shqiptareve. Shtetet ballkanike, Serbia, Bullgaria, Greqia e Mali i Zi u tronditen ne themel se mos Turqia do te ua njihte shqiptareve autonominë. Ata shpejtuan përgatitjet për të  filluar luftën gjoja kundër Turqisë së sfilitur nga kryengritja e shqiptareve e që kishte mbetur vetme si hije ne Rumeli. Qëllimi ishte siç pohon kryeministri i Serbise, Nikolla Pashiq ishte:« Kërkesa e shqiptareve për autonomi e bënte të  pashmangshëm luftën me Turqinë », pra copëtimin e Shqipnise. Këtë na e dokumenton me se miri Miss Durham : « Shqiptaret e Kosovës ngritën përsëri krye. Këtë here hynë ne Shkup dhe sipas dëshmitarëve te konsujve te huaj u sollën ne mënyrë shembullore. Kur panë turqit se shqiptaret do të marshonin drejt Manastirit, kërkuan armëpushim dhe pranuan t’i njohin si province autonome vilajetet e Janinës, Kosovës, Shkodres dhe një pjese te vilajetit te Manastirit “Nga triumfi i shqiptareve, shtetet e tjera ballkanike e ndiejnë veten të elektrizuar, sepse secili prej tyre ne mendjen e tije kishte prerë me thike vete një ngastër te Shqipërisë. Të gjitha këto shtete qene bashkuar në një pikë. Shqipëria duhet të copëtohet”.

Pra ai ishte synimi i shteteve ballkanike fqinje. Këtë synim kanë edhe sot. Ata përfituan atëherë se ishim të  përçare ne mes veti. Po kështu me sa duket jemi edhe sot. Njeri i bie gozhdës e tjetri patkoit. Qeveria osmane u detyrua të njohe kërkesat e udhëheqjes se kryengritjes te cilat e çonin Shqipërinë drejt autonomisë politike në katër vilajetet shqiptare. Këta udhëheqës, para se të largoheshin nga Shkupi i bënë një ultimatum qeverise osmane: « Neve do te ikim nga Shkupi, duke i zënë bese fjalës se qeverise. Do te presim deri më 5 shtator. Po të mos mbani premtimet atëherë neve, sado që nuk lamë as ndonjë të besuar nga ana jone do te urdhërojmë përsëri. Nuk do te kërkojmë autonomi por do te ndahemi nga sundimi i perandorisë osmane”.Këtë ultimatum e nënshkruan: Isa Boletini, Idriz Seferi, Bajram Curri, Islam Spahia, Musa e Jahja Prizreni. Kërkesat e miratuara filluan menjëherë të zbatohen në të katër vilajetet. U organizuan mitingje ku flisnin patriotet për rendësin e kërkesave që do të çonin vendin drejt pavarësisë.”Oratoret – shkruante ne kujtimet e tij”- K. Grameno, -mbajtën fjalime, me anën e te cilëve shpjegonin përmbajtjen e 14 pikave dhe thonin, se këto të drejta do t’i japin popullit shqiptar te gjitha mundësitë për të shkuar drejt progresit dhe ne ngritjen e një shteti shqiptar”.Veprimtaria atdhetare e “Heroit te Popullit” Isa Boletini dhe luftërat e tij te pandërprera gjate 35-vjetëve për liri e pavarësi te kombit tone kundër pushtueseve osmane, sidomos roli i tij si udhëheqës dhe organizator ne dy kryengritjet e mëdha 1910-1912, taktikat dhe strategjitë e jashtëzakonshme që diti t’i zbatojë e që do t’ia kishin zili edhe gjeneralët me akademi ushtarake më të zot të Evropës, bënë që shtypi evropian dhe amerikan ta krahasojnë me figurat me të shquara të popujve, të tyre. Një gazetar i kohës shkruante për heroin: “Titan do ta quaja, gjeneralin e madh te Kosovës”. Gazetat angleze e krahasojnë “Isa Boletinin me Robin Hudin, ato gjermane me Geo Berlingenin, zviceranet me Vilhelm Telin, ato italiane e quajtën Garibaldi i Ballkanit, Fan Noli e krahason me Xhorxh Ëashingtonin etj .Pikërisht në  atë kohë shqiptaret kishin filluar kudo t’i zbatonin kërkesat ne fjale dhe te organizoheshin me mirë për një kryengritje të përgjithshme në  të katër vilajetet për të fituar pavarësinë. Shtetet shoviniste ballkanike sulmuan në të gjitha anët si bisha te plagosura të katër vilajetet shqiptare për t’i copëtuar ne mes tyre. Heroi Isa Boletini se bashku me forcat e tij ishte nga te paret qe zuri gryken e Mitrovicës për të mbrojtur atdheun nga armatat serbe të cilat e sulmuan Kosovën në të gjitha drejtimet, te armatosura me armët me moderne të kohës. Pas një qëndrese heroike u detyrua te  tërhiqet dhe të nisej në krye të 300 kalorësve drejt Durrësit. Atdhetari i shquar Ismail Qemali kishte dërguar telegrame ne Kosove që të niseshin delegate për të  marrur pjesë në  një kuvend qe do të mbahej në Durrës ose në Vlorë e do të vendoste për fatin e kombit.”Heroi i Popullit” Isa Boletini arriti në Vlorën heroike në çastin më kritik, për të mbrojtur shpalljen e pavarësisë dhe ngritjen e flamurit kombëtar. Shkuarja e tij në Vlore u prit jashtëzakonisht mirë nga populli dhe delegate që kishin nënshkruar aktin e shpalljes se pavarësisë. Ajo duhej të mbrohej me çdo kusht nga ushtria osmane e cila ndodhej ne rrethin e Beratit. Tridhjete mije ushtare, në krye me Xhavit Pashën do ta kalonte ushtrinë në Skele të  Vlorës për ta ngarkuar ne vapore. Ushtria pushtuese serbe ndodhej në Lushnjë dhe po e ndiqte ushtrinë osmane këmba- këmbës. Nëse do të kalonte ushtria osmane neper Vlore dhe prapa saj ushtria pushtuese serbe, do ta ulte flamurin kombëtar ashtu siç beri ne Tirane. Patriotet e ngritën flamurin ne 26 nëntor, kurse ushtria serbe e uli Heroi Isa Boletini, në këto rrethana tepër të vështira për kombin lëshoi kushtrimin ne Vlore e në  Labëri. Iu përgjigjen me qindra vullnetare të armatosur dhe vetë neë krye të kosovareve zunë bregun e Vjosës. I dërguan fjale Xhavit Pashës për se gjalli, se ai nuk mund te kalonte neper Vlore. Xhavit Pasha u detyrua ta ndërrojë drejtimin për në  Seman ku e prisnin anijet. Ushtria serbe nuk kishte aq forca sa ta sulmonte ushtrinë osmane. Po priste te largohej ajo nga Shqipëria e pastaj te marshonte drejt Vlorës. Qeveria e perandorisë austro-hungareze i kishte dhënë fjalën atdhetarit te madh e politikanit të  mirënjohur ne gjithë  Evropën, Ismail Qemalit se do ta njihte shpalljen e pavarësisë se Shqipërisë. Ajo i dërgoi telegram urimi Kuvendit te Vlorës dhe qeverise se sapo formuar se e njohu Pavarësinë. Ne anën tjetër qeverise serbe iu dha ultimatum të ndalte menjëherë pushtimin e armatës serbe ma tej. Kosovaret e armatosur, ne krye me heroin Isa Boletini u bënë garda e parë kombëtare për të mbrojtur qeverinë shqiptare të  Vlorës. Pasi u qetësua gjendja ne Vlore, Ismail Qemali, në krye të një delegacioni ku bënte pjese edhe Isa Boletini si përfaqësues i vilajetit te Kosovës u nisen ne kryeqytetet e Evropës që të kërkonin njohjen e shtetit me te katër vilajetet shqiptare. Ndalesën e fundit do ta bënin ne Londër. Aty do te behej Konferenca e Ambasadoreve Evropiane me kryetar ministrin e Jashtëm anglez, Eduard Grejn qe do t’i caktonin kufijtë e shtetit shqiptar. Delegacionin e priti vete ministri anglez i cili me humor tha: “Isa beg, ty nuk te mundi me te çarmatose një perandori osmane, ndërsa këtu tek ne te çarmatosi një portier”?Heroi iu përgjigj me krenari: “Jo besa, mua s’ka mund me më  çarmatos as Turkia, as Anglia”, dhe e nxori revolen tjetër nga xhamadani i tij i famshëm qe ruhet edhe sot ne Muzeun Kombetar. Në Londër kishin filluar pazarllëqet për caktimin e kufijve tanë. Ambasadoret e Antantes qe ishin pothuaj, të’ Rusisë, Francës e Anglisë kërkonin një shtet te vogël shqiptar e ne anën tjetër austro-Hungaria dhe Gjermania kërkonin një shtet me një territor me te madh shqiptar. Kryetari i Konferencës Grej, hapi hartën e Ballkanit dhe e pa se ku binte Mitrovica: “Isa beg, – i tha! Po te ishte ma afër Mitrovica, për nderin tuaj, unë do ta bashkoja me shtetin shqiptar, veçse qenka larg”. Heroi iu përgjigj: “Unë s’kam ardhur këtu për Mitrovicën time, por kam ardhur për te gjitha tokat shqiptare që të jenë në një shtet”.Delegacioni shqiptar u kthye nga Londra shume i dëshpëruar. E kishte kuptuar se konferenca e Ambasadoreve do te linte shume toka shqiptare jashtë kufijve të shtetit shqiptar. Prandaj Isa Boletini, si Anteu edhe njëherë përpiqet te organizoje një kryengritje ne Kosove se bashku me Bajram Currin ne fillim te vitit 1913, pothuaj ne një kohe me kryengritjen e Dibraneve. Kjo u be vetme për t’i dhënë të kuptoje Evropës, se shqiptaret nuk do te pranonin kurrë’ copëtimin e tokave të tyre. Kryengritja përfshiu rrethin e Gjakovës, Rahovecit dhe iu afrua Prizrenit. Në atë kohë Serbia kishte grumbulluar forca të mëdha ushtarake. Shumica e kryengritësve shqiptare ishin te paarmatosur. Megjithë  qëndresën e tyre heroike, ne krye me Isa Boletinin, ata u detyruan të tërhiqen. Siç dihet Konferenca e Ambasadoreve në Londër 1912-1913 la jashtë shtetit shqiptar dy të tretat e popullsisë shqiptare dhe te territorit duke i shpërblyer pushtuesit tanë grabitqare, Serbinë, Greqinë e Malin e Zi. Nga kjo padrejtësi qe nuk ka ndodhur me asnjë popull në  botë, vuajnë edhe sot shqiptaret te ndare në pesë shtete megjithë luftërat e pandërprera që ata bene për t’u bashkuar. Atdhetari i madh Isa Boletini ndonëse shume i dëshpëruar qe Kosova me vise te tjera mbeten jashtë kufirit të shtetit të vogël shqiptar, përsëri gjen force për te kontribuar për konsolidimin e tij. Isa Boletinin si shqiponje e gjen kudo për te vendosur rregull e qetësi, me shprese se duke e forcuar atë, do te jete një baze e mire ne te ardhmen për te ndihmuar Kosovën e Camerine për t’u bashkuar me Shqipërinë. E gjejmë në Tropojë e Lume kundër hordhive serbe. E gjejmë ne Vlore e në Durrës kundra esatisteve. E gjejmë në Shkodër për ta mbrojtur nga pushtuesit malazez. Megjithëse ishte sëmurë nga ethet e malaria, ai mbeti i papërkulur, gjithmonë një vigan e kurrë nuk mundi askush ta çarmatose. Isa Boletini nuk luftoi për interesa vetjake ndonëse iu premtuan cifliqe e grada gjenerali nga sulltan e xhonturqit nga Serbia e Mali i Zi. Ai i përbuzi ato me neveri. Boletini luftoi 35 vjet për liri e pavarësi kombëtare me arme ne dore, duke zgjuar Evropën e përgjumur e te shurdhet lidhur me ceshtjen shqiptare, duke e detyruar atë ta pranoje se në Ballkan paska një popull shqiptar qe luftoka për te drejta kombëtare e nuk qenka një shtojce e perandorisë Osmane. Ajo qe disa here i ka mposhtur heronjtë tanë, ka qene tradhtia. Kështu ndodhi edhe me heroin Isa Boletini. Me 23-janar 1916, ai u sulmua pabesisht ne mes te Podgoricës nga një grup i madh malazezesh te armatosur. Edhe pse i plagosur rende,« luani» shqiptar nuk ndërroi jete pa e marre hakun e vet duke lënë të vdekur disa prej armiqve shekullore. Ai ra heroikisht për te mos vdekur kurrë duke u kujtuar brez pas brezi. Heroi Isa Boletini ishte shëmbëlltyre e virtyteve me te mira te kombit tone. Veprimtaria e tij mbetet gjithmonë aktuale për brezat dhe shprehja e tij e arte :« Unë jam mire kur është mire Shqipëria »…

*Msc.Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve.

Viti 1848 : EDUART LIR NE LUSHNJE

$
0
0

  -Ç’thotë  për  Lushnjën  e  atëhershme,  udhëtari  i  njohur  anglez -Praninë  dhe  qendrimin  e  tij  në  Lushnjë,  gazetat  angleze  të  kohës  e  japin  që  në  titull.  Natyrisht  që  kjo  nuk  mund  te  jetë  rastësi.  Eduart  Lir  ishte  dikushi,  me  siguri  diçka  më  shumë  se  një  piktor  i  pejzazhit.  I  gjithë  shkrimi  tërheq  vëmendjen,  shton  imagjinatën.  Jemi  tamam  në  një  fshat  si  Lushnja  e  atëhershme.  Atëherë,  çfarë ka në thelb ky udhëtim në kohë ?

Nga Niko Ferro& Andrea Liko/

Eduart Lir u lind më 12 maj 1812 në periferi të Londrës, në një familje të thjesht angleze. Duket  disi  e  çuditshme,  por  ai ishte fëmija i njëzet  i  familjes. Thuhet që pati një adoleshencë të vështirë. Babi i Eduartit humbi të gjithë pasurinë e familjes në disa investime të dyshimta dhe përfundoi në burg. Vetë Eduarti u rrit nga motra e tij e madhe. Mësojmë gjithashtu se ai vuante nga sëmundja epileptike dhe nga azma. Sidoqoftë,  që i vogël ra në sy për vizatimet e tij të cilat përpos se ishin mjaft precize, ishin dhe mjaft të bukura. Pasioni i tij i madh ishte vizatimi me karakter zoologjik, me pak fjalë pikturimi i zogjve. Falë kësaj aftësie, ai arriti të gjeje punë si piktor natyralist. Midis vitit 1830 dhe 1832 Eduart  Lir publikoi një nga veprat më të bukura dhe të mirë ilustruara, dedikuar papagallëve, me titull “Illustrations of the family of Psittacidae or Parrots”.[1]

Çuditërisht, në vitin 1837 ai hoqi dorë papritur nga ilustrimi zoologjik dhe u dedikua tërësisht në pikturimin e  peizazheve. Këtu talenti  i  ri  ra në sy të dy politikanëve at e bir, Edward Smith Stanley XIII, konti i Derby, dhe djalit të tij Edwart Smith Stanley XIV. Per  hir te  se  vertetes, kane  qene dy politikanë me influencë të gjerë në parlamentin britanik. (Ky u fundit u zgjodh për tri herë resht Kryeministër i Mbretërisë së Bashkuar, gjithashtu drejtoi edhe Ministrinë e Jashtme Britanike).

Eduartin fillimisht ata  e  ftuan si mysafir në shtëpinë e tyre, pastaj edhe e  punësuan. Mësojmë gjithashtu se ishin pikërisht dy politikanët në fjalë ata që i mundësuan  Eduartit  fondet për udhëtimet e tij ne  Lindje, sic parapëlqehej të thuhej në atë kohë për Ballkanin.[2]

Për të qenë të sinqertë, mendojmë se  Liri  nuk  eshte  nisur  prej  mecenateve  te  tij  bosa  thjesht  per  te  pikturuar  pejzazhe  te  Ballkanit.  Sidomos  kur  ata  jane  anglez  dhe  vendimmarres  ne  politiken  shteterore  te  mbreterise. Logjika  e  do  te mendosh  se  këto udhëtime dhe informacioni i nxjerr prej tyre mund ti kenë shërbyer jo  pak administrates angleze, e cila në atë kohë ishte mjaft e interesuar për të testuar gjendjen dhe atmosferën politike që po kalonte kjo pjesë e perandorisë osmane. Mjafton  te  kujtojme  se  vetëm një vit më parë (1847), në Shqipërinë e Jugut shpërtheu një kryengritje e fuqishme. Por duam të sqarojme se ky nuk është objekt i bisedimit tonë, pasi jemi të interesuar për vendet që ai eksploroi. Për t’u rikthyer tek Eduart Lear, mund të themi vetem se ai e kaloi pjesën më të madhe duke udhëtuar në vende të ndryshme. Ne  maj  1848,  udhetari  i  rralle  nga  Ingliterra  e  larget  mbërriti edhe në Lushnjë. Pikërisht këtu nis edhe hulumtimi ynë.

Në vitin 1848 Lear udhetoi ne  token  shqiptare pothuajse dy herë,  në maj dhe  në nëntor  te po  atij viti. Nga  keto udhëtime, ai la jo vetëm mbresat e shkruara, por edhe një shumëllojshmëri skicash mjaft interesante.  Madje, edhe vizatime me bojëra uji të cilat e bëjnë më të bukur vëllimin kushtuar vendit të Shqiponjave. Disa prej atyre  vizatimeve janë ruajtur tashmë në koleksione publike apo private, sidomos ato britanike dhe amerikane. Kjo është e gjitha e ruajtur në rreth njëqind vepra, të cilat kanë kontribuar në pjesën më të madhe për të rritur ndërgjegjësimin në Evropë për aspekteve të ndryshme të një vendi që deri më atëherë ishte injoruar pothuajse krejtësisht. Në veçanti, Revista “Journals of a Landscape Painter in Albania & C botuar në Londër në vitin 1851 shtëpia botuese Richard Bentley , përmban njëzet litografi me tre ngjyra që artisti i vizatoi sapo u kthye në Angli. Në këtë vepër, Liri përshkruan skena të ndryshme të peizazhit dhe pjesë nga jetesa e shqiptarëve. Por edhe përmes shkrimit në anglisht, autori nuk nguron të nxjerrë në pah vlerësimin dhe entuziazmin e tij për natyrën shqiptare, e përshkruar në të gjithë shumëllojshmërinë e saj, për malet, lumenjtë, liqenet , por edhe për dëshmitë arkeologjike dhe artistike. Ai përshkruan zakonet e popullit shqiptar, traditat dhe veshjet e ndryshme.

Në ekskursionet e tij, Edward Lear ndihmohet nga një udhëzues shqiptar, Gjergi Kokalli, i cili e shoqëroi pothuajse në të gjithë  Shqipërinë.

Ne po ndalemi tek qendrimi i tij në Lushnjë, të tregojmë se çfarë pa ai ketu dhe si e përshkruan atë. Në faqe 175 ai shkruante [3] :

“U nisëm në mesditë. Beratin nuk shpresoj se do e arrij sonte, por Leustrin,i cili është vetëm gjashtë orë prej këtu, duhet të synojmë pasi edhe moti duket se favorizon këtë gjë”., por  vete  Eduart  Lir jep shpjegimin e tij në fund të faqes se  ditarit  me  shënim.  Leustri është Lusna, fshati në të cilin ai ishte drejtuar për të vajtur në Berat. Dhe  bëhet fjalë pikerisht  për Lushnjën, padyshim. Përcaktimi i vendbanimit si “Lusna” për këdo që studion gjuhësi nuk është i rastësishëm; shkurt  mund  te  themi  se kjo është forma fillestare e evolucionit të emërtimit Lusna- Lusnia më pas në Lushnjë. Në faqen 180  te  shenimeve  te  veta, ai vazhdon përsëri me përshkrimin e  mjedisit  dhe  nderkohe  jep  disa të dhëna mjaft interesante

“[Pas shumë] përpjekjesh midis baltës dhe ujit, mbërritëm në Leustri, në orën 10:30. Por duke shpresuar se do arrinim në Berat, unë nuk [doja] të ndaloja, me përjashtim të pushimit të kuajve, në një han buzë rrugës, kati i së cilës ishte okupuar nga një tregtar nga Shkodra, i cili ishte rehatuar aq sa rrethanat ja lejonin-duke pasur parasysh se as bukë as ujë nuk mund të merrej, për shkak të shiut të fuqishëm”.[4]

Ndonëse janë vetëm pak  rreshta  te  kursyer, ato janë të rëndësishme për kumtin  qe  na  dergojne. Mund të themi se Eduart Lear ishte  ndofta i pari evropian që qendron në Lushnjen e  pushtuar  prej shumë shekujsh nga  turqit osman. Liri përmend një han në anë të rrugës. Ai ka  qene duke ardhur nga Tjermi (Çerma). Në krah të majtë,  tamam   në hyrje të qytetit ndodhej “Hani i Salushes”; pavarësisht se  nuk e përmend, ai e përshkruan atë me vetëm një kat. Majfton ti hedhim një sy fotos për të kuptuar se bëhet fjalë për këtë hanë (fig 2). Ai tregon edhe për tregtar nga Shkodra i cili qëndronte aty. Arsyeja mund të lidhet edhe për faktin se Lushnja ishte një qendër midis jugut dhe veriut dhe këtu ndalonin kalimtarë dhe tregtarë të shumtë.

Bibliografia

Rivista “La Sicilia”. Lear il pittore dei paesaggi conosciuto per i suei limericks. 30 Dicembre 2012 f,16 (Articolo di Salvatore di Fazio)

Edward Lear. Poetry for young people. Edited by Edward Mendelson. New York 2001, f.4

Edwart Lear . Journals of a Landscape Painter in Albania & C. Editor Richard Bentley. London 1851 f, 175


[1] Rivista “La Sicilia”. Lear il pittore dei paesaggi conosciuto per i suei limericks. 30 Dicembre 2012 f,16 (Articolo di Salvatore di Fazio)

[2] Edward Lear. Poetry for young people. Edited by Edward Mendelson. New York 2001, f.4

[3] Edwart Lear . Journals of a Landscape Painter in Albania & C. Editor Richard Bentley. London 1851 f, 175

[4] Edwart Lear po aty f 180

Rexhep Goçi- Çfarë ndodhi më 16 nëntor 1982 në Spaç

$
0
0

- Pushofsh në paqe, o miku im i halleve e vuajtjeve!

Nga Bedri BLLOSHMI/Rexhep Uk Goçi ka lindur në vitin 1937 në fshatin Ҫerem të rrethit Tropojë. Rexhepi ka qenë i martuar me Bora Goçaj dhe kanë lindur 7 fëmijë: Perlatin (më i madhi), Esatin, Luanin dhe motrat Sadete, Valdete, Valbona dhe Servete. Rexhepi kishte arsim fillor dhe ka punuar në ndërmarrjen e gjeologjisë në Tropojë. Më 14.2.1975 arrestohet nga Sigurimi për agjitacion dhe propagandë kundër pushtetit popullor, parashikuar nga Neni 73/1 KP. Më 30.5.1975 Gjykata e Tropojës e dënon me 10 vjet heqje lirie. Më pas e dërgojnë për të vuajtur dënimin në kampin e Spaçit të Mirditës. Në vitin 1982 në muajin nëntor qeveria komuniste bën një amnisti për të burgosurit politikë. Në burgun e Spaçit përfitonin 373 apo 375 të dënuar, të cilët u liruan më 15 nëntor 1982. Të nesërmen, më 16 nëntor Rexhep Goçi do të jepte shpirt tek galeria 15/1 nga breshëritë e kallashnikovit. Ishte “rregull” i komandës që mbasi të vrisnin dhe të groposnin për rastin në fjalë, vendgroposja ishte në Shpal të Mirditës. Pas vitit 1990 familjarët e Rexhepit interesohen dhe e zbulojnë vendgroposjen, e marrin dhe e varrosin në vendin e lindjes ku pushon përjetësisht pranë të parëve të tij.

Kujtesë- Çfarë ndodhi më 16 nëntor 1982 në Spaç

 

Rreth viteve 70-të, në kupolën e krimit në Tiranë, diktatori po vazhdonte krimet e radhës. Në burgun e Spaçit vinin lloj-lloj informacionesh, ndoshta për t’i pasur ne si ushqim të shpresës. Në vitin 1982, natën e shtatëmbëdhjetë duke u gdhirë 18 dhjetori, në televizion u dha një lajm i gëzueshëm për ne: “Nga një krizë nervore, kryeministri i Shqipërisë, shoku Mehmet Shehu, vrau veten”. Të gjithë të burgosurit përfshi dhe unë, u gëzuam shumë. Bisedonim nga dy e nga tre të gjithë të dënuarit, se komunizmi po e çonte drejt fundit ngrënien e pjellës së vet. Qeveria komuniste shpalli një amnisti për të burgosurit politikë dhe më 15 dhjetor 1982, në burgun e Spaçit, u liruan mbi treqindeshtatëdhjetë të dënuar. Në bazë të përllogaritjeve një i dënuar nga rrethi i Tropojës, Rexhep Uk Goçi, nuk përfitonte nga kjo amnisti, sepse kishte njëmbëdhjetë ditë më shumë sipas përllogaritjes së kartelistit të komandës.

Këta që u liruan ishin në brigada të ndryshme nga të pesë zonat e minierës, ku nën peshën e kamzhikut dhe torturave të tjera, si lidhje me hekura pranë shtyllës së betonit dhe shumë herë me duart e lidhura mbrapa, të lidhnin dhe një rrotë vagoni që peshonte vetëm në duart e lidhura. Kjo rrotë vagoni nuk takonte në tokë. Problem i padiskutueshëm ishte zona e dytë, ku nxirrej minerali i piritit nën temperaturën 40° – 45° nxehtësi. E plotësuan brigadën aq sa duheshin për vagonat e piritit.

Unë në atë kohë punoja në zonën e pestë dhe më kaluan në zonën e dytë bashkë me disa armatorë (punëtorët e mirëmbajtjes së galerisë quheshin armatorë). Kështu që midis disa të tjerëve ishte dhe Rexhep Goçi. Në kohën që do futeshim brenda në galeri dhe saktësisht në galerinë 15/1, e vjetër thërriteshe. Rexhepi do të punonte në këtë galeri siç thashë më sipër, armator dhe merr një mjet që quhej “karrotrupe” për të marrë disa trupa betoni jo shumë larg grykës së galerisë 15/1. Në të djathtë të kësaj galerie, gati 200-300 metra larg, ishte rrethimi dhe një karakoll nga jashtë tre rrethimeve me tela me gjëmba, që vigjëlonte natë-ditë ushtari me automatik në dorë. Duhet të sqaroj një gjë për lexuesin që nuk ka dëgjuar për këto që po rrëfej. Në qoftë se ushtari vriste një “armik” (të burgosur politik), shpërblimi i parë ishte pesëmbëdhjetë ditë leje dhe patjetër dhe një dekoratë dhe kur do mbaronte ushtrinë, komanda i vishte policë po në kamp. Në brendësi të hapësirës nga rrethimet e 20-25 metra larg galerisë, ishin vendosur disa tabela në formë trekëndëshash (prej hekuri), që i dënuari nuk duhet të kalonte dhe as të afroheshe. Rexhepi, disa metra larg këtyre tabelave, po ngarkonte trupat e betonit për t’u futur në galeri. Në këtë kohë u dëgjua ulërima e automatikut, ne shtangëm të gjithë sa ishim nga frika. Sapo u dëgjua zhurma vdekjeprurëse, polici doli e i thërret ushtarit: “Ç’bëre more, ndaloje zjarrin”. Ndërkohë Rexhepi ra në një brinjë me trupin e betonit në prehër dhe me një zë gati në fikje foli: “Ç’më bëre more ushtar, më vrave, m’i le fëmijët rrugëve, kam një qerre me fëmijë. Oh Zot, pse, pse kështu me mua, mirë që s’më liruat, po pse më vratë? Ah, fëmijët mbetën jetimë”. Gjaku dalngadalë po skuqte rrobat e pista nga piriti, vari kokën mënjanë dhe nuk u ndje më. Polici qëndronte në këmbë, pranë kufomës duke na ulëritur neve: “Futuni brenda, futuni brenda”. Për tetë orë rresht, ulur në cepin e galerisë e pa folur asnjë fjalë me njëri – tjetrin, të ndriçuar nga llamba karbitit e cila lëshonte një flakë të verdhë, duke lëvizur sa majtas djathtas. Mbas disa orësh mbërriti prokuroria e Rrëshenit për të bërë formalitetet e për ta lejuar komandën të bënte groposjen e radhës në një buzë përroi që thërriteshe Shpal… .

Aty ku e prisnin shokët, të vrarë e groposur më parë. Ndërsa fëmijët u rritën jetimë nën praninë e dhimbjes e urisë. U rritën e u martuan e mbas vitit 1990, Perlati dhe gjashtë fëmijët e tjerë bashkë me fëmijët e tyre (nipërit e mbesat e të ndjerit Rexhep), nisën ashtu me kokë mënjanë, të heshtur drejt luginës së shkretë e majave të rrjepura nga erozioni, të Spaçit. Drejt kësaj skëterre që mbante të fshehur në barkun e tokës së djegur babanë e tyre. Gjithsesi ata e prisnin të kthehej i gjallë, më i plakur e i thinjur, i dërmuarr nga jeta dhe fati që e ndëshkoi aq rëndë. Megjithatë dhe ato pak eshtra që kanë mbetur pa u tretur po udhëtojnë të pushojnë në vendlindje. Edhe pse po të shohësh mbrapa sheh vetëm trishtim, jeta vazhdon… .

  Pushofsh në paqe, o miku im i halleve e vuajtjeve!E megjithatë unë u ktheva i gjallë. Qetësi, qetësi e mjerim.

 

KANË THËNË PËR THEOFAN S. NOLI

$
0
0

Me rastin e përvjetorit të 49 vjetorit të ndarjes nga jeta të Fan Stilian Noli/

 Konica për Nolin/

   Me rastin e kremtimit të Ditës së Flamurit, u poqa me shokun e vjetër, peshkop Fan Nolin, të cilin nuk e kisha parë disa vjet. Fan Noli, (një njeriu që ka lojtur një rol aq të madh në lëvizjen tonë dhe është aq i njohur mund t’i përmnedet emri pa ndonjë titull si një fytyre historike, pa hyrë në ndonjë pakësim nderimi në këtë mungesë titulli), Fan Noli, thom, s’ka ndërruar shumë.

Heronjtë e Homerit shkëmbejin fjalë të ashpra, pastaj bashkoheshin si më parë. Sado që s’jemi si ata heronj, m’u kujtuan kur u poqa me një fytyrë me të cilën kam luftuar aq shumë kohë si shok, edhe pak kohë si kundërshtar. Me Fan Nolin merrem kurdoherë vesh më lehtë, se flasim një gjuhë: kuptohemi se njeriu që shkruajti muzikën e Don Giovanit bëri një punë më të madhe se njeriu që shpiku telefonin, ose kur themi se Partheoni edhe Tarxh Mahali janë monumente më të larta se Kulla e Eifelit, e cila është një mijë këmbë e lartë. Fan Noli është edhe i ri, prova më e mirë është se është i zoti të qeshë. Në bëfshi mundimin e këndoni një letër time të botuar në numër të Janarit të së përkohshmës “Judge” në Nju Jork, do të shihni se ç’kuptim të thellë i jep zotërisë për qeshje.

Fan Noli jo vetëm është i ditur në muzikë, po ka zotësinë e rrallë të stërvitë të tjerë në atë mjeshtëri të bukur, dhe t’i stërvitë në pak kohë. Ç’humbje për Shqipërinë që një njeriu të atillë nukë i jepet rasti të organizojë stërvitjen muzikale të popullit në shkolla të vendit! Ç’humbje që nukë i jepet rast të organizojë një universitet popullor në Shqipëri, ku njerëz të pjekur të venë një a dy orë ditën të stërviten!

Fan Noli është hequr nga politika edhe më shumë se sa jam hequr unë. Kuptohet se një njeri i mendjes ka nevojë për siguri dhe për dinjitet; po t’i jepeshin këto, do të ish një fitim për Shqipërinë.

…Atë Noli do të mbetet në histori të Shqipërisë si burri që harriu i pari, me hir të vullnetit dhe të hollësisë së tij, të këllasi zyrtarisht gjuhën shqip në meshë. Dita që meshoi për të parën herë është një ogur i bardhë në udhë të përparimit tonë. Dhe as e harrojmë, as mund të lëmë të tjerët ta harrojnë.

Leshzi, me sy të mprehtë, një fizionomi të qeshur, gati të presë një shaka dhe ta kthejë me uzurë, mendjehapur, njohës i gjuhëve romane dhe skandinave, Atë Noli nga kultura dhe nga karakteri i tij më kujton shpesh kishtarët e Përlindjes Italiane. 

Hasan Dosti për Nolin

           …Fan Noli ka qenë një fytyrë qendrore në historinë e vendit t’onë. Ky burrë simbolizon sinthezin e virtuteve të racës arbënore. Të shumta e të paçmuarshme janë veprat që ai i ka kushtuar Atdheut, në fushën e kulturës e të edukimit të popullit.

Po, përmbi të gjitha, qëndron ndërmarrja e themelimit të Kishës Autoqedale të Shqipërisë, e çkëputur nga Patriarkati i Fanarit, që ka qenë qendra arkane e mohimit të të drejtave të kombësisë s’onë.

Fan Noli i madh i ynë ka qenë patrioti që ka menduar, gjykuar e vendosur se autoqefalia e kishës kombëtare është akti plotësues i pamvarësisë dhe sovranitetit të Shtetit. Dhe kështu burri i madh kauzës së autoqefalisë i ka kushtuar nxehtësinë e patriotizmit, energjitë shpirtërore, inteligjencën e mrekullueshme dhe kulturën e gjerë theologjike e filosofike.

Me rastin e përkujtimit të këtij prelati të lartë, mendimi dhe emocioni ynë drejtohen edhe nga martirëzimi i tre prelatëve të tjerë të Kishës orthodokse shqiptare: e kam fjalën te Pappa Kristo Negovani, Papa Stathi Melani – poet, dhe Papa Llambri Ballamaçi. Megjithëse të edukuar në shkollën greke dhe të dorëzuar priftër prej peshkopësh grekë, këta u rrëmbyen nga mistika e racës dhe e gjakut shqiptar. Si bij të popullit ata i janë vënë me mish e shpirt çështjes së edukimit politik kombëtar. Kështu ata janë bërë objekt i mallkimeve dhe ndjekjeve të Fanarit dhe më së fundi u martirizuan prej andartëve grekë…

 Ernest Koliqi për Nolin

 …Stefan Stiljan Noli, nji ndër personalitetet ma të spikatuna qi shprehi nga gjini i vet kombi shqiptar, paraqitet posi nji fytyrë poliedrike, d. m. th. e shumanëshme, e cila gja lodhë menden e kujdo kur vjen momenti me dhanë nji gjykim synthetik mbi rrolin qi ai luejti në botën shqiptare. Kush jeton si i ndodhi atij ma se tetëdhdhetë vjet dhe në nji periudhë historike ndër ma të stuhishmet qi njofti njerzimi, lehtazi bahet objekt kritikash sepse nji jetë kaq e gjatë rrethohet, në fazat e ndryshme të saj, me drita e me hije të cilat ndoshta shkaktohen nga rrethanat, nëpër të cilat u përshkue, ma tepër se nga nji vullnet i prem e i paravendosun m’u sjellë si u suell.

Si të gjithë njerzit me nji vlerë të veçantë, edhe Fan Noli nderohet e përçmohet me ngulmim qi shpesh herë arrin në parosizëm ndër lëvduesa e prozhmuesa të tij. E verteta asht se veprimtarija e nji njeriu, qi gjatë tetëdhetë vjetve rresht gjallese në ket shekull u dha me mish e me shpirt mbas sendërtimit të nji ideali, i cili synthetizonte në vete qellime fetare e kombtare, shoqnore e kulturore, duhet vu në nji kandar të drejtë. Gabimet ase në datsh të thuesh fajet qi Fan Nioli ka mujtë me ba, nuk ia zbresin vlerën tri veprave të pashoqe qi ai kreu, pasojat e mira të të cilave edhe sot ndiehen në rrjedhë të historisë shqiptare e janë: themelimi me 1909 i fletores “Dielli”, preludium i themelimit të Shoqatës Panshqiptare Vatra në Boston, me 1912, në bashkëpunim me Faik Konicën, – pranimi shpëtues i shtetit shqiptar në Lidhjen e Kombeve, me 17 dhetuer 1920, e krijimi i Kishës Orthodokse Autoqefale Shqiptare. Edhe po të pranojmë për hypothezë se Fan Noli pat njolla, këto tri vepra të shkëlqyeshme krejt ia shlyejnë…

 Mitrush Kuteli për Nolin

 Kompleks dhe gjenial është personaliteti i Fan S. Nolit. I pajisur me një kulturë të gjerë, të mbledhur si për çudi, në rrethana kaqe kundërshtare, e në një jetë kaqe të turbulltë, njohës i kaqe gjuhrave, i kaqe dishiplinave të ndryshme, i kaqe klimateve shpirtërore. Me një sensibilitet artistik kaqe të zhvilluar, ay mban brenda tij edhe njatë dhuratë të madhe që u jep Filla – fjala është e tija – njerzve: dhuratën e krijesës. Gazetar, theollog, orator, dramaturg, historian, kritik, letrar, kompozitor e gjithmonë poet. Fan S. Noli ka sjellë në gjithë degat ku ka punuar një sulm të tijnë, një verb të panjojtur, madhor.

Edhe të gjitha këto dhurata, gjithë ky veprim i tija, prej dyzet e ca vjet, vetëm në shërbim të një ideali: ideali shqiptar. Një ideal, si t’i thuash, shoqëror – kombëtar; gjithëmonë shoqëror, gjithëmonë kombëtar.

Fragment nga letra e George Bernard Show drejtuar Nolit

    U gabuat në zanatin kur u dorëzuat klerik. Libri juaj “Bethoven and   the French Revolution” nuk është predikimi a hagjiografia e një kallogjeri, po është vepra e një kritiku e biografi të dorës së parë. E lexova që në krye gjer në fund me kënaqësinë më të madhe, duke qenë vetë mjeshtër si muzikant, kritik dhe artist-filozof professional. E dini ndoshta se njeiu kurrë nuk lexon librat, që i dhurohen me thasë, ashti siç m’i dërgojnë mua.

…Ju jam thellësisht mirënjohës

G. Bernard Show, më 11 nëntor 1947

Qerim Panariti për Nolin

   “…Noli ish një person kompleks dhe ekstraordinar i shumë-anëshmë nga çdo pikëpamje: i thellë dhe i gjerë nga mejtimet, enciklopedik nga dituria, “rebel” që nga vogjëlia dhe një gjigant intelektual.

Ndjenjën si “rebel” e manifestoj në gjimnazën Greke në Endrene në vitin e fundit akademik, kur autoritetet e gjimnazit pushuan nga puna një nga profesorët më të çkathtë. Noli kujtoj se profesoriit iu bë një padrejtësi dhe një-me-një organizoj një demonstratë të studentëve në favor të profesorit. Për shkak të këtij rebelimi, autoritetet e gjimnazit refuzuan t’i japin diplomën gjer në Shtator në vënt t’ia jepnin në Qërshor, sipas zakonit.

Më duket se nuk gabohem shumë po t’a karakterizonj Nolin si Prometheun e Rilindjes Shqiptare. Prometheu, pas mithollogjisë kllasike, pruri zjarrin në botë dhe munt të karakterizohet si shkencëtari i parë i botës kllasike. Për çpikjen e zjarrit, domethënë për sjelljen e dritës në botë, perënditë ziliqare dhe reaksionare, dërguan një kovaç i cili e mbërtheu Prometheun pas një shkëmbi të zi  dhe e la atje të torturohet gjer të vdesë.

Noli si mithollogu kllasik, i pruri dritë popullit Shqiptar që t’i stërvitë mëndjen, se me shkrimet eë tij mësuam se vijmë nga një racë e moçime, që i dha Evropës përdorimin e hekurit, një kontributë tepër importante për botën para-historike. Që t’a kuptojmë më mirë këtë çështje vlen të theksohet se Ilirianët, stërgjyshët tonë, filluan të përdorin hekurin në një kohë kur Athina dhe Roma s’ishin dëgjuar fare në historin’ e njerëzimit.

Peter R. Prifti për Nolin

   “… Më kujtohet Kuvendi i “Vatrës” më 1958. Siç dihet, Noli ish “Kryetar Nderi” i “Vatrës”, dhe si i tillë nuk merrte pjesë në punët e përditshme të organizatës. Megjithatë, vinte në kuvendet e “Vatrës”. E kish zakon të bënte një vizitë ceremoniale gjatë punimeve të kuvendit, për t’u përshëndetur me delegatët. Për 10 a 15 minuta punët e kuvendit ndaleshin. Rifillonin pasi shkonte Noli.

Kristo Thanasi ish atë vit kryetar i “Vatrës”. Unë rrija pranë tij. Sapo hyri Noli në sallën e kuvendit, Kristua mu afrua e më tha më zë të ulët, “Ai është fuqia prapa ‘Vatrës!”. Kristua deshi të më jepte të kuptoja se, ndonëse ai vetë ishte kryetar i “Vatrës”, baza e organizatës dhe burimi i vërtetë i fuqisë së saj ishte Fan Stilian Noli. Atë çast unë kuptova më mirë influencën e madhe të Nolit brenda “Vatrës”, si edhe midis Shqiptarëve kudo në Amerikë.(Dielli-Arkiv)

 

Të herëshëm ishim – Barkat e qepura ilire!

$
0
0

Nga Fahri Xharra/

E pa mundur dhe shumë e vështirë të mos e lidhësh historinë tonë me zbulimet e nënujit dhe të nëntokës që vazhdimisht na befasojnë me mrekullitë e të kaluarës sonë . Sa më shumë po zbulohet , po gjurmohet  dhe  po publikohet po shifet që historia na i ka ruajtur shënimet e saja në mënyrë të virgjër që një ditë të na e thotë ato që nuk guxonim ti thonim ne. Nuk guxonim , por edhe nëse guxonim  flisnim me të ”ndëgjueme ” , se nuk kishim prova. Provat , ah provat!

Sa e paturpshme më duket kur  më thonë që po kërkoj për të gjetur shqiptar në shpellat e Azisë , në jashtëtokësorët , në gjithësi. Ne një anë mosdija dhe qëndrimi absolut në  përkrahjën padhëmbje në mosdijën individuale  dhe atë kolektive, e në anën tjetër dëshira e  qëllimshme për mohimin e çdo gjëje shqiptare dhe  dhe të kaluarës së saj. Deri sa fqinjët e nxjerrin vetvetën të vjetër dhe vendas të këtyre tokava , të vjetër mbi 8 000 vjet ; disa nga ne në mënyrë absolute mundohen të zhvlerësojnë çdo gjë.

Por  kur të iu them që ne i kishim edhe barkat e qepura,  që ato ishin pjellë e mendjes së të parëve tonë për ta lehtësuar bartjen , lëvizjen dhe komunikimin ndërnjerëzor ; në atë kohë nuk kishte as  sllavë e sa turq këndej pari.  Barka e qepur e  gjetur këto ditë në ujërat e njlmtë të Kroacisë ,  që sipas arkeologëve daton mbi 3200 vjet e vjetër , është një falemnderim që na e ka bërë natyra duke na i ruajtur reliket e kohës që në kohën e sit të dokumentojmë që ishim këndej pari kur nuk kishte njeri tjetër , ishim  ne.

”Një barkë e kohës së Bronzit u gjet në Mesdhe ” shkruan gazeta Le Point.fr , duke i falëmnderuar syqeltësisë së një  peshkatari ”.Pra në lagunën Zambratia në Kroaci , arkeologët nën-ujor ia dhanë dritën një barkeje të vjetër mbi 3200 vjeçare , të mëshehur në fundin e detit . Një shpërblim i natyrës me ruajtjen e saj.

” Ky është një zbulim i jashtëzakonshëm ” thoshte  e ngazëlluar Giulia Boetto , arkeologe detare e ngarkuar për hulumtime nga CNRS . E gjithë kjo ishte një vazhdim pune e bashkeshortëve kroat Ida Konçanit ( arkeologe) dhe burrit të saj Marko Uhaç (Ministër i Kulturës së Kroacisë ) të cilët që në viti 2008  në bazë të shenjave që iu kishte dhënë peshkatari , kishin ndërmarrur zhytje- hulumtim , dhe i kishin sjellur mbi ujë provat e një barkeje që mendohet të ishte romake (?) Por , falë rezultaeve të sondimit me karboni C 14 u pa që objekti ishte i kohës para romake , nja 1200 vjet para Krishtit. S´kishte as Romë atëherë , e as perandori Romake.
Fjala ishte për një konstrukt plotësish i veçant , tipik për Detin Adriatik :

“Barkat e qepura” ishin një teknikë e posaçme lundrimi e jetësuar në Adriatik , deri në ardhnje e romakëve, dikush thotë epokën romake. Mjeshtëria ishte në ate që dërrasat mbaheshin ndër veti me një “qepje” me litarë bimor.. Këta litarë futeshin nëpër zgavrat të cilat shpoheshin nëpër dërrasa , dhe këshu e krijonin tërësinë  që qëndronte.

Nga kjo barkë e madhe apo anije e vogël ,kanë mbetur vetëm 7 m nga gjatësia  dhe 2,5 m  nga gjerësia e sajë . dmth lidhjet dhe pjesa thetër është kalbur. Pjesa e mbetur pra është pjesërisht e ruajtur mirë. Dërrasat ishin  nga druri i bredhit ,verrit dhe elmit.

 

“Mënyra e rregullimt , teknika e të lidhurit dhe e të përforcuarit të dërrasave ndër veti , ishte tipike për Histritët dhe Liburnët dhe  me këte mund të the me sigurinë më të madhe se ishte fjala për një mjet lundrues të ndërtuar nga njerëzit  local” -thot arkeologëja Giulia Boetto.

Por nuk mbaron me kaq , arkeologët kroat  , nja disa qindra metra largë anijës së vogël gjetën mbi një sipërfaqe të madhe prej më shumë se një hektar  shumë shtylla të drurit, të cilat   ishin mbajtëset e shtëpive e vjetra mbi ujë. Pas analizimit bathymetrik te gjirit, qeramikave dhe kockat e kafshëve të ndryshme të gjetura në vendin e përmendur, duket se epokën e bronzit, gjiri ishte në të vërtetë … një lagunë.

 

Se ç’më ra laku në fyt dhe gati ma zuri frymën; gati më ngufati kur e pashë të shkruar që nuk paskemi vazhdimësi nga ilirët, se qenkemi të mbirë mbi këta mijëravjeçarë nga farët e kërpudhave të sjella nga Azia në një vend që i “kishte” banorët e saj që moti. E ne si ardhacakë, të vendosur si për “gjynah” në malet dhe bjeshkët e Ilirisë “pritnim” leje që të vazhdonim jetën. “Mirësia e vendasve” si kundërshpërblim për shërbimet që i bënim na mundësoi të bëhemi ata që jemi. “Duhet t’ua dimë për nder” që na dhanë pak tokë, pak ujë dhe pak frymë’! A jemi ne në vete? Po kush e pranon këtë? Ne duhet të jemi plotësisht të shitur, plotësisht të pagjak që të alivanosemi nën ndikimin e aromës së joshjes për të mohuar çdo rrënjë tonën. Krim! I madhi Gjergj Fishta kishte për të thënë: “O Perëndi a ndjeve, po lanë pa Histori dhe e kishte për ta fajësuar Zotin: “E ti rri e gjuen me rrfé, lisat n’per male kot!”.

Çudi! Liburnia! Çudi Histritët!

“Si ta përshkruajmë Liburninë?  Po, si një thesar të gjetur të vlerave unike të përzierjes së trashëgimisë natyrore, kulturore dhe historike.(“Liburnët, të parët e shqiptarëve” nga fxh)  Liburnia shkruajnë kroatët është një simfoni e pamjeve dhe e zërave nga aroma e shijeve dhe e kultit. Primorja dhe Gorski Kotari ( Kroacia e sotme) shtrihen mbi atë që dikur ishte pjesa perëndimore e asaj bote antike dhe mistike, e thurur si pëlhurat në veket e lashtësisë; nëpër thellësinë e hapësirës dhe kohës. Bota e natyrës, me llojllojshmërinë e saj ishte e bekuar nga Zoti. Valët specifike të habitatit të Alpeve Dinarike dhe ngrohtësia e Adriatikut, e bëjnë reliefin që të zgjon krenarinë e një toke të trashëguar. Pozita gjeografike e kësaj pjese të Ilirisë që e bënte lidhjen më të shkurtër në mes qytetërimeve të Mesdheut dhe asaj të Evropës Qendrore ishin të bekuar për një rënie të domosdoshme në lakminë historike. Historia e saj është aq e pasur sa trashëgimia natyrore nga ajo. Në një tokë aq të vogël shekujt e tërë janë përplasur me pushtues dhe mbrojtës, me luftëra dhe tregti, dhe famë e kulmim historik; deri në rënie në duar të ardhësve që ndërroheshin pa mëshirë. Liburnia në gjeografinë e lashtë ishte toka e Liburnëve, një tokë përgjatë Adriatikut verilindor, në kohët e sotme Kroacia, kufijtë e të cilit lundronin në zgjerimet e tij duke e rritur dominimin e Liburnisë në mes të shekujve 11-të 1 të epokës sonë.

 

Rikthimi i Eqrem bej Vlores në Kanine?

$
0
0

Nga Gëzim Llojdia*/

1.Eqrem bej Vlora   vjen në vendlindje. Udhëtimi i tij nga vendvarrimi  një varrezë në Neustift am Ëalde të kryeqendrës  austriake, drejt tokës ku erdhi në dritë.Që kur frymëmarrja e fundit e 25 maj1964 rrëzoi sytë e trupi i  beut u ftoh.I but shpirti i tij.I lehtë si ajri,shtegtoi në prerin qiellor.U zhduk në hapësirën kozmike,nëpër tunelin e frikshëm,përmes ngjyrave të hatashme rreth 50 vjet më parë. . Ç’praj aso kohe trupi i beut të fundit kur u kall në ftohtësinë e baltës së huaj, prehej jashtë vendit dhe shumë larg vendlindjes. “Fluturoi dhe shtërgu i fundit madhështor,me shpirt të gjorë..“

2.Eqrem beu kthehet ,në fshatin e njohur Kaninë të Vlorës. Vetëm 50 vite të zeza,qëndroi në errësirën pus,mes të ftohtit të madh, të varrezës së Neustift am Ëalde të kryeqendrës  austriake. Shqiptarët mbasi mbaruan punë me luftrat e gjithhershme të mbijetesës,mbasi krijuan shtetin e tyre,që gjithsesi pësoi një çarje ,prerje,kafshime  ujqëror nga fqinjët tinzar, bashkombasit nuk haruan që disa prej figurave,që dergjeshin  në dheun e ftohtë .Kësisoj,aty nga marsi i ftohtë i 2014 varri i Beut në Neustift am Ëalde të kryeqendrës  austriake ,mbeti pa trupin e tij. Trupi  i beut u tërhoq nga shteti i shqiptarëve,ndërkaq ai rrugëtonte, përtej mjegullës, brenda  një arkëmoti, për të mbajtur një premtim të rrallë,që koha  kaq mizore u tregua,sa qe gjallë dot nuk e përmbushi.

3.Eqrem beu rikthehet në Kaninë. Pranë kalasë që nga koha kur aty u varros Sinan Pasha themeluesi i familjes Vlora, thonë historianët pjesëtarët e tjerë të Vlorajve u varrosën gjithmonë aty duke u kthyer në një varrezë madhështore familjare. Në këtë tokë ka ekzistuar aty  varri i një tjetër veziri të Perandorisë, Ferid Pasha Vlora. Rreth viteve 77-78 dërguan në Kaninë 4 inxhinierë dhe  1 historianë Shkuan në Kaninë për të marrë mermerin e varrit që gjendej në tyrben e Kalasë së Kaninës. Ku ishte varrosur veziri. Në këtë tokë u varros edhe krye-engjëlli i familjes Vlora dhe i gjithë shqiptarëve Ismail bej Vlora.

4.Eqrem bej Vlora  një figurë komplekse me shumë dritë hije .Zbardhimi i kësaj figure mund të jetë atribut i ndonjë komisioni historianësh vendas por dhe të huaj.

5.Koleksionet e familjes Vlora kanë qenë ndër më të pasurat. Eqrem bej Vlora  ky pinjoll i Vlorajve dorëzoi në muzeun arkeologjik të Vlorës në kohën që në atë institucion, drejtor ishte D. Yzeir Ismaili ,dhjetëra objekte të cilat u mblodhën  nga banorët ose ishin gjetje arkeologjike të gjetura dhe të mbledhura  nga studimet dhe kërkimet e tyre.Koleksioni arkeologjik Vlora . Ugolini u strehua gjate revolucionit të qershorit 1924 ne shtepine e Syrja bej Vlorës dhe birit të tij Ekremit. “…te cilët kërkojnë, blejnë dhe ruajnë me dashuri te madhe objekte arkeologjike, te cilat dalin here pa shere nga toka shqiptare. Kështu, ne pallatin e tyre ne Vlore kanw krijuar një koleksion te mire arkeologjik, nga i cili këto janë objekte me interesante:” (fig. 111: armatimet dhe siper vazot). Komiku i Bylisit- Koke e Dionisit-mermer. Statuje e një muze, prej mermeri, 80 cm -Koke e Zeusit, mermer, 13 cm.-Koke burri, mermer, 11 cm -Koke gruaje, mermer, 9 cm -Hekata trikokeshe, mermer, 34 cm -Hyjni ujor (Triton), mermer, 32 cm. Skopas. Busti i nje gruaje ilire-Finteia, nga Berati. Gur, 48 cm. Me veshje si vajza e Vlores.Tre pllaka me mbishkrime nga Shkoza, Klosi -Terrakota nga Oriku, si dhe vazo qeramike -Figurina bronzi, 11 dhe 7 cm.Në kopshtin e kazermes, perballe xhamisë, ishin ekspozuar objekte te gjetura gjate ndërtimit: Diana, kapitele,

- Ne kopshtin e Bashkise ishte ekspozuar një stele prej guri me relieve ne dy faqe- shek V p. Kr. si dhe kionisku dopio i Teimas dhe Klaudia Seimaka.Vajza e Vlores, gur, 87 cm. Stele e Selenicës me mbishkrimin e prytanit dhe toksarkut shkruan Dr.Pr N.Ceka.

Një koleksion tjetër i pasur ishin librat. Biblioteka e këtij qyteti detar,në ringritjen e saj në zhegun e verës në 22 gusht 1946,ka regjistruar si fond themelor,bibliotekën private të familjes së njohur Vlora. Kjo pasuri kulturore ishte mbledhur me durim ,ishte  gjurmuar si bleta nga diplomati Syrja Vlora dhe intelektuali ,deputeti dhe diplomati Eqrem Bej Vlora.Mes pasurive të Eqrem Bej Vlorës studiues dhe i mjaft momenteve të rëndësishme në historinë e Shqipërisë, ishte biblioteka e famshme, e cila u grabit dhe u shkatërrua menjëherë pas ardhjes në fuqi të regjimit te ri. Biblioteka e vendosur në sarajet e familjes Vlora, e njohur ndryshe me emrin “Shtëpia e Beut”.Studiuesi F.Sh thotë se, biblioteka ishte ndër më të mëdhatë në Ballkan, në dekadat e para të shekullit XX, por, pavarësisht,regjimi i shkatërroi vlerat e saj.“Prej saj u zhdukën vlera të jashtëzakonshme”,sipas të cilit, përveç një numri të jashtëzakonshëm titujsh, në këtë bibliotekë përfshiheshin dokumente të rralla. Mes tyre, një ditar të shënimeve të Hoxhës të fshatit Armen, Sali Efendiut e vitit 1757; shënimet e Hafës Zenel Efendiut nga Armeni, që përkojnë me vitin 1768; përmbledhje e kopjeve të letërkëmbimit të Ismail Pashë Velebishtit me njerëzit më të shquar të Vlorës; letërkëmbimin e Çelo Picarit me Ismail Beun,shënimet historike “Mbi “oxhaqet” e Shqipërisë e Azem Bej Janinës e vitit 1889; dy libra të shtypura në shtypshkronjën e Voskopojës, në vitet 1720-1769, korrespondencë e pinjollëve të kësaj familjeje me shkrimtarin Dyma etj. Në vitin 1914 në bibliotekën e Eqrem Bej Vlorës ndodhej një fond prej 14.640 vëllime në gjuhët arabisht, turqisht, gjermanisht, italisht, greqisht, shqip, mes të cilave, edhe dorëshkrime të rralla arabe, libra fetarë si Kurani, Bibla etj. Ato u vendosën në këtë bibliotekë në 22 gusht 1946, datë që shënon themelimin zyrtar të saj. Duke filluar nga viti 1974, gjatë 10 vjetëve, banesa e Eqrem Bej Vlorës, shërbeu edhe si bibliotekë duke krijuar kështu një lidhje simbolike mes dy periudhave të ndryshme, në fakt, të pangjashme me njëra-tjetrën.

*Msc. Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve

 


VEPRIMTARI, ME DËSHMI PËR PRANIMIN DHE SHPËTIMIN E HEBRENJËVE, NË SHQIPËRI

$
0
0

Nga Murat Gecaj/Tiranë- Në sallën “Unesco” të Muzeut Historik Kombëtar të kryeqytetit,  u zhvillua veprimtaria me tematikë, “Shqiptarët dhe Hebrenjtë, para dhe pas Luftës së Dytë Botërore”(Pranimi dhe shpëtimi i hebrenjëve). Ajo ishte organizuar nga Instituti Shqiptar i Mendimit dhe i Qytetërimit Islam (AIITC), me drejtor dr. Ramiz Zekaj, në bashkëpunim me Fondacionin “Mbretëresha Geraldinë”. Veprimtaria u zhvillua me një Konferencë, ku u lexuan tema nga disa autorë dhe me shfqjen e flmit dokumetar “Besa”. Merrnin pjesë nga AIITC dhe Fondacioni “Mbretëresha Geraldinë”, punonjës të shkencës, kulturës e arsimit; diplomatë të ambasadave në Tiranë;  profesorë e akademikë;  nga institucionet zyrtare, shoqatat joqeveritare, media e shkruar dhe ajo elektronike e te ftuar të tjerë. Ndodheshin  edhe disa të ftuar nga Republika e Kosovës, ndër të cilët ishte z.Adem Demaçi.

Fjalën e hapjes e mbajti z. Faruk Borova, kryetar i Bordit të AIITC dhe ish-përfaqësues i Shqipërisë për Izrealin, në vitet 1993-1997. Pastaj u lexuan kumtesat e përgatitura: “Trajtimi i minoriteteve në Shqipëri” (nga prof.dr. Beqir Meta), “Shqiptarët dhe Hebrenjtë, gjatë kohës së Mbretit Zog”(nga Sulejman Gjana, kryetar i PLL) dhe “Një histori e shkurtër e pranisë së hebrenjëve  në Shqipëri” (nga Astrit Hykaj, regjisor-skenarist). Ndërsa më tej, në pamundësi ardhjeje në këtë veprimtarri, për të pranishmit u lexua “Dëshmia e një të mbijetuareje”, nga  Dr.Scarlet Epstein-OBE.

Përmes këtyre temave, u dhanë dëshmi e fakte të shumta për  pranimin e shpëtimin, strehimin dhe mbrojtjen e hebrenjëve (izrealitëve) në Shqipëri, që në kohën e mbretërisë dhe pas Luftës së Dytë Botërore, kur ata ndiqeshin nga nazistët, për t’i  kapur e shfarosur në kampin famëkeq të Aushvicit, në Gjermani. Ato flisnin qartë e më së miri, për  shpirtin njerëzor, traditat mikpritëse dhe besnikërinë e  popullit tonë, ndaj kujtdo që i ka ardhur në shtëpi dhe ka kërkuar ndihmën ose mbështetjen e tij.

Pjesëmarrësit në këtë veprimtari i përshëdeti bashkëshortja e Princit Leka, që dhe ai ishte i pranishëm, bashkë me disa anëtarë të Oborrit Mbretëror.

Fjalën e mbylljes e mbajti znj. Elia Zaharia, drejtoreshë e Fondacionit “Mbretëresha Geraldinë”.

Në këtë veprimtari mbresëlënëse u shfaq dhe u ndoq me mjaft interes nga të ftuarit filmi dokumentar, me titullin “Besa”, realizuar nga Astrit Hykaj. Gjatë koktejit, që ishte shtruar me këtë rast, të pranishmit panë me kërshëri ekspozitën fotografike, e cila pasqyronte bashkëjetesën e familjeve shqiptare e hebreje.

Tiranë, 29 mars 2014

Kosta Çekrezi – Nga brezi i të zhgënjyerve

$
0
0

Nga Astrit Lulushi/

Më 31 mars 1892 – Në Ziçisht, Korçë, lindi Kostandin Anastas “Kosta” Çekrezi, diplomat, historian, publicist, politikan, atdhetar. Dokumentet e shkollës tregojnë se ai ishte nxënës i shkëlqyer dhe për këtë arsye fitoi një bursë nga qeveria osmane për të studiuar në fakultetin juridik në Selanik. Pasi Shqipëria u shpall e pavarur, më 1912 deri në vitin 1914, Çekrezi punoi në Vlorë si sekretar Gjykate, pastaj si përkthyes i Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit pranë qeverisë së Ismail Qemalit dhe në administratën e Princ Vidit.

Kur shpërtheu lufta e Parë Botërore, Çekrezi emigroi në SHBA. Vetëm 23 vjeç, Kosta u bë redaktor i gazetës Dielli në Boston dhe kryeredaktor i saj nga 1915 – 1919; gjatë kësaj kohe studioi për histori, ekonomi, administratës publike dhe gjuhën angleze në Universitetin e Harvardit, Boston; dha leksione për histori në Universitetin Kolumbia, Nju Jork, ku shkroi edhe monografinë Albania Past and Present, cilësuar si libri i parë për shqiptarët nga shqiptarët, në anglisht. Sipas Robert Elsie-t, Çekrezi u kthye për pak kohë në Shqipëri në vitin 1920 për të marrë pjesë në Kongresin e Lushnjes. Në vitet 1920 – 1922, u caktua përfaqësues i Shqipërisë në Uashington.

Përsëri u kthye në Shqipëri, punoi si këshilltar në qeveri, morri pjesë aktive dhe organizator në kryengritjen anti-zogiste të Fierit, 1935, e cila u shtyp – dhe Kosta u dënua me vdekje në mungesë; Çekrezi ishte hedhur në Francë, “ku u mbajt për ca kohë në kampin e përqendrimit “Vernet de l’Aiege”. Këtu, u njoh me vullnetarët shqiptarë të Luftës së Spanjës, Skënder Luarasin, Mehmet Shehun, Hulusi Spahiun, me të cilët nuk pat marrëdhënie të mira, për shkak të ideologjizmit ekstrem marksist të tyre. Këta, sipas Çekrezit, “e shkonin kohën me studime të thella të filozofisë marksiste-englesiane, për të qenë gati t’i aplikonin në sovjetizimin e Shqipërisë” (Luan Malltezi, Balkanweb, 2013).

Më 27 tetor të vitit 1941, Çekrezi i nis për në Amerikë; dhe më 28 dhjetor 1941, së bashku me Tajar Zavalanin, formon në Boston organizatën Shqipëria e Lirë, dhe gazetën Liria si organ të saj. Çekrezi kishte një urrejtje të madhe për Zogun dhe qëllimi i krijimit të organizatës duket se ishte për t’iu kundërvënë njohjes së mundshme të qeverisë së Zogut në mergim, nga ana e vendeve aleate. Kjo kuptohet edhe nga një letër e Nolit dërguar Zavalanit në Londër më 1942, ku i kërkonte të mos pengonte përpjekjet e mbretit Zogut për njohjen e një qeverie në mërgim, sepse çështja lidhje me përcaktimin e fatit të Shqipërisë së pas-luftës dhe jo me formën qeverisëse. Në gjysmën e dytë të viteve 1940, Çekrezi u përpoq për afrimin e qeverisë së Tiranës me Uashingtonin dhe me vende të tjera perëndimore, por pa sukses.Ndërsa me gazetën e tij Liria në Boston, ai u ofronte shqiptarëve të Amerikës një pamje të çelët, optimiste rreth zhvillimeve në Shqipëri në vitet e para nën komunizëm: “Me fjalët e tua, ti më akuzon, se ato që shkruhen në gazetën LIRIA, nuk i përgjigjen realitetit të Shqipërisë. Mirpo, o Qaskë, realiteti ësht ashtu siç e shikon njeriu nga pikëpamje e tij”, i shkruante Çekrezi, më 1945, një miku të tij që e kritikonte rreth qëndrimit të gazetës.

Megjithatë, si shumë atdhetarë të tjerë shqiptarë jashtë, të djathë a të majtë, dënuar me mërgim të përjetshëm, edhe Çekrezi u la në hije ose nuk u përfill nga qeveria e Shqipërisë së pas-luftës – Konstantin Anastas “Kosta” Çekrezi vdiq pranë Arlington më 10 janar 1959, në moshën 67-vjeçare. Gazeta Liria në Boston vazhdoi të botohej – deri në fund të viteve 1980 – nga Dhimitër Trebicka – në të njëjtën frymë.

 

 

Kalendar- 69 vjet nga Masakra e Tivarit, shumë histori dhe enigma për ngjarjen e 30 Marsit

$
0
0

30 Mars- Sot bëhen 69 vjet nga masakra më e madhe që u bë ndaj shqiptarëve. Viti 1945, do të kujtohet edhe për shumë vite të tjera edhe pse institucionet e kanë harruar këtë ngjarje. Ajo është masakra që iu bë të rekrutuarve shqiptarë nga Kosova në përfundimin e Luftës së Dytë Botërore në Tivar. Numri i të vrarëve në këtë masakër llogaritet nga 1700-4300.

Kur nazistët ishin në tërheqje nga territori i ish-Jugosllavisë, frontet u krijuan në Srem të Vojvodinës dhe në atë të Adriatikut në veriperëndim të Jugosllavisë. Shqiptarët u rekrutuan për tu dërguar në luftime në këto fronte ndërsa brigadat Serbe i forcuan pozitat e tyre në territorin e Kosovës. Gjithsej 44.523 shqiptarë nga Kosova dhe viset tjera etnike u rekrutuan dhe u dërguan në luftime larg Kosovës.

Pikë mbledhja e këtyre ushtarëve u caktua Prizreni,ku të gjithë ushtarët shqiptarët u çarmatosen me arsyetimin se do të lodheshin nga rruga dhe se kur të mbërrinin në front do të pajiseshin me armë moderne angleze. Nga Prizreni shqiptarët u nisën fillimisht për në Mal të Zi të ndarë në tri grupe. Kur kolona mbërriti në Tivar, ndodhi një konflikt në mes katër shqiptarëve dhe rojave, të cilët shtinë dhe vranë dy shqiptarë. Ata qe i mbijetuan masakres besojne se numri i të vdekurve apo të vrarëve gjatë rrugëtimit për në Frontin e Adriatikut është gjithsej 4300 veta.

Përveç partizanëve, në vrasjen e shqiptarëve kanë marrë pjesë edhe popullsia vendase malazeze por edhe popullsia civile serbo-malazeze të cilët kishin qenë të larguar nga Kosova pas luftës së prillit. Por kishte dhe vendas të cilët të rinjtë shqiptarë i fshihnin nëpër shtëpitë e tyre ose në stoqet e sanës. Jo me kot ende sot, pas 69 vitesh, Tivari konsiderohet varri më i madh masiv i shqiptarëve.

 

“Si shpëtuan Hebrenjtë në Shqipëri në kohën e Mbretit Zog”

$
0
0

Kumtesë e mbajtur në Tiranë më dt. 29 mars 2014 në konferencën “Shqiptarët dhe Hebrenjtë para dhe gjatë Luftës së Dytë Botërore” dhe që organizoi Instituti Shqiptar i Mendimit dhe i Qytetërimit Islam në bashkëpunim me Fondacionin Mbretëresha Geraldine/

Nga Sulejman Gjana/Kryetar i PLL/

Trajtimi i pranisë dhe strehimit të hebrenjve në vendin tone gjatë viteve të Mbretërisë Shqiptare ka qenë një temë e panjohur për studiuesit shqiptar dhe sigurisht edhe për opinion e gjerë, në kohën e diktaturës komuniste.Kuptohet lehtësisht se diktatura komuniste përdori historinë në shërbim të ideologjisë dhe pushtetit absolut; nuk pati komplekse kur e shtrembëroi atë, madje shpesh herë injoroi, anashkaloi ose manipuloi faktet dhe realitetet historike.Gjatë asaj kohe, u errësua gjithçka ishte arritur në kohën e Mbretit Zog në hedhjen e themeleve të shtetit shqiptar si dhe në marrëdhëniet diplomatike ndërkombëtare.

Në fakt, gjithçka lidhej me Mbretërinë Shqiptare duhej konsideruar dhe interpretuar negativisht për t’i lënë hapësirën e duhur indoktrinimit dhe “edukimit” të popullit me mitet që kishte sajuar sistemi për periudhën e Mbretërisë dhe vetë Mbretin Zog.

Eksperienca na ka mësuar se gjithçka propagandonte regjimi komunist si e bardhë, ishte në realitet e zezë; dhe gjithçka që do të ishte e zezë për ata, në fakt ishte e bardhë.  Ndërkaq, gjithçka u la në heshtje gjatë diktaturës komuniste ishte ose e rrezikshme për pushtetarët dhe sistemin, ose e lavdishme për atë të cilit i mohohej e drejta e vet.

Kështu ka ndodhur edhe me aktin fisnik të Qeverisë Mbretërore Shqiptare dhe të Mbretit Zog në raport me trajtimin e hebrenjve që ishin të persekutuar gjatë viteve 30 në vende të ndryshme të Europës dhe që gjenin strehim dhe shpëtim në vendin tonë.

Për fat të mirë, pas viteve 90, shumë studiues dhe historian shqiptarë dhe të huaj kanë hedhur dritë mbi ngjarjet e asaj kohe duke publikuar informacione dhe materiale të bollshme në libra, artikuj, intervista dhe dokumentarë që shërbejnë sot si referenca për të gjithë ata që janë të interesuar për këtë çështjeje.

Duhet të përmendim këtu punimet e grupit të arkivit të shtetit drejtuar nga Prof. Nevila Nika, librat dhe punimet e Prof. Shaban Sinani, Prof. Saimir Lolja, Dr. Apostol Kotani, Prof. Beqir Meta, Prof. Monika Stafa, Prof. Pellumb Xhufi, Prof. Mentor Petrela, Dr. Bernd Fisher, Dr. Robert Elsie, Dr. Patrice Najbor dhe Z. Kastriot Dervishi ; dëshmitë e të mbijetuarve Dr. Scarlett Epstein dhe Irene Grunbaum ose dokumentarët dhe filmat e Norman Gershman dhe Johanna Neumann si dhe të Z. Astrit Hyka që do të prezantohet në vazhdim.

Edhe pse, disa prej tyre kanë analizuar ngjarjet vetëm pjesërisht ose nga një këndvështrim jo gjithnjë objektiv dhe neutral, të tjerët kanë dhënë një kontribut të paçmueshëm në zbardhjen e të vërtetës së mohuar për më shumë se gjysmë shekulli.

*****

Por çfarë ishte pikërisht e vërteta e trajtimit të hebrenjve gjatë viteve të Mbretërisë shqiptare?Regjistrimi i parë i hebrejve në Shqipëri është bërë në vitet 1923 – 1930. Sipas Dr. Jakov Milaj-t, antropolog, autor i librit “Raca shqitpare” (1944) nga të dhënat e këtij regjistrimi del se bashkësia e hebrejve me banim të përhershëm në Shqipëri arrinte deri në afro 200 veta. Që prej vitit 1929, gjenden në arkivat e Mbretërisë shqiptare, kërkesa për shtetësi shqiptare nga imigrantë hebrenj në vendin tonë.

Por vihet re një shtim i lëvizjes së hebrenjve drejt Shqipërisë pas shpalljes së doktrinës së “Shfarosjes Përfundimtare” nga Hitleri dhe hyrjes në fuqi të ligjeve anti-Semite në vitet 1932-1933 dhe ku kërkohej, ndër të tjera, që të vendosej raca në pasaportë.

Në fakt, diplomacia shqiptare e kundërshtoi doktrinën naziste duke u mobilizuar për të strehuar ata që u persekutoheshin në Gjermani, Austri por edhe në vende të tjera t’Europës.

Konkretisht, qeveria mbretërore shqiptare bëri gjithçka ishte e mundur për të shpëtuar hebrenjtë dhe qëndrimet e saja ishin mirëpritur nga diplomacia botërore.

Në vitin 1934, Komisioneri i Lartë për Refugjatët pranë Lidhjes së Kombeve, Z. James Mac Donald, i kërkoi Mbretërisë Shqiptare nëse ekzistonte mundësia për vendosjen në Shqipëri të një numri jahudijnshë nga Gjermania dhe menjëherë mori përgjigjen pozitive.  Sipas Dr. Patrice Najbor, 500 familje hebreje përfituan nga kjo ndihmë.

Po atë vit, Herman Bernstein, që ishte ambasador i SHBA në Tiranë gjatë asaj kohe, shkruante në gazetën New-York-eze Jewish Daily Bulletin se “nuk ekziston asnjë diskriminim kundër hebrenjve në Shqipëri sepse Shqipëria është një ndër vendet e rralla të Europës së sotme ku paragjykimet fetare nuk ekzistojnë”.

Po ashtu, Bernd Fischer ka relatuar bisedimet dhe projekt marrëveshjen e Ambasadorit Bernstein me Ambasadorin e shtetit shqiptar në SHBA, Faik Konica, pikërisht për vendosjen e 500 familjeve hebrenje në Shqipëri.

Gazetat e bashkësive hebraike të vendeve të ndryshme të Europës i kushtuan gjatë viteve 30 një rendësi të veçantë Shqipërisë dhe strehimit që vendi ynë u ofroi hebrenjve.

Kështu, më 10 qershor 1935, gazeta “Moment” në Poloni botoi artikullin me titull “Hebrenjtë ftohen të vendosen në Shqipëri” dhe citohet mes të tjerash, se “qeveria shqiptare ka marrë një vendim të posaçëm duke ftuar edhe hebrenjtë e Çekisë dhe Gjermanisë” dhe se “qeveria e Mbretërisë së Shqipërisë është e gatshme të pranojë vendosjen e hebrenjve në vend dhe t’u ofrojë atyre kushtet e mundshme”.

Të njëjtën gjë shkruanin edhe gazetat “Jewish Telegraphic Agency” dhe “Jewish Chronicle” në Angli ndërsa gazeta britanike “Jewish Daily Post” shkruante më dt. 14 korrik 1935 se “shërbimi diplomatik i Shqipërisë qysh prej një muaji ka njoftuar vendimin e Tiranës për pranimin e hebrenjve në vend”.

Gjatë asaj kohe por edhe në vitet në vazhdim në Mbretërinë Shqiptare, nuk gjendet në shtypin shqiptar asnjë qëndrim ose relatim i një ngjarjeje anti-Semite në vendin tonë.

Siç e pohon Prof. Monika Stafa që ka studiuar qëndrimin e hebrenjve në Shqipëri në kohën e Mbretit Zog, “Tirana nuk miratoi asnjëherë ligje anti-Semite; madje as vendime, as rregullore dhe asnjë akt me karakter racor”.

Nga ana tjetër, edhe pse Tirana ishte nën presionin e Italisë për të miratuar akte ligjore me karakter antisemit, në Fletoren Zyrtare botoheshin vendimet dhe qëndrimet e shtetit shqiptar lidhur me strehimin e hebrenjve në Shqipëri, sa që, në vitin 1935, gazeta e famshme sovjetike “Pravda” njoftonte se “vullneti i qeverisë shqiptare për të pranuar hebrenjtë po kundërshtohet nga Italia”.

Numri i refugjatëve hebrenj të strehuar në Shqipëri ose që kaluan nga Shqipëria pa rrezik gjatë kohës së Mbretit Zog nuk është përcaktuar ende përfundimisht por dihet se deri në prag të pushtimit të vendit nga Italia fashiste më 7 prill 1939, qindra ose mijëra prej tyre hynë në vendin tonë.

Dr. Apostol Kotani, Bernd Fisher dhe Martin Gilbert, evidentojnë se edhe në janar 1939 kishin hyrë në Shqipëri 100 hebrenj bashkë me familjet e tyre, po ashtu në shkurt ndërsa në mars 1939, kishin hyrë 95 familje.

Edhe Robert Elsie pohon në librin e vet “A dictionary of Albanian religions, mythology and folk culture” se “deri në 1939, Ambasada e Shqipërisë në Berlin pajistë hebrenjtë me viza”.

Po ashtu, Jutta Gerechter në kujtimet e veta për Shqipërinë gjatë viteve 1939-1945 shkruan “Mbreti Zog pranoi t’u jepte të gjithë emigrantëve hebrenj nënshtetësinë shqiptare, por pushtimi fashist e pengoi të realizonte atë vendim”.

Madje, Sir Martin Gilbert shënon në librin e vet “Winston Churchill: profeti i të vërtetës” se një emisar i Mbretit Zog kishte takuar Churchill-in në fillim të vitit 1939 për t’i propozuar që Shqipëria të bëhej vend strehimi për hebrenjtë dhe se për të realizuar këtë qëllim, Churchill-i do të duhej të frenonte oreksin e Musolinit dhe të garantonte pavarësinë e Shqipërisë.

Dr. Patrice Najbor thot se +/- 2.000 hebrenj kanë hyrë në Shqipëri para LDB ndërsa Bernd Fischer e kufizon këtë numër në rreth 800 veta, pavarësisht se, po Fischer, flet për “vite të arta për hebrenjtë në Shqipëri gjatë periudhës mbretërore”.

Në fakt, që në vitin 1937, Mbreti Zog kishte njohur zyrtarisht praninë e bashkësisë hebraike në Shqipëri si dhe të drejtën për të ruajtur fenë dhe zakonet e veta dhe, marrëveshja dy palëshe e vitit 1938 midis Austrisë dhe Mbretërisë Shqiptare për heqjen e vizave ndërmjet dy vendeve, stimuloi ardhjen në Shqipëri të shumë familjeve hebrenjsh që rrezikoheshin tjetërkund në Europë.

Në një shkrim botuar në gazetën Shekulli më 22 gusht 2010, pas një muaj gjurmimesh në arkiva, Dr. Mentor Petrela shkruan për “5 doktorë hebrenj që u sollën nga Mbreti Zog në Shqipëri për t’i shpëtuar përndjekjes së Hitlerit” (Prof. Wilhem Schlessinger, Prof. Walter Lehman, Dr. Ludovik Kalmar, Dr. A.M. Schlessinger, Dr. Quasler) dhe publikon urdhrin e pagesës së shoferit të Doktorit Schlessinger në një kohë kur dy ministra përdornin një makinë dhe një shofer.

Përveç trajtimit institucional nga autoritetet e Mbretërisë Shqiptare të refugjatëve hebrenj, dihet se vetë Mbreti Zog dhe Mbretëresha Geraldinë e kishin Dr. Ourinovski si mjek të familjes mbretërore dhe Wilhem Weitzmann si fotograf zyrtar të Oborrit Mbretnor, që të dy refugjatë hebrenj të strehuar në Shqipëri.  Madje, në fillim të vitit 1939,  Wilhem Weitzmann u pajis, me shtetësinë shqiptare bashkë me 15 pjesëtarët e familjes vet.

Në fakt, Mbreti Zog kishte marrë shumë kërkesa personale nëpërmjet letrave që hebrenjë e rrezikuar në vendet e tyre i kërkojshin strehim në Shqipëri, siç është rasti i Dr. Martin Gottlif nga Gjermania dhe Richard Atlas nga Austria.

Ndër personalitetet e shquara hebrenje që shpëtuan në Shqipëri gjatë kohës së Mbretërisë, mund të dallojmë Prof. Stanislav Zuper, një nga baballarët e gjeologjisë shqiptare dhe zbuluesi i pellgut naftëmbajtës të Bakusë.  Po ashtu, edhe shkrimtari gjerman Dr. Leo Mathia dhe artisti izraelit Joli Jakov gjetën strehim në Shqipëri.

Supozohet se edhe fizikani dhe shkencëtari Albert Einstein kaloi nëpërmjet Shqipërisë në vitin 1930 para se të largohej për në SHBA.  Pavarësisht se ende nuk është vërtetuar vizita e tij me prova të pakontestueshme, mjaft studiues besojnë se ai ka vizituar Shqipërinë dhe kërkimet dhe studimet rreth kësaj çështjeje vazhdojnë.  Sidoqoftë, është e çuditshme që në 1931, kur albanologu më i shquar me shtetësi kroate Milan Sufflay vdiq si rezultat i atentatit nga një serb, menjëherë Einstein e denoncon publikisht këtë akt të shëmtuar në të përditshmen New York Times.

Për fat të keq, Dr. Norbert Jokli, një profesor i shquar i Universitetit të Vjenës dhe i njohur si një nga baballarët e albanologjisë, nuk arriti të shpëtojë dhe u zhduk nga shfarosja naziste në vitin 1942 edhe pse ai ishte i dekoruar nga Mbreti Zog me Urdhrin Skënderbeu.

*****

Pavarësisht se shumica e studiuesve kanë interpretuar strehimin dhe shpëtimin e hebrenjve në vendin tonë si një pasojë e traditës mikpritëse të popullit shqiptar duke iu referuar edhe kodit të nderit dhe të besës, këndvështrimi im është pak ndryshe.U përpoqa të sjell gjatë fjalës sime disa argumente dhe fakte në mënyrë jo-shteruese dhe të raportuar nga studiues të horizonteve të ndryshme dhe që provojnë angazhimin e Shtetit Shqiptar, të Familjes Mbretërore dhe personalisht të Mbretit Zog në shpëtimin e hebrenjve, për të dëshmuar se autoritetet e vendit tonë para LDB ishin orientuar thellësisht drejt botës perëndimore, vlerave humaniste dhe parimeve fisnike.

Ka akoma zëra që pretendojnë se vendimet dhe qëndrimet e Mbretërisë Shqiptare kundrejt hebrenjve ishin të interesuara për arsye të nevojave të zhvillimit ekonomik të shtetit shqiptar.  Nuk vihet në dyshim pragmatizmi i Mbretit Zog në drejtimin e shtetit shqiptar por analiza objektive e fakteve tregon se ishte një pragmatizëm në interes të vendit dhe kombit shqiptar dhe bazuar në vlera universale, pasi mund të kishte rrezikuar më pak personalisht nga Italia Fashiste dhe Gjermania Naziste nëse do të ishte radhitur në kampin e kolaboracionistëve.  Aq më tepër, kur dihet se në prag të pushtimit fashist, Qeveria Shqiptare nuk ndryshoi qëndrimin e vet ndaj hebrenjëve edhepse në shkurt të vitit 1939 qeveria italiane i kishte bërë të ditur konsullatës shqiptare në Romë se nuk e shihte me sy të mirë vendosjen e hebrenjëve në Shqipëri.

Natyrisht, unë respektoj mendimin e atyre që thonë se Besa e Shqiptarit ndikoi në shpëtimin e hebrenjve në vendin tonë.  Ashtu siç respektoj mendimin e atyre që thonë se përkatësia myslimane e shumicës së popullit shqiptar ndikoi për të shpëtuar refugjatët hebrenj sikur kishte ndodhur ne epoka dhe territore të tjera, në situata të ngjashme.

TRAGJEDIA E 2 PRILLIT

$
0
0

23 vjet nga vrasja e Arben Brocit dhe tre studentëve nga Sigurimi i Shtetit gjatë mitingut antikomunist/

Skenari i Gramoz Ruçit në masakrën e 2 prillit/

Nga Alfons GRISHAJ/

Më 1 prill 1991, demokratët e Shkodrës vërshuan para selisë së PD-së, me lot në sy pyesnin për rezultatet. Dikush ishte dhe i acaruar. “Prapë këta kriminelë!”. U munduam t’i qetësonim. Folën para selisë Kolec Ndoja, Viktor Martini, Azem Hajdari. Azemi ishte shumë i qartë në fjalën e tij… Më kërkuan disa herë që të flisja. Isha shumë i lodhur, kisha netë pa gjumë. Ngarkesa dhe barra më e madhe binte mbi mua, jo vetëm për njohjen e madhe me të rinjtë e Shkodrës, por dhe si një demokrat që nuk njihja kompromise me ish-kastën e kuqe.
Është e vërtetë që Dilaveri dhe Gjeka erdhën e kërkuan “bashkëpunim”, për të qetësuar situatën. Por, cila ishte arsyeja e vërtetë? Vetë prania e tyre ngjallte neveri tek demonstruesit. Ata nuk shihnin tek Dilaveri dhe Gjeka figurat e rendit kushtetues, por kukullat e metalta të një rendi antikushtetues dhe ilegjitim, të cilët me serumet e trurëve të tyre të lara i shërbenin një kaste gjakpirëse e delirante që, për 47 vjet kishte burgosur, torturuar e vrarë.
Pse duheshin shqetësuar aq shumë këta policë, kur demonstruesit po demonstronin si qytetarë të një bote të lirë? Ata po protestonin për manipulimin e votës së vjedhur dhe ata nuk protestonin për veten e tyre, por për Shqipërinë se, Shkodra nuk ishte Republikë më vete, ashtu siç kërkonin bashibozukët e Sigurimit, që hidhnin parulla serbe: “Shkodra Republikë!”, etj… Pse nuk u shqetësuan këta zotërinj, kur makinat e tyre të policisë dhe të ushtrisë shkonin për të votuar, sa në një zonë në tjetrën për të manipuluar?
Në lagjen “Xhabije”, populli gati sa nuk u konfrontua me këta mjeranë, që për të dytën herë donin të votonin. Vetë Sokol Shazi, përfaqësues i Frontit Demokratik, ky një njeri kurajoz dhe i ndershëm, i tha oficerit mustaqemi: “Ju keni votuar dhe njëherë, çfarë doni këtu!?”.
Devocioni i tepruar i këtyre zanatlive të pafe, që për ta nëna dhe babai ishte PP-ja, ky devocion katetonik do ta çonte në kolaps shtetin komunist.
Gjeka duhet ta dinte se, Shkodra ka qenë fuçi baruti për antikomunizëm.
Atje janë zhvilluar dy lëvizje të mëdha antikomuniste ’45-’46. Si i kishte harruar Gjeka të gjithë ata priftërinj e hoxhallarë shkodranë, që ishin burgosur e martirizuar?
Pra, as Dilaveri dhe as Gjeka, nuk e njihnin historinë antikomuniste të Shkodrës. Ata vinin si diletantë për të nakatosur dhe jo për të qetësuar.
Për t’i kujtuar Gjekës, se Dilaveri u plagos më 13 dhjetor, pikërisht se ai nuk e njihte situatën dhe ajo ishte një shenjë e mirë për t’i treguar atij se Shkodra nuk ishte Puka.
Më 1 prill kemi ndenjur deri në 10:30 të natës, duke qetësuar demonstruesit para KPP. Kemi qenë disa përfaqësues të PD-së: Unë, Arben Broci, Eduard Perjaku, Kolec Ndoja, Nikolin Thana, Pjetër Arbnori, Artan Broci dhe Eduard Grishaj. Me ne ishte dhe Dilaver Papare. Dilaveri tha: “Se, nëqoftëse nesër mblidhen demonstrues para KPP-së, ne do të veprojmë ndryshe”. “Cila ishte arsyeja që ky njeri që i dridheshin duart duke dredhur cigaren të ishte në atë ankth? Kush e kishte urdhëruar dhe përse!?”. Dy prilli do të ishte përgjigjja më e mirë. Pas shpërndarjes së demonstruesve, shkuam tek selia jonë. Për të nesërmen u caktuan të hapnin zyrën Arben Broci dhe Eduard Grishaj, me ta u bashkuan dhe Frano Gjergji dhe Fatmir Bërdica, përkatësisht anëtarë të Këshillit të PD-së.
Përpjekjet e zëvendësministrit Hajredin Shyti, për t’u kapur si i mbyturi pas fijes së kashtës, siç tha në gjyq, që gjoja PD e ka çuar Arben Brocin tek KPP-së Shkodër, i duhet një përgjigje e saktë këtij rrufjani. Tek KPP, nuk ka qenë vetëm Arben Broci, por ka qenë dhe Frano Gjergji, Fatmir Bërdica, Eduard Grishaj, Eduard Përjaku, unë dhe më vonë Ali Spahia dhe Pjetër Arbnori. Jam i bindur se Arben Broci, ishte piketuar që në takimin me Ramiz Alinë. Mbase, ishte i vetmi, në atë takim që e injoroi Presidentin komunist.
Shumica e të pranishmëve në atë takim ia dhanë dorën Ramizit, kurse Arben Broci jo.
Si mund të harrohej ky injorim që i bëri Arbeni të paprekshmit Ramiz Alia? Shpeshherë Arbeni shprehej: “Këta kriminelë kanë me u vra!”. Meqë rrinim dhe në një lagje ishim më afër njëri-tjetrit. Unë, Arbeni dhe Kujtim Asllani, bisedonim dhe jashtë mbledhjes për problemet e PD-së.
Të njëjtën shprehje do ta dëgjoja më vonë prej mikut tim, të paharrueshmit Hajdari, i cili një ditë më tha: “Alfons, kriminelët e Nanos janë duke u përpjekë me më vra dhe kan me e ba. Nëse gjaku im ka me i shërby demokracisë dhe Shqipërisë, ja kisha ba hallall, por nëse jo, do më vinte keq!”.

Si nisi

2 prilli filloi me një protestë model të shkollave të mesme “Jordan Misja”, “Oso Kuka” dhe “29 Nëntori”. Kjo protestë mund të krahasohej vetëm me protestat e vendeve të civilizuara botërore. E ardhmja e Shqipërisë kishte zgjedhur një model civilizues për të protestuar. Ishte një krenari dhe habi për këtë organizim ideal. Siç duket këto nxënës kishin menduar ta zbusnin klimën e protestuesve dhe komunistëve. Mbase dora e Zotit po mundohej të çlironte atë atmosferë (megjithëse komunistët nuk besojnë në Zot), të rëndë.
Çdo qytetar shkodran që e ka parë këtë skenë është mallëngjyer.
Por, jo! Engjëjt e lirisë nuk i njihnin mirë skeletonët e komunizmit. Si bisha të tërbuara u hodhën bashibozukët mbi nxënësit e pambrojtur… Pse e gjithë kjo egërsi mbi fëmijët që ishin të ulur mbi çantat e tyre!? Bashibozukët laramanë, shumica ishin pa uniformë policie, praktikë kjo e vendeve diktatoriale. Vetë kjo përzierje tregon për një taktikë dinake të përpunuar mirë nga Çapajev Thaçi dhe vartësit e tij…, shkodranët duke parë këtë skenë, u hodhën për të mbrojtur fëmijët e tyre. Babai për fëmijën, komshiu për komshiun, shoku për shokun dhe kështu reaksion zinxhir si bomba me hidrogjen plasi kjo demonstratë. Demonstrata e 2 prillit ishte e katërta brenda një viti. Nga përmasat ishte demonstrata më e përgjakshme në historinë e pluralizmit politik shqiptar. Hebrejtë kanë një shprehje, “Helkath-Hazurim”, që do të thotë, “fushëbetejë”. U vranë pesë anëtarë të PD-së dhe jo katër. Këtë e kam thënë dhe e kam shkruar në shkrimet e tjera për 2 prillin: Arben Broci, Nazmi Kryeziu, Besnik Ceka, Bujar Bishanaku dhe vdiq më vonë prej plagëve Artur Gila. U plagosën mbi 100 demonstrues, shumica me armë zjarri dhe pjesa tjetër me mjete të forta. Nuk mund të lë pa përmendur Harris Moranën, që mori plumbin në gjoks para Komitetit të PP-së, Shkëlqim Lisin, që nuk ishte më shumë se 12 vjeç, mori plumbin në bark dhe ashtu i plagosur ngrinte dy gishtat lart. Çlirim Bajri, mbeti i paralizuar, nga dy plagë zjarri etj. Mirë se këto ishin trima, po me vajzat çfarë patën ata të panderë e të pafe? Po përmend disa vajza që shkuan deri në humbje ndjenjash: Marsida Bruceti, Suela Basha, Blerina Tuzi, Elida Nika, Sidola Vata, Aida Krroqi, Flora Kurbini. Këto vajza nuk e kalonin moshën 17-vjeçare. Pra, siç shikojmë ishte një verbim total i Sigurimsave me dhe pa uniformë… Pse e gjithë kjo verbëri?!

Ballë për ballë me Çapajev Taçin

Gjatë ngjarjes së 2 prillit Blerim Çela, Kolec Ndoja, Agustin Shqalsi dhe unë, shkuam dy herë për t’i kërkuar Çapajev Taçit, që policia mos të qëllonte më me armë, as në ajër dhe as mbi popull. Kërkuam që forcat e policisë të tërhiqeshin brenda objekteve të tyre. Mbi tavolinën e tij kishte një kallashnikov dhe pesë karikatorë me fishekë. Kolec Ndoja e pyeti në mënyrë të ashpër: “Pse e mban këtë automatik dhe këto krëhëra me fishekë mbi tavolinë, për të vrarë!?”. Hyri menjëherë Agustini, që me qetësi shmangu një debat të pangeshëm. Çapajevit i shpjegova situatën, duke i kërkuar maturi dhe mençuri për kërkesën tonë, se për çdo rëndim të situatës, përgjegjësia do të binte mbi të. Ai me një triumfalizëm tha: “Forca të reja po vijnë nga Tirana, për të marrë situatën në dorë!”. U larguam për të vazhduar detyrën tonë…

Martirët e 2 prillit

Arben Broci
Mosha: 21 vjeç
Profesioni: Student
Vrarë: 2 prill 1991
Vendi: Shkodër
Motivi: Politik
Bujar Bishanaku
Mosha: 22 vjeç
Profesioni: Student
Vrarë: 2 prill 1991
Vendi: Shkodër
Motivi: Politik
Nazmi Kryeziu
Mosha: 22 vjeç
Profesioni: Student
Vrarë: 2 prill 1991
Vendi: Shkodër
Motivi: Politik
Besnik Ceka
Mosha: 21 vjeç
Profesioni: Student
Vrarë: 2 prill 1991
Vendi: Shkodër
Motivi: Politik

(Botoi Dielli-Arkiv, 2 prill 2013)

2 PRILL 1991 – 2014…

$
0
0

Fotomontazh: Arben Broci 21 vjeç, Besnik Bishanaku 22 vjeç, Nazmi Kryeziu, 38 vjeç dhe Besnik Ceka, 21 vjeç/

KËSHTU  THA…  RAMIZ  ALIA: “VETËM N’ FUTA E DEGERMIA…   ZBUKUROHET SHQIPËRIA !”/

Nga  Fritz RADOVANI/Plot 23 vjet…Si sot kujtoj shkrehjet e armëve gjakatare të terroristëve komunistë, që para se me ngordhë, dita e ditës, po vajiseshin me gjak Rinije Shqiptare të pafajshme… Ishte një kujtesë për të gjithë “ata” që kishin “harrue” shprazjet e automatikëve në mëngjez heret në Zallin e Kirit pranë Rrëmajit në Shkoder…Ai mëngjez i bukur prilli, me atë diell aq të kandshëm, që porsa kishte fillue me ndriçue godinat e vjetra të Shkodrës, për pak minuta u terratis tue mbulue kokat e pesë Nanave Shkodrane përjetsisht me shejin e zisë, “degermijat” e mnershme, që për mbi 47 vjet mbulonin edhe muret e Rozafës…Një turmë e madhe qytetarësh shkodranë piskatnin në Fushën e Çelës të zemruem  n’ atë mbasdreke të 1 Prillit 1991: “Komunistët hajdutë na kanë vjedhë votat!”… E pa u errë ende, u nisën nga qendra e gjaksorëve, ku kurdiseshin arrestimet, vrasjet, torturat, e ku nuk pushonin një minut thurjet e tragjedive, që kishin mbizotnue psikologjinë e çdo njeriu që mund të harronte për një çast fjalën  marksist – leniniste të diktatorëve tanë: “Frikë”, të shkrueme që nga data 29 nandor 1944 ndër majat e maleve, ndër fushat e kooperativat bujqësore, ndër fermat e t’ interrnuemëve, ndër hymjet e fabrikave e deri tek dyert e të gjitha maternitetëve tona, ku çdo fëmijë, edhe para se të lindte, duhej të dridhej në barkun e nanës kur të ndigjonte fjalën “komunist”! Komiteti i PPSh ishte çerdhja e tyne!…

Në orët e vona aty shkoi edhe Kryetari i BSPSh së Shkodres Ferdinand Temali, e mbas pak kohe demostruesit u shpërndanë tue i urue njenitjetrit “natën e mirë!”…

Kur kemi shkue bashkë me Arben Borshin nga ora 21.30 nuk kemi gjetë njeri. Aty dukej sikur ka ra “heshtje”…, po e nesërmja në mëngjes tregoi se aty ishin sajue edhe vrasje të shëmtueme, që do të brengosnin Nanat Shqiptare… Në mbramje kishte ardhë nga Tirana edhe zv. Ministri i punëve të mbrendshme…dhe, bashkë me kryetarin e degës së mbrendshme të Shkodres Çapajev Taçin, shefin e policisë Dilaver Paparen dhe policin vrasës Gjekë Celin, kishin projektue mënyren e “sigurimit të komitetit PPSh”, me vendosje të forcave të rendit, snajpërve ndër godinat përrreth, sambistëve të droguem në të gjitha ato godina ku mendohej me krijue trazime dhe ku punohej për me realizue vrasje dhe terror.

Pikërisht në apartamentin mbas poliklinikës ishte edhe gjuejtësi i djaloshit të zgjedhun për “kurban”, studenti Arben Broci, që vetë Presidenti gjakatarë Ramiz Alia në takimin e organizuem me studentë në Pallatin e Brigadave i kishte vue shenjën e vrasjes.

Kur studentët e shkollës së mesme “Jordan Misja” ishin të ulun karrshi komitetit, në barin e lulishtës, dhe posa Arbeni, ka arrijtë aty nga rruga e qendres së qytetit… pa u afrue mirë tek studentët, asht ndigjue krizma e snajperit që e ka goditë mu në krahun e majtë, mbi kerdhokël, tue i shkaktue vdekjen në çast… ramja e tij në asfalt ka dhanë sinjalin, mbas të cilit u vranë Nazmi Kryeziu, 38 vjeç, Besnik Ceka, 21 vjeç, Besnik Bishanaku 22 vjeç dhe u plagosen mbi 89 vetë, listen e të cilëve e kishte Ferdinand Temali. Dij se shpejtë ka vdekë edhe Artur Gila. Gjuejtja me snajper u ba nga godinat perreth sheshit…Dij se Arben Broci asht vra nga dritaria e apartamentit, pranë derës së Frano Preçit, që me ka tregue Ai vetë.

Frano, sa ka dëgjue të shtimet e para, ka dalë tek dera dhe ka gjetë 2 sampistë që gjuenin…

Kur urdhni i Presidentit ishte zbatue përpiknisht, dhe mbasi dhuna ishte prezent në çdo qoshe të qytetit, hipokriti i Shkodres, “bilbili i partisë”, kishte mendue me vue edhe maskën e tij si zakonisht veprojnë vrasësit, tue “nxi surratin në ikje mos me u njohë kush asht gjaksi” i dha flaken komitetit të partisë, tue u mundue me krijue idenë se “vrasjet erdhën pasojë e djegëjes së selisë së PPSh”…një trillim pa rezultat që u shue pa lindë… “tymi dhe bloza e arshivave të partisë komuniste nuk e mbuluen faqen e zezë të tij…derisa ngordhi!”.

Edhe pse u banë sa mbledhje në komitetin ekzekutiv të Shkodres, filluen greva, u ndalue puna e u mbyllen fabrika, erdhën nga Tirana hetuesë e prokurorë, jurist’ e spijunë, dhe u mendue me ua lanë “preshin” në dorë disa thasëve pa markë…Asnjëherë nuk asht arrijtë me u mendue “pafajsia” e organizatorëve të masakres së 2 Prillit 1991 në Shkodër!

Ajo ishte një veper tipike terroriste komuniste me të gjitha shfaqjet e mësheftësitë e veta që nga organizimi, realizimi dhe zvarrisja me zbulue të vërtetën, gja e cila nuk ka asnjë rasë që asht dënue në atë sistem përbindsh e tiran siç ishte komunizmi në Shqipni.

Të gjitha “misteret” janë vepra të diktaturës komuniste, të cilat mbulohen për aq kohë sa ai sistem barbar të sundojë mbi popullin e pambrojtun, ashtu si asht Populli Shqiptar, përderisa vrasësit, torturuesit, kriminelët dhe tiranët, jo vetem nuk dënohen për krimet që kanë krye dhe vazhdojnë me ba çdo ditë, por edhe qiten e priten ndër shtete që krenohen për “demokracinë dhe arritjet e saja” në vendet e tyne. Përderisa të mos vihen në bankën e të akuzuemve, por të lihen të lirë vrasësit e kriminelët e diktaturës komuniste shqiptare, që asht një nga ma tipiket e atij sistemi në botë, të gjitha idetë e lirisë dhe të demokracisë, nëse nuk janë përmbysë ende, s’ asht e largët koha e ringjalljes së diktaturës së pashpirtë! Koha po tregon se “ringjallja” po nxitet dhe po afrohet me “ringjalljen e diktatorëve” të pashpirtë.

2 Prilli 1991 në Shkoder asht vazhdë e krimeve që komunistët kanë krye ditën për diell e natën për hanë për 47 vjet pa ndërpremje. Që nga viti 1944 krimet e tyne janë legale, të njohuna dhe të jashtaligjëshme ashtu si ishte vetë organi i sigurimit të shtetit që zbatonte jashta të gjitha normave njerzore e juridike vendimet e partisë komuniste. Kriminelet e diktaturës 47 vjeçare vazhdojnë me kenë “heronjë”…Kuvendi Popullor asht dakord!

Shteti Shqiptar nëse vazhdon mos me dënue kriminelët apo “meritat” e njohuna zyrtarisht nga organet e paligjshme të diktaturës, tue fillue nga Enver Hoxha, Ramiz Alia, Nexhmije k…siç asht thirrë nga turma në vorrimin e 17 vjeçarit Pllumb Pllumbaj, i vramë në kufi në korrikun e vitit 1990, domethanë se jo vetëm që Shteti sot pajtohet me ato krime të shëmtueme të komunizmit gjakatar, por edhe asht pasues i vepres së tyne.

Populli Shqiptar nuk duhet të heshtin dhe as të mendojnë se “armët e diktaturës” ndryshken vetvetiu, përderisa, ai të jenë pre e atyne armëve që për 70 vjet vazhdojnë me vra Bijtë e Atij Populli, që asnjëherë nuk ka pushue luftën e vet për Liri e Demokraci!

Demokracia asnjëherë nuk mund të ndërtohet mbi rrenojat e krimit e barbarizmit!

Melbourne, Prill 2014.

 

Kisha e Shën Kollit, që mbrojti ortodoksinë në pushtimin Turk

$
0
0

ga Miranda Sadiku/.- Në majën e fshatit Shelcan, rreth 7 kilometra në lindje të Elbasanit, i shtrirë në faqe kodrash dhe i përbërë prej disa lagjesh, larg njëra tjetrës, ndodhet Kisha e Shën Kollit. Nga ndërtesa e vjetër në këtë kishë më e rëndësishme mbetet veshja e brendshme me afreskat e piktorëve të mesjetës Onufri dhe Kostandin Shpataraku.

Riparimi i fundit mësohet se është bërë në vitin 1988 ku edhe u bë e mundur restaurimi i gungës dhe të hajatit, por mbeti pa rindërtuar këmbanorja. Vlen të përmendim se kanalizimet dhe rrethimi i plotë i këtij objekti me rëndësi jo vetëm fetare krijuan një farë mbrojtje. Prifti i fshatit Pal Qosja kërkon restaurimin sa më shpejt të veshjeve të brendshme të mureve të plasaritura në shumë vende.

“Një dëmtim i tillë shkatërron në mënyrë të pariparueshme ikonat që vijnë në këto ambiente që nga shekulli i XV- XVI-të. Nga ana arkitekturore historiani Kreshnik Belegu deklaron se “kisha është njënefshe me hajate të vona, sot të zbuluara, nga jugu dhe perëndimi. Në anos hyhet nga ana perëndimore, ndërsa dikur ka pasur edhe një portë në anën jugore, që sot është murosur. Kisha është me dysheme me pllaka guri të çrregullta, ndërsa është e mbuluar me çati me kapriata pa tavan, restaurim i vitit 1969. Naosi ndahet nga ambienti i altarit nga një ikonostas prej muri të pikturuar. Ai ka dyer, një në qendër dhe një në anën veriore. Me përjashtim të murit lindor të kishës, muret e tjera janë të suvatuara, kështu që nuk dallohet teknika e ndërtimit të tyre”.

Është pikërisht muri lindor që dëshmon se kisha e Shën Kollit ka qenë e ndërtuar përpara pushtimit turk. Muri lindor ka në qendër një apsidë rrethore me një dritare të ngushtë dhe të lartë në mes. Dritarja mbulohet nga një hark me tulla radiale rrethuar nga tulla përgjatë harkut.

Apsida ka në pjesën e sipërme një dekor tullash të vendosura zigzak, që duhet të jetë e vonë. Si absida ashtu edhe i gjithë muri lindor janë ndërtuar në klausonazhe me dy tulla vertikale apo që kanë nga dy rreshta tullash horizontale. Përsa i përket datimit mendohet se duhet t’i takojë fundit të shekullit të XIV, duke u nisur për këtë nga teknika e ndërtimit, me dy madje dhe me tre radhë tullash horizontale.

Vizitori gjen në ikonat e Onufrit të pikturuar nën maskë shenjtorësh banorë të trevave të shpatit, gjë që shprehet me gjallërinë dhe sytë shprehës të të pikturuarve, me të kuqen karakteristike të Onufrit.
“Ky ikonograf i madh ka nisur të pikturojë në këtë kishë, në vitin 1554, ku ngjyrat ruhen të freskëta edhe sot” , thotë Belegu.
Mjeshtri Onufri është piktor i lindur, afresket e tij të çudisin me përpjestimet e përsosura, me plastikën në trajtimin e figurës, me elegancën dhe hollësinë e jashtëzakonshme të formës, dhe kjo vërteton më së miri se ai i përket shkollës së Kostandiopojës, tradita e së cilës ka qenë e gjallë në Shqipëri edhe shumë vjet pas rënies së Kostandinopojës.
Kjo kishë disa herë në vit, por kryesisht në vigjilje të pashkës grumbullon disa qindra besimtarë jo vetëm nga Shelcani, por edhe nga fshatrat përreth që nga Kryezjarthi Trepshenishti e deri nga fshatra të thella të shpatit.
“Ndërtesa e vetë kishës është e vogël për të mbajtur në gjirin e saj ata qindra besimtarë të ardhur, kështu që festa vazhdon edhe jashtë mureve të saj”, thotë Pal Qosja. Sipas tij, “instituti për mbrojtjen e Monumenteve të Kulturës ka caktuar e ka ndalur ndezjen e qirinjve jo vetëm në brendësi, por edhe në hajatin e kishës për të mbrojtur afresket e rralla, por ky vendim nuk para gjen zbatim, duke venë në një rrezik të përhershëm dëmtimin përfundimtar të këtyre veprave të rralla të artit figurativ e kishëtar”.

Kisha e Shën Kollit si e vetmja që i ka shpëtuar rrënimit të viteve në këtë fshat që ka mbrojtur ortodoksinë e tij gjatë 500 vjetëve të sundimit otoman, vazhdon të shikohet nga shelcanakët si një perlë e ardhur nga lashtësia dhe që duhet mbrojtur nga çdo dëmtim. Është edhe ky interesim i fshatarëve që kjo kishë relativisht e lashtë vazhdon të qëndrojë në këmbë për t’i shërbyer besimtarëve dhe turistëve të shumtë që trokasin çdo vit dyerve të saj

 


U BETUE…E DHA JETEN PER NJË IDEAL “ATDHÉ E FÉ”!

$
0
0

Në 70 vjetorin e permbytjes së Shqipnisë…/110 MA PARë, 4 PRILL 190/

Ne Foto: At Mati PRENNUSHI O.F.M.(1882 – 1948)/

Nga Fritz RADOVANI/

At Mati Prennushi, u shugurue meshtar në urdhnin Françeskan të Shkodres.“Për gazmend t’Asaj ditës së Lume, kur Padër Mati Prennushi i Urdhnit të Sh’Françeskut, me të madhin gzim i rrethuem prej t’Vetve tha Meshën e Parë, në Kishën e Fretenve në Gjuhadol, Shkoder, 4 Prill 1904.” (Fotokopjo ruhet nga Autori FR)

At Mati Prennushi OFM, asht lé me 2 Tetor 1882 nga prindët Kolë e Drande (Roza) Prennushi, në qytetin e Shkodres. Asht i familjes vjeter Prennushi, nipi i Don Matisë, që vdiq në vitin 1904, vit në të cilin Shugurohet Meshtar me atë emen At Matia.

Mbasi perfundoi studimet në Troshan, vazhdoi dy vjet në Bosnje dhe shkoi per studime teologjike në Graz t’ Austrisë, ku perfundoi shkollen e naltë. U kthye në Atdhé.

U emnue profesor në gjimnazin e Fretenve, dhe mbas një viti shkoi famullitar në Bajzë të Kastratit. Dashamirsia dhe bujaria e malësorëve e bane shpejtë per vete. Po, as këtij nuk i mungoi trimnia që shumë shpejt e bani me u rreshtue me luftarët e Lirisë!

Nga fundi i vitit 1905 turqit mendojnë me i dhanë flaken qytetit Shkodres pak kohë para se me ra Perandoria Turke…– dëshmonte At Dioniz Maka, me 14 Prill 1995, sësi – At Matia njëditë diele mbas Meshe, u çvesh dhe i hypi kalit me alltije në brez i ndjekun nga malësorët e vet besnikë të rreshtuem mbas Tij, dhe u nisën me i ra Shkodres së zaptueme nga turqit. Erdhi lajmi në Shkoder…me të marrun vesh valia, dergoi ndërmjetësit tek Kisha e Madhe e Shkodres për me e ndalue këte veprim, tue premtue se ushtria turke nuk do të bajë asnjë reprazalje kundër shkodranëve.

Imzot Guarini i dërgoi një përfaqsues me u dalë para malësorve që po vinin me At Matinë në krye. Përfaqsuesi i Klerit i takoi ata pak pa mërrijtë në Vrakë dhe mbasi ishin marrë garancitë prej valisë, malësorët u këthyen, Shkodra shpëtoi… At Matia qysh i ri asht dallue për trimni. Kishte një za të trashë dhe pak të marrun… e, si tash, e kam ndër veshë zanin e Tij kur këndonte Gloria!..”

At Matia bashkë me At Buon Gjeçaj janë të dy tek Maja e Bratilës përkrah Dedë Gjo’Lulit, në vitin 1911 me Flamurin e Gjergj Kastriotit të palosun në gjoksin e Tyne.

Gjaku i Malësorve Trima të Alpeve i shkuem rrëkajë përsa shekuj Fitoi!

Asht Dita ma e madhe e Popullit Shqiptar, gati pesë shekuj mbas vdekjes së të Madhit Skenderbé, kur edhe njëherë u ngrit Flamuri i Tij, me Shqipën Dykrenare.“Flamuri u ngrit në maje të malit Deçiqit, afër Tuzit. Até e solli në mënyrë të fshehtë nga Shkodra, Françeskani Padre Mati Prennushi, i cili e kishte palosë nën zhgunin e Tij”, shkrue nga Stephen Schwartz, në Albanian Catholic Bulletin, 1994, vol. XV, fq. 150, University of San Francisco, USA.

Fitoria duhej shtrij në gjithë Shqipninë! Asht Imzot Lazër Mjedja, që me 10 Qershor 1911, i prinë ngjarjeve të Mëdha të Pavarësisë së Vlonës, tue shkue drejt e në çelën e At Mati Prennushit në Gerçë, ku u përpilue “Memorandumi i Gerçës” bashkë me Ismail Qemalin, Luigj Gurakuqin, At Mati Prennushi, At Buon Gjeçaj, Hasan Prishtinen, etj…dhe u firmue nga i Madhi Dedë Gjo’ Luli i Traboinit të Hotit, Sokol Baci i Grudës, Dedë Nika Bajraktar i Grudës, Gjeto Marku i Hotit, Dodë Preçi Bajraktar i Kastratit, Tomë Nika i Shkrelit, Col Dedi i Selcës Kelmendit, Lul Rrapuka i Vuklit të Kelmendit, Llesh Gjergji, Bajraktar i Nikçit, Mehmet Shpendi, i pari i Djelmnisë së Shalës, Martin Preka i Shkrelit, Prelë Marku, Bajraktari i Shalës, Avdi Kola Bajraktar i Gimaj, Nik Mëhilli i Shllakut, Pup Çuni Prekalor, Binak Lulashi i Toplanës, Bash Bajrami Bajraktar i Nikajve dhe Bec Delia. (Nga Revista L.E.K.A. Shkoder, 1937).

Mbas pak muejsh At Matia kapet nga forcat e Mali i Zi, dënohet me varje në litar, dhe i shpeton jeta me nderhymjen e At Gjergj Fishtës tek krajl Nikolla.

Mbas vitit 1924 qeverisja e Ahmet Zogut merr tipare tjera drejtuese, me veprime diktature. Asht ai vit kur pothuej krejt Veriu kërkon largimin e tij nga froni…Kleri Katolik Shqiptar tue mos u pajtue me mënyren e qeverisjes së Zogut, i cili kishte ba marrveshje me Jugosllavinë kundër interesave kombëtare, doli në opozitë të haptë në vitin 1926. Zogu dënoi me varje në litar Don Gjon Gazullin dhe, e ekzekutoi vëndimin në Rrëmaj të Shkodres, ku ka vorrin. Një pjesë tjetër e klerit u interrnuen, disa morën dënime të randa.  At Matia ishte në listën e të parëve që mund të pushkatohën. Asht At Pal Dodaj që ndërhynë tek Zogu dhe e shpëton At Matinë, me kusht që ky të mos shërbente ma në krahinat e malëve të Veriut. Për këte arësye shkoi në Laç të Kurbinit, Iballe e Gomsiqe të Pukës dhe në vitin 1941, me At Anton Harapin, çelin Kishen e Fretenve në Tiranë.

At Dioniz Maka thekson: “Në Kishën Françeskane në Tiranë, me 28 Nandor 1942 Ai ka vue Flamurin Kombëtar me Shqipen e flamurit të Deçiqit (1911), pa stemat e fashizmit. Kryente vizita kortezie ndër autoritetët shtetnore edhe italiane, që i kishte të detyrueme por prej tyne konsiderohej “françeskan me ndjenja të theksueme nacionaliste dhe antifashiste italiane.” (Dëshmi e A.D.Makës, viti 1995, në Shkoder).

Në vitin 1943 At Matia asht zgjedhë Provinçial i Françeskanëve të Shqipnisë.

Diskutohej me u zgjedhë Ky, ose At Çiprian Nika…Merr fjalen At Matia:

“Jo!.. Mos me e zgjedhë At Çiprianin, se komunistat punën e parë që kanë me ba, kanë me pushkatue Provinçialin, prandej t’a ruejmë At Çiprianin për ma vonë mbasi asht i ri dhe i vlefshëm shumë për né”. “Ai e mori vetë detyrën e Provinçialit me bindje të plotë se do të pushkatohet, por At Matisë, nuk i bante përshtypje pushkatimi se edhe dy herë ma parë kishte shkue deri te gryka e pushkës, bile, edhe deri tek stoli i konopit në Serbi…”  Kështu, shkruen At Konrrad Gjolaj OFM, në librin “Çinarët” faqe, 67.

Në janarin e 1945 shkojnë në kuvendin e Gjuhadolit kriminelët Sheuqet Peçi dhe pak ditë mbas tij, terroristi Mehmet Shehu:  Të dy kerkojnë nga At Matia shkëputjen nga Vatikani, dhe të dy marrin të njajten pergjegje: “Kjo punë nuk mund të bahet kurrë!”

At Mati Prennushi u deklarue haptas antiosmanllijë, antimalazi, antishovenist sllav, antizogist, antiitalian e antifashist, antinazist, antikolaboracionist, antikomunist…

Prandej, me okupacionin sllavo komunist, anadollakët tanë në sherbim të tyne At Matinë e arrestojnë me 17 Nandor 1946, dhe mbas 14 muejsh tortura në burgun e Kishës së Fretenve, në Janar 1948 e dënojnë me vdekje, me pushkatim. (Gjyqi kje i mbyllun).

Asht torturue mizorisht nga hetuesit e njohun kriminelë Nesti Kopali, Pjerin Kçira, Dul Rrjolli, Dulaç Lekiqi dhe Lilo Zeneli, se nuk pranonte asnjë akuzë, gja që del edhe nga dosja hetimore nr. 1302/A (Arkivi i Ministrisë së Mbrendshme Tiranë 1989).

Pafajsia e Tij, i akuzuem kryesisht per “futjen e armëve në kishen e Fretenëve të Gjuhadolit”, sot vertetohet edhe nga fakti se një veprim i tillë asht ba edhe në kisha të tjera katolike Shqiptare, po edhe ishte “një skenar sovjetik i aplikuem nga Stalini, edhe nder kishat tjera katolike të Bashkimit Sovjetik dhe demokracive të kampit komunist”.

Asht pushkatue me grupin e Nderuem të Prelatëve të Kishës Katolike Shqiptare, të kryesuem nga Imzot Frano Gjini, gjyqi i të cilëve nuk u pa as u dëgjue nga askush!

Në fjalën e fundit, me datën 11 Mars 1948, në ora 5.00 në Zallin e Kirit, pranë Rrëmajt, me dokument Nr. Regj. 67, në praninë e gjykatsit Kap.I Misto Bllaci, para ekzekutimit: “At Mati Kol Prennushi tha: “Jam i pafajshëm, po vdes në krye të detyrës s’eme. Rrnoftë Krishti Mbret, Rrrnoftë Papa, Rrrnofshin Katolikët, Rrnoftë Shqipnia!

U baj hallallë gjyqit dhe ato që do të shtijnë mbi trupat tonë të pafajshëm!”

Ky ishte fundi i Kalvarit…që edhe mbas 50 vjetësh nuk mujt me u mëshef  as nga partia komuniste jugosllave, as nga partia anadollako bolshevike shqiptare, as nga spijunët e Sigurimit të shtetit…Por as, edhe nga qendra organizuese të këtij skenari në shumë prej “Demokracive Popullore”, nga Moska staliniste e Beogradi titist i vitit 1946…

***

At Mati PRENNUSHI me daten 4 Prill 1904 u BETUE…

Kryqi i Jezu Krishtit dhe Flamuri i Gjergj Kastriotit ishin të ngulun n’ Elterin e Atdheut, ku Ai, Iu ishte kushtue Idealit “Atdhé e Fé”, per të cilin bani vdekjen si me lé…

Në këte 110 vjetor të lavdishem të Tij, këta pak rreshta, Ia kushton Autori.

Melbourne, Prill 2014.

 

 

 

 

 

When efforts were being made, for opening to America

$
0
0

By Ahmet Kamberi/

In this retrospective essay, the former Albanian Minister of Health in the 1980s and well-known physician prof. Ahmet Kamberi sheds light on a little-known aspect of the Albanian-American relations in the healthcare sector, during a period of dramatic change and before the diplomatic relations between the two countries were re-established.

The second half of the eighties was characterized by a difficult economic situation in Albania, and The Labor Party of Albania (LBA) sought to solve development problems by trying to broaden an opening with the west. In a meeting of the Central Committee of the LBA held on the 18th of April 1990, Ramiz Alia had declared that “if the U.S.A. and the U.S.S.R. will change their position apropos Albania, as they maintain they will, then we have no reason not to welcome it.” This would open the way to the exploitation of every employable possibility in solving various problems facing specific sectors as well as the whole country.

In absence of diplomatic relations with the U.S., the development of trade and economic relations was unimaginable. And yet, the conditions being that both sides were working behind the curtains towards a mutual approach, it was reasonable to profit by advancing with activities in support of this approach.

In order to ease the difficulties in the health sector, I had to work hard to improve the relationships with the World Health Organization (WHO) and to approximate our health strategy with that of this organization. This was also reflected in September 1989 when I was elected vice president of the 39th European Regional Committee for WHO held in Paris. But it so happened that I also played a direct role in activities supporting the approach of Albania towards the US.

The [Albanian] Ministry of Health, which I headed at the time, among many difficult problems in need of resolution, was also facing the problem of a disparity between the advanced training of our specialists and the backward technology available to them. Scan imaging was one of the technological developments of the time and it was quite necessary for the diagnostics of some curable diseases. It was practically impossible to send all patients in need of this technology to be tested abroad. In these conditions the Ministry of Health tried to activate an agreement with Greece that I had signed in 1987, with the then Greek Vice Minister for Foreign Affairs Jorgos Papulias who had come to Albania for an official visit.

With the understanding and help by Albanian Minister for Foreign Affairs Reiz Malile we made the decision to send, once a month, patients in need of scanner diagnostics, first over to Athens, and then to Ioanina. This was a provisional solution, with which the Ministry of Health was not at ease. It was excruciating for the patients to first be gathered in Tirana and then travel by ambulance to Greece and back. The two-year long efforts by the Ministry of Health to convince the Government to buy a scanner couldn’t produce any result due to difficulties in securing the necessary foreign currency.

At some point during the spring of 1990, Dr. Shpëtim Telegrafi, a sonographer at the Central Polyclinic of Tirana, made it known to me that Dr. Agim Leka, an Albanian who had immigrated to the U.S. at the end of WWII, some 45 years ago, wanted to provide the Ministry of Health some help. He had had a problem with his sister who lived in Tirana and had managed, after many efforts, to send her for scanning to Istanbul, Turkey. 

Dr. Leka understood our difficulties and was offering to help us buy an imaging scanner at an affordable price for us. His son, Donald, who was president of a trading company, Syrius Systems Inc., could see to it. I welcomed such a proposition and I told Shpëtim to assure Dr. Leka that I would personally deal with this and that I thanked him for it. Yet the gap between saying and doing cannot be bridged in the blink of an eye. There were many hurdles to overcome. First of, we had neither diplomatic nor trade relations with the U.S.

Secondly, the scanner was a kind of appliance that was not allowed to be sold to certain countries, including Albania. Thirdly, in spite of recent liberalization trends, there was no precedent for such a relationship. I discussed this with the Foreign Minister, Reiz Malile. He was in favor of it in principle. The Ministry of Foreign Affairs may have had plans of its own, too. I also discussed it with the Prime Minister, Adil Çarçani. He hesitated at first, but then he telephoned me personally and told me that I could proceed. Nonetheless, there was plenty left to clarify and the best thing would be to address all issues in a direct manner.

I officially invited the President of Syrius Systems Inc., Mr. Donald Leka, to visit Albania. The visit took place during the second half of August 1990. From the meeting I had with Mr. Leka the very next day of his arrival, on the 16th of August 1990, I learned that Syrius Systems Inc. offered interesting cooperation opportunities, not only specific to medicine but also in general to Albania. They were ready to sell us two scanners at very favorable terms for us; offered cooperation in low-cost manufacturing of computers, both for internal consumption and for export; cooperation in the production of all types of batteries; cooperation in securing equipment for the emergency care center that was being built and for the heart surgery clinic; cooperation in the field of textile industry, but also in other industries that might be of interest to us.

During this meeting and that he had expressed the wish to send him his best regards. Dr. Agim Leka had requested of his son to leave the decisions regarding the relationship with Albania to him. It was obvious that his initiative to develop relationships with the Ministry of Health had been welcomed and encouraged by the State Department. It went to show that the State Department was considering reestablishing diplomatic relations with Albania. He gave the Ministry of Health the gift of a fax machine, to make possible and facilitate communication, since we did not have a fax machine at the time. Mr. Leka discussed the technicalities of buying the scanners and the other issues of cooperation with the representatives of Makinaimpex, which was an enterprise of the Ministry for Foreign Trade Relations.

We gave the President of Syrius Systems Inc. the opportunity to visit, not solely Profarma, the Antibiotics Plant, the Electromedical Production Plant and Repair Shop, but also several textile manufacturing plants. At the close of his visit I met with him again, but this time accompanied by Minister without Portfolio Farudin Hoxha, who was in charge of technological modernization. I believed that he, too, should listen to the offers made by Syrius Systems Inc. Mr. Donald Leka was very pleased with his visit and with the contacts he had established with the people he’d met. The high level of education of Albanians had impressed him, just as he was appalled at our technological backwardness. He was of the idea that given such a good education, a simple upgrade of concepts and convictions would be sufficient to speed up the possession of science and technology and the modernization of the country. He reiterated more or less what he’d offered in my first meeting with him.

After providing an exposition of the country’s development during the 45 years of popular rule, Minister Farudin Hoxha suggested that Albanian Americans could deposit their savings in Albanian banks with the same conditions as in the U.S. He was in favor of the cooperation with the Ministry of Health, but added that this cooperation must also extend to the production of batteries, which was a problem at that time for us. Mr. Leka was in favor of everything and we agreed that efforts should start for bringing groups of specialists in the respective fields to Albania, in order to both make possible the framing of the programs for cooperation and to sign the contracts.

Thus, by sheer accident, the Ministry of Health, due to lack of diplomatic relations between the two countries, found itself at an intersecting point between Albania and the U.S. There followed an intensive communication between The Ministry of Health and Syrius Systems Inc. during the subsequent months.

In one of the Government meetings I heard the Prime Minister speak of the difficulties we were encountering in wheat imports, while there was a pressing need for this grain. I called Dr. Agim Leka and asked him whether he could use his connections to secure the purchase of a quantity of wheat for Albania. He found this difficult, but said that he had a friend, a former U.S. ambassador to Pakistan, who maybe could help. I hold to my conviction that individuals are not unimportant when they are given a chance to help their country. I had done it myself in my own field of medicine, with WHO, UNFPA, and the Red Cross. But this time, I was overstepping my feed. In my estimation, Dr. Leka was a true patriot and I was hoping he would do whatever he could to help us, all the more so since it was clear that the Department of State was siding up with these kinds of relations with Albania.

On the 25th of December 1990, The Washington Post published an article entitled “Albania Opening to Trade.” In spite of a few inaccuracies, the article mentioned the visit of the President of Syrius Systems Inc. in Tirana and the agreement for the purchase of the two scanning appliances, which also provided for the specialization of two medical doctors and two engineers in the U.S. The article emphasized that the businessman’s father, Dr. Agim Leka, an internal medicine doctor in Long Island, had opened the way for this visit after telephone talks with officials of the Ministry of Health in Tirana. The article also noted other purchases in the works: 50 pacemakers and two telephonic systems; as well as preparations for securing the necessary equipment for an emergency care center (about to finish being built next to the “Asllan Rusi” sports center), including 10 ambulances and a helicopter; while it also mentioned the efforts being made to facilitate the purchase, by the Albanian government, of 50.000 tons of wheat at a favorable price.

The article also announced the next visit by the President of Syrius Systems Inc. to Tirana and the fact that a textile company and a pharmaceutical company had expressed an interest in the matter. The article also emphasized the goodwill of Albanian officials to reestablish diplomatic relations with the U.S., as these officials had expressed it to [U.S.] Senator Tom Lantosh when he had visited Albania a year ago; as well as Ramiz Alia’s participation in the UN Assembly and his meeting with a group of Albanians in the U.S. The article clarified that the selling of scanners to Albania was made possible by a decision of the U.S. and the EU in the summer of that year, which allowed the selling of such equipment to Eastern Europe. “The acquisition of CAT scanners is part of a gradual opening of Albania, which for many decades has been one of the most isolated countries in the world,” said the article.

In a fax dated 27 December 1990, the Health Minister would call year 1990 as a year to be noted for Albanian medicine and Syrius Systems Inc., in view of their current and perspective cooperation. He expressed the conviction that 1991 would be the year of additional important achievements. He also had high esteem for his countrymen, who had brought honor to themselves by engaging in the development and the prosperity of the country; as well as for the efforts of the President of Syrius Systems Inc., together with his staff, in helping improve the quality of health care in Albania and also on behalf of developing, advancing and strengthening the country. In his response by fax, also on 27 December 1990, the President of Syrius Systems Inc. would write that “We are proud that the Ministry of Health, under your guide, and Syrius System Inc. of America, have been at the forefront of the relationships between the U.S. and Albania,” and that he foresaw that during 1991, the much expected diplomatic relations would be reestablished, too.

On the 3rd of January 1991, I was notified, through a handwritten note by Dr. Shpëtim Telegrafi, that Dr. Agim Leka had called to talk to him about issues that, given their delicate nature, he did not wish to make them known to me via the Ministry fax. He probably did not know that the fax was in my office, on my desk. I was thus being informed that on the 2nd of January 1991, Dr. Leka, together with Donald Leka and with Willian Contos, former ambassador of the U.S. to Pakistan, had had a 90 minutes talk with three high officials of the State Department. They had discussed the possibility of selling at a convenient price, or possibly donating to Albania, a quantity of wheat. Dr. Leka had explained that Ramiz Alia represented stability in the Balkans, which was in keeping with the interests of the U.S. in the region; that the declaration of the reestablishment of diplomatic relations would contribute towards this stability; that the Albanian people loved Ramiz Alia; and that he himself used to be an opponent of Alia, but now was vouching for Alia; that Alia’s program was progressive and Alia himself a peaceful and democratic politician; that he could steer the Albanian ship in the right direction.

Since Ramiz Alia had declared that the upcoming elections would be entirely free, they had asked whether an American delegation headed by Jimmy Carter could be sent to assist. Furthermore, he especially underlined the positive contribution by Mr. William Contos, a man close to George Bush and who had helped make the meeting at the Department of State happen; and he suggested that they both be invited for a visit to Albania, at a time of convenience to them. This, he underlined, would help dissipate the unpleasant memories of the Albanian-American relations in the recent past.

In keeping with the protocol of the time, I passed this information through the Sector of Foreign Relations to the Ministry of Foreign Affairs, while also discussing it with Minister Reiz Malile, who had direct access to the President. In the matter of the wheat purchase, I also notified the Prime Minister, who expressed surprise that I had involved myself in the matter. Nonetheless, later, he agreed to proceed with it.

On the 15th of January 1991, Dr. Leka faxed me a letter he had received from the Vice Assistant Secretary of the Office for European Relations at the State Department. With this letter he informed Dr. Leka of the actions being taken after their talk two weeks ago at the State Department in regard to the project of selling wheat to Albania in the frame of the Export Enhancement Program (EEP), actions that would surely demand time. On the 27th of January 1991, the President of Syrius Systems Inc. explained, through a fax addressed to the Minister of Health, how the letter of the Department of State dated 15 January in regard to EEP should be understood, and namely that the EEP implied a partial payment of the price of wheat from the U.S. Thus, if the price for one ton of wheat FOB for the European Union was a little over $90.00, for Albania it would be $75.00.     

This, of course, demanded an official letter from the head of the Albanian Food Purchase Office, indicating the quantity of wheat and a price that would be sufficient in order to begin a specific proposal for the Export Enhancement Program for Albania. He added that, after consulting with the former Vice Secretary of Agriculture, no obstacles were foreseeable in the realization of this goal. In absence of diplomatic relations, he concluded, it was important to continue building upon working relations between the two countries with a vision towards the future.

It was clear that things were progressing well, both in regard to trading relations and in regard to reestablishing diplomatic relations between our two countries. On the 31st of January 1991, through a fax addressed to the Minister of Health, the President of Syrius Systems Inc. made it known, with obvious enthusiasm, that the Washington Post article of 25th December 1990 had echoed all over the American Press and had awoken the interest of the state of Oklahoma. 

After a series of clarifying meetings between representatives of Syrius Systems Inc. and representatives of the Department of Trade of the State of Oklahoma, the latter had come up with concrete proposals with regard to investments in the Albanian ports of Vlora and Durrës; in infrastructure (transport and communication) with the aim of turning them into entry gates for Eastern Europe and especially the Balkans and establishing a trading bridge between these ports and the Mississippi ports in the heart of America; as well as in building big warehouses in Oklahoma for the storage of Albanian exports.

As a first step there was a request for the exchange of experts in the fields of ports, terminals and the practice of water and sea ways, and soon after, the signing of a Memorandum of Understanding for the recognition of the Plan of Action, and the issue of authorization for its execution. The Memorandum was to be signed by the Secretary of Trade of Oklahoma and the corresponding Albanian official. Besides this, he confirmed that he would arrive, with other colleagues, on the 17th of February 1991. Attached was the “Plan of Action – Ports, Water and Sea Ways; Technology and Transfer of Information” (The State of Oklahoma – The Albanian Government, February 1991).

Albania and Some Lost Opportunities

 

On our last issue, we started publishing an essay written by the well-known physician Prof. Ahmet Kamberi, in which he described the early cooperation efforts with the U.S. that he undertook, in his capacity of Minister of Health at the end of 1990 and the beginning of 1991, for bringing medical equipment to Albania and other projects. The second part of prof. Kamberi’s memoirs dwells on the same topic, while also describing the situation in the country at that moment and the progress in Albania’s contacts with the U.S. before diplomatic relations between the two countries were established.

The date of 31st January 1991 was also my last day in office as Minister of Health. During January I had intervened a few times in Government meetings in regard to the situation created in the country, interventions which hadn’t been favorably received. Two days ago, I had requested the resignation of the Government, reasoning that, given the situation of overall discontent, the government was not able to govern the country with the same style and methods as it had until then. But my request was not put to vote, since it was not backed by any of my colleagues. The Government “improved” itself by letting go only the Minister of Culture, Prof. Alfred Uçi, and me. A possible cause for our dismissal from the government might be related to the fact that, in December 1990, during the protests in Shkodra, some members of the government, among which Minister of Culture Prof. Alfred Uçi, Minister of Education Skënder Gjinushi, Minister of Construction Ismail Ahmeti, Minister without Portfolio Farudin Hoxha, Minister of Light Industries Ylli Bufi, General Director of Mechanical Industries Pandi Carapuli, and me the Minister of Health, after a short meeting in the office of Skënder Gjinushi, went to the President Ramiz Alia and requested that he discharge the Government. As agreed upon, Prof. Alfred Uçi spoke on our behalf, while I made some interventions in support of our request. But our request was not accepted and was not received well by the President.

In spite of this, I took well my dismissal from the Government, since I didn’t want to continue being part of a government whose resignation I had asked for myself. In fact, the government would fall after three weeks. In the letter I sent the Prime Minister, for the knowledge of the President, dated 31st January 1991, I added the following post scriptum: “Seeing that I wish to do one last service to the government, I’m attaching a letter that I received today from the President of the American firm Syrius Systems Inc., in regard to a project of investments on behalf our ports, etc., from the Department of Trade of the State of Oklahoma in the USA; a letter which this Department has sent to the representative of this firm; as well as the Plan of Action that this Department proposes to be signed.” I also wrote to the President of Syrius Systems Inc., to notify him of my discharge from the position of Minister of Health and expressed the pleasure of the two of us having started a fruitful cooperation for the good of Albania and of the Albanians who lived far from their land and who loved it. I also asked that he continue his cooperation with Albania, and I underlined that the process of democratization that was developing in our country created, and without doubt would create, new and greater opportunities towards this cooperation. At least, this was my conviction at the time.

Unfortunately the effort for equipping our health service with necessary contemporary technology would fail within a few months. The contract signed in January 1991 provided for a payment of US$400 thousand for two scanners and a six-month specialization in the U.S. for two electronic engineers and two medical doctors. The payment would be made in five installments. The first $80.000 installment would be paid immediately after the signing of the contract. This installment was paid by the Ministry of Health in January 1991, while I was still in office. The other four installments of $80.000 each would be paid respectively when the equipment would arrive in Trieste, when it would arrive in Durrës, after it would be assembled, and one year after being assembled. We had selected skillful specialists and we had determined the place where the equipment was to be installed. In August 1991 the equipment had arrived in Trieste, but the payment had not been installed and they were left there beyond the agreed-upon deadline. Around the beginning of December 1991, Mr. Luan Leka, Dr. Agim Leka’s brother, advised by the latter, came to me, at my house, and notified me about this. It was deplorable, but that’s what had happened. I felt bad. It was a job I had begun and now I was completely powerless to finish it. At that time, Mr. Niko Gjyzari was the deputy governor of the Albanian National Bank. He knew about the agreement to buy the scanners and I thought he was the only person that could help in solving the problem. Mr. Gjyzari, to whom I addressed, explained to me the financial difficulties of the country, but I insisted, knowing that he felt as bad as I did if the contract were not to be honored. Mr. Gjyzari made do somehow and the second installment was paid. To this day I feel indebted towards him for his understanding.

The way was cleared for the equipment to arrive in Durrës. In January 1992, a year after the signing of the contract, Mr. Luan Leka visited me again at home and brought me a letter sent to him by his brother Dr. Agim Leka. This letter was written on the 27th of December 1991 and Mr. Luan had been instructed to bring it to me. From this letter I learned that the scanners could well have been shipped to Durrës after all these vicissitudes, but the Syrius Systems company, taking into consideration the difficult situation in the Albanian government, had decided to pay the fines and let the equipment stay at the port of Trieste. This was an absolutely undeserved penalty. In this letter, apart from some instructions pertaining to the unloading and the maintenance of this equipment so badly needed for the improvement of the quality of our healthcare, he would also write: “Donald, as well as REMEDPAR factory, has kept to the contract signed in the beginning of this year, a contract that represents Albania’s first legal economic contact with the United States before the reestablishment of diplomatic relations, for which some of us have worked with fervor and with the belief that it was the only way to save our country of origin. Because of this and because of the first contract signed between Donald and the representatives of the Ministry of Health, it seems that this activity might not have been appreciated by everybody for what it is: a simple act love for the country and the destitute people, sons of which is also us Albanians of the Diaspora… So, when it comes to patriotism, every man should answer to his own conscience.” He asked that Mr. Luan thank “those officials of the Ministry of Health who had sincerely suffered together with us for the many and unnecessary problems that had arisen from time to time.” Mr. Luan did not take back this letter but left it with me.

Unfortunately, it would not end there. The two scanners were doomed to remain another three years locked up in their container in Durrës, until the installment of one of them would be celebrated at the Neurological Hospital in Tirana. A contract made in the time when we did not have diplomatic relations with the U.S., something only a few could imagine, in extraordinarily favorable terms and implementable in seven or eight months, was inexcusably dragged on by our side, to the detriment of the quality of the health care of the country and damaging of our American partner, even more so at a time when by then the diplomatic relations between our two countries had been reestablished since 15 March 1991.

Reflection 

Writing about the efforts to develop economic relations with the U.S., while there had been no diplomatic relations between our two countries, I thought of the reasons why the reestablishment of these relations had taken so long. We’re used to hearing different versions about our relations with the U.S. It was once said that it was them that were responsible for the break of relations with a country that used to be our ally during the antifascist war. Today we openly admit that it was us who were responsible. Yet I decided to look for explanations by searching important documents, accessible to anyone in the Internet. Then I thought it would be of interest also to others like me.

Albania is a small country and as such it needs a powerful ally. The 100 year history of the Albanian state is the history of a country the existence of which has been put to peril many times, even when Albania was aligned to the Allies in the world war against fascism; an alignment recognized by USA, Great Britain, and Soviet Union on 1942.

Albania came out of this war in ruins. The economy was in total collapse: destroyed roads, blown up bridges, burned houses, razed villages, hungry people, orphaned children, epidemics, but also people who had gotten rich through war profiteering, and other people that wanted to keep their privileges, not to mention the quislings and war criminals who found shelter in the defeated Italy; the neighbor Yugoslavia that wanted to “swallow” us, as it was mentioned by its leaders in a meeting with Stalin in 1946, as well as the neighbor Greece that claimed half of our country, all the way to the Shkumbin river.

In such extremely difficult circumstances, international recognition was more than desired. But contrary to the feverish insistence of the provisional Albanian government that it be recognized by our great allies in the antifascist war, the chief of the British military mission in Tirana, General Hodgson, would ask of the supreme allied commander for the Mediterranean in August of 1945 to protest against “the aggressive act” (as he considered it) of invasion by Albania in the isle of Sazan, which had been under the Italian occupation since 1914 – even though Italy was now a defeated power – and liberated in 1944 by our partisan forces [sic]. Differently from him, the chief of the American Mission in Tirana, J. E. Jacobs, would request that the U.S. Government do not accept, on the one hand, this British demand, and make “a point blank request” to the British Foreign Office, on the other hand, for a clarification about its real politics regarding the establishment of an independent Albania and regarding the opposition groups in Albania and elsewhere. “In other words” he continued, “we need to know if the British Foreign Office really wishes and is prepared to support the establishment of an independent Albania. We need to make it clear that we know about the declarations of some British officials who prefer to see this country divided and its southern part annexed by Greece” (1. Binaj Dh. An Analysis Of United States-Albanian Security Relations in Light of The War on Terrorism. Naval Postgraduate School, December 2004). As a man who knew very well the situation of Albania back then, he would request from the government of his own country to recognize the Albanian government, to send here experts that would be of help, to accept selected students to study in various fields of education, industry, mines and agriculture, and to possibly send a financial help until it could stand on its own feet (2. Jacobs JE. Final Report of Special Mission at Tirana. 16 August 1945). But it didn’t happen. The British position triumphed.

A well-acknowledged participant in the great war against fascism, Albania was not invited, unjustly, in the San Francisco Conference for the founding of the UN, while it had also been a member of the League of Nations. Unjustly, Albania was also not invited to the Conference of the Foreign Ministers in Paris either. The Greek resolution presented in this Conference maintained that Albania, as part of the Italian Empire and with the active backing of the Albanian quislings, had attacked Greece, which is why it considered Albania as part of the Axis, and naturally, demanded its partition. Ironically, this resolution had the open support of Britain and had won over the silence of the U.S., even though the Senate had passed a Resolution presented by Senator Pepper on April 19, 1946, which supported the Greek claims over Northern Epirus. In regards to this, the American Government had given a vague clarification to the Albanian Government, that this Resolution by the Senate did not have anything to do with the position of the Executive (1. Binaj, ibid).

The U.S. did not have any interests in Albania at the time and it was in support of its British ally. Nonetheless, things turned out differently, since through a request by Yugoslavia and with the support of the Soviet Union, Enver Hoxha, the Albanian Prime Minister, was invited to take the floor; with irrefutable arguments he dismissed the Greek claims and documented the horrendous massacres that the bands of the quisling General Napoleon Zerva, alone or in cooperation with the Germans, had perpetrated on the Albanian population in some areas of the south of Albania: Konispol, Pogon, Zagori, and Dhrovjan. He also documented the efforts by Greece towards the cleansing of Çamëria from its ethnic Albanian inhabitants, by forcefully dispatching 35.000 Çams to Turkey in exchange of Greeks from the Asia Minor; as well as the monstrous massacres of the quisling Zerva over the Çam population during the antifascist war, forcing 20.000 of them to leave in inhuman conditions and to find shelter and protection in Albania. He reminded our allies in the antifascist war of their declarations in support of the war and the sacrifices of the Albanian people; of the material help that these people had given for the war; and he also reminded our American ally the extraordinary sacrifices and dangers the Albanian partisans had to go through, in order to save the 13 American nurses, whose plane was forced to land in a zone invaded by the Germans (3. Hoxha E. Speech Delivered at the Plenary Session of the Paris Peace Conference. August 21, 1946).

When Greece began to think that its resolution would not pass, they made a cunning move, by withdrawing it. The overturning of that resolution would have cost Greece to put an end, once and for all, to its absurd claims over Northern Epirus. But had that resolution been passed with the backing of our great allies, who had assisted in our Antifascist National Liberation War, who had recognized that war and helped in (the British had even lost 53 men in its support) then all of us Albanians should know very well and never forget it that today we would be speaking a language different from Albanian.

It is well known small nations are permanently interested in having the support of a large nation. It is also known that the interests of a large nation in relation to small nations are not stable. That’s why small nations cannot hope to evade danger, and even annihilation, if they make the wrong choice, or if they feed to themselves self-annihilating ideas. Albania had made the right choice by fighting fascism and paid for that war with an extraordinarily high price in human lives and wealth, but its existence remained nevertheless at risk. It was of necessary importance that Albania be recognized by the international community in order for it to escape this danger – and that’s why it was fervently asking for it. Only Yugoslavia had recognized Albania, in April of 1945. Our two great allies in the west did not give this recognition, despite any claims that they might have had. With good will their claims would have found a solution. E. Hoxha had even offered concessions on the prewar treatises otherwise overturned by the Congress of Përmet. The third eastern ally, the Soviet Union, which had not given any direct support to our war, had left it in the hands of Yugoslavia and was lying in wait; but in November of 1945 they gave their recognition too. But Albania was of so little importance to the Soviet Union that the Albanian Prime Minister was denied a visit to Moscow in 1946, and Albania was not invited in September of 1947 in the meeting for the founding of COMINFORM, where all other eastern communist countries were invited. On the other hand in 1947, Great Britain jointly with the U.S. (which the former had managed to pull to its side) had decided to overthrow with force the Albanian government that had come out of the common antifascist war, through general elections that had been recognized by these two powers and found to be free (1. Binaj, ibid). Albania had no other choice but to jump on the side of the Soviet Union, even more so since the majority of its political leaders idealized it.

Nonetheless, despite the ideological war against American Imperialism, Albania never ceased requesting the reestablishment of relations with the U.S. In February of 1946, E. Hoxha made an attempt to ease the U.S. through the Yugoslav ambassador in Washington during the meeting with Secretary Acheson, but Acheson said that the patience of the U.S. towards Albania had come to an end. The second attempt was made in 1949 through Behar Shtylla, our Minister plenipotentiary to France, when he was participating in a meeting of the UN General Assembly NY for examining the dispute between Greece, Bulgaria, Yugoslavia and Albania. He told the State Department officials that the Albanian Government was willing to review the situation in the context of the new conditions that had arisen. But the American Government together with Britain had already decided what they would do (1. Binaj, ibid). In 1955, just when Albania had become a member of the UN, another unsuccessful attempt was made through our ambassador Reiz Malile in a meeting, requested by him, with the American ambassador Henry Cabot Lodge II (as related to the author by Mr. R. Malile himself). An attempt to get close to the U.S. was repeated in on October 5, 1966, after the break with the Soviet Union, through the Austrian Foreign Minister Lujo Tonic-Sorinj during his meeting with the U.S. Secretary of State Din Rusk. Referring to the desire expressed by Hoxha to a rapprochement to the west, he asked the U.S. Secretary if they expected any change from Albania. But Rusk thought it would be a great mistake by the U.S. if they were to attempt exploring Albanian intentions (1. Binaj, ibid). Maybe history wouldn’t have gone the way it went, if our Western allies had chosen a softer approach towards us.

Small nations are small nations and they should be perfectly aware of their stand. But the citizens of small nations should not live with a feeling of self-guilt towards a lack of achievements that is not only due to their shortcomings. They shouldn’t take upon their shoulders all of the weight of the lack of achievements even when that weight does not belong to them, but tell the truth openly, as they try to identify the painful areas in which a great friendly country should not be disturbed. On the first place this applies to us Albanians, who are often ready to criticize ourselves, without clarifying first what is the complete truth, or without wanting to know it – if that is our eclectic choice – while we bow down to others with a grimace on, taking upon ourselves even their fault, without even a blink.The rest is history. Albania had to pay a price for the independence and integrity that it safeguarded, fanatically, for 45 years. Yet, the time would come when Albania wouldn’t be so worthless for the U.S. any longer; and on March 15, 1991, the diplomatic relations between the two countries would be re-established. The Albanian community in the U.S. would become a major factor in bringing the two countries closer and keeping them so.

And nevertheless, Albania continues to suffer. Surprisingly, Albanian political leaders, once they come to power, cling by tooth and nail to the chair. Even when they’re yanked away from it, they never stop with their efforts to return. They identify our national interests with theirs and with the interests of their private circles. They identify the welfare of Albania with their own welfare. In order to raise themselves to a height that does not belong to them they use destructive language, invective, contempt, humiliation, stigmatization and damnation against their predecessors, young or old, as well as against the opponents who challenge them; language and behavior unworthy even of a simply immoral citizen. Their actions are covered by a thick veil that allows no ray of light to penetrate. The citizens, not used to think on their own and left in the dark, prefer to follow their shining Masters. The independence and sovereignty of the country is equalized with the independence and sovereignty of its rulers, to do whatever it suits them. This comes with a price catastrophic for the existence, freedom, development and prosperity of the country. Our national interests are not the interests of its rulers, neither of the EU, nor of the international community. If it passes through our mind that our existence within our actual boundaries is guaranteed, we’re making a big mistake! If it passes through our mind that the time of conflicts in the Balkans has ended, we’re making a big mistake! All of these can happen, with politicians who live with such dreams and do not work seriously towards determining our national aims, our national interests, and our treading lightly on the basis of priorities, without impinging on the interests of others, but also without allowing that others impinge ours.

The educators and the historians should open our eyes. More than anybody else they are today before a great test: Either help Albanian citizens to learn to think on his own, or stultify them even more and let them walk blindly after the diabolic leaders, capable of cheating and manipulating and telling grandmothers tales, where they make themselves to be the good ones and the others evil, so that they should be rulers while others should obey them. Dividing people and pitting them against themselves is their best weapon. They reach the point where they convince themselves, through their confabulation, that their “wisdom” would leave anyone who listens to them open mouthed. Too much wisdom is the curse of its owner, say in Shkodra, but until the curse reaches the destination it will have plenty of time to wreak unimaginable havoc.

It is clear that Albanians have much more to do. But let’s begin, firstly, to doubt the tales we are told and demand believable proof; and then understand that a democratic system can never be implemented without free and fair elections; that those who will do wrong to the country and the people must be punished by justice according to law – applicable equally to all; that we should punish the sowing of discord and national disunity as well as its perpetrators; that we should appreciate friends and allies by their deeds and help them love us, not do our job for us.

Caption: From Left to Right: Donald Leka, Dr. Agim Leka, Drini Leka/

200 VJETE BAJRAKTAR

$
0
0

NGA REXHEP DEDUSHAJ/ New York/

Hydaverdi Pashe Begolli ne vitin 1703 .pasi  e vrau ne tradhti kryetrimin e fshatit Trepca – Martinin ,emrin e tij e merr ky fshat pastaj,ua ndrroi fene dhe I shendrroi ne cifcinje te agallareve te Gucise te gjithe fshatin !!Edhe sot eshte ne mes te Livadhit te Madh ,afer Luces nje shelg qe quhet;” Mrina e Mallaga “,ku thuhet se persekutoheshin fshataret e ketij fshati nga cifligaret e tyre: “ Tere naten e lejshin njeriun ne bore e ne shinlidhun per ate mrine “ – me thoshte shpesh daja Shaban!!

Ata fshatar qe s’kishin pranuar ta ndrronin fene Pashai pejane I shpernguli per ne Peshtere apo ne Rugove.Te shperngulur te tille siduket ishin edhe paraaedhesit e Bajraktareve te sotem te Martinajve.Megjithese Cela – Bajraktari i sotem i ketij fshati e shpjegon kesisoji shkuarjen e ture ne Peshter:” Jemi nder banoret me te vjeter te Martinajve.Por ne kohen e Turqise kishim shume bageti dhe duhej ti dimronim ne Peshter meqe nder ne mungonte ushqimi per to.Keshtuqe duke shkuar percdo vit atje,sidomos dimrave ishim detyruar te blenim edhe toke dhe dalngadale nje pjese e familjes tone mbeti te jetoj atje e pjesa tjeter vazhdonte te jetio ne Martinaj ku jetojme edhe sot.E mbase ndonjeri prej paraardhesve te mi mund te kete jetuar me gjate atje e pas kethimit ne vendin ame mund t’jete quajtur si I ardhur…Pra fjala eshte per nje levizje brenda per brenda territoreve tona,tokave tona ,brenda perbrenda Shqiperise Etnike.”

Sipas fjaleve te te Celes,qe ia kishte perciellur i ati  – SHABANI ,bajrakun (Flamurin )e kishin fituar ne Luften e Morese .SIC  dihet ,deri atehere Martinajt s’kane qene Bajrak  I vecant.E  ne Luften e Morese  ( Viti 1820-1822) kunder kryengritjeve greke ishte dalluar nje I pari I tyre  – emri si kujtohet dhe nga ajo kohe Mustafa Pashe Bushati e emroi Bajraktar te fshatit Martinaj.( Shih lib.e lartepermendur : “ Gjurme …”f.150-151)

Qe nga ajo kohe ,kjo familje ne fjale I prine ketij fshatit me utresi ,vendosmeri,trimeri dhe ndershmeri duke u dalluar ne mesin e fshatrave te Nahise se Gucise.

Ne mesin e me te dalluareve gjate historise me se 200 vjecare ishte Bajraktari – AZEM HAZIRI ,pinjoll I kesaj familje  me emer dhe me kontribut ne levizjen atdhetare ne veri te Shqiperise.

Ky u dallua gjate Luftes se Pare boterore ,si njeri nder udheheqesit me te shquar  te krahines ne fjale.Ate dite qe u clirua nga A,H,me 15 tetor 1918,u vendos pushteti popullor vendor dhe u organizuane mitingje gjithepopullore ne te cilate folen Hasan Ferri,Ismail Nikoci etj.Ne  njeren nga keto mitingje,te mbajtur me 24 dhjetor 1918 u zgjodhen edhe delegate qe do ta perfaqesonin Plaven e Gucine me rrethine ne Komitetin e Shkodres;Ismail Nikoci  dhe Hysen Efeni Vuthi–Gjonbalaj.Po  ne te njejtin tubim u vendos qe te mbrohet me cdo kusht kjo krahine nga ushtria serbo-malazeze  te cilete e kishin rrethuar te njetjten dhe ishin te gateshme per sulm.

Ne mbledhjen e njejte u nenshkrua edhe nje peticion ne te cilin thuhej ;’ Na .te nenshkruarit,perfaqesuesit e popullsinave te Gucise e te Plaves ,po diftojme se Komiteti ; “ MBROJTJA KOMBETARE E KOSOVES “nder kryepari te z.Hoxha Kadri Prishtina ,me Qerim Beg Mahmut –Begollin ,Hysni Beg Currin Bedri Beg Pejanin ,Halim Beg Gostivarin ,po si antare,I ka  te drejtat e nji delegates plotefuqishme para botes  zyrtare e jashtezyrtare per me e realizue dishiren tone kombetare qe ashte; ‘ BASHKIMI I GUCISE E PLAVES ME SHQIPNINE E LIRE E VETQEVERIMTARE’!dhe,ne emer te popullesise se Gucise e Plaves nenshkruajne;

Imam Hoxhe Ejupi – Guci

Azem Bajraktari – Martinaj

Mehmet Bajraktari – Vuthaj

Mustafe Kadria – Kukaj

Elez Bashi – Martinaj

Et’hem Nuri – Martinaj

Hazir Shpendi – Vuthaj

Jusuf Meli

Cak Alushi – Hot

Mini I Dishit – Nokshiq

Rame Faku – Pepaj

Bajram Zhuj Arifi – Arzhanice

Bektesh Alku

Halit  Ardsabi

Hak Zhuka

Shaban Breca …

Ky dokumet I nxierrur nga Arkivi Shteteror I Shqiperise u paraqite ne Simpoziumin Shkencor  te mbajtur ne Plave ne veren e vitit 2012. (Shih: Ramiz Lushaj : “Krahina e Plaves  mund te ribashkohet me Shqiperine  ose Kosoven” ne portalin:Gazeta Atlantiku “ Dhjetor 2o13)

Sic  dihet nga kjo dite e deri me sot askush ne emer te kesaj krahine nuk ka nenshkruar dhe nuk kane pranuar okupimin e Malit te Zi mbi te .Por,perkundrazi ne konferncen themeluese te Lidhjes se II te Prizrenit nentor 1943 ne emer te saj kane marrur pjese e I kane nenshkruar dokumentate e saj Shemsi Ferri e Rexhe Meta –Ulaj .Dhe ne Konferencen e Bujanit te mbajtur ne fshatin me te njejtin emer ,ne rrethin e Tropojes ne dhjetor 1943 e janar 1944,perfaqesuesit e Plave –Gucise ;Sadik Bekteshi –Ahmetaj e Mehmet Dermani – Gjonbalaj ,nga Vuthajt e Zymer Halili –Balidemaj,nga Mrtinajt dhe Bejto Shahmani nga Plava e nenshkruane Rezoluten e Bujanit ku thuhet;”Popoullit Shqiptar te Kosoves I garantohet e drejta per vetvendosje deri ne shkeputje .Kete e garantuane UNCE Shqiperise dhe aleatet e medhenj ne LDB;Anglia,Amerika dhe Bashkimi Sovjetik (Krta e Atlantikut,Konferenca e Moskves dhe Konferenca e Teheranit…)

Kosova dhe Dukagjini – thuhet ne ate Rezolute ,eshte treve e cila ne pjesen me te madhe eshte e banuar nga populli shqiptar dhe e cila ,si kurdohere ,ashtu edhe sot –deshiron te bashkohet me Shqiperine dhe prandaj e ndiejme per detyre te tregojme  rrugen e drejte nga duhet nisur.(…)Kur te gjithe popujt ,madje edhe  shqiptaret do te kene mundesi te deklarohen per fatin e vet me ane te se drejtes per vetpercaktim deri ne shkeputje “.( Shih  Dr.E.Stavileci ;’Ceshtja e vetvendosjes se Shqiptareve dhe garancite e vendeve te Evropes ‘ ne ‘Ilyria’ NY.9 tetor 1991.f.23.)

Dihet se ne baze te asaj rezolute ka lindur Shteti I pavarur I Kosoves sot.Dhe si per cudi,nuk u perfshi  edhe Krahina e Plave – Gucise brenda perbrenda  saj,kur dihet se qe nga viti 1832  e njejta ishte pjese ( nenprefekture ) e Prefektures se Pejes  ne te gjitha koherate:Ne ate te Turqise,te Malit te ZI dhe te Mbreterise Jugosllave!?

Dhe ne baze te cfare te drejte jemi sot aty ku jemi; Nen Republiken e Malit te Zi ?!

Organizimi I Plaves e Gucise  me fshatrat perreth,per vetembrojtje beri qe per 3 muaj e gjysem (nento-dhjetor ,1918 dhe janar e shkurt 1919) kjo krahine te kete ,te thuash ,nje autonomi te plote ,qe udheheqej nga banoret e saj.

Ne Nenkomitetin per organizimin e mbrojtjes se Gucise krahas Jusuf Hotit,

.Shaqir Musliut,Adem Omerages,Shaqir Halilit,Cun Mules,Adem Smajlit – bajraktarit te Gucise,ndodhej edhe Azem Bajraktari…

Me 19  e 20 shkurt te vitit 1919,forca te shumta serbo-malazeze te udhehequra nga kriminelet Punisha Raciq nga rrethi I Andrievices dhe Lakiq Vojvodic e sulmuane Plavene Gucine .Ata u sollen edhe me zi se ne vitet 1912-1913.Kahdo qe kalonin lenin shkretire; “ Kane djegur me qindra shtepi dhe kane pushkatuar e therr me bajoneta me qindra te pafajshem.U dogjen 489 shtepi dhe u vrane 500 veta”.( Shih:Xh.Shatri;’Veshtrim I pergjitheshem mbi politiken Serbomadhe ne Kosove ‘,Zvicer f.50) Mbare  popullesia tjeter qe arriti te shpetoi iku ne Mlesi dhe Shkoder,rreth 3000 veta.Ku nje pjese e te cileve jetojne edhe sot atje,Ne:Gurz,Shtoj te Shkodres (Gucia e Re )ne rrethin e Durresit etj.

Nga kjo kohe vjen edhe kenga popullore;Njefsha mire ,mori malesi.

Mire na mbajte shtetemdhet mije

Dymbdhet vet me e vogla shpi

Ishte kjo pra masakra e dyte,marsi I dyte,mbi kete popullesi martire,te pambrojtur por kurr te paperkulur para krimineleve ordinar te  Vasoviqit te tipit:Avro Cemoviqit (1913) dhe Punisha Raciqit e Lakiq Vojvodiqit me 1919…

 

Bashkeshortja e Hitlerit, Eva Braun ishte me origjinë hebreje?

$
0
0

Ne Foto: Adolf Hitler dhe Eva Braun/

Eva Braun, bashkëshortja e Adolf Hitlerit, kishte pasur origjinë hebreje, sipas analizave të ADN-së kryer për një dokumentar që do të publikohet të mërkurën nga stacioni televiziv britanik ”Channel 4”. Kjo tezë mbështetet mbi analizën e flokëve që vinin nga një krëhër i gjetur në Berghof, residenca e Hitlerit në Bavari, ku Eva Braun ka kaluar pjesën më të madhe të kohës gjatë Luftës së Dytë Botërore.
Në flokët e saj, studiuesit gjetën një sekuencë specifike të ADN-së, shumë të ngjashme me hebrenjtë e Europës Qendrore, që përbëjnë rreth 80 për qind të popullsisë hebreje.
Në Gjermani, shumë hebrenj të Europës Qendrore janë kthyer në katolikë në shekullin e 19-të. “Ky është një zbulim turbullues. Nuk kisha ëndërruar kurrë se do mund të gjeja një rezultat kaq të jashtëzakonshëm”, është shprehur Mark Evans, prezantuesi i emisionit “The Dead Famous DNA” për Channel 4.
Sipas realizuesve të dokumentarit, është e sigurt se flokët e analizuara i përkasin Eva Braunit. Por i vetmi mjet për ta provuar zyrtarisht do të ishte krahasimi i flokëve me dy pasardhësit e saj, por këta të fundit kanë refuzuar t’i nënshtrohen testit.
Eva Braun ka qenë e dashura e Hitlerit për shumë vite, para se çifti të martohej më 29 prill 1945, një ditë para vetvrasjes së tyre në bunkerin e Fyhrerit në Berlin./

Shefqet Vërlaci, politikani më i pasur dhe dy herë kryeministër

$
0
0

Nga Miranda Sadiku/.- Shefqet Vërlaci njihet si i pari kryeministër shqiptar i cili përuroi në Kavajë fillimet e punimeve të hekurudhës Durrës -Elbasan në vitin 1940. Në regjimin komunist ai ishte i shpallur “ kriminel lufte” edhe pse kishte vdekur, ndërsa gjatë të gjithë karrierës së tij politike madje edhe pas vdekjes deri në ditët e sotme, njihej si njeriu më i pasur i Shqipërisë.

I lindur në Elbasan më 15 dhjetor të vitit 1878, Shefqet Vërlaci pasi mori mësimet e para në qytetin e lindjes, arsimin e mesëm e kreu në qytetin e Manastirit. Historiani Kastriot Devishi thotë për ATSH-ne se “më pas Shefqet Vërlaci shkoi në Stamboll për të kryer arsimin e lartë në shkollën e lartë të administratës në Mylqije, por nuk mundi ta përfundonte atë. Në moshën 32 vjeçare i kthyer në Shqipëri, Vërlaci në vitin 1910 zgjidhet deputet i Elbasanit në Parlamentin e Perandorisë Osmane. Por, për shkak të konflikteve që pati me Turgut Pashën ai u arratis. Ndërsa dy vjet më vonë, në muajin nëntor ishte një ndër anëtarët e partisë së Elbasanit që përkrahu pavarësinë e Shqipërisë”.

Duke qenë një figurë e njohur dhe një patriot, politikan dhe pushtetar i njohur, emri dhe pozicioni i tij vinte gjithnjë në rritje. Në 21 gusht 1914 Shefqet Vërlaci ishte anëtar i delegacionit që i dorëzoi në Gjermani kurorën e fronit të Shqipërisë Princ Vidit. Në zgjedhjet e 5 prillit të vitit 1921 zgjidhet deputet, ndërsa në këtë fushatë kryesoi në Elbasan grupin Pleqësor. “ Fillimisht Vërlaci bënte pjesë në Partinë Përparimtare dhe pas shpërbërjes së kësaj partie ndikoi që deputetët e Elbasanit të bëjnë pjesë në formacionin jetëshkurtër politik të quajtur Partia Kushtetuese, ndërsa vetëm një vit më pas ai është ndër emrat më kryesorë të Partisë Popullore”, thotë Dervishi.

Sipas tij, “Shefqet Vërlaci ishte një ndër të parët që propozoi në Këshillin Kombëtar heqjen e titullit “ bej” e zëvëndësimin e këtij titulli me fjalën “ zotëri” . Postin e parë si kryeministër i vendit ai e mori në vitin 1924 nga datat 3 mars deri më 27 maj. Gjatë viteve 1925 – 1928, kur Shqipëria ishte republikë, u bë senator. Në vitin 1928, në 1 shtator si anëtar i Komisionit të Asamblesë në emër të Asamblesë i komunikoi Mbretit Zog vendimin e posaçëm që e shpalli shqipërinë Mbretëri Parlamentare.“Shefqet Vërlaci ishte ndër më kryesorët e Asamblesë së 12 prillit që kreu të ashtuquajturën “Bashkim personal” mes Italisë dhe Shqipërisë”, thotë Dervishi. Zgjidhet për herë të dytë kryeministër në vitin 1939 si dhe mbante postin e Ministrit të Punëve Botore dhe më 16 prill të po të këtij viti, i dorëzoi në Romë kurorën e fronit shqiptar Viktor Emanuelit III. Po këtë vit ai u zgjodh senator i Mbretërisë Italiane.

“Marrëdheniet e tij me italianët kanë qenë vërtetë të çuditshme. Ndonëse kishte pranuar të vihej në shërbim të tyre, ruante një autoritet të veçantë, që buronte nga qenia si njeriu më i pasur i Shqipërisë, i cili nuk e njihte nënshtrimin”, thotë Devishi. Sipas tij, “kjo ishte arsyeja që mes tij dhe italianëve filloi një konflikt politik i pashmangshëm”. Ministri i Jashtëm italian, njeriu që përgatiti pushtimin e Shqipërisë, konti Galeazzo Ciano,  në ditarin e tij shkruante  “…. Po ta kisha njohur më parë nuk do ta kisha mbështetur emërimin e tij. Është njeri nursëz e do të na bezdisë…”. Në vitin 1941 si pasojë edhe të konflikteve të shumta politike që pati me Mëkëmbësin Jakomoni, ky i fundit kërkoi zëvëndësimin e tij, çka u realizua më 3 dhjetor të vitit 1941 ku në vend të tij u emërua Mustafa Kruja. “Pas largimit nga posti si kryeministër, Shefqet Vërlaci thuajse u tërhoq plotësisht nga politika. Para se në Shqipëri të vendosej regjimi komunist u largua në Itali së bashku me djalin e tij Ismailin, dhe vajzën Behije (ish e fejuara e Ahmet Zogut).

La në Shqipëri gruan dhe vajzat Fezilet e Mehtap. Është për t’u  përmendur fakti se Shefqet Vërlaci ka qenë martuar me të bijën e Ymer Pashë Vrionit, Semiramis. Vërlaci ishte baxhanak me armikun e tij politik Aqif Pashë Elbasani. Gruaja e tij pasi u dënua me 5 vjet burg nga komunistët vdiq në mjerim të plotë. Në Shqipëri jetoi vetëm vajza e vogël e Shefqet Vërlacit, Mehtapi, e cila ishte e martuar me Qemal Biçakçiun dhe vajza e dytë Fezileti, e cila ishte martuar me Is’han Libohovën. Vdes në vitin 1946 në spitalin e Zyrihut dhe më pas varroset në Romë në parcelën dytësore 1537 të varrezës së këtij qyteti. Edhe një vit pas vdekjes së tij, qeveria komuniste vazhdonte të kërkonte ekstradimin e tij në Shqipëri si “kriminel lufte”. Shefqet Vërlaci ka qenë njeriu më i pasur në Shqipëri. Vetëm në vitin 1939 ai kishte në pronësi të tij 3700 hektarë ose rreth 1 për qind të fondit të përgjithshëm të tokës në Shqipëri.

 

Viewing all 1886 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>