Nga Sadik Bejko*/

Kryengritja  më e njohur e fundviteve ’40 të shekullit që shkoi, e ndodhur në Jug të Shqipërisë, njihet si Kryengritje e Zhapokikës për shkak të emrit të fshatit ku u zhvillua. Zhapokika është një fshat në Tepelenë. Ne përbërje kishte fshatarë dhe nga fshatrat Luftinjë e Kamçisht.

Më 20 shtator 1948 u formua çeta “Baba Shefqet”, për nder të klerikut bektashi të pushkatuar më 14 janar 1948. Flamuri i çetës ishte flamuri kombëtar pa yllin e kuq.

Më 28 shtator 1948 u zgjodh me votim komanda e çetës.Çeta i caktoi vetes si detyrë të lidhej me grupet e tjera antikomuniste derisa në Shqipëri të krijohej një qeveri nacionaliste demokratike.

Fshatarë kundër shtetit

Ca fshatarë në një rrebelim me armë kurrë nuk mund ta përmbysin shtetin, apo rendin kushtetues zotërues në një kohë të dhënë.

Por një kryengritje e ca fshatrave shqiptare kundër shtetit komunist ka ndodhur. Tashmë ajo përmendet, ka hyrë në literaturë si Kryengritja e Zhapokikës, 1948.

Historikisht, si të gjitha kryengritjet fshatare të natyrës a të tipit të saj, kryengritje të mëdha a të voglash qofshin, ato janë shtypur me gjak e me dhunë shembullore.

Kështu ka ndodhur dhe me kryengritjen e Zapokikës.

Parë nga kjo pikëpamje, të ngjan se fare naive dhe e pamend sa nuk ka të dytë ka qenë kjo kryengritje. Ashtu ka qenë. Rreth 25 fshatarëve të veshur keq, të ushqyer me bukë e domate, me ca pushkë e fishekë të ndryshkur, ua thotë truri se po të ngrihen, rrëzojnë shtetin. Po të ngrihen, përmbysin komunizmin për të sjellë në fuqi një rend demokratik.

Koha tregoi se kjo aventurë, kjo ndërmarrje e pamenduar dështoi keqaz.

Vetëm se tej epiteteve apo etiketimeve për të, ajo ka një përparësi. Kryengritja ka ndodhur, është një fakt historik i padyshimtë.

Të mëdhenjtë e botës në Jaltë a në Postdam kishin vendosur rendin e botës, por këta  fshatarë nuk donin t’ia dinin për këtë, nuk donin t’ia dinin për të mëdhenjtë e planetit.

U ngritën dhe e thanë me armë se nuk e donin këtu komunizmin.

I thanë ‘jo’ kolektivizimit të pronës dhe të njeriut, i thanë ‘jo palirisë’, thanë ‘nuk duam që vajzat e djemtë tanë të modeloheshin e të përpunoheshin ideologjikisht. Duam të jemi me Perëndimin, jo me Lindjen”.

Një kryengritje si kjo i fton burrat nën armë, por realisht i ftoi ata që të përfundojnë të vdekur nën shtresat e dheut të tokës së tyre, apo të dergjeshin të prangosur në burgjet me punë të detyruar.Por ata njerëz në vitin 1948 kështu e donin, ata burra kështu e gjykuan.

Organizimi i kryengritjes

Rreth muajit gusht 1948 Xhemal  Brahimi, një fshatar 30-vjeçar nga Zhapokika, merr takime me shumë të pakënaqur nga regjimi. Lidhjet e tij i kapërcejnë tre-katër rrethe të Jugut. Është mister se me kë është i lidhur në qendër. Në fshatin e tij dhe në ato përreth ai ka krijuar grupe të besuarish që mund ta ndjekin. Për të realizuar ngritjen me armë kundra regjimit ai bëri në fshahtësi disa mbledhje

Mbledhja e parë bëhet te Ledha e  Madhe. Xhemal Brahimi ishte në Berat. Drejtimin e mbledhjes e bën Mehmet Yzeiri. Marrin pjesë pothuaj gjithë ata fshatarë të Zhapokikës që më pas rrëmbyen armët.

Burrat që dhanë fjalën për luftë, sigurojnë armë nga shokët e tjerë.

Fshatarët po ktheheshin në luftëtarë.

Ata mendojnë se kanë në krahë dhe çetën e Sulo Zaimit nga Allkomemaj. Major Sulo Zaimi kishte qenë oficer ushtarak nga koha e mbretërisë. Ca kohë qe oficer në Kosovë në vitet ’40. Ishte kunati i Xhemal Brahimit. Nga Gjykata e Lartë Ushtarake, që më pas e dënoi me njëzet vjet burg, cilësohet si nxitësi e frymëzuesi kryesor i rebelimit. E nxiti, por nuk mori pjesë në rrebelimin e Zhapokikës.

Mendojnë se kanë me vete dhe Demo Kason (Demir Allkushaj) nga Gllava, nga e njëjta krahinë. Ky, një oficer policie në lirim, me grupimin e tij të fshehtë nuk iu bashkua Zhapokikës. Grupi i tij u kap më pas dhe u ndëshkua me burg. Demo Kaso u arratis në Itali.

Mendojnë se në Mallakastër, në krahinën e Lopsit dhe në zonën e nahijes së Beratit kanë përkrahës me armë në dorë.

Mbledhja e dytë mbahet në Mëlovë. Flet Xhemal Brahimi që është mendja politike e grupit të Zhapokikës. U bën thirrje të bëhen ushtarë në luftën për demokraci.

Ky ka bërë disa takime në gjithë ata që e mbështesnin në rrethet fqinjë me Tepelenën, deri dhe në Tiranë. Ka korierë që mban lidhjet me këto pika.

Në Mëlovë mbledhja është e gjerë në pjesëmarrje. Vijnë dhe ata që e përkrahin dhe ata që japin fjalën se do jenë me grupin, por tërhiqen.

Xhemal Brahimi e merr fjalën në emër të partisë nacionaliste. Kjo parti, sipas tij, ka lidhje me ministra e anëtarë të lartë të Partisë në pushtet. Sipas tij, nëpunësit kryesorë të Tepelenës, ushtria e policia janë në mbështeteje të tyre. Mehmet Yzeiri e mbështet, por shton se dhe ushtria e Sazanit dhe diversantët e maleve dhe Abaz Ermenji e Muharrem Bajraktari janë në krah të tyre.  Kabineti qeveritar ka rënë.

Atmosfera ndizet. Bëhen thirrje antikomuniste.

Vendoset të krijohet Çeta. Zgjidhet komanda me votim. Komandant Bajram Kamber Ahmataj, 59 vjeç. Sekretar politik Xhemal Brahimi. Mehmet Yzeiri-nënkomandant, Salo Kaso, Sefer Yzeiri anëtarë të shtabit. Bëhet betimi tradicional me nga 10 lekë të shkuara midis dy buzëve, të cilat më pas bëhen qiri në faltore. Formula: “Po tradhëtova, më pret plumbi kokës”.Krerët e çetës shkojnë në lagjen Keçerisht, në Zhapokikën e dytë. Në Keçerisht ua hapën dyert. I pritën si shpëtimtarë. U dhanë ushqim e strehë.Xhemali mban një mbledhje në lagjen Mukaj të Luftinjës. Mbledhja zgjati tri orë. Në mëngjes u bashkohen të tjerë burra me armë.

Kamçishti, përplasja e parë me policinë

Vijnë nga Kamçishti përkrahës që i ftojnë për t’u mbledhur në Kamçisht

Bëjnë mbledhje në vreshtin e Halil Sulos në Kamçisht. Ishte natë. Folën krerët e çetës për partinë nacionaliste, për rënien e qeverisë, për kryengritjet që kanë plasur gjithandej. Xhemal Brahimi fyen Partinë Komuniste, Bashkimin Sovjetik. I bëjnë thirrje Kamçishtit të rreshtohet me ata. Poshtë Komunizmi.

Realisht ishte një propagandë në erë, por njerëzit pëlqejnë, besojnë atë që ata dëshirojnë.

Mbledhja zgjati dy orë. Flasin për tatime të larta, për atë që janë lakuriq dhe të këputur. Qeveria është amorale, i mbledh djemtë e vajzat natën. I marrin me zor në konferenca, në hekurudhë.

Xhemal Brahimi u thotë se “do na kolektivizojnë edhe gratë. Se po na vrasin njerëzit e fesë”.

Ikin natën nga Kamçishti për në Kackë të Xhapokikës. Shkojnë në malin e Izvorit.

Ndërkohë policia i ishte drejtuar Kamçishtit. Kanë kapur dy nga shokët e tyre. Çeta kthehet në Kamçisht dhe sulmon policinë. Gani Kojdheli i merr armën nga duart një polici. Qëllojnë me bomba dore. Policia thyhet, tërhiqet. Kryengritësit i ndjekin policët e shpartalluar. Mbetet i vrarë shefi i Sigurimit për Tepelenën, toger Xhezo Makashi.

Marrin shokët e Kamçishtit dhe ngjiten në mal. Marrin me vete të lidhur dy fshatarë që i spiunuan. Nuk merret vendim për t’i vrarë, ndaj i lëshojnë.Datën 2 tetor çeta kaloi në malin e Rabijes. Kanë triumfuar mbi policinë. Këndojnë këngën e Çetës.

Të ndjekur këmba-këmbës

Për t’iu shmangur një përplasjeje të dytë me policinë, merret vendim që të nisen drejt malit të Rabijes.

Dikush nga Kamçishti këmbëngul: “O luftojmë e vdesim këtu, o unë kthehem në shtëpi”. Dhe u kthye.

Xhemal Brahimi dhe Beg Veizi shkuan në Allkomemaj te Sulo Zaimi.

Çeta ecën përroit dhe i pret në Levan. Sulo Zaimin e kanë arrestuar.

U ngjitën në malin e Rabijes. Atje flenë dhe rrinë gjithë datën 3. Të nesërmen te shkëmbi i Koçit.

Një bari nga Rabija u çon ujë. Kalojnë në Çocaj të Allkomemajt. Xhemal Brahimi dhe Mehmet Demua marrin bukë te fshatari Novruz. Muharrem Sulua u jep pak bukë, aq sa kishte me vete. Hanë bukë afër mëngjesit. Këtu në Çoçaj i rrethon policia që i ndjek këmba-këmbës. Qëllojnë në drejtim të tyre në tërheqje e sipër. I sprapsin me armë dhe bomba. Ka dëshmi jo të saktësuara se aty u vra një nga forcat e ndjekjes.

Forcat e ndjekjes nga Tepelena dhe ato të Beratit, të drejtuara nga toger Sulo Gradeci, përbëheshin nga ushtarë dhe policë.

Janë kapur nga policia ata që i kishin lënë me detyrën e prapavijës, për t’i furnizuar me ushqim dhe me informacion. Janë rrethuar nga policia shtëpitë që do të ishin baza për strehim dhe për mbështetje me armë e njerëz. Janë arrestuar korierët.

Mbas përplasjes me armë në Çoçaj, çeta ulet në përruan e Çërrilës ku pushojnë rreth dy orë.

Marrin drejtimin për nga Plashnikut i Beratit, ku mendojnë se kanë një bazë të sigurt.

Të vetmuar, të ndjekur. Pa ushqim. Ka filluar demoralizimi. Ndahen të lëkundurit nga trimat. Dëgjohen shprehjet “sikur nuk e kishim kështu”. Propagandës së Xhemalit se “i presin çeta ngado, se ka rënë qeveria, se ushtria dhe nëpunësit e shtetit janë me ata, se do vijnë ndihma nga jashtë…” nuk i besojnë më.Të zhgënjyer, shkëmbejnë fjalë të serta. Antikomunistët e bindur mblidhen rreth shtabit të çetës. Kjo bërthamë e të betuarve përmbledh të tjerët.

Dezertimet

Tre kamçishtjotët Gani Kojdheli, Halil Sulua dhe Selfo Xhemali natën e 5 tetorit, pasi ndjekin çetën rreth një orë, ndahen praj saj, sapo hyjnë në një pyll. Kthehen nga erdhën. Ditën fshihen, në mbrëmje afrohen në një korije pranë lagjes Bardhaj të Allkomemajt. Aty gdhihen e ngrysen një natë e një ditë. Në datën 7 tetor ndjekin shtigjet përfund Allkomemajt, Levanit, Xhaxhajt deri te një pyll ndanë Kamçishtit. Data 8 tetor në pyll. Në mbrëmje Selfua hyn në fshat, merr bukë dhe kthehet. Aty e shtyjnë edhe datën 9 tetor.  Në mbrëmje marrin bukë në shtëpitë e tyre dhe flenë te Halili. Në datën 10 fshati Kamçisht gdhihet i rrethuar. Dorëzohen Ganiu dhe Selfua, Halili vret veten (ose e vrasin në shtëpinë e tij, sipas një dëshmije tjetër).

Plashniku, fundi i arratisë

Që nga dita kur major Sulo Zaimi nuk u bashkua me çetën,  hyri grindja. Dhe Sulon na e morën. Si do të vazhdojmë tani? Xhemali mendon të shkojnë në Skrapar, ku ishte Dilaver Çorrogjafi, një ‘diversant i regjur’.

Ku janë ata nga jashtë që do të na hidhnin armë?

Çeta merr drejtimin për në Osmënzezë. Pas kamçishtiotëve, ndahet nga çeta dhe Mehmet Demo.

Në përruan e Plashnikut, në Velemen, pylli i koçimares së Plashnikut. Drejtohen për bukë te shtëpia e mikut, që ishte përkrahës dhe bazë e tyre, te Skënder Aliko. E kanë arrestuar.

Shtigjet janë zënë nga forcat e ndjekjes.

Tatëpjeta, shpartallimi

Kthehen pas. Diku hanë rrush, diku pinë ujë. Në fshatin Zhapokikë të Beratit gjejnë ushqim. Duan të shkojnë te pylli i Zagonit, por gdhihet. Ndodhen në Gllavë. Janë me shpirt ndër dhëmbë.

Në Shkozë të Gllavës ndeshen ballas me policinë.

Është data 8 tetor 1948.

Shaqo Muçodemaj, Sefer Yzeiri, Mehmet Yzeiri, Salo Kaso, Xhemal Brahimi (të betuarit) luftuan deri sa i hodhën gjithë bombat, i zbrazin  gjithë fishekët që kishin me vete.

Mehmet Yzeiri dhe Salo Kaso mbetën të vrarë. Dy policë mbetën të vrarë.

Çeta përfundimisht shpartallohet.

Disa u fshehën, deri sa u kapën. Të tjerë shkuan në shtëpitë e tyre ku i prisnin forcat e ndjekjes. Disa u vetëdorëzuan. Shaqo Limja e Sefer Yzeiri iu fshehën policisë për disa muaj.

Komandant Bajram Kamber Ahmataj, ish-xhandari 60-vjeçar, e zgjati arratinë nëpër stane e pyje deri në janar 1949. U kap i fundit, u kap në befasi në fshatin Malëshovë të Përmetit.Vëllai i tij Safet Kamberi u vra në kufi, tek po arratisej.

Xhemal Brahim Asllani

Xhemal Brahimi u arratis. Ai u stërvit në kampet e perëndimorëve dhe u desantua në Shqipëri, hyri dhe doli disa here deri më 1960. Fëmijtë dhe gruaja e tij u internuan në Tepelenë, më pas në Lushnje. Dy djemtë bënë burg. U liruan më 1991. Vdiqën shpejt. E shoqja, Sambretja, me të cilën Xhemali pati dhe një vajzë që lindi në internim në Lushnjë më vitet ‘50, jetoi më gjatë.

Xhemali pati fëmijë nga martesa e dytë në SHBA. Vdiq i alkolizuar me brengën për familjen që në Shqipëri vazhdonte të ndëshkohej për llogari të tij.

Dosja e tij formulare mund të na sjellë të dhëna të tjera.

Procesi gjyqësor

Gjyqi u zhvillua në Gjykatën Ushtarake të Gjirokastrës. Gjyqtarët Llazi Polena, Arqile Toska dhe Hamit Bilbili me prokuror Mustafa Beqon dhanë vendimin nr.24, datë 14.5.1949. Akuzoheshin se në shtator – tetor 1948 “kanë formuar bandë të armatosur për të rrëzuar pushtetin popullor”, se kishin marrë pjesë në luftime kundër forcave të regjimit, se kishin vrarë dy policë dhe shefin e seksionit të Sigurimit Xhezo Makashi dhe se kishin lidhur e dashur të vrisnin dy fshatarë”.  Për të gjithë urdhërohej dënimi me punë të detyruar, konfiskimi i pasurisë si dhe heqja përkohësisht e të drejtës së zgjedhjes. Dënimet mbështeteshin në ligjin nr.372, datë 12.12.1946  “Mbi fajet penale kontra popullit dhe shtetit”.

Gjykata e Lartë Ushtarake e përbërë prej Bilbil Klosit, Sotir Spiros dhe Nonda Papulit, me prokuror Bexhet Memën, me vendimin nr.77, datë 6.7.1949 (për dënimet me heqje lirie) la përgjithësisht në fuqi ndëshkimet e gjykatës së Gjirokastrës. Gjykata e Lartë nuk ua vë në ngarkim të dënuarve vrasjen e toger Xhezo Makashit, shefi i Sigurimit Tepelenë.

U dhanë këto dënime:

1-Bajram Ahmetaj, vjeç 59, arrestuar më 4.1.1949, me vdekje.

2-Sefer Yzeri, vjeç 39, arrestuar më 10.10.1949, me vdekje. I falet jeta nga Presidiumi i Kuvendit Popullor.  Bëri 33 vjet burg, vdiq i uritur, i vetmuar në një kasolle.

3-Shaqo Muçoderraj, vjeç 29, arrestuar më 16.10.1948, me 20 vjet burg.

4-Xhemal Asllani, vjeç 21, arrestuar më 5.10.1948, me 15 vjet burg.

5-Xhemal Begaj, vjeç 35, arrestuar më 10.10.1948, me 12 vjet burg.

6-Mete Didi, vjeç 36, arrestuar më 19.10.1948, me 15 vjet burg.

7-Balil Veliu, vjeç 39, arrestuar më 10.10.1948, me 15 vjet burg.

8-Xhelal Begaj, vjeç 35, arrestuar më 10.10.1948, me 12 vjet burg.

9-Gani Kodheli, vjeç 36, arrestuar më 16.10.1948, me 12 (5) vjet burg.

10-Mehmet Mupoderraj, vjeç 21, arrestuar më 5.10.1948, me 12 (5) vjet burg.

11-Hajri Mahmutaj, vjeç 39, arrestuar më 10.10.1948, me 12 (6) vjet burg, vdes ne burg pas 11 vitesh.

12-Selfo Xhemali, vjeç 49, arrestuar më 16.10.1948, me 4 vjet burg.

13-Beg Veizi, vjeç 49, arrestuar më 5.10.1948, me 4 vjet burg.

14-Nuredin Rrodhaj, vjeç 29, arrestuar më 5.10.1948, me 4 vjet burg.

15-Hajredin Alushi, vjeç 33, arrestuar më 16.10.1948, me 4 vjet burg.

16-Mehmet Kalemaj, vjeç 49, arrestuar më 16.10.1948, me 4 vjet burg.

17-Teme Pajo, vjeç 49, arrestuar më 5.10.1948, me 3 vjet burg.

18-Shefqet Didi, vjeç 19, arrestuar më 16.10.1948, me 3 vjet burg.

19-Seit Çaushaj, vjeç 34, arrestuar më 10.10.1948, me 3 vjet burg.

20-Jashar Canaj, vjeç 44, arrestuar më 10.10.1948, me 3 vjet burg.

21-Maliq Didi, vjeç 57, arrestuar më 5.10.1948, me 2 vjet burg.

22-Demo Aliu, vjeç 45, arrestuar më 5.10.1948, me 2 vjet burg.

23-Riza Çaushi, vjeç 49, arrestuar më 10.10.1948, me 2  (1) vjet burg. Ky arratiset jo me çetën por i vetëm me armë fshihet larg fshatit në një pyll. Kish dhënë fjalën të jetë ne çetën, por nuk shkon me ata. Dorëzohet vetë më 10.10.1948 në Tepelenë.

24-Mufit Islami, vjeç 29, arrestuar më 5.10.1948, me 2 vjet burg.

25-Adem Memaj, vjeç 21, arrestuar më 10.10.1948, me 12 vjet (2) burg. U ridënua, bëri 33 vjet burg.

Shifrat e viteteve në kllapa () janë dënimet përfundimtare dhënë nga Gjykata e Lartë.

Kryengritës të vrarë

Mehmet Yzeiri Selaj  (në përpjekje me policinë në Gllavë, 10 tetor 1948).

Salo Kaso Didaj, në përpjekje me policinë 10 tetor 1948.

Safet Kamber Ahmataj, vritet në kufi.

Halil Sulo, vritet nga policia në shtëpinë e tij Kamçisht. Sipas dëshmisë së Gani Kojdhelit në gjyq Halil Sulo ka vrarë veten, kur u kthyen nga arratia në fshatin Kamçisht.

Më 21.7.1949 u krye ekzekutimi i dënimit me vdekje i të dënuarit Bajram Kamber Ahmetaj. Ai thotë: “Për toger Xhezo Makashin, dëgjova rojet e burgut të thoshin e vrau kush e vrau, u mbeti këtyre”. Bajrami kërkoi që pushteti të mos hakmerrej mbi fëmijët e tyre, që kufomën e tij mundësisht t’ia çonin familjes… E mbylli jetën me fjalët  “Rroftë Shqipëria”.Shefi i sigurimit të Tepelenës, Xhezo Makashi (1920-1948) me vendimin nr.65, datë 2.10.1971, u shpall dëshmor.

Kjo është një kryengritje e fshatarëve të varfër

Ja cilat ishin ato që quhen logjistikë, si depo rezervë, fuqi financiare, buxhet mbështetës për çetën.

Në gjithë udhëtimin e saj çeta mbante me vete një mitroloz pa gjilpërë që nuk u zbraz kurrë.

Nga dosjet vijnë dhe këto fakte mbi atë se ç’fuqi ekonomike kishte çeta më 2 tetor 1948 kur u nis në luftë:

Hëngrëm bukë e dhallë te Zeneli.

Xhelal Rizai solli bukë dhe një gavetë mjaltë. M. Yzeiri hëngri petulla që i solli Sefer Yzeiri, vëllai.

Te Muharrem Mehmeti morëm bukë e dhallë.

Musa Qazimi ka prurë një gavetë mjaltë.

Te Halili Sulua morëm bukë e duhan.

Shaip Sulos i morëm bukë thatë, i dhamë 1000 lekë.

Hajdar Rustemi dha bukë dhe një torbë me domate.

Te Hajredin Alushi bukë e domate.

E shoqja e Zane Abazit na ka dhënë një trastë me bajame kur kemi qenë në pyllin e Zagonit.

Një mulli dha tre trasta me bukë dhe një batanije. Barinjtë jepnin bukë e duhan. Djali i Sefer Yzeirit dha në shportë rrush.

Ibrahim Jonuzi nuk erdhi me ne se nuk kishte pushkë.

Shaqua e bleu pushkën 6 napolona.

Me këtë fuqi ekonomike çeta e uritur dhe me frymë të rënduar i mbylli ditët e saj me armë, me luftë.

Pastaj… vite e vite burg.

Qenë njerëz që besonin në atë që ishin, në atë që donin. Jo në gjë tjetër. Dhe i paguan me kokë, me burg bindjet e tyre.

Për të tillët gjithmonë do të ketë vetëm respekt.

* E dergoi per Diellin gazetari Cerciz Loloci

VOSSISCHE ZEITUNG (1912) / JA ÇFARË SHPREHU ISMAIL QEMALI NË TRIESTE PARA SE TË NISEJ PËR NË DURRËS/

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 7 Tetor 2018/

“La Presse” ka botuar, të enjten e 21 nëntorit 1912, në ballinë, deklaratën e Ismail Qemalit, dhënë për “Gazette de Voss – Vossische Zeitung” në Trieste para se të nisej për në Shqipëri për evenimentin më të rëndësishëm të vendit tonë.

Çfarë ka shprehur më konkretisht asokohe lideri shqiptar ?/

Në vijim, do të gjeni shkrimin e plotë, të sjellë në shqip nga Aurenc Bebja – Blogu “Dars (Klos), Mat – Albania” :

Shqiptarët dhe pavarësia

 Berlin, 20 nëntor.Gazeta Voss (Vossische Zeitung) shkruan se kreu shqiptar Ismail Qemali, i cili gjendet në Trieste, planifikon të largohet për në Durrës, me një avullore të Lloyd-it.

Ai tha se sapo të mbërrijë në destinacion do të shpallë pavarësinë e Shqipërisë :“Ne duam ta vëmë Evropën përpara faktit të kryer dhe të krijojmë menjëherë një qeveri të përkohshme.

Shqiptarët, nëse është e nevojshme, do të luftojnë me trimërinë më të madhe për pavarësinë e tyre.”

Nga Aristotel Mici/

Akili i  falej Zeusit Pellazgjik  të Dodonës

(Iliada, XVI, V. 223- 238)

——————————————————————————

Në veprën e tij monumentale “Historitë” Herodoti na përshkruan mjaftë hollësira rreth Orakullit të Dodonës dhe banorëve  për rreth saj. Historiani më i vjetër i botës aty na njeh edhe me pellazgët, duke i konsideruar ata jo vetëm si më të herëshëm se helenët, po edhe që kanë ndihmuar në formimin e tyre kulturor dhe shpirtëror, krahas ndikimit egjyptian.

Me fjalët e tij Herodoti do të përforcojë idenë se jo të gjitha zakonet Helenët i kanë marrë prej egjyptianëve. “Siç do ta shpjegoj, – shkruan ai,-  gjithë zakonet helenët nuk i kanë marrë prej egjyptianëve, po prej pellazgëve. Prej pellazgëve kanë marrë edhe gdhendjen e shtatoreve të Hermesit… .  Më parë, siç kam dëgjuar në Dodonë,- vazhdon të tregojë Herodoti,- pellazgët gjatë të gjitha flijimeve që kryenin u luteshin “perëndive” pa përmendur ndonjë emër, a po epitet të veçantë, sepse  nuk kishin dëgjuar ende për gjëra të tilla……. Shumë kohë më pas mësuan  emrat e perëndive të ardhura prej Egjiptit- përveç atij të Dionisit, të cilin e mësuan shumë më vonë. Pas një farë kohe u këshilluan me orakullin e Dodonës, që është orakulli më i lashtë i Heladës dhe atëherë ishte i vetmi.[1] Pellazgët e pyetën orakullin nëse duhet t’i pranonin këto emra perëndish që u patën ardhur prej barbarëve. Orakulli u tha se duhej t’i pranonin. Dhe pikërisht qysh atëherë ata përdornin emrat e perëndive, kur kryenin ritet e tyre. Edhe këto  veprime helenët i kanë trashëguar prej pellazgëve.”[2] “Por vetëm dje ose pardje, si të thuash, helenët mësuan prejardhjen e çdo hyjnie. Me që mendoj se Homeri dhe Hesiodi kanë jetuar jo më shumë se katërqind vjet para meje, ishin ata që krijuan një teogoni (pemët e familjes së perëndive) për botën helene, pra ata u dhanë emra atyre, caktuan nderet për ta dhe fushat që mbulonin dhe na thanë ç’pamje kishin.

Nga këto që zura në gojë më sipër, pjesa e parë e tyre janë pohime të priftëreshave në Dodonë, kurse e dyta, ajo që i përket Hesiodit dhe Homerit, është mendimi im.” [3]

Është kuptimplot fakti që Herodoti po thuajse në të gjitha rastet, kur pikëtakohen ndërveprme midis pellazgëve dhe helenëve, të parët, pra pellazgët i konsideron si pararendës të helenëve, gjë që duket edhe në faqet e librit të VII të veprës; në parag. 95, të këtij libri shohim:

“Edhe banorët e ishujve të Egjeut kishin prejardhje pellazge, po më vonë u quajtën jonianë për të njëjtën arsye si edhe jonianët e dymbëdhjetë qyteteve, që ishin shpërngulur nga Athina”.

Duke lexuar Herodotin, gjithnjë të bije në sy mendimi i tij për t’i quajtur fiset helene si akejt, athinasit, jonianët me origjinë pellazgë siç thotë edhe paragrafi, që pason: “Në kohën kur pellazgët zotëronin atë që tani quhet Heladë,  athinasit një popull pellazgë, quheshin kranaj [4](nënvizimi im, AM).

Nga fjalët e cituara dhe të vizuara më sipër, që lexohen në paragrafin 44, Lib. VIII, nuk është e vështirë të dalim me tre deduksione:

1)Së pari, Herodoti na tregon se ajo, që në kohën e tij, quhej Helladë, dikur ka qenë vend i zotëruar nga Pellazgët.

2) Së dyti, “athinasit kanë qenë një popull pellazg”

3)Së treti , në kohën e zotërimit  nga pellazgët,  athinasit quheshin  kranajë.

Siç duket në gjihë veprën e tij, Herodoti ka qënë dhe një dijetar shetitës, që kish gjesdisur shumë vende të botës së vjetër, nga Teba në Dodonë, në Athinë, Lemnos, Pelepones. Dhe kudo që vinte, ai përpiqej të gjellinte fakte dhe ngjarje, që i dukeshin interesante për historitë, që kish marrë përsipër të shkruante. Nga moria e ngjarjeve m’u duk me interes të veçoja midis të tjerave edhe rrrëfimin për dy orakujt, atë të Heladës dhe atë të Libisë. “Egjiptianët,- shkruan Herodoti, – ,tregojnë sa vijon: priftërinjtë e Zeusit të Tebës më thanë që dy gra, në fakt priftëresha, ishin rrëmbyer në Tebë prej disa fenikasve. Ata kishin marrë vesh se njera nga gratë ishte shitur në Libi dhe tjetra në Heladë. Sipas tyre këto gra ishin të parat që themeluan dy orakuj në këto dy vende. Kur i pyeta si mund të flisnin me kaq siguri, m’u përgjegjen se kishin bërë një kërkim të kujdesshëm për këto dy gra. Dhe, megjithëse nuk ia kishin dalë t’i gjenin, kishin zbuluar më pas atë çka po më thoshnin për to.(Historite, Lib. II- f.124)

Kjo është ajo që më thanë priftërinjtë në Tebë, por profeteshat e Orakullit të Dodonës thonë që dy pëllumbesha të zeza fluturonin që nga Teba në Egjipt; njera fluturoi drejt Libisë, tjetra aty në Dodone, pranë tyre. Kjo e fundit u ul mbi një lis dhe paskej thënë me zë njeriu se aty në Dodonë duhej ngritur një orakull i Zeusit.

.Banorët e  Dodonës e kuptuan se po dëgjoni  një urdhër hyjnor dhe u bindën të bënin ç’u tha pëllumbesha. Priftëreshat thonë se pëllumbesha që shkoi në Libi u tha libianëve të ndërtonin orakullin e Amonit, një orakull tjetër të Zeusit. Kështu thoshin priftëreshat e Dodonës, nga të cilat më e vjetra quhej Promenia, e dyta Timareta dhe më e reja Nikandra. Edhe dodonasit e tjerë që banonin  rreth e rrotull tempullit, pajtoheshin me këtë….

*(Te plote e lexoni ne Diellin e Printuar)

[1] Herodoti, “Historitë”, libri-II- Parag.

[2] Herodoti, Historitë, Libri II, parag. 52

[3] Herodoti, Historitë, Libri II- paragrafi 53, f.124

[4] Herodoti , Historitë, VIII- Parag.44, f.472

Terrori dhe dhuna shtetërore serbe-malazeze kundër lëvizjes shqiptare në Sanxhak dhe Kosovë  gjatë viteve të 20 dhe 30-ta të shekullit 

Shkruan: Ismet Azizi/

Mbretëria Serbe-Kroate-Sllovene gjatë sundimit të saj, si qëllim të parë dhe të fundit kishte ndërrimin e strukturën etnike në trojet shqiptare. Për të arritur këto synime dhe për të pasur mbështetje formale juridike kundrejt opinionit të huaj, ajo nxori edhe legjislacionin agraro-kolonizues. Duke shfrytëzuar “Ligjin mbi mbrojtjen e shtetit”, në hullinë e sulmeve kundër Xhemijetit autoritete serbe burgosën tipografët e gazetës “HAK” dhe më pas e ndaluan zyrtarisht gazetën, duke akuzuar se botonte informata që cenonin autoritet serbe. Sa i përket Sanxhakut, pjesa e tij e ndodhur në Mal të Zi, kishte pësuar shumë keq, në krahasim me atë të Serbisë. Masakra në Shahoviq, Pavino Pole, Vranesh dhe fshatrat përreth, ishte krimi më i madh kundër popullsisë të përkatësisë myslimane gjatë kohës së paqes në Mbretërinë SKS. Për këto rrethana të vështira, gazeta “Hak” shkruan se “shumë vëllezër shqiptar u mbuluan me tokë, ndërsa shumë të tjerë u shpërndanë andej e këndej në gjendje fare të keqe”. Në këto rrethana Bajram Curri dhe Hasan Prishtina arritën të protestojnë në shtator të viti 1924, pranë Lidhjes së Kombeve në Gjenevë.

Në zgjedhjet e vitit 1925, Nikolla Pashiqi me dhunë detyroi myslimanët (shqiptarët e boshnjakët)  e Sanxhakut të votojnë partinë e tij Radikale. Për këtë, ai me kohë kishte përgatitur skenarin. Ejub Mushoviq, në librin e tij “Novi Pazar i Okolina” përshkruan si është zhvilluar ky skenar.

“Në prag të zgjedhjeve, në Novi Pazar, qëndroi edhe prefekti nga Çaçaku. Ai zhvilloi një aktivitet të madh parazgjedhor, vazhdoi t’i përvetësonte myslimanët për Partinë Radikale. I tuboi, bile edhe hyri nëpër xhami a dhe bisedoi me popullatën. Ishte hapur lajmi se myslimanët  duan të lidhen me Kroacinë dhe për këtë arsye u dyshuan disa persona dhe ishin penguar ta bëjnë këtë. Në ditën e zgjedhjeve, më 8 shkurt 1925, kaloi i përcjellë me terror të madh. Në prag të zgjedhjeve u gjuajt me armë për të frikësuar popullatën. Në orët e hershme të mëngjesit nga fshatrat kishin ardhur masë e madhe e fshatarëve serb, të ndarë në grupe, iu kishin bashkuar patrulluesve xhandarë, të cilët lëviznin nëpër rrugë me qëllim të frikësimit të popullatës. Pas orës 10h filloi  maltretimi i qytetarëve eminentë, mandej i atyre për të cilët mendohej se ishin kundër Partisë Radikale. Popullata filloi të largohej nga rrugët, të mbyllet në shtëpitë e tyre. Madje edhe ata të cilët ishin caktuar në vendvotimi të përcjellin zgjedhjet, i kishin lëshuar vendet e tyre dhe ishin futur brenda shtëpive të tyre. Pas orës 11h, nuk ka pasur asnjë qytetarë mysliman në rrugë. At ditë, sipas Mija Radoviqit, janë rrahur, rreth 200 myslimanë. Në zgjedhjet e zhvilluara në ato kushte fitoi Zhivko Shushiq”.

Për t’i frikësuar edhe më tepër dhe për t’i detyruar që të shpërngulen, në Pazar të Ri janë vrarë qytetarët eminentë: imam Selim Dugopolani, Emin Peçanin (Peja), Bedri beu Eminbegoviq, Vëllezërit Bajramoviq, ndërsa atentat të pasuksesshëm është kryer edhe ndaj Emin beg Nuribegoviqit.

Në fillim të viti 1924, shkatërrohet partia Demokratike, ndërsa në vitin 1926, pas vdekjes së N. Pashiqit, edhe Partia Radikale.

Pasi kishte humbur pikëmbështetjen në Novi Pazar dhe në Partinë Demokratike, mbreti Aleksandër më 6.01.1929, futi diktaturën, shkarkoi parlamentin në Beograd dhe ndaloi veprimtarinë e partive politike. Nga kjo kohë deri me vrasjen e tij në Marsej në vitin 1934, kur vritet nga atentatori bullgar, ai ishte mbështetë në ushtri dhe xhandarmëri.

Për gjendjen e vështirë të shqiptarëve në këtë kohë, dr. Ali Hadri thotë: “Kur të merret parasysh pozita dhe gjendja jashtëzakonisht e vështirë e shqiptarëve në Jugosllavinë borgjeze, është plotësisht i arsyeshëm mendimi se Jugosllavia e vjetër për shqiptarët ishte burg me kuptimin e plotë të fjalës”.

Në fillim të raportiti të CIA-s për Kosovës që mban datën 7 janar 1953, jepen specifikat për shqiptarët në ish Jugosllavi: Numrin e popullsisë dhe ngjarjet e ndodhura deri në vitin 1944. Raporti saktëson se pasi që Konferenca e Londrës në vitin 1913, Kosovën  ia shkëputi Shqipërisë dhe ia dhuroi atë Serbisë, shumë patriotë kosovarë u vendosën në qytete e Shqipërisë, si: në Fushë-Krujë, në Elbasan, në Mamurras, në Myzeqe etj.

Këtu bëjnë pjesë shumë personalitete të kishës katolike dhe familjet fisnike, At Shtjefën Kurti, Mikel Shala, Gjon Bicaku shpëtuan gjallë, duke ikur në Shqipëri në vitin 1929. Në të njëjtën kohë qeveria e Shqipërisë dërgoi notë të fortë proteste në  Lidhjen e Kombeve për vrasjen e At Shtjefën Gjeçovit. Vrasja përshkruhet në librin e Dr. Vasfi Samimi, Tiranë 1943.

Kolonizimi i trojeve shqiptare ishte një proces që kishte filluar që në vitin 1912. Ai mori hov gjatë viteve ‘30, kur qëndresa e armatosur ishte më e dobët. Duke bazuar planin e kolonizimit të viseve etnike shqiptare, kolonët vendoseshin në radhë të parë në pikat strategjike të këtyre trojeve, siç ishte brezi kufitar me shtetin shqiptar. Kolonët sllavë vendoseshin gjithashtu gjatë nyejve të komunikacionit rrugor dhe hekurudhor, si dhe në luginat e fushata pjellore. Gjatë periudhës ndërmjet dy luftërave botërore, në tokat shqiptare janë vendosur rreth 15 000 familje kolonësh me rreth 75 000 frymë. Sipas disa të dhënave, gjatë periudhës 1918-1941, në viset etnike shqiptare janë ngritur 1000 koloni sllave. Si rrjedhojë e zbatimit të politikës agrare-kolonizuese, u ashpërsuan marrëdhëniet ndëretnike ndërmjet shqiptarëve dhe serbo malazezëve.

Deri në fillim të vitit 1941, nga reformat agrare kolonizuese u prek rreth gjysma e tokave bujqësore dhe u godit gjysma e popullsisë fshatare shqiptare. Statistikat e marrjes së tokave të kaçakëve dhe e tokës së braktisur nga familjet shqiptare që kishin filialet agrare ishte kjo gjendje: në filialin e Mitrovicës, në të cilën bënin pjesë  këto rrethe administrative: Mitrovicë, Dezheva (Pazar të Ri) Senica, Shtavica (Tutini) Vuçitërna, Llapi, dhe Drenica, u morën tokë të kaçakëve 170, 86 ha, e tokë e lënë shkretë 4090,40 ha, tokë e punueshme 3900 ha.

Përveç këtyre, si rrjedhojë e shpronësimit të fshatarësisë shqiptare dhe e kolonizim të tokave të tyre, ndryshime të dukshme pësoi edhe struktura etnike. Më 1912 shqiptarët përbënin 90% të popullsisë, kurse në vitin 1941, përqindja e tyre ra më rreth 70 %. megjithatë, falë qëndresës së organizuar të popullit shqiptarë, nuk u arrit objektivi i Mbretërisë Jugosllave për ndryshimin rrënjësor të strukturës etnike në favor të minoritetit sllav.

Qarqet sunduese, kulturore e shkencore serbe dhe veçanërisht ideologët e krijimit të hapësirave të pastra etnike, me gjithë masat e ndërmarra ndaj shqiptarëve, nuk ishin të kënaqur me rezultatet e kolonizimit dhe të shpërnguljes së shqiptarëve në vendet tjera. Edhe përkundër të gjitha masave drastike, numri i shqiptarëve nuk u zvogëlua, por, përkundrazi, shënoi rritje në saje të natalitetit të lartë në kushtet e rënda të jetës e të punës. Prandaj, pushteti i atëhershëm vendosi që këto qëllime të vetat t’i realizojë me shpërnguljen me dhunë e terror të gjithë shqiptarëve nga trualli i Kosovës dhe territoreve rreth saj, në një anë, dhe kolonizimin sa më intensiv të serbëve në Kosovë, por edhe në Maqedoninë Perëndimore. Për këto qëllime dhe u përpiluan një varg elaboratesh dhe planesh.

Elaboratit me karakter fashizoid, me titull “Shpërngulja e shqiptarëve”(Iseljavanje Arnauta), i paraqitur në klubin Kulturor Serb më 7 mars 1937, të cilin e hartoi Dr. Vasa Çubriloviq, i parapriu një sërë veprimesh të kreut politik serb. Me këtë rast, po paraqesim dy dokumente që i paraprijnë elaboratit të Çubriloviqit dhe nënshkrimin e Konventës në mes Jugosllavisë dhe Turqisë.

Dokumenti i parë është Procesverbali i konferencës ndërministrore, e cila u mbajt në Ministrinë e Punëve të Jashtme të Mbretërisë së Jugosllavisë më 20 shtator të vitit 1935, në të cilën u diskutua për dëbimin e popullatës jo-sllave nga Serbia Jugore.

Teksti i dytë paraqet projekt planin për shpërngulje, të cilin e ka hartuar komiteti i ngushtë ndërministror, që është miratuar në mbledhjen e 24 shtatorit 1935, në Beograd. Ndër konkluzionet e këtij projekti, të cilin e kanë përpiluar së bashku përfaqësuesit e pesë ministrive dhe Gjeneralshtabit dominon nevoja e miratimit urgjent të konventave dypalëshe me Turqinë dhe Shqipërinë, ndërsa në rast të problemeve me shpërnguljen e shqiptarëve në Shqipëri, është propozuar të zhvendosen nga zonat kufitare në brendësi të territorit të Jugosllavisë. Lehtësime tatimore janë paraparë për ata të cilët do të hiqnin dorë vullnetarisht nga shtetësia, ndërsa për transport pa pagesë deri në Selanik mund të llogarisnin vetëm ata të cilët pasurinë e tyre të paluajtshme ua lënë shtetit. Pothuajse të gjithë propozimet e përfaqësuesve të Shtabit të Përgjithshëm u miratuan unanimisht si masa, të cilat projekti propozon për “shpërngulje të suksesshme dhe më të shpejtë të popullsisë jo-sllave në Turqi ose Shqipëri”: Shtypjen e propagandës kundër dëbimeve që vinin nga Tirana, si dhe thirrjet sa më të shpeshta të regrutëve nga rrethet kufitare në stërvitje ushtarake dhe manovra, ndalimin e pranimit në shërbimin civil “të personave të cilët vijnë në shprehje për dëbim”, transferimi e zyrtarëve shqiptarë në pjesë të tjera të vendit, nacionalizimin e toponimeve dhe mbishkrimeve, etj. Të dy këto dokumente janë ruajtur në Arkivin e Jugosllavisë, në kuadër të Fondit të Ambasadës së Mbretërisë së Jugosllavisë në Turqi-Stamboll, Ankara (370), dosje 9, njësia arkivore 42, faqe 637-643.

Kjo vlen të analizohet mirë dhe me këtë do të duhej të merreshin ekspertë të ndryshëm të historisë dhe sociologë nga Kosova dhe Sanxhaku, sepse, në këtë kohë vjen deri te një kthesë diplomatike serbe ndaj popullsisë myslimane të Sanxhakut, të cilët ata tashmë do t’i trajtojnë si popullsi sllave të përkatësisë islame. Në një dokument thuhet: “Ligji mbi Shtetësinë e bëri të mundur për dëbimin e popullatës jo-sllave, por megjithatë ka disa vështirësi nga ana jonë. Në radhë të parë është vërejtur se është bërë një gabim, për shkak se në mesin e deklaratave për largim gjinden edhe një numër i madh i kërkesave të myslimanëve nga Sanxhaku, të cilët janë megjithatë njerëz tanë. Prandaj nuk ka arsye që ata të largohen nga vendi. Ne ia kemi tërheqë vëmendjen Ministrisë së Brendshme se deklarata të tilla në të ardhmen të popullatës sonë sllave mos të pranohen”.

Propaganda më e madhe për shpërnguljen e shqiptarëve filloi në “Klubit Kulturor Serb”, me ligjëratën e Dr. Borivoje Panjevqit, i cili, në vështrimin e tij, thekson: “Rrezik është që po shumohen shqiptarët në jug dhe në këtë drejtim ai rrezik do të jetë gjithnjë më i madh për elementin serb”. Aq larg kishte shkuar sa që rrezikun e shihte se te shqiptarët po zgjohet gjendja nacionale, dhe në vend se të asimilohet siç është dëshira e shtetit në realitet po ndodhë e kundërta, sepse fëmijët e kolonëve, në vend që t’ua mësojnë atyre gjuhën serbe, ata po e mësojnë gjuhën e tyre dhe kështu elementi sllav po asimilohet. Rreziku më i madh sipas tij qëndron se te gjithnjë e më pak po vërehet gjendja turkofile, të cilët gjuhën dhe plisin nuk e harrojnë.

Studimi që shkaktoi më së tepërmi  erupsion për të ndërmarrë aksione brutale që ka qenë ndër akuzat më të rënda kundër pushtetit që nuk “interesua” për ta asimiluar popullsinë shqiptare, është padyshim elaborati i Vasa Çubriloviqit “Shpërngulja e shqiptarëve”.

Në elaboratin e sipërpërmendur me karakter fashizoid e gjenocid, me  titull “Shpërngulja e shqiptarëve” (“Iseljavanje Arnauta”), i paraqitur në Klubin Kulturor Serbia më 7 mars 1937, të hartuar nga Dr, Vasa Çubriloviq ( 1898-1990), thotë se pasi që “ndjekja e shqiptarëve me kolonizimin tonë gradual është jo efikase, mbetët që shpërngulja e tyre  të jetë sa më masive. Me këtë rast, dy vende vijnë në konsideratë dhe atë Shqipëria dhe Turqia”.

Dr. Vasa Çubrilloviqit në “Shpërngulja e shqiptarëve” për  problemin e shqiptarëve, thekson ai, nuk lindi sot, por ai ishte problem edhe në Mesjetë. Praninë e shqiptarëve Çubrilloviqi e quante “Pykë të rrezikshme”. Mprehtësinë e kësaj “pyke”, sipas tij, Qeveria serbe e kishte dobësuar qysh nga Kryengritja e Parë Serbe. Për të pasur efekt pozitiv, theksonte ai, duhet krijuar psikoza të nevojshme në këto forma: Është e njohur se masa shqiptare bie shumë vështirë nën ndikim dhe bindjet e veta i ruan me fanatizëm. Për këtë, në mes masave tjera,  kësaj radhe po përmendim atë që preferon në lidhje me ligjet, të cilat duhet shfrytëzuar deri në maksimum, në mënyrë që t’i vështirësohet jeta me anë të gjobave, burgimeve, me përdorimin e të gjitha formave të paskrupullta, të gjitha metodave policore me dënime në masë. Mandej me anë të masave sanitare, rrëzimin e mureve dhe gardhiqeve, masave në veterinari, rritjen e tatimeve etj. Shqiptari duhet të ngacmohet, duke ua prishur varret, ndalimin e martesave, duhet detyruar që fëmijët të dërgohen në shkollat, ku fyhet elementi shqiptar dhe ku nxënësve u thuhej se shqiptarët janë njerëz me bishta. Nga ligjërata  e V. Çubriloviqit, “Shpërngulja e shqiptarëve”, të mbajtur në Klubin Kulturor serb më 7 mars 1937, i dëshpëruar për shkak s sipas tij  kolonizimi kishte dështuar, në elaboratin e tij përveç të tjerash  theksonte: Në rastin tonë  duhet pasur parasysh aq më parë që kemi të bëjmë me një racë të gjallë, të fuqishme dhe të pëlleshme, për të cilën  i ndjeri Cvijiq ka thënë se është raca më ekspansive në Ballkan. Gjermania  prej viti  1870 deri në vitin 1914 ka shpenzuar shumë miliarda marka që, gradualisht, duke e blerë tokën nga polakët, t’i kolonizojë trevat e veta lindore. Por pjellshmëria e nënave polake ka ngadhënjyer mbi organizimin gjerman dhe paratë gjermane. Në vitin 1928 e mori prapë Poznanjin e vet. Statistikat tona të viti 1921 dhe të viti 1931, që i përmendëm më parë, tregojnë se edhe  pjellshmëria e grave shqiptare ka ngadhënjyer mbi politikën tonë të kolonizimit.

Hajredin Hoxha, në punimin e tij në “Përparimi” thotë se politika e regjimit ishte eliminimi i shqiptarëve nga trualli i Jugosllavisë së vjetër. Edhe Gjoka Perina, po ashtu mbështeste pikëpamjet e Çubriloviqit karshi shqiptarëve. Ky titullar i lidhjes së Kooperativave Serbe në Sarajevë, theksonte praninë e shqiptarëve në regjionin e Sanxhakut. Sipas Perinës popullsia shqiptare në Kosovë paraqet rrezik të përhershëm, prandaj preferonte shpërnguljen ciklike brenda për brenda shtetit, sepse ndërrimi i këtillë i popullsisë nuk kërkon mjete të mëdha, ndërsa popullsia shqiptare, thotë ai, “do të humbasë në detin e gjerë sllav”.

Në Kosovë është vendosur regjimi i terrorit dhe i eksploatimit. Nëpunësit fundërrina të Mbretërisë Jugosllave u futën në Kosovë për t’u pasuruar. Gjuha shqipe është larguar nga jeta publike, ndërsa shkollat nuk u hapën. Për shkak se në alfabetin serb cirilik dhe latin, nuk ka shkronja për të gjithë tingujt e shqipes, shpesh ka ndodhur që gjatë regjistrimeve, emrat dhe mbiemrat të ndryshohen.(vijon)

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 11 Tetor 2018/

“Le Journal” ka botuar, të premten e 24 janarit 1914, në faqen n°4, një shkrim mbi dorëheqjen e Ismail bej Qemalit nga qeveria e përkohshme shqiptare, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Dorëheqja e Ismail Qemalit/

Vlorë, 22 janar.

Komisioni i Kontrollit pati marrë, pak ditë më parë, një deklaratë nga Ismail Qemali, ku saktësohej se ai ishte i gatshëm, për të mirën e vendit, të jepte dorëheqjen.

Sot, i ftuar nga komisionerët për t’i dhënë fund kësaj çështjeje, Ismail Qemali i dorëzoi komisionit të kontrollit kompetencat e tij me qëllim çlirimin e Shqipërisë nga çrregullimi dhe krijimin e një qeverie të vetme për të.

Një proçesverbal u hartua dhe pastaj u nënshkrua nga ministrat dhe anëtarët e Komisionit të Kontrollit.

Nga Fritz RADOVANI/

75 VJETOR’ I  PAHARRUESHEM…/

13 TETOR 1943 ALEATËT BOMBARDOJNË TIRANËN DHE VRASIN 503 QYTETARË NË TRYEZAT E DREKËS… ISHTE ORA 13.13’…/

DATA 13… ORA 13.13’; Një numur i persëritun shpesh’ e, tue u kujtue per keq!/

503 të vdekun dhe të mbuluem me gjak pa dijtë as sot se pse!? Thonin “Luftë”!../

Po, me ke po zhvillohej Lufta?! – As sot nuk pergjegjet njeri… As ata që na vrane s’flasin!/

E nuk flasin as ata që vazhduene me vra e, po ringjallin vrasësit me vra prap edhe sot!

Muejt tetor të Shek. XX kanë sjellë aq shumë histori e kujtime të illta sa nuk harrohen.

Filloi me Tetorin e vitit 1908, e vazhdon me disa data të shemtueme që me i pasë caktue me dorë në kalendar, me siguri do t’ ishte gabue njena sa me u kujtue per mirë.

Kur kolosët e Shekullit XIX mendojnë me ba Shqipninë, dhe Burrat Trima të Malsisë po pergatiten me shpallë Pamvarsinë e Shqipnisë së 1911, Esat Pashë Toptani fillon me na perkundë në djep Enverin, Migjenin, Ramizin, Driteroin e sa të tjerë që gati u lene në një ditë, se në një muej po… E haje dreq, asnjeni nuk e ka daten e sigurtë veç futja kot..!!

Edhe Enveri, edhe Ramizi janë caktue nga sllavokomunistët në dy data, sa me na ba ne në Shkoder “mos me festue as Zojen e Shkodres”, që bie pikrisht ato dy ditë… E kur i erdhi vneri komunist në fyt tue pa plakat tona zdathë, tue shkue me Ju lutë Asaj Zojë, brij Kalasë Rozafat, me “na shfarosë faren e keqe ateiste e sllavokomuniste…”, nxoren  Eshtnat e Imzot Serreqit, që punoi per Pamvarsinë e Shqipnisë që në 1911, e i tretën në Dri, tue e veshë persëvdekuni me të gjitha akuzat e imoralitetit të vet… E Kisha u kthye në germallë, kur kompanjeli i Saj vazhdonte me tregue kush janë malazezët e Krajlit…

Ishin sllavët e vjeter e të rij që punuen, luftuen dhe shpenzuen që Shkodra asnjëherë të mos bahet Kryeqyteti i Shqipnisë, se do të humshin Tivarin, Hotin e Gruden.., e besa shpejtë edhe Kosoven. Lexoni fjalimet e Luigj Gurakuqit në Parlament ! “Nuk ban!” e kundershtuen pinjollët e Toptanve, dhe Kryeqyteti u vendos në Tiranë! Gjaja ma e bukur e Tiranës ishte Sheshi Skenderbeu, me atë blerim e bukuri arkitektorale, sa edhe Ate, injorantët e marrakotun nga kultura sllavo turke e kthyene në livadh kullote bagtishë…

Kalojnë andej e mendojnë…: “Po Skenderbeun, në cilin Bajram do ta mblojmë prap?!”

Tirana, Stambolli e Beogradi e dijnë saktë “Kur Shqiptarët do ti referohen Kur’anit?”

Mos harroni: “Rilindje’domethanë pini drogë.., e bani çka thonte Enveri e Ramizi..!”

Edhe kjo që po ngjet sot me Shqiptarë.., asht bombardim si ai i 13 Tetorit 1943…

            Melbourne, 12 Tetor 2018.

Nga Leonora Laçi/

Rastësisht më ra në duar dorëshkrimi i z. Gjon Kadeli, pasi një fragment i këtij libri do të jetë pjesë e librit të IV, të studiueses së krimeve të komunizmit, znj. Fatbardha Mulleti Saraçi.Kështu i lexova me një frymë kujtimet e z. Kadeli, ku më bëri përshtypje rrjedhshmëria e mendimeve, kujtesa e forte e autorit, pasi të shkruash kujtimet dhe përjetimet nuk është një punë e lehtë, sepse përgjegjësia është e madhe.

Të rrëmosh në të kaluaren, kur ndoshta kujtesa ka filluar të të lërë në baltë; të hysh në labirinthet e saj, të shkruash për të mos harruar; të shkruash copëza të shkëputura për të formuar të tërën; të ndash çfarë është e rëndësishme dhe çfarë është më pak e rëndësishme; të ngacmosh pjesë të dhimbshme, t’i rikthehesh asaj kohe e ta krahasosh me të sotmen, është më i vështirë shkrimi i kujtimeve përveç se t’i kujtosh ato…

Zoti Gjon Kadeli, ia ka arritur qëllimit, që me gjakëftohtësi t’i përshkruaj shumë ngjarje, të jap versionin e vet, kujtime të mirëmenduara, që të mos lihet hapësirë për t’i hedhur poshtë. Kështu ato janë ca të vërteta që mendon se i ke harruar, por ato kanë qenë gjithmonë aty, janë aty, janë ajo çfarë ti je, janë ti.

Nga opinioni mbarëshqiptar, është pritur që shumë personalitete të mërgatës gjatë vitëve 1944-2018, të shkruajnë për çështje të ndryshme të emigracionit.

Mirëpo nga ana e tjetër, rrethanat e tyre kanë qenë të atilla, ku jetesa e lodhshme, komunizmi në vendlidje, largësia nga të afërmit e tyre në atdhe, humbja e shpresës se një ditë mund të takohen me të afërmit e tyre të mbijetuar, i ka demoralizuar ata, dhe nuk kanë gjetur dot forcën, e nuk kanë mundur të dalin mbi dhimbjet e shpirtit.

Jeta e pasur plot ngjarje e autorit, është e mbushur me sakrifica, dhe mërgimtarët si ai e kuptojnë më mirë këtë libër, pasi secili gjenë vehten e tij në të. Këto janë sakrifica të mëdha, që ia kalojnë mendimeve normale dhe imagjinatës.

Kjo për më tepër, se ne po njihemi me sakrificat e një mërgate shqiptare më tepër politike se sa ekonomike, e cila është deri diku e papjekur nga eksperienca, në krahasim me emigracionin e kombeve të tjera të SHBA-së dhe Europës.

Mergata e jonë, mendoj se ishte e papërvojë dhe e papjekur asokohe, sepse ata ikën me kokën pas, nuk menduan pasurimin, por vetëm ëndërruan ditën e rikthimit në atdhe.

Emigrantët tanë politikë, për shumë dekada me padurim pritën rënien e komunizmit, një ëndërr, që për shumë vetë nuk erdhi kurrë, dhe për disa të tjerë erdhi në ditët e fundit të jetës, ndonëse shumë pak nga ata shijuan erën e demokracisë dhe lirisë së Shqipërisë.

Rrëfimet e autorit, janë vetëm një pjesë e shkurtër e një jetë të gjatë.

Ish spikeri i radios Zëri i Amerikës zoti Kadeli, synoi të lërë të shkruar në libër të zezën mbi të bardhë, ndryshe nga disa të tjerë, që kujtimet e tyre vdiqën bashkë me njeriun, trupin.

Të lësh gjurmë të së kaluarës, është një nga motivet për të shkruar atë version kujtimesh, atë prespektivë dhe histori, që ke përjetuar dhe që di.

Kalvari i autorit dhe familjes së tij, brenda dhe jashtë atdheut ishte i mundimshëm  dhe vuajtjet vazhduan për disa dekada. Ai provoi kampin e  internimit të Tepelenës kur ishte fëmijë i brishtë…, deri sa arratiset bashkë me të atin, fillimisht në Jugosllavi, ku jetoi 4 vite, më pas shkuan në Itali, mbas një viti në Belgjikë, ku banuan për 4 vite e më në fund u vendosën përfundimisht në SHBA.

Zoti Kadeli, pasi punoi pak kohë dhe mësoi gjuhën angleze, ndoqi mbrëmjeve gjimnazin, që kishte lënë përgjysëm në Kosovë.

Autori provoi lloj-lloj punësh, për të siguruar jetesën, mbijetesën, u maturua para kohe, përfundoi studimet bazë universitare në Nju Jork.

Gjoni në rininë e tij punoi si përkthyes dhe spiker për 8 vite në Zërin e Amerikës, në Seksionin e Gjuhës Shqipe, duke kontribuar për Shqipërinë edhe nga Amerika e largët.

Teksa lexoja librin e tij, më erdhën ndërmend jetë të tjera të ngjashme me të.

Sa pati nga ata që ishin të rinj e u plakën në megrim, ku familjet i takuan pas rënies së komunizmit; sa pati nga ata që nuk i gjetën as varret e familjarëve, mbeten varrëhumbur, edhe për ata që e moren vesht vdekjen e familjareve në atdhe nuk patën të drejtë t’i jepnin lamtumirën e fundit; sa pati nga ata, që iu vdiqën foshnjet nëpër kampe e krahu u mbeti thatë; sa pati nga ata, që vdiqën vetë me mallin për familje e atdhe?!

Zoti Gjon Kadeli, zgjodhi të rrefejë jetën e tij, që t’i jap një mesazh të qartë bashkëatdhetarëve të tjerë si ai, që të shkruajnë, të dokumentojnë jetën e tyre, që të na lehtësojnë punën neve, që hulumtojmë dhe shkruajmë për mërgatën, që të mos shuhet veprimtaria e tyre bashkë me njeriun, por duke shkruar të mbesin të përjetshëm.

Bisedë me z. Kujtim Cekani, pinjollin e një prej familjeve të persekutuara nga regjimi diktatorial, i arratisur me 1989, për 12 vjet nuk mundi t’i shihte familjarët/

Nënë e kam pasur, po më shumë mësuese, shoqe, ushqim e lumturi… Atë e kam pasur çdo gjë të jetës sime, çdo gjë! Ajo që më dhëmb është se nuk u ngopa kurrë me nënën time, edhe për faktin se u arratisa nga Shqipëria para ’90-s në 1989 dhe për 12 vjet nuk i pashë njerëzit e mi me sy dhe malli për nënën ma ka djegur shpirtin.

“Një mentalitet i ri duhet të kapë frenat e këtij vendi…!” Cekani/

Kalvari i vuajtjeve të familjes Cekani dhe më gjerë, ka bërë që Kujtimi qysh fëmijë të ketë ndjerë nga afër tmerret, luftën e klasave, trishtimin dhe dhimbjen e thellë, veçanërisht për nënën e tij që e ka si një ikonë të shenjtë në zemrën e tij të plagosur.

Ju keni pasur një fëmijëri tejet të trishtuar, persekutuese; keni shkruar në rrjetet sociale se fëmijëria juaj ju vjen si një film horror për tmerret që keni parë me sy, mund t’ju tregoni ju lutem lexuesve të shumtë në këtë intervistë së bashku?

Së pari, të falenderoj për mundësinë që më dhatë për këtë intervistë sa te gjatë aq edhe të dhimbshme, sepse me kthyet mbrapa në kohë dhe të garantoj që është një kohë që kam fare pak dëshirë ta kujtoj. Dua ta marr në fillim fjalën tuaj të fundit, ku më thoni që më falenderoni si dëshmitar i sistemit diktatorial…

Unë s’mund të them që jam një dëshmitar me kuptimin e plotë të fjalës, sepse kam qenë fëmijë në atë kohë, por mund të them që jam një viktimë e pafajshme e atij sistemi një pësues pa të drejtë, trashëguar në tre breza. Një viktimë që atomatikisht shndërrohet në një dëshmitar okular që ka parë e përjetuar gjëra që s’ka laps t’i shkruaj e letër t’i nxejë… mizoritë e tmerreve të jetuara në fëmijërinë time. unë i shoh sot në filmat horror që janë të ndaluar për moshën nën 18 vjeç.

Ne jetonim në fshat. Shtëpia jonë ishte në një vend majë kodre nga ku mund të shihej nga i gjithë fshati. Tek ne nuk hynte e dilte njeri, kur them askush, është fjala as kushërinjtë, as xhaxhallarët, as të afërm të tjerë. Të vetmit që na vinin ishin dajët, tezet (njerëzit e nënës) dhe motrat e martuara, e askush tjetër. Më kujtohet kur kam shkuar për hërë të parë në shkollë ditën e parë, isha gjithë qejf dhe bashkë me vëllanë të kapur përdore u ngjitëm në kodër dhe shkuam tek shkolla. Vëllai ishte tre vjet më i madh se unë dhe i dinte ligjet e shkollës, kurse unë nuk dija asgjë.

Mbasi u rreshtuam një vajzë doli para nxënësve dhe ngriti grushtin lart e po priste. M’u afrua vëllai afër dhe më tërhoqi nga krahu e më nxori nga rreshti. Mësueset ishin rreshtuar tek shkallët e shkollës dhe të gjithë po më shihnin mua. Vëllai me tërhoqi fort dhe u larguam nja 5-6 metra larg nga të tjerët. Atëherë ajo nxënësja para shkollës filloi: Nxënës, fatosa e pionerë, në luftë për çeshtjen e Partisë të jeni gati!” Në fund oshëtiu e gjithë shkolla, “Gjithmonë gati!” aq sa u tremba e m’u dridh trupi.

U trishtova pa masë dhe sytë m’u mbushën me lot. Aty kuptova se isha ndryshe! Unë dhe vëllai im… vetëm ne të dy ishim ndryshe.

Hyra në klasë me trupin që më dridhej më thanë të ulesha në bankën e fundit… që nuk e lëshova derisa mbarova klasën e 8-te.

Nuk kam asnjë kujtim të bukur nga shkolla. Ishim gjithmonë të përbuzur e të injoruar… Mësoja shumë, por sidomos lexoja shumë. Lexoja çdo gjë që më binte në dorë. Për fatin tim të mirë isha në bankën e fundit dhe mbas krahëve kisha dy dollapët e librarisë se shkollës plot me libra… çdo ditë do merrja nga një libër. I lexoja dhe i vija prape aty. Sigurisht fshehurazi!

Ju keni pasur një lidhje gati hyjnore me nënën tuaj të shtrenjtë. Cilat janë disa nga rrëfimet e saj dhe a kishit frikë se mos ju dëgjonte apo ju kallzonte dikush tek pushteti?

Nëna ime. S’i mbaj dot lotët. Ajo ishte gjithçka që ne kishim! Ishte drita… ishte lumturia, ishte pasuria, ishte gëzimi ynë. Babanë e shihnim njëherë në tre muaj, se punonte në gurore, thyente gurë me çekiç. I jepnin leje një herë në tre muaj të vinte në shtëpi, kështu ne jetuam pa të gjithë në fëmijërinë tonë, ndërsa nëna ajo ishte në çdo pjesë të jetës sonë.

Nga klasa e 5-të, fillova të shkruaja dhe më shumë mbrëmjeve. Kur të tjerët flinin, unë edhe nëna rrinim zgjuar. Ajo bënte punët e saja, na qepte rroba, na arrnonte, apo bënte triko leshi, kurse unë afër saj ulesha e shkruaja… Ndonjë kujtim prej nënës? Po ajo më thoshte pa më lexo çfarë shkruajte sonte. Dhe unë gjithë qejf i lexoja ato vjershat e mia… dhe ajo më përkëdhelte e mua më zinte gjumi në prehër të saj. Nënë e kam pasur, po më shumë mësuese, shoqe, ushqim e lumturi… Atë e kam pasur çdo gjë të jetës sime, çdo gjë! Ajo që më dhëmb është se nuk u ngopa kurrë me nënën time, edhe për faktin se u arratisa nga Shqipëria para ’90-s në 1989 dhe për 12 vjet nuk i pashë njerëzit e mi me sy dhe malli për nënën ma ka djegur shpirtin.

Dhe kështu u rritëm, u ushqyem dhe vuajtëm me dashurinë e njeri-tjetrit.Rrallë herë në fëmijërinë time kam veshur rroba të reja. Ka qenë luks i madh të kishim rroba apo këpucë. Nuk mbaj mend kurrë të kem veshur këpucë të reja.

Cilat janë disa nga kujtimet tuaja më të dhimbshme me bashkëfshatarët tuaj, trajtimet dhe diskriminimin që ju bënin ata? Si mendonit ju, në moshën e fëmijërisë?

Aty nga mosha 10-12 vjeçare fillova të kuptoj pse ne ishim ndryshe nga të tjerët. Ne kishim ato lumturitë tona të vogla që ishin e gjithë bota jonë sidomos kur vinin dajët ose kur ne shkonim atje. Është e parrëfyeshme me fjalë, se çfarë lumturie kishim kur mblidheshim në darkë në atë odën e shtruar me qilima përballë oxhakut ashtu sipas radhës nga mosha, dhe ku kutia e duhanit fillonte xhiron e ashtu si pa u ndjere fillonte muhabeti. Ne fëmijët rrinim diku të gjithë bashkë me veshët katër për të dëgjuar atë që flitej. Nuk bënte vaki të mos tregohej për Tepelenën. Ata kishin kaluar atje 5 vite të rinisë së tyre familjarisht dhe ajo çka kishin përjetuar atje u ishte ngulitur thellë në jetën e tyre.

Nga nëna persekutimi ka qenë shumë më i egër. Kushëriri i parë i saj Nezir Muzhaqi, e kishin varur në litar me urdhër direkt të Diktatorit Hoxha, qe pushkatuar vëllai i nënës dhe dy kushërinj të tjerë. Xhaxhai i nënës kishte vdekur në Kënetën e Maliqit, kurse familja e saj ka qenë e internuar në Tepelenë. Gjyshi Sherif Muzhaqi, gjyshja Sanie, 6 dajët, 3 tezet e ndër to edhe nëna ime. Tepelena mbeti plaga e pashëruar e nënës sime. Ajo qe datëlindja 1933, dhe në Tepelenë ka shkuar 15 vjeçe, kështuqë ajo mbante mend çdo gjë. Dalngadale që rriteshim ne ajo na tregonte… dhe lotët që e kishin mësuar rrugën në faqet e saj zbrisnin ngadalë thuajse me një ritëm nga syte e saj jeshilë në blu. Kur ishte e gëzuar nëna ime sytë ishin më shumë jeshilë ndërsa kur lotonte i shndrroheshin në blu. Kështu Tepelena u ngul në jetët tona dhe unë di çdo detaj që atje ka ndodhur në 5 vitet e një tmerri pafund, e sidomos me vdekjet e qindra fëmijëve të pafajshëm, si dhe varrosja e zhvarrosja e tyre herë mbas here, atje mbeti një kushëri i parë i nënës Sali Kasa, vëllai i të arratisurit Rexhep Kasa.Unë fshatit të kulakëve, sepse ashtu quhej Polis Vilani i kam kushtuar edhe një poezi.

E bukura ishte se atje ishin shumë familje kulakësh dhe ata kishin mbështetjen e njeri-tjetrit ndërsa në fshatin tim ishim vetëm ne. Imagjino se si ishin drejtuar tytat e urrejtjes mbi ne.

Pak më lart thashë se na rrethonin shtëpitë e xhaxhallarëve, pra shtëpitë e njerezve më të afërt, e pra me ne askush nuk fliste. Gjyshi im ka vdekur në Burgun e Tiranës. Ai ka qenë kryetar i Ballit Kombëtar për Polisin, e përveç kësaj e akuzuan se kishte strehuar dy diversantë: Alush Lleshanakun dhe Rexhep Kasën. Atë e arrestuan e burgosen dhe nuk doli më i gjallë prej andej. Babai im, si më i madhi i fëmijëve shkonte ta takonte ndonjëherë edhe kur vdiq shkoi të kërkonte trupin e tij. Nuk ia dhanë duke i thënë që “nëqoftëse e do trupin, futu ti të bësh vitet e tij të mbetura të burgut. Mision i pamundur. Këtu filloi edhe drama më e keqe i djalit të madh ku vëllezërit më të vegjël, xhaxhallarët e mi që ishin nga mosha 20 vjeç dhe më i vogli 4 vjeç u shkëputën me forcë nga familja dhe që nga ajo kohë kjo tragjedi vazhdon edhe në ditët e sotme. Edhe në vdekjen e babait tim vëllezërit e tij nuk qenë të pranishëm. Kur kujtoj këtë makabritet të njerzve të mi më të afërt më dridhet trupi, por ky është një realitet i zi që na ka shkatërruar përjetësisht, e që nuk na bën të jemi as krenar që vuajtëm e qëndruam…

Nuk mund të rri pa kujtuar poezinë dedikuar atij burri me mustaqe dhe fisnik që komunistët e vdiqën në një birucë me ujë në Burgun e vjetër të Tiranës (këtë ma ka treguar Tomorr Aliko) i vetmi dëshmitar i gjallë, që më ka treguar si ishte fundi i Ali Cekanit.

Sa herë i lexoj ato vargje sytë e mi njomen me lot, por mundohem ta përmbaj veten sepse me duket se po imitoj nënën time.

Nëna ime ajo grua burrneshë që rriti 9 fëmijë në ato mjedise ku çdo kush që na shikonte e na rrethonte na thoshte: “Ju jeni armiq! Hë kulakë ç’kemi?! “Falenderoni Partinë, se ju jeni për t’u pushkatuar të gjithë!” – pra nuk ju mjaftonte ai terror qe kishim pësuar, por na tregonin edhe pushkatimin, çdo përbuzje makabër që na bënin ishte një fletëlavderimi për ata që e bënin. Të thellojmë luftën e klasave! – shkruhej në parrullat gjithandej dhe armiku aty ishim vetëm ne!

Mbasi mbarova klasën e 8-te e gjithë ëndrra ime ishte të vazhdoja shkollën e mesme, nuk kishte ditë që nuk e bisedoja në shtëpi këtë gjë… Nëna, që sytë e sajë jeshilë i vezullonin nga lotët, më thoshte vazhdo shkruaj bir se s’ke çe do shkollën e këtyre qenëve… Ajo e dinte se te shkoje në shkollë për ne, ishte mision i pamundur!

Mendoni se ka pasur shkrimtarë gjatë regjimit të Enver Hoxhës që kanë ndihmuar të persekutuarit dhe të dënuarit politikë me veprat e tyre?

Kjo që do t’ju tregoj tani është një nga historitë që s’kam për ta harruar kurrë… Ishte viti 1987! E dija që për mua nuk kishte të ardhme në Shqipëri. Kështu që mora një vendim të rrezikshëm në atë kohë.. Të trokas në zyrën e komitetit të partisë në Librazhd, dhe pse ajo dere per mua nuk u hap kurrë. Doja me çdo mënyrë të vazhdoja shkollën e lartë. Arrita të trokas.. Kur papritur dikush më kapi për trikoje e më tërhoqi aq fort sa ma grisi. Më kapi për krahu dhe për shkallësh me nxorri jashtë në trotuar…”Ik kulak! – më tha – Ik nip i Nezir Muzhaqit, se burgu ju pret juve! Fillova të qaj dhe shtërngoja fort në dorë fletoret e mia me poezi! Papritur dikush më afrohet e më ve dorën mbi kokë. Kthehem ashtu i përlotur dhe shoh një burrë me kollare. Ç’ke – më thotë! – Pse qan? Me trikon time të grisur fshiva lotët, dhe pashë burrin që m’u afrua, i them: Po ja unë dua të vazhdoj shkollën, por nuk më lenë, dhe pashë që sytë e tij u drejtuan te fletoret e mia që une i shtrëngoja fort në dorë. Nga je? – më thotë – Si e ke emrin? I përgjigjem: Kujtim, Kujtim Cekani, nga Polis Gurshpata! Më pyeti: e pse nuk të lënë të vazhdosh shkollën. Po ja – i thashë – sepse gjyshi im ka vdekur në burg dhe dajat e mi i kanë pushkatuar! Pashë që burri me kollare u nxi më shumë se ç’ishte, pashë që po shihte përqark me bisht të syrit, pastaj me tha: Pra ti je kulak! Po, i ktheva, po çfaj kam unë! Në shkollë mësimet e partisë mësoj! Ai me përgjigjet: E di Partia pse ti nuk shkon në shkollë! Ok, më thotë, po ato në dorë çfarë i ke? I them: “Unë shkruaj! Shkruaj poezi, çdo natë ulem e shkruaj për zogjtë, për lulet, për pranverën…” Ai më thotë: “Po për Partinë a shkruan?!” “Po ja nuk më lenë të shkoj në shkollë!” – i them – “Dëgjo djalosh, – më thotë, – do mundohem unë të të ndihmoj. Unë jam kryetari i Lidhjes së Shkrimtarëve të rrethit të Librazhdit. E kam emrin Koçi Petriti!” “Mirë, – i them me atë naivitetin tim prej djaloshi, – të lutem më ndihmo!” “Do të ndihmoj, – më thotë, – por me një kusht. Fletoret e tua do të m’i lesh ca kohë që unë t’i lexoj, pastaj do të vish të më takosh dhe do të flasim!” I trembur për fletoret dhe i thashë: “Të lutem, fletoret e mia mos m’i humbasësh!” “Mos ki merak fare! – më tha. Ishte shtator i vitit 1987. Shkollat kishin filluar. U nisa në drejtim të fshatit tim nën shiun që binte me rrebesh, me trikon e grisur dhe pa fletoret e mia të poezive. Vetëm kur shkova në shtëpi, në orën 5 mbasdite, u kujtova që isha dhe i pangrënë. Nëna me priti me lot në sy dhe më tha: Hë mor bir, se nuk ke çe do shkollën e këtyne qenve!” Imagjinojeni vetë si ndjehesha, po nuk më hiqej nga mendja nga burri me kollare të zezë që më mori fletoret e mia, nuk më hynte asgjë në sy. Afrohesha te bufeja qe kishim në dhomën e pritjes ku unë mbaja ata pak libra që kisha mundur të bleja: më kujtohet “Iliada”, “Odisea”, “Shtëpia e shpirtrave”, etj,. U err shpejt ngaqë binte shi. Më kujtohet si tani, që m’u desh të hipja mbi çati për të zënë nja dy a tre cika shiu që dërrasat e vjetra e të çara nuk mbanin më. Mbasi nëna na dha për të ngrënë, vëllai dhe motra më e vogël u shtrinë për të fjetur. Nëna u ul për të bërë çorapë, unë mora një fletore të re dhe fillova të shkruaj. Nëna më thotë: “Hë Kujtim, do t’i lexosh nënës çfarë po shkruan?” Ajo ishte e para që dëgjonte gjithmonë çfarë unë shkruaja, dhe më thoshte: “Të keqen nëna o Kujtim, o zemërtrim!” Gjithmonë do t’më zinte gjumi mbi librat e mi, nëna më thërriste: Ngrihu tani së është vonë, dhe unë ashtu i përgjumur futesha pranë vëllait tim, që të ndiheshim ngrohtë bashkë, dhe herëpashere ndjeja nënën që vinte dhe na mbulonte. E nesërmja ishte si e djeshmja pa ngjarje, veç me trishtimin dhe frikën nëse do të mundeshim të hanim atë ditë dhe a do mundeshim të siguronim ndonjë palë çizme të vjetra e me pulla, mjaft që mos të na lageshin këmbët. Më kujtohen sandallet e mia që ishte e vështirë t’ua kuptoje ngjyrën orgjinale duke ngjitur copa sipër ngaqë këputeshin pa mbarim.

Çdo ditë do të shkoja te merrja bukë te furra e kooperativës, dhe ky ishte një nga problemet më të mëdha. Duhet të merrnin bukë të gjithë të tjerët dhe mua më jepnin ç’të ngelte. Më e zeza ose më e dërrmuara. “Ti kulak, – më thoshte ajo që shiste bukën – nuk mund të marrësh bukë para të tjerëve!” – ngaqë ishte dhe komuniste, e shumë herë nuk ngelte asgjë! Ç’të bëja?!Futesha në furrë ku gatuheshin bukët, mbasi furrxhiu që e dinte historinë, më kthente krahët dhe bënte sikur s’më shihte! Unë merrja dy ose tre bukë në stivë dhe ikja me nxitim. Darka e siguruar, dhe një poezi trishtimi më shumë. Një natë që ngelte pas, një ditë tjetër për t’u përballur me të.

Jo më larg se 5-6 ditë nga dita që ai tipi më mbajti fletoret në Librazhd, korrieri i fshatit më lajmëron dhe më thotë që të kërkojnë te zyrat e fshatit. Shkoj dhe te zyrat e kooperativës, më ndalon operativi i zonës…

Ti je Kujtim Cekani? – më pyeti. – Po, -i them! Hajde këtu, – më thotë, e më fut në një zyrë ku më vështronte me ata sytë e kuq si gaz dege, dhe më thotë: “Ti je ai problematiku i partisë në Ngurshpatë, do ta shohim mirë punën tënde!” E pashë me përçmim dhe i them: Unë s’kam bërë asgjë! Pusho! – më ulëret, – Duart mbrapa! – dhe ngrihet me nxitim e më ve hekurat! O Zot, kërcitja e prangave më bëri të më dridhej trupi. Atë çast u hap dera dhe filluan të hynin njëri pas tjetrit përgjegjësi i sektorit, kryetari i këshillit, komunistja e betuar që shiste bukën, kryetari i kooperativës, kryetari i këshillit të bashkuar dhe një person shumë i afërt i imi. I shikoja fytyrat e tyre me radhë… ç’të shikoja, donin të më përpinin me sy…

-Hë more bukurosh, – më thotë kryetari i këshillit, ja arrite kësaj dite! Kulak i qelbur, – më thotë një person tjetër që ishte nga fshati i dajëve të mi. T’ia dini për faleminderit Partisë ju, se po të ishte për mua unë do t’ju piqja të gjallë në hell juve!

E mblodha veten, i pashë një për një, pastaj u thashë: Po unë s’kam bërë asgjë, ç’keni me mua! Pushoooooo…! më ulëriti njeriu im, merreni dhe futeni në burg, – i kthehet ai operativit, ky po na shkatërron rininë, në burg atje e ka vendin, pse i them pse jam nipi i babës tënd, ai u turr të më qëlloj, por dikush i doli para dhe e mbajti, mes ulërimash dhe sharjesh më mbajtën aty nja një ore me hekurat mbrapa, pastaj dolën një nga një dhe operativi m’i hoqi hekurat dhe më tha, – Do më rrish në dispozicion se me ty kam goxha punë. Dal nga zyra e kryesisë dhe nisem në drejtim të furrës së bukës, kryetari i këshillit të bashkuar, një djalë i ri, më thotë: “Kujtim, dëgjo, të ka ardhë emri për në burg, unë nuk kam ç’të bëj do më detyrojnë të firmos, ti e di çdo të bësh gjej rrugëzgjidhje! E shikoj në sy dhe nuk i fola. Ndalova në këmbë dhe fillova t’i shoh gjithë njerëzit rreth e përqark. Të gjithë filluan të më dukeshin si miza, si bagëti. O Zot çfarë urrejtje më përfshiu, sepse në të vërtetë askush s’më fliste… E kush guxonte t’i fliste një kulaku. Shkoj me nxitim në drejtim të furrës ngaqë filloj edhe një shi, dhe nisi të bjerë mjegulla. Futem brenda dhe i them furrxhiut, që ishte njeri i mirë: Më duhen 3 bukë. Nuk kam lekë por do t’i bie! Nuk më ktheu përgjigje, por më ktheu kurrizin. I mora bukët pa pagesë dhe dola me nxitim. Nuk di si e bëra rrugën deri te shtëpia. Sapo u futa brenda, nëna më priti me ëmbëlsinë e saj: Erdhe o shpirt i nanës! Sa shumë u vonove. Vdiqëm për bukë! Eh moj nënë, – i them, – Po ja, mezi gjeta lekë për bukë! E nuk i tregova se ç’me kishte gjetur. Kjo histori me operativin dhe hekurat që më vuri vazhdoi për shumë kohë, po unë kurrë nuk i tregova nënës. Çdo ditë e më shumë mendoja ikjen nga Shqipëria. Nuk i flisja më askujt, dhe i urreja gjithë fytyrat që më dilnin përpara! …….Eh ato vite! nganjeherë i mbyll sytë dhe kam frikë t’i hap… Vallë iku me të vërtetë ajo kohë?! Sa kohë e vështirë, sa kohë e dhimbshme. Aq shumë dua të tregoj dhe të flas për ato kohra të vështira, e nuk dua t’më shpëtojë asgjë as edhe një presje… është rinia ime e shkretë, e varfër pa pantallona, pa këpucë, me gishtrijtë e këmbëve të zbardhur nga lagështira, ma sandale plastike të ngjitura sa që ishte e vështirë të dallojë ngjyrën reale të tyre me pantallonat me arrna… eh rinia ime e shkretë, me barkun që më gërhiste gjithmonë, nga urija, eh rinia ime si u kacavirrte për të mbijetuar, por çdo gjë e keqe ka një të mirë. Nëna dhe babai me donin, e ma mbushnin boshllakun. Nëna ime, eh nëna ime, një fjalë e saja më mbushte me shpresë, kjo natë e errët do të mbarojë një ditë, dhe ti Kujtim i nënës do të shkosh në shkollë dhe një ditë do të bëhesh dikushi, shkruaj të keqen nëna shkruaj!

Ah natë e errët sa shumë që zgjati saqë i hëngre jetën prindërve të mi dhe mua ma more fëmijërinë. Ah natë e errët sa e zezë që ishe aq sa e zeza jote ka ngelë gjithandej dhe me vështërsi lahet, ah natë e zezë sa të zeza prure në kët vend, ishe vetëm fëmijë dhe më bëre të iki nga vendi im, unë kisha një ëndërr, por të shohësh ëndrra në netë të zeza është tmerr, ëndrra ime të bëhesha student në moshën e rinisë nuk u realizua kurrë, fletoret e mia u lexuan nga errësira, rreshtat e mi u vranë, sytë faqezinjve dhe ata me donin me çdo kusht të më përpinin në humnerën e zezë, ata nuk e donin dritën se drita i verbonte, i vdiste, unë tashmë vendimin e kisha marrë, duhet të shpëtoja para se t’më përpinte errësira.

Kur u larguat nga Shqipëria, dhe cili ishte udhëtimi juaj i vështirë si çdo emigrant?

-Ishte 6 nëntori i vitit 1989 në mëngjes. Korrieri i fshatit mbrriti nga ora 9, tek shtëpia jonë, duke thirrur jashtë: O Kujtim, o Kujtim! Dola jashtë. Çfarë ke? i them. Hajde tek zyrat, se të kërkon operativi. Urgjent! Ok, ok! – i them. Ishte bërë dilemë e përditëshme, nëna filloi të qajë. Ah mjera unë se do të hanë qentë… Kthehem nga nëna, e përqafoj dhe i them: Të keqen nënë, mos qaj, nuk me hanë dot. Hë, shikomë në sy. Të lutem mos qaj, Zoti do më ndihmojë, mos ki merak nuk kanë ç’të më bëjnë! Më përqafoi, më puthi në ballë dhe më thotë: Zoti të ruajtë shpirti im! Zoti të ruajtë! Kurse unë i thashë nënës: Po iki, nuk vonohem dhe unë do të bie bukët kur të vij. Kam unë lekë! Zoti të faltë! – më tha. Në fakt nuk kisha lekë, i thashë ashtu për t’i hequr një tjetër problem, atë të shtyrit që, a do kemi bukë për sot, mbas 20 minutash shkoj te zyrat e kooperativës, dhe drejt tek vendi e kisha mësuar rrugën tek dera e operativit, Një zyrë e vogël me derë druri dhe një dopio derë hekuri nga jashtë si derë biruce, Bajram Vlashi, nga Qukësi. operativi i zonës sa më pa m’u gërhush: Hë kulak, erdhe! Po! – i them. – Futu brenda më thotë. Mbi tavolinë nxori një tufë me letra. – I shikon, – më tha, – duhet t’i firmosësh procesverbalet, një që nuk del në punë, një për shfaqje të huaja, një që të kanë parë me një radio Iliria duke dëgjuar muzikë të huaj, një tjetër që… gjithsej ishin nja 5 copë. Jo, – i them – nuk i firmos! Në derën përballë e pashë që erdhi dhe sekretarja e partisë N. M., hë mor Bajram akoma nëpër këmbë e kemi ne këtë kulak, akoma s’na e ke heqë qafe, do dërguar brenda që tani se po u rrit nuk ndreqet me ai atje të kalbet kulaku i dreqit…

Operativi më tha… Nesër mbrëma, takohemi këtu, duhet të më firmosësh procesverbalet patjetër, nuk të bëj gjë veçse më thonë pastaj që ti nuk je i zoti për punën tënde, nuk bën dot një kulak të firmosë dy letra!!

Data 7 nëntor. Ora një mbasmesnate. Marr një stilograf të asaj kohe, dhe shkrrova këtë letër:Nëna ime, babai im,

ti vëllai im dhe ti motër që ju dua shumë, kur ta lexoni këtë letër unë nuk jam më në Shqipëri. Mos u mërzisni e mos qani për mua. Unë nuk mund të pranoj te hyj në burgjet e këtyre qenëve. Unë nuk kam bërë asgjë që të shkoj në burg. Unë dua të jetoj i lirë. Mos u mërzisni për mua.

Ju dua shumë,

Kujtimi

E mora letrën e futa në komodinën time dhe e mbylla me çelës dhe të nesërmen kur u nisa nga ora 8 për në Librazhd çelësin e hodha..

Të nesërmen nga ora 8 u nisa, në orën 12 në Mirakë prisja trenin për në Librazhd. Në stacion takoj Operativin. -Po ti, – më thotë. Deri në Librazhd i them. -Dëgjo Kujtim, të lutem m’i firmos letrat, fjalë burri, s’të bëj gjë, ok i them nesër vij të zyrat, e dija shumë mirë burrninë e tij. Marr trenin dhe zbres në Librazhd. Nga ora 5 mbasdite tek motra ime në Dragostunjë. Atë nate ra dëborë. Të nesërmen doli një diell që e largoi borën deri në male lart. Motres i pata treguar gjithçka.

8 nëntor i vitit 1989. Ora 8 e darkës. Dalim nga shtëpia e motrës bashkë me burrin e motrës Selajdin Gurra, djali i kulakut Selim Gurra, motra duke qarë na përcolli deri jashtë, por jo më shumë se mos të na shikonte njeri. Zoti amanet na thotë më përqafon me lotët që i shkonin pa ndërprerë. Zoti Amanet… U ndamë. Morëm drejtimin e malit të Shebenikut. Ishe rrezik atë kohë të kaloje kufirin. Kush vriste një shkelës kufiri merrte 20 ditë leje. Një ofertë e mirë për ushtarët të shkonin në shtëpi, me 100 shqiptarë ngelën kufijëve të vrarë nga ushtarët shqiptarë deri në vitin 1990. Zoti i madh na ndihmoi në atë natë vjeshte me një hënë të plotë që askush nuk na pa, në orën 2 mbas mesnate u ngjitëm në majën më të lartë të Shebenikut, kishte mbi 80 cm dëborë, në një pikë pamë një gur betoni, ku ishte shkruajtur R.P.S.SH. Ja piramida me thotë Selajdini, u munduam te shpejtonim hapat sa kaluam majën nga krahu tjetër qielli shkëlqente nga dritat, Sruga dhe Ohri dukeshin në pëllëmbë të dorës, kur pamë që kishim kaluar lodhja na iku na dukej sikur fluturonim, duke u rrokullisur shpatit të malit. Këmbët na kishin ngrirë nga të ftohtët, nuk i ndjenim. Në orën 8 të mëngjesit arrijmë në Bilicë të Poshtëme u afruam një shtëpie që e para nxorri tym nga oxhaku. Thirrëm… nuk ishte shqiptare ishte maqedonas, na futi mbrenda thirri policinë erdhi dhe ambulanca, 2 javë në spital me këmbët që na ishin nxirë nga të ftohtët. Falënderoj Zotin se për pak na ngrinë këmbët fare dhe u ngritëm ne këmbë. Mbas 20 ditësh në Shkup, na dërgojnë në kampin e refugjatëve në Beograd, ku atje ngela për 2 vjet e gjysmë.

Ndoshta shumë pak ose aspak është shkruar a folur për kampin famëkeq të Padinska Skelës në periferi të Beogradit. Aty kam ndejur 6 muaj i mbyllur pa dalë asnjeherë jashtë në më shumë se 4 muaj kemi jetuar 30 apo 40 veta në një dhomë. Nuk kishim ku të vinim kokën por e vinim mbi këmbët e njëri-tjetrit ata që e kanë jetuar atë kohë vetëm ata më besojnë. Nga tmerri në tmerr! Ishim më shumë se 2000 vetë. Njerëzit thyenin kufirin dhe kërkonin të iknin më shumë ishin nga Shkodra, Thethi, Dibra, etj. Tmerret që kemi kaluar aty sidomos uria dhe papastërtia nuk do t’i harroj kurrë. Kishte raste kur dikush tentonte të ikte nga telat që na rrethonin, policët serbë i ndiqnin edhe i qëllonin, edhe patën vrarë, tmerre pa fund. Mbas 6 muajsh kamp me erdhi radha dhe dola në hotel, në Hotel Trim. U sistemova në fillim me dibranë pastaj me do djem nga Bajza. Të gjthë djem të mirë, shoqëri që vazhdon edhe sot. Të gjithë çfarë ishim aty largoheshim në tre shtete: në USA, në Kanada dhe në Australi. ëndrra ime ishte Amerika, nuk e kapa dot, ishim shumë dhe procedurat ishin të ngadalta ngela aty deri në 92. Jugosllavia po shpërbëhej plasi edhe lufta dhe ambasadat e huaja u reduktuan për t’i bërë trysni, ngelëm besoj nja 200 apo 300 shqiptarë. Mora guximin ika nga Jugosllavia. U arratisa për së dyti mbasi kalova nga Hungaria, u futa në Austri dhe nga Austria në Itali, drejtimi Milano pastaj Genova, deri në vitin 2000, ngela pa dokumenta, por më e keqja i djegur nga malli për njerëzit e mi. Në vitin 1999, doli një ligj që rregullonte gjithë klandestinët dhe unë arrita të përfitoj menjëherë, kam fjetur jashtë atë natë. Zura radhë në rresht i pari te Kuestura e Genovës. Ngaqë isha i pari në radhë, gazetarët m’u lëshuan nga je, sa ke në Itali, historia ime i përloti disa gazetarë, por jo vetëm ata, po edhe kuestorin e Xhenovës, menjëherë më thirri mbas intervistës dhe më tha: “Do të pajis në kohë rekord me dokumenta dhe kthehu menjeherë të përqafosh njerëzit e tu.

E mbajti fjalën! Për një javë me pajisi me dokumente qëndrimi dhe unë të nesërmen u ktheva në Shqipëri.

Zoti me realizoi dëshirën. U ktheva me dokumenta e ballëlart, pse të mos them edhe me këta. S’mund të përshkruaj me fjalë takimin tim të parë me familjen time, me babanë tim që e gjeta të mplakur shumë, me nënën time që mezi shihte pse gjithë jetën me lot ndër sy. Zoti më deshti fort. I gjeta të gjithë gjallë, shëndoshë e mirë.

Menjëhere mbasi mbaruan përqafimet e lotët e gëzimit fillova të pyesja për njerëzit. Ktheva sytë nga babai, po komshijtë. Sytë e tij u mbushën me lot.. Tragjedia vazhdon, më tha menduam se do të afrohen ditë më të mira por është e kotë. Akoma na quajnë kulakë.

O Zot, s’e kisha dëgjuar këtë fjalë 12 vjet. Nuk flasin me ne, më tha asnjë perveç njerit, xhaxhait të vogël, dhe nuk hezitova të bëja një xhiro deri tek dyqani i fshatit. Shihja fytyra njerëzish të njohur e të panjohur. Shumica më përshëndesnin, por mbrapa krahëve dëgjoja pëshpëritje, qenka kthyer kulaku. U trondita thellë, por nuk munda që mos e shkruaja këtë përballjen time të re me ata që s’më kishin folur kurrë…

Kohët e fundit lexova një letër drejtuar Presidentit të Republikës së Shqipërisë z. Ilir Meta, ku ju shtroni disa pika të rëndësishme dhe mendoni nëse ai i zbaton mund të bëhet president i gjithe shqiptarive? Si mendoni, mund të realizohet ëndrra juaj dhe a ju ka kthyer përgjigje presidenti letrës suaj?

Është e vërtetë që unë i shkruajta Ilir Metës, dhe më beso që për mua nuk ka qenë e lehtë t’ia shkruaja atë letër.

Kur pashë Metën në Tepelenë që qeshte tamam sikur aty s’kishte ndodhur asgjë, u tmerrova aq më keq kur ai ndau edhe dekorata…! Jo shumë kohë më parë, Meta shkoi në Varrezat e Dëshmorëve me foton e diktatorit me vete. Kjo nuk durohet! U tmerrova! Ai kamp është varri i Shqipërisë, dhe jo çdokush mund ta shkeli! E mblodha veten dhe vendosa t’i bëja atë letër ashtu siç edhe mund ta keni lexuar.

Unë e kuptoj pyetjen tuaj dhe po ju a konfirmoj, që jam për paqen dhe nuk është hera e parë që shtresa ime jua shtrin dorën palës tjetër edhe pse është shumë e vështirë dhe me lotë në sy unë jam për një pajtim kombëtar. Plaga e hapur nga diktatura është shumë e thellë, por më beso ka disa rregulla! Duhet një pendesë nga krahu tjetër, një kërkim falje… Shtresa ime e bën të veten nuk u hakmorr jo pse ne nuk jemi trima, por sepse ne jemi atdhetarë dhe një që e don vendin e tij reflekton dhe mundohet të gjejnë rrugën më të mirë për të kuruar plagët, kjo ishte arsyeja që unë i shkruajta Presidentit të tyre, them të tyre sepse unë s’mund të pranoj një President që luan akoma me gjakun e të parëvë të mi!!

Shkon për 5 maj, me foton e kriminelit dhe pa pikë pendese shfaqet në Tepelenë dhe ndan dekorata anës tjetër: Kjo është e patolerueshme. Për sa i përket përgjigjes unë s’kam marrë asnjë pergjigje. Të isha unë në vendin e tij ndryshe do të veproja! Do të vijë një ditë që gjërat do të shkojnë në rrugën e duhur, e Meta e kishte këtë shans… Edhe unë ia shtriva dorën, e prape shpresoj…

Së fundi, cilat janë ëndrrat tuaja për të ardhmen?

Endrrat e mia… Eh sa më godet kjo pyetje. Më godet sepse shumë ëndrra kanë ngelur ëndrra dhe s’besoj se do të realizohen ndonjëherë. E them këtë me trishtim, pse kjo Shqipëria jonë ngeli vetëm një ëndërr nëpër breza me radhë, kështu kam lexuar Naimin, Çajupin, Mjedën.

Diçka nuk shkon në këtë vend. Një mentalitet i ri duhet të kapë frenat e këtij vendi, sepse po ndjek me trishtim të madh si po zbrazet Shqipëria çdo ditë dhe askush nuk flet. Kjo është një vrasje kombëtare! Po më e keqja është se nuk kemi një Opozitë apo dikë që të ngrejë zërin. Vetëm dy vitet e fundit në Gjermani ku unë jetoj, kanë kërkuar azil 300 mijë shqiptarë pra 10 përqind e popullsisë.

Endrra ime është t’i shërbejë Shqipërisë e të bëhet një paqe mbarëkombëtare. S’dua ta dëgjoj më fjalën komunizëm! Zoti e bekoftë Shqipërinë e Shqiptarët!

Poshtë Komunizmi!

Ju faleminderit z. Cekani për intervistën tuaj si dëshmitar i sistemit diktatorial.

Bisedoi Këze – Kozeta Zylo

Shkrimtare dhe gazetare prane TV “Alba Life”, New York

*Per me shume fotografi spioni ne facebook(dielli vatra)

Pergatitë nga Fritz RADOVANI/

 21 Tetor 1946Arrestohet në Tiranë At Pjeter MESHKALLA…/

U dënue dhe bani 15 vjet burg në Burrel dhe kampe shfarosje…

U arrestue prap me “Revolucionin Kultural”, me 29 Prill 1967 në Shkoder dhe, u dënue edhe 10 vjet të tjera…

Gjithsejt ka ba 25 vjetë burg.

Arrestimi i dytë u ba në mbledhjen e organizueme nga Fronti Demokratik i Lagjes, në Institutin Pedagogjik të Shkodres, me 29 Prill 1967, ku hymja ishte me ftesa…

Në fjalen e Tij në Institutin Pedagogjik para arrestimit At Meshkalla ka thanë:

“…Unë po ju them këtu se Populli nuk asht dakord me shka jeni tue ba ju, ai ka besue dhe do të vazhdojë me besue në Zotin edhe pa Kisha e Xhamija… Ky veprim që bani ju sot asht vetëm turp para Zotit e para Popullit, asht turpi juej para gjithë vendeve të Europës, mbasi kjo që bani ju sot  këtu bahet në pragun e 500 vjetorit të vdekjës së Heroit tonë Kombëtar, Gjergj Kastriotit – Skënderbeut, Mbrojtësit të Krishtënimit! Vetëm këte mendoni, shka ka me thanë Europa për ju! Ajo e njeh Popullin Shqiptar dhe e di se ka 2000 vjet që Populli ka ndjekë e do ta ruej në zemër Fenë e Krishtit!”

NGA  AT  PJETER MESHKALLA S.J.:

HIPOKRIZIA

Hipokriti kërkon të duket ndryshe nga ç’është.                                                                                                                 Shtihët si i mirë për të gënjyer të tjerët. (Fjalori)                                                         .                                                                                           

          Mos iu afro Perendisë me zemër dy faqesh…

 Mos ban hipokrizi para njerëzve! (Ecili. 1. 36-37).

                                   E kundërta: I çiltër, flet e vepron pa u shtirë, është i

             pastër nga zemra, i sinqertë. (nga Fjalori).

                                  I. DEFINICIONE   

         Një maskë e zbukurueme

që hollë mbulon fytyrën e shemtueme.

         Sa vojna lyrë-ngjyrë

që mëshefin rrudhat e një plakës mënxyrë.

         Një pare kallpe e zbehtë

që në treg na del porsi flori i vërtetë.

         Thesi që në grykë ka molla

e poshtë der’në fund, ka veç gjarpinjë e bolla.

         Një monument mermeri

mbi kryma, mbi skeleta e kafka tméri,

por zemra ndinë si’ i akull në ty, që ngrinë,

por shpirti i drejtë… nuk di… nuk di, nuk di sesi…

por, ndinë….

                     se jé  h i p o k r i z i !  

KUADRA 

         Jé Judë, që fjalën ké si shpirt – njeri,

e për trathti ndaj Mësuesit psherëtitë,

në sa me një të puthun Mësuesin jé tue shitë,

                                   hipokrizi

                                      për treqind pare argjënd!

         Joab jé, që pret në besë e vé pusi:

hasmin e falun përqafon miqësisht,

kur të msheftën thikë atij ia ngulë tinzisht

                                  hipokrizi

                                      fillë në zemër, si gand…!

            Ti Sirenë magjepsore, shtrigë unjî:

tërhjek e detarët i thithë në pasqyrë të qétë

dhe, ia përplasë anijën té’ i shkamb nën détë

                                   hipokrizi

                                      me knaqun synin tand!

              Të njoh mirë, hipokrizi…

                                      ti jé trathti, lubi!

                                     Gënjen synin pa sherri,

por, zemra ndinë një erë gjaku në ty, që ngrinë,

por, shpirti i drejtë nuk di… nuk di sesi,

por, ndinë….

                                       se jé  h i p o k r i z i !

            III.  TË  KAM GJETË  !                                                                                         

      Të kam gjetë, hipokrizi, në çerdhët që ké:

Labirintët tueja janë pa krye,

por me çka pashë e ndjeva unë mbi këte dhé,

mjaft mësova e mjaft mu çilën këta dy sy.

       Në shoqninë njerëzore isht’ kenë një gja për bé:

Sinqeriteti kapun në luftë me ty,

e ti, kolonë e pestë, me dinakri,

të sinqeritetit në kështjellin barkas shtri…

      Të kam gjetë nën doreza të buta humanitare,

me çapojt e përgjakun të njaj skyftéri…

Në çajë të ngrohta të pashë “bamirëse-kërcimtare”,

me’i zemër si natë dimni kur frynë véri:

      Mbi borë përjashta dridhet një lypcarë,

ndërsa…për té (!) gjithë natën krisë Valcëri!

P’aj, të kishte veç një kokë kjo botë e tanë,

për t’ia këputun ma shpejtë, mundim pa i dhanë!!

      Nën maskë të kam gjetun Aristokracije,

me lule e lajle dhe “virtyte Oborri”…

Po, u zbè me’i herë çdo rreze qytetnije,

kur ia zbulova petët këtij laknori….

      Të kam gjetë nën xhamadan burri Malsije,

( kujtim i largtë herojsh’ që koha i mori),

hèu, gardh Kanuni thyemun njëqind herë,

për me i lanë burrit shteg “me dalë me ndérë”…

      Të kam gjetë nën frakun e njaj Liberali,

që të ngopë me “tolerancë” – “liri-mendimi”,

por, furinë fanatike s’di ta ndali,

kur gjenë përballë një idé të vendosun trimi.

      Të kam gjetë mbas syzash të Markës “ideali”,

në dy gropa syshë të thella e të êrrta shqîmi

që botës, dritë s’i dhanë m’sa ‘i natë varri,

sido që të ndrisin syzat me rrathë ari.

     Të kam gjetë në xhep të Nacionalistit vlershëm

me dhjetra flamuj tubë të shtrênjtë e të lirë,

mbishkrue me shirit etiketë “ i ndérshëm”,

p’r inat të atij që asht veç Shqiptar i mirë!

    Në çantë të kam gjetun të Demagogut të tmérshëm

(anmik intrigash, qytetar i dëlirë).

Ndër disa fletë të mshefta, si po i thona:

“Ndani e përçani…me çdo kusht e jona!”.

      Të kam gjetun nën petkun e Fétarit tonë,

brumë Farizeu, që pjesën rri tue luejtë:

Tartuf buzë-rrudhë e vetull-vrênjtë gjithmonë,

e mbas perdje asht laksist-gaudent i prunjtë.

      Ai e di mirë se dy shelqinjë – si’i thone –

në një dorë, bèsa, me i mbajtë askush s’ka mujtë: 

Detyra e shénjtë në “Sherbim të Perendisë”,

nuk i lè kohë të shikojë plagët e njerzisë…

     Të kam gjetë ndër thonjtë e gishtave të Tregtarit,

sa me shkathtësi tespi e rruzare hjedhin,

si të ishin bash verdhukët e bukur t’arit,

që, pikë prej gjakut të fukarasë, i vjédhin…

S’do mend, nga fryti i shtrydhun n’djersë të mendqarit

barkthatë e lakuriq, do fije drédhin,

e ndezë ndo’j dritë në faltore, si “mëkatnorë”,

e, për “me shkelë” Zotin me’i bakshish nën dorë!!…

      Të kam gjetë atje ku e ka selinë Drejtësia,

në lagênin e Pilatit, plot gjak të vjetër,

rrjedhun me baltë të Mamonës duerve të tija

dhe, gjak në duer të lame, gatshëm për gjak tjetër!

      Të kam gjetun té kamxhiku Flakë e shkëndija,

të apostullit të kulluet të moralit… në letër,

që shkallët e poshtërsive hypë, me rrëzue

monstrat prej froni dhe, …aty  vétë me u shtrue!

      Ku nuk të kam gjetë hipokrizi, të dalët fara!

Plaka botën kafshon e, puthë figure…

Moralin së bijës ia mësueka lara-lara…

Djalin me renë ngatrrueka… lesh tue lënurë…

      Miqtë s’po shikohen në sy ma si përpara

pse, mbas shpine i diktuen sho’ shojt’ kusure…

sé, ma, pallavrat e paundyrë të servilit!!

Se, ma, sadizmi në puthjet e katilit!!!

                         Të njoh mirë hipokrizi!

                                Jé dhunë e poshtërsi!

                                    Gënjen synin e pasherri,

por, zemra ndinë jarg ferri në ty, q’e ngrinë,

por, shpirti i drejtë… nuk di… nuk di sesi,

por, ndinë…

                            se jé  h i p o k r i z i ! 

 ANATHEMA !

Toka me qiellin……………-valën e mallkimeve,

të shkrepi mbi kokën      -e gjithë hipokritëve!

Breshni i shigjetave         -të dyndi, e rebéshi,

kudo që të ndeshi                 hipokrizinë!

Asht lëkundun bésa         -e miqve dhe e vëllazënve,

mbrenda brenë ténja         -ndër votra të familjeve;

e pranë blerimëve             -të njâj gêmi ullini,

shpallë shkrûmi e hini           hipokrizinë!

Era helmuese                     -prej gropës së errësinave,

po u prishë pranverën        -rinisë edhe luleve!

Kudo që të dredhuna         -rranjët të kétë ngulë,

bini me e zhgulë                     hipokrizinë!

Karikaturë                         -e fésë dhe e shenjtënve,

që ban të përbuzet             -era e virtyteve!…

Por, jo, se luleve                -u përgjegjë fryti,

nuk lidhë virtyti                      hipokrizinë!

Farizé i kalbun,                  -lësho puthje figureve,

zhyt në ujë të békuem        -tier lamshin e lutjeve

e të filaktérëve                    -s’rrêhët njerëzia,

as Perendia                            me hipokrizinë!

Toka me qiellin                   -valën e mallkimeve,

të shkrepi mbi kokën           -e gjithë hipokritëve!

Breshni i shigjetave             -të dyndi, e rëbéshi,

kudo që të ndeshi                       hipokrizinë!

 Anathema – dëbim, mallkim.

                                             V.  CONFITEOR

      O Zot, hipokrizisë unë ia vervita

shigjetat e mallkimet pa u kursye;

por, trupin me trup vrava, pse në sy të Tú

jam vétë, përlye me hipokrizi!

    Mbi mue randojnë e më shtypin ato “Vaje”,

që lëshove Ti njëditë mbi Farizéj…

Mos jam unë Farizé i tipit të ri ?!

    Pastroj përjashta ênën me kujdes,

e mbrenda asht mbushun plot me kalbësinë,

mizen pështyj’e dévën kapërdijë…

Shikoj qymen në sy të tjerëve e, vetë kam tranë…

Për të fitue ‘i shpirt kërkoj unë tok’e détë

e, kur ta gjejë, e baj ma të zi se vehtën…

    Me kyçin që më besove, o Zot, unë derën

vedit ia mbylla, e të tjerë nuk lashë të hyjnë mbrêndë

e, me të verbtit prijës i vérbët, të dy në gropë ramë…

    Emnin Tand në gojë e, zemrën larg prej Téje,

vegël tue të ba e kapak ndër të zeza të mija,

Tý, që, jé veç Drejtësi, Tý, që, për hir’ 

Të së Vërtetës Shênjte, çove vehtën në Kryq!…

    Mallkime dhe shigjeta unë meritoj,

që, lëshova gurë mbi të tjerë, si t’ishëm vetë

i dlirtë… Confiteor!…Po, mos vállë ky rrëfim,

asht prap hipokrizia e hipokrizisë ?!!…

Confiteor: Rrëfej fajin (shih: Matt.H. 23, 1-33 etj.)

 VI.   L U T J E !

    O Zoti em, ma fal sinqeritetin,

ma jep instinktin me e njohun n’erë

hipokrizinë; Ti më jep edhe guximin,

të vërtetën vehtës me ia thanë pa frikë,

si kirurgu m’ia vue thikën gangrenës;

hydren me e shtypë, sa herë kërkon t’ çojë krye,

mos të jém’ unë ujk i veshun me lëkurë kingji,

as varr i zbardhun jashtë e, mbrêndë kufomë!…

    O Zoti em, ma jep sinqeritetin

e fëmijës së pafajshëm, të thjeshtë e pa mashtrim!

    O Zoti em, ma jep sinqeritetin

e njerëzve vullnet-mirë, që paqë lypin,

me vehtën e me shoqin e, me Tý!

    Oh, kjo lutje nuk asht,

                    nuk asht   h i p o k r i z i !

Shenim F.R.:Kjo poezi e shkrueme nga At Mëshkalla S.J., vlersohet nder krijimet ma të mira të Tij. Ndonse sot, këto Vepra nuk studjohen nder shkollat Shqiptare, mendoj se ne, asht mirë t’i Perkujtojmë Martirët e Atdheut dhe Veprat e Pavdekshme të Tyne.

            Melbourne, 20 Tetor 2018.

NGA SAIMIR LOLJA/*

…… Mbyllja e zgavrës në cepin më jugor të Perdes së Hekurt kishte nevojë për një saldim. Në fund të 1944 dhe gjatë vitit 1945, flota mbretërore britanike pastroi minat në Korridorin Medri në Kanalin e Korfuzit edhe në ujërat territoriale shqiptare. Në vitin 1945 ajo i pastroi edhe të gjitha minat detare që flota luftarake gjermane i kishte hedhur me mijëra në ujërat e bregdetit dalmat dhe në veri të Detit Adriatik. Flota jugosllave nuk mund ta bënte vetë atë operacion. Një pjesë e minave, me shumë gjasa 103 prej tyre, u ripërtërinë dhe u lanë në portin jugosllav të Shibenikut nën ruajtjen e flotës jugosllave me dijeninë vazhdueshme të flotës mbretërore britanike dhe Shërbimit të Fshehtë Britanik të Zgjuarsisë.

Misioni ushtarak britanik u largua nga Shqipëria në Prill të vitit 1946 dhe Misioni i Shteteve të Bashkuara u largua nëpërmjet Durrësit më 14 Nëntor 1946. Nuk kishte çfarë të bëhej më shumë brenda një zgavre të mbyllur dhe të lënë nën ndriçimin sovjetik dhe mirëmbajtjen jugosllave.

Shkolla e Kodit dhe Shifrës e Qeverisë Britanike mori emrin Selia Qëndrore e Ndërlidhjeve e Qeverisë Britanike (The British Government Communications Headquarters) në Qershor të vitit 1946. Ajo zbërthente të gjitha mesazhet e shifruara që vinin nga Jugosllavia Nr. 3 e Shqipëria dhe në veçanti shkëmbimet e mesazheve që lidheshin me ngrehjen e skenarit për Ngjarjen e Kanalit të Korfuzit në vitin 1946 dhe më pas. Josip Broz Tito ishte një vegël britanike nën kontrollin e imët të Shërbimit të Fshehtë Britanik të Zgjuarsisë. Është e pamundur që ai të ketë hyrë në lojë spiunazhi me Drejtorinë Ruse të Zgjuarsisë Ushtarake për të ngrehur ngjarjen e Kanalit të Korfuzit e të mos dihej nga agjentët e Shërbimit të Fshehtë Britanik të Zgjuarsisë në Beograd dhe të mos përgjohej nga Selia Qendrore e Ndërlidhjeve e Qeverisë Britanike.

Më 15 Maj 1946, me urdhër të këshilltarëve jugosllavë, artileria bregdetare shqiptare gjuajti kryqëzorët britanikë HMS Orion dhe HMS Superb. Qeveria britanike lajmëroi se priste t’i kërkohej falje dhe paralajmëroi qeverinë shqiptare se anijet e flotës mbretërore britanike do të kundërpërgjigjeshin me zjarr në një rast tjetër të ngjashëm. Si përgjigje, qeveria shqiptare lëshoi një shënim më 21 Maj 1946 se anijet luftarake të huaja nuk mund të kalonin pa leje në ujërat e saja territoriale.

Kryeministri jugosllav Josip Broz Tito pat marrë kukullën Enver Hoxha për vizitë në Jugosllavi në periudhën 23 Qershor – 2 Korrik 1946 dhe më 19 Gusht 1946. I udhëzuar, ai i këshilloi Enver Hoxhës minimin e ujërave shqiptare në Kanalin e Korfuzit. Më 10 Shtator 1946, Shtabi i Përgjithshëm i ushtrisë jugosllave dërgoi një mesazh radiotelegrafik në Misionin Ushtarak jugosllav në Tiranë duke i pohuar gadishmërinë e 103 minave detare për operacionin.

Më 21 Shtator 1946, komanda e flotës mbretërore britanike pyeti Krye-Komandantin e Flotës Mbretërore Luftarake në Detin Mesdhe Admiralin Sir Algernon Usborne Willis nëse ndonjë anije britanike e flotës së tij kishte kaluar përmes Kanalit të Korfuzit që nga Gushti i vitit 1946. Përgjigjja e menjëhershme ishte se ajo nuk kishte ndodhur ende, por ishte planifikuar të zbatohej me kryqëzorët HMS Mauritius dhe HMS Leander më 22 Tetor 1946.

Më 5 Tetor 1946, oficeri komandues i skuadronit të parë të kryqzorëve të flotës mbretërore luftarake në Detin Mesdhe, Ndihmës-Admirali Harold Richard George Kinahan, lëshoi Urdhrin Operativ XCU (Exercise Corfu) për oficerët komandues të kryqëzorëve HMS Mauritius, HMS Leander, HMS Ocean dhe komandantit të flotiles së tretë të anijeve mbrojtëse-shkatërruese. Më 13 Tetor 1946, ai lëshoi Urdhrin Operativ Shtesë XCU ONE. Urdhri Operacional XCU pasoi një vendim politik për të provuar kundërveprimin e qeverisë shqiptare që ishte njoftuar nëpërmjet shënimeve diplomatike se kryqëzorët e flotës mbretërore britanike HMS Mauritius dhe HMS Leander si dhe anijet mbrojtëse-shkatërruese HMS Saumarez dhe HMS Volage do të kalonin nëpër Korridorin Medri të Kanalit të Korfuzit në 22 Tetor 1946.

Urdhri Operativ XCU urdhëronte anijet, të cilat do të lundronin në Kanalin e Korfuzit, të përgatiteshin për luftim dhe kthim zjarri për një orë nëse artileria bregdetare shqiptare gjuante e para. Aeroplanmbajtësja HMS Ocean dhe anija mbrojtëse-shkatërruese HMS Raider do të ishin në mbështetje të tyre në perëndim të ishulli të Korfuzit. Urdhri Operativ XCU e gjykonte zonën e Gjirit të Sarandës pa mina detare. Urdhri Operativ XCU ishte tepër i fshehtë dhe paralajmëronte në mënyrë të veçantë se qeveria greke nuk duhej të kishte ndonjë dijeni për të.

Më 15 Tetor 1946 përfundoi Konferenca III e Paqes në Paris. Pa vonesë, më 18 Tetor 1946, dy peshkarexha jugosllave të quajtura Mljet dhe Meljine, të përshtatura si minapastruese luftarake të llojit Malinska, lanë portin e Shibenikut në Dalmacinë qendrore, në Jugosllavinë Nr. 3, me drejtimin jug. Ato kishin në ngarkesë secila 15 mina gjermane të llojit “EMC”, ose me emërtesën britanike “GY”. Të dy peshkarexhat luftarake ngase ishin mjaft të vogla nuk do tërhiqnin vëmendje e mund ta kryenin shpejt detyrën e shtrimit të minave dhe të ktheheshin vrulltazi mëpas. Ato u ndalën në ishullin shqiptar të Sazanit ku morën në bord Kapitenin e Parë të flotës luftarake shqiptare Abdi Matin dhe komandantin e ishullit të Sazanit Mevlan Dervishin.

Pasi peshkarexhat luftarake jugosllave Mljet dhe Meljine arritën jugun e Kanalit të Korfuzit, ato u kthyen. Dhe duke lundruar për në veri e duke qenë në ujërat territoriale shqiptare, shtruan qilimin e minave nën sipërfaqen e ujit në Korridorin Medri përballë Gjirit të Sarandës brenda 5 orëve gjatë natës mes 21 dhe 22 Tetorit 1946. Qilimi, në ujrat territoriale shqiptare, kishte saktësisht gjerësinë e Korridorit Medri dhe një gjatësi të madhe në të.

Shtrati i detit në Korridorin Medri ishte (dhe është) me baltë dhe ngecja e minave takim-shpërthyese EMC në shtratin e detit bëhej thjesht prej peshës që ishte në fund të kabllit. Si të atilla dhe në një shtrat deti me baltë, ato mund të largoheshin nga vend-hedhja fillestare prej rrymave detare për pak kohë. Antenat përgjuese dhe radar-zbuluese të ushtrisë britanike e amerikane dhe postat e tyre të vëzhgimit ishin pikërisht në brigjet e Korfuzit, drejtpërsëdrejti përballë Gjirit shqiptar të Sarandës. Shërbimi i Fshehtë Britanik i Zgjuarsisë kishte edhe postat e veta. Ata regjistronin dhe vëzhgonin drejtpërsëdrejti çdo barkë ose anije në Kanalin e Korfuzit edhe natën duke përdorur pajisjet e vëzhgimit për natën.

Më 22 Tetor 1946, vargani i anijeve të flotës mbretërore britanike filloi lundrimin drejt veriut në Kanalin e Korfuzit sipas Urdhrave Operacionalë XCU dhe XCU ONE. Pasdite, duke lundruar sipas planit qëllimisht në ujrat territoriale shqiptare, anijet mbrojtëse-shkatërruese HMS Saumarez dhe HMS Volage prekën minat aty. Si pasojë, anija HMS Volage u dëmtua rëndë kurse anija HMS Saumarez u dëmtua në mënyrë të pariparueshme. Artileria bregdetare shqiptare nuk gjuajti gjatë ndodhisë dhe flotilja u kthye në portin e Korfuzit. Për keqardhje dhe pa qenë e nevojshme, 44 marinarë të flotës mbretërore britanike vdiqën dhe 42 të tjerë u plagosën ose ngelën të paaftë.

Më 12-13 Nëntor 1946, flota mbretërore britanike ndërmori operacionin “Retail” (Pakica) për pastrimin e minave në Korridorin Medri pa lejen e qeverisë shqiptare. Operacioni “Retail” nxorri 22 mina takim-shpërthyese “GY”. Shuma e atyre 22 minave me dy minat që goditën dy anijet e flotës mbretërore britanike, plus katër minat që i pastroi flota luftarake shqiptare në vitin 1958, plus dy të tjera të gjendura ende në det në Korridorin Medri në veri të Gjirit të Sarandës dhe zbuluar nga një ekspeditë arkeologjike amerikane në vitin 2008, të tëra shkojnë gjithsej 30 mina takim-shpërthyese “GY”. Ky numër është i barabartë me numrin e përgjithshëm të minave që dy peshkarexhat luftarake jugosllave hodhën në ujrat territoriale shqiptare gjatë natës së 21/22 Tetorit 1946.

Afër kapitullimit të saj më 8 Shtator 1943, ushtria italiane pat lëvizur nga Banka Kombëtare Shqiptare në Tiranë në Bankën e Italisë në Romë një ngarkesë të çmuar me vlerën e rreth 3000 kg ar. Më 11 Shtator 1943, ushtria gjermane mori kontrollin e Romës. Më 17 Shtator 1943, administrata gjermane në Romë për arësye sigurie e pat lëvizur arin shqiptar në Berlin, pa i humbur përkatësinë. Nga atje, ari shqiptar ishte dërguar në galeritë e minierës së kripës Merkers në Gjermani. Pas përfundimit të Luftës II Botërore, Aleatët gjetën atje 2721 kg ar shqiptar, për të cilën Komisioni Trepalësh Britani-ShBA-Francë për Rikthimin e Arit Monetar pas Luftës II Botërore përcaktoi se vetëm 65% e tij, domethënë 1768.65 kg, do t’i kthehej Shqipërisë.

Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësië (The International Court of Justice) në Hagë të Hollandës u muar me rastin e Kanalit të Korfuzit të paraqitur nga Mbretëria e Bashkuar kundër Shqipërisë ndërmjet datave 22 Maj 1947 dhe 9 Prill 1949. Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë nuk i zgjidhi nyjet se kush i vendosi minat, pse, kur dhe si. Megjithatë, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë pohoi se minat nuk mund të vendoseshin pa bashkëpunimin e heshtur nga ana e qeverisë shqiptare. Prandaj Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë urdhëroi Shqipërinë të paguante 843’947 Stërlina paund britanike si zhdëmtim për humbjet britanike. Qeveria shqiptare nuk e pranoi vendimin e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë. Si përgjigje, qeveria britanike mbajti peng sasinë prej 1121.5 kg ar, me vlerë prej 630’000 Stërlinash paund britanike, nga sasia e arit të cilën Komisioni për arin i përbërë nga Britania-ShBA-Franca pas Luftës II Botërore kishte vendosur që i përkiste Shqipërisë.

Për shkak të vonesave në proçesin e shpërndarjes, Shqipëria mori nga Banka e Anglisë 1549 kg ar më 29 Tetor 1996, që përbënte pjesët paraprake dhe pothuaj përfundimtare të arit të kthyer. Më 13 Korrik 1998, Shqipëria mori edhe pjesën përfundimtare prej 219.65 kg të arit të kthyer…….

*Kjo pjesë është shkëputur nga libri “Saimir A. Lolja, Receta Pa Komb, Sh. B. Helga’s Secrets, Tiranë, 2018”, i botuar edhe në anglisht në www.amazon.com “Saimir A. Lolja, The Nation-Free Recipe, Tellwell, Vancouver, 2018”./

… Kushtetutë e Vetëvendosje/

Shkruan: Prof. Dr.Zymer U. Neziri/

Viti 1968, me kërkesat kryesore për Republikë, Kushtetutë e Vetëvendosje u bë pjesë e historisë më të re dhe lidhet edhe me ko­hën nga Kongresi i Ber­linit, 1878, kur Fuqitë e Mëdha e copëtojnë Shqipërinë dhe krimi i tyre va­zhdoi me rico­pë­ti­min e Shqi­­përisë dhe në Konferencën e Am­ba­sa­dorëve në Londër, më 1913. Viti 1968 ta kujton se sot Re­pu­b­lika e Kosovës ka vetëm një pjesë të vogël të territorit të Vilajetit të Kosovës dhe bashkë me Rep­u­bl­i­kën e Shqi­përisë ka­në vetëm afër gjys­mën e viseve shqi­p­t­are. Siç e dini, ajo u copëtua edhe sivjet, më 21 mars, kur 80 deputetë ia dhuruan Malit të Zi një të tretën e Rugovës dhe një pjesë të Podgurit. Viti 1968 lidhet me kohën kur tre milionë shqi­p­tarë ishin nën so­vra­ni­tetin e Serbisë, të Maqedonisë e të Malit të Zi, dhe dolën në demonstrata. Demostratën e parë e organizoi Grupi i studentëve të Shkollës së Lartë Pedagogjike në Prizren. Ky grup, në krye me studentin Meriman Braha, ishte bër­thamë e organizimit në Rrafshin e Dukagjinit, në Prizren, më 6 tetor, në The­ra­ndë (Suharekë), më 8 tetor, për­gjegjës Haxhi Bajraktari, dhe për Pejë, më 19 te­tor, përgjegjës Zymer Neziri.  Ky grup ishte në lidhje edhe me një grup tjetër, për Rra­fshin e Kosovës, në Prishtinë. Lidhjen e mbante studenti Isa De­maj, që veproi edhe në themelimin e Grupit të Pejës, në or­­ganizimin e De­monstratës në Pejë dhe mori pjesë edhe në Demonstratën e Prishtinës, ku u pla­g­os.

Grupi i Pejës, ku bënin pjesë edhe Ramadan Blakaj dhe Xhemajl Gashi, organizoi grupe pune në qytet (nxënës, studentë, arsimtarë, zejtarë, fshatarë) dhe veproi në ilegalitet të thellë. Nga grupet në qytet, kryesori ishte ai i Shkollës Normale: Miftar Tishuku, Demë Mulliqi, Rexhep Ferizi, Sy­­lë Kuçi,  Sadik Bin­aku. Xhemajli e koordinonte punën me këtë grup dhe veproi me shu­më për­ku­sh­tim. Edhe Ra­ma­dani veproi me kujdes dhe guximshëm me grupin the­tër, të Shkollës Ek­o­no­m­ike. Organizime u bë­në edhe në Gjimnaz dhe pjesërisht në Shkollën e Lartë Komerciale.

Ze­jtarët Rexhep Berisha e Ali Azem Lajçi, me nx. Emine Neziri kanë përgatitur tërë natën shenja identifikuese kuq e zi për demonstrantë, kurse studenti Murat Gorani e pra­noi detyrën dhe e solli në Pejë flamurin nga Prizreni. Dua të shtoj se për flamurin kishim më shumë frikë nga ndonjë sulm i popullsisë malazeze sesa nga policia, prandaj u krijua edhe njësiti i mbrojtjes së tij dhe ai ishte shumë i suksesshëm para rrezikut te St. i Trenit. Fatkeqesisht, ai u dogj në pranverën 1999.

Peja dukej madhështore më 19 tetor 1968, nga brohotitjet e rreth 7000 demonstruesve për Re­pu­b­likë, për Flamur, për Kushtetutë e për Vetë­vendosje. Peja nuk ka qenë asjnëherë më e gjallë se atë ditë nga këngët atdhetare, që ushtonin deri në Zatra e në Tabje dhe deri në Grykë të Ru­govës. Peja i shtroi edhe me shkrim kërkesat e veta, që u lexuan në shesh, dhe ia lëshoi radhën Pri­sh­ti­nës. Ndihmuan në organizim edhe Sadri Kelmendi, arsimtar, Riza Smaka, student, Tafë Shala, bujk, nx. Hatmane Selmanaj, Shahë Fetaj, Shpend Blakaj, Sadik Gashi e shumë e shumë të tjerë. Sa do të doja t’i përmend të gjithë, por kjo sot nuk është e mundur. Ndihmë dha edhe brezi tjetër: Ra­madan Shala, Remzi Baloku, Neziri Gashi, Murteza Nura, Avni Lama, Ymer Neziri etj., si dhe brezi pa­ra tyre: Sylë Mehmeti, Mulla Zekë Bërdynaj, Sami Peja, Haj­ru­llah Gorani etj.

Sot, përulemi para pjesëmarrësve të 19 tetorit ‘68, që nuk jetojnë më. I kujtojmë me respekt  mb­ro­­jtësit tanë nga su­lmet politike dhe aku­zat, në tubimet e bashkësive lokale, kurse Kape­sh­ni­cën e tri­­mërisë e kuj­to­jmë me kre­nari, ku u mbajt edhe takimi i parë i Grupit të Pejës, te Mullini i Be­k­ës. Brezi ‘68 bën të quhet hallkë his­to­rike e bashkimit të kombit të ndarë shqiptar, që i hapi derën Brezit ‘81 dhe shënon fi­­llimin e shpër­bërjes së Federatës ju­­go­sllave, që tash nuk ekziston, pas lu­ftës fitimtare të Ushtrisë Çli­rim­ta­re të Kosovës.

Nga Reshat Kripa/*

E nderuara zonja Susanne Schütz, Anbasadore e Gjermanisë, Tiranë/

I nderuar zoti Ëalter Glos, Drejtor i Fondacionit “Konrad Adenauer”, Tiranë/

I nderuar zoti Karsten Dümmel, Drejtor i Fondacionit “Konrad Adenauer”, Bosnje Hercegovinë./

E nderuar zonja Jonila Godole,  Drejtoreshë e Institutit për Demokraci, Media dhe Kulturë, Tiranë/

Të nderuara zonja dhe zotërinj/

Ju   falënderoj  për  organizimin  dhe  pjesëmarrjen  tuaj  në këtë  simpozium  mbi  ditët  e kujtesës së diktaturës komuniste. Është kënaqësi për mua, por në të njejtën kohë edhe dhimbje, për të shprehur  mendimet e mia për atë periudhë të errët që kaloi kombi ynë. Them dhimbje se, kur kujtoj atë kohë, më del para syve rinia ime, një rini e mbuluar nga hija e pleqërisë. Më del para syve ajo periudhë kur donim të mësonim dhe nuk na linin të mësonim, donim të punonim dhe nuk na linin të punonim, donim të jetonim dhe nuk na linin as të jetonim.

I përkas një familjeje tregëtare nga qyteti i Vlorës. Im atë ka qenë pronar i një fabrike vaji dhe ushtronte tregëtinë e vajit të ullirit. Si parim të jetës së tij kishte mos përfshirjen në lëvizjet politike të kohës dhe këtë porosi na e jepte dhe ne fëmijve të tij. Por, në periudhën e Luftës së Dytë Botërore, nuk mund të qëndroje asnjanës. Kështu, dy motat e mia, nxënëse të shkollës “Nana Mbretëreshë” në Tirnë, Drita dhe Fatushe Kripa, u aktivizuan me Lëvizjen Nacionalçlirimtare, duke shpërndarë trakte në qytet. Pas përfundimit të luftës, Drita i kushtohet teatrit duke qenë një nga themelueset e Teatrit Kombëtar. Fejohet  dhe më pas martohet me Hysen Pelingun, këngëtar i njohur i operas, komunist dhe pjesëmarrës në rradhët partizane në kohën e luftës. Gjithashtu motra tjetër, Qamilea, fejohet me Muharrem Çoratin, familje komuniste, Zëvendës Ministër i Industrisë dhe Minierave në periudhën 1945-1947.

Çuditërisht, pikërisht në këtë periudhë, me vendimin numër 2 datë 21 tetor 1946 të Komisionit të Rregullimit të Urbanizimit pranë Komitetit Ekzekutiv të Prefekturës Tiranë, dëbohemi, për arsye politike, në qytetin e Vlorës. Çfarë motive politike kishte familja e jonë për t’u dëbuar? Asnjë, por fantazia e udhëheqësve komunistë kishte shpikur një organizëm që i krijonte armiqtë dhe pa pasur të tillë. Ky organizëm ishte Sigurimi i Shtetit që kishte depërtuar në çdo qelizë të tij në atë kohë.

Kështu, kur u kthyem në qytetin e Vlorës, trajtoheshim si familje  e  armiqve  të  popullit.

Isha në klasën e gjashtë të shkollës shtatëvjeçare. Nuk isha më shumë se trembëdhjetë vjeç. Ora e leximit letrar. Lexohej një tregim i shkrimtarit Aleks Çaçi me titull “Për një shishe vaj”. Ishte historia e një punëtori te një fabrike vaji që, nga nevoja, vodhi një shishë vaj. Pronari e kapi dhe e pushoi nga puna. Çuditërisht, autori, pronarit i kishte vënë emrin Qazim, emrin e tim eti, që ishte gjithashtu një pronar i një fabrike vaji. Profesori i letërsisë thirri emrin tim për të lexuar pikërisht pjesën ku përmendej emri i atit tim. Unë refuzova. Profesori më nxorri jashtë nga klasa. Të nesërmen u njoftua se isha përjashtuar nga organizata e pionierit. Në koridorin e shkollës, te gazeta murit, ishte vizatuar një karrikaturë e imja me mbishkrimin” Poshtë borgjezia”. Kush ishte borgjezia? Mos vallë unë, një trembëdhjetë vjeçar?

Një  trajtim i  tillë  bëri  që  im  vëlla,  Besniku,  së  bashku  me   dy  shokë  të  klasës,  në

moshën shtatëmbëdhjetëvjeçare,  të  krijonin  një  grup  antikomunist  dhe  të  shpërndanin  trakte

në  shkollë. Zbulohen dhe dënohen me nga pesëmbëdhjetë vjet burg. Kryejnë nga dymbëdhjetë vjet sejcili. Një vit më vonë edhe unë, në moshën pesëmbëdhjetëvjeçare, në klasën e parë të gjimnazit,  së bashku me dy shokë të klasës, krijojmë gjithashtu një grup antikomunist që shpërndante trakte  në  qytet. Arrestohemi  dhe,  për shkak të moshës, dënohemi me nga pesë vjet burg, të cilat i kryem të gjitha.

Pas lirimit nga burgu, kryeva edhe shërbimin ushtarak në repartin e punës ku mësova mjeshtërinë e muratorit që e ushtrova gjatë gjithe periudhës së rregjimit komunist. Kisha një dëshirë të madhe për të studiuar. Përfundova arsimin e mesëm me rezultate të shkëlqyera. Kisha bërë kërkesë për arsimin e lartë me korespondencë, por m’u mohua. Kërkova një takim në Ministrinë e Arsimit. Më priti Zëvendës Ministri, Anastas Kondo. Më dëgjoi por, kur mori vesh që kisha qenë i dënuar politikë, më tha:

• Ik ora djalë dhe vazhdo punën, i di Partia këto gjëra.

Kështu,  dyert e arsimit të lartë u mbyllën një herë  e  përgjthmonë, dhe  unë  vazhdova që

për gjithë periudhën e komunizmit të ushtroja mjeshtërinë e muratorit.

Por, së fundi, komunizmi u përmbys dhe ne, shtresa e të përndjekurve politikë, filluam të marrim frymë lirisht. U hapën rrugët e punësimit dhe arsimit. Të përndjekurit politikë arritën deri në majat më të larta të pushtetit dhe partive politike. Por kjo nuk vazhdoi gjatë. Viti i zi 1997 do t’i përmbyste të gjitha arritjet e atyre pesë viteve të para të demokracisë. Edhe sot, njëzetetetë vjet nga përmbysja e sistemit komunist, megjithëse nuk është më viti 1997, vazhdon të ndihet një heshtje madje, do të thoja, një mospërfillje karshi problemeve të shtresës së të përndjekurve politikë.

Më lejoni t’ju paraqes disa fakte për sa thashë më sipër.

Në vitin 1996 Asamblea Parlamentare e Këshilit të Europës miratoi rezolutën Nr.1096  ”Masat për të çrrënjosur trashëgiminë e sistemeve totalitare komuniste”. Në Shqipëri nuk u dha asnjë njoftim, megjithëse vendi ynë ishte anëtar i Këshillit të Europës dhe e kishte nënshkruar këtë rezolutë, madje edhe shtypi i shkruar dhe ai televiziv heshtën. Përse?

Në vitin 2006 Asamblea Parlamentare e Këshillit të Europës miratoi rezolutën e dytë, atë Nr. 1481 “Domosdoshmëria për dënimin ndërkombëtar të krimeve të regjimeve totalitare komuniste”. Në mbështetje të kësaj Kuvendi i Shqipërisë në tetor 2006 miratoi rezolutën “Për Dënimin e Krimeve të Kryera nga Regjimi Komunist në Shqipëri”. Kanë kaluar dymbëdhjetë vjet nga miratimi i kësaj rezolute dhe nuk është realizuar  pothuajse asnjë nga pikat e saj. Lidhur me sa më sipër na dalin disa pyetje

1. Kur do të dënohet diktatori Enver Hoxha si ideatori, frymëzuesi,  dhe ekzekutuesi i  sistemit më diktatorial të Europës Lindore? (pika 8)
2. Kur do të rishikohen datat dhe simbolet e sistemit komunist që  shënojnë  instalimin diktaturës komuniste? Sa do të vazhdojë të qëndrojë në varrezat e dëshmorëve të kombit ylli komunist? Kur do të hiqet basorelievi nga fasada e Muzeut Historik Kombëtar, një vepër e realizmit socialist, ku dy të tretat i zënë partizanët dhe ndërtimi i socializmit në Shipëri dhe vetëm një e treta për gjithë historinë e kombit shqiptar dhe ku, në mënyre të veçantë, mungojnë trojet e tjera shqiptare?  (pika 9)
3. Kur do të  bëhen  publike  dokumentat  që  dëshmojnë  krimet  e  rregjimit  komunist,

përfshirë edhe dosjet e krijuara në ish-institucionet e përndjekjes dhe dënimeve politike si Sigurimi i Shtetit, Gjykatat dhe Prokuroritë dhe Komitetet e Dëbim- Internimeve? (pika 10)

4. Kur do të hapen dosjet e ish-bashkëpuntorëve  të  sigurimit  të  shtetit  për politikanët, drejtuesit e institucioneve kushtetuese, atyre të sistemit të drejtësisë, të administratës qëndrore apo lokale, si dhe të mediave audio-vizive dhe të shkruara? (pika 11)
5. Kur do të fillojë puna për gjetjen e të vrarëve dhe të  zhdukurve  me  ose  pa  gjyq  për

arsye politike? (Pika 15)

6. Kur do  të  organizohet  konferenca  kombëtare  me  pjesëmarrjen  e  përfaqësuesve  të

parlamentit, qeverisë, partive politike, shoqatave të të përndjekurve politikë, akademikëve, historianëve si dhe ekspertëve të OJQ-ve, për krimet e kryera nga komunistët? (Pika 17).

Të gjitha këto janë të përfshira në rezolutën e Kuvendit të Shqipërisë. Për të gjitha këto. për fat të keq, nuk ka asnjë përgjigje. Heshtja sundon.

Le të vazhdojmë më tej’

Në muajin mars 2010  një delegacion i Kombeve të Bashkuara i ka kërkuar Shqipërisë të dënoj krimet e komunizmit. Kuptojeni mirë. Që një delegacion i Kombeve të Bashkuara t’i kërkoj  Shqipërisë të dënoj krimet e komunizmit do të thotë se ky delegacion duhet t’i ketë parë gjurmët e kësaj murtaje kudo.

Gjithashtu më 14 dhjetor 2010 me anën e një letre të nisur nga  ana e ministrave të jashtëm të Lituanisë, Letonisë, Bullgarisë, Hungarisë, Rumanisë dhe Çekisë, me nismën e Ministrit të Jashtëm Lituanez, zotit Audronius Azubalis. drejtuar Komisares Europiane për Çështjet e Drejtësisë, zonjës Vivian Reding, letër që Komisioni i Be-së, të cilit i ishte drejtuar, kishte marrë përsipër shqyrtimin e saj me seriozitetin më të madh. Letra në fjalë përmbante propozimin për ngritjen e një gjykate ndërkombëtare për dënimin e krimeve të komunizmit. Do të kishim dashur që krahas firmave të ministrave në fjalë të kishte qenë edhe ajo i ministrit tonë të jashtëm, si përfaqësues i shtetit me përndjekjen më mizore. Por ajo mungoi.

Dy lajme me të njejtën përmbajtje. Ka kohë që  Shoqata Antikomuniste e të Përndjekurve Politikë Demokratë të Shipërisë, ku unë bëj pjesë, e ka ngritur zërin me forcë për këtë problem, madje në  vitin 2007, në Kongresin e XV-të të Shoqatës Ndërkombëtare të Burgosurve Politikë dhe Viktimave të Komunizmit, mbajtur në Çeki, ku mori pjesë edhe një delegacion i shoqatës tonë, u mor vendimi për t’i kërkuar BE-së ngritjen e nje Gjykate Ndërkombëtare për dënimin e krimeve të komunizmit. Lidhur me këtë, në muajin tetor të atij viti, u mbajt në Tiranë, me nismën e shoqatës tonë,  konferenca shkencore me temë “Komunizmi në Gjykatën Ndërkombëtare” ku, nëpërmjet kumtesave të mbajtura, ngrihesh domosdoshmëria e kësaj gjykate. Por reflektimi i kësaj ngjarje në opinionin publik ishte fare i vakët, megjithse vetëm një vit më parë Kuvendi i Shqipërisë kishte miratuar rezolutën mbi dënimin e krimeve të  rregjimit komunist.

Dëgjoni si është shprehur zoti Benesh, përfaqësues i grupit demokrat çek, në seancën e miratimit të rezolutës së Asamblesë Parlamentare të Këshillit të Europës:Nuk ka  asnjë vend ku komunizmi  ka  ardhur  në  pushtet  dhe  të  ketë  qenë  demokratik.

Nëse nazizmi u dënua vetëm pak muaj pas rënies, nuk u bë e njëjta gjë me komunizmin. Në përfundim të Luftës së Dytë Botërore, dihej saktë kush ishte fitimtari dhe kush i munduri. Ndërsa në përfundim të Luftës së Ftohtë, gjërat ishin të paqarta. Unë nuk kam frikë as nga nazizmi, as nga komunizmi, por nga lakejtë e tyre që i kanë ndihmuar rregjimet ish-komuniste të qëndrojnë në këmbë.

Të mos harrojmë se krimet e komunizmit në Shqipëri i kalojnë disa  herë  atyre  të  kryera

në ish-vendet e tjera totalitare. Më lejoni t’u jap vetëm një  shembull. Sipas deklaratës  së përfaqësuesit sllovak, antarit të kryesisë Dr. Peter Bielek, në Kongresin e XVI-të të Shoqatës Ndërkombëtare të Burgosurve Politikë dhe Viktimave të komunizmit, mbajtur në Tiranë, dënimi i fundit me  vdekje  në  Sllovaki  është  dhënë  në  vitin 1956,  ndërsa  te  ne  në  vitin  1988,   me

varjen në litar të Martirit të Demokracisë, poetit Havzi Nela. Mos harroni! Ky krim është kryer kur komunizmi po jepte frymën e tij të fundit. Edhe në çastet e fundit të jetës ai kërkonte gjak. Krahasimin bëjeni vetë, të nderuara zonja dhe zotërinj.

Sot në Shqipëri nuk ka një memorial kushtuar viktimave të komunizmit, nuk ka një burg apo kamp të punës së detyruar të kthyer në muze, ndërkohë që ato ekzistojnë në pothuajse të gjitha vendet e tjera të Europës Lindore që ishin nën sundimin komunist. Ka mbi dhjetë vjet që është krijuar shoqata për kthimin e kampit të Spaçit në muze dhe ende nuk po gjen përkrahje për t’u ngritur.

Në Shqipëri nuk ka asnjë president, kryetar parlamenti, kryeministër, deputet apo  kryetar partie që të ketë kërkuar falje për krimet e  kryera  në  kohën  e  komunizmit,  në  një  kohë  kur  i ndritshmi Papa Gjon Pali i Dytë kërkoi falje për krimet e kryera nga kisha në mesjetë, Kancelarja Merkel kërkoi falje për krimet e kryera nga nazizmi, madje edhe një qytetar gjerman kërkoi  falje për krimin që kishte kryer ati i tij, duke marrë pjesë në masakrën e Borovës këtu në Shqipëri.

Në të kundërt, në Shqipëri vazhdon ende politika e vjetër e përndjekjes për kundërshtarët e regjimit. Një shembull konkret në këtë drejtim. Qysh në fillim të vitit 2017, Shoqata e jonë dorëzoi në Prokurorinë e Përgjithëshme një kallzim penal për krime kundër njerëzimit dhe genocid ushtruar me rastin e masakrës  së të ashtuquajturës bombë në Ambasadën Sovjetike në Tiranë më 26 shkurt 1951. Kaloi më tepër se një vit dhe asnjë përgjigje nga ana e prokurorisë. Atëhere Kryetari i shoqatës tonë, zoti Nebil Çika, i dërgoi një letër të hapur Prokurores së Përgjithëshme zonjës, Arta Marku. Nuk kaluan më shumë se dy ditë dhe hakmarrja e institucioneve të larta karshi të përndjekurve politikë arriti. Pikërisht në ditën e përvjetorit  të ditëlindjes së diktatorit Enver Hoxha, më 16 tetor 2018, Ministria e Drejtësisë i dërgon një ultimatum shoqatës duke kërkuar lirimin e zyrave të saj, zyra që janë marrë me një vendim të posaçëm të ish-Këshillit të Ministrave qysh në vitin 1994, pa iu caktuar një ambjent tjetër. Për më tepër ky vendim nuk është marrë nga Këshilli i Ministrave por nga një urdhër verbal i një ministreje dhe si i tillë është një veprim arbitrar. Më thoni, a mund të keq skandal më të rëndë se ky?

Në vendin tonë sot të gjithë thërrasin:  “Jemi të pafajshëm! Jemi të pafajshëm!” Atëhere, kush paska qenë fajtori për gjithë atë tmerr dhe katastrofë që kaloi vendi ynë? Mos vallë paskemi qenë ne që e paguam me jetët tona?

Ju faleminderit.

*Kumtesë mbajtur në ceremoninë e zhvilluar nga Instituti për Demokraci, Media dhe Kulturë dhe Fodacioni “Konrad Adenauer”, me rastin e fillimit te “Ditëve të Kujtesës”.

Partizani i Kosovës e pedagogu i Tiranës, Dervish Ram Gjongecaj “Qytetar Nderi” i Tropojës/

 Nga Ramiz LUSHAJ/

               Njëqind vjet ma herët, më 1 korrik 1919, në një kullë alpine të lagjes Gjongecaj (sot qyteti i Bajramcurrit) lindi Dervish Ram Gjongecaj. Në këtë fshat qëndror (Kolgecaj), i konsideruar i tillë prej austriakëve që më 1917, e kreu arsimin fillor 5-vjeçar, ku spikati për intelektin e tij, me veçantitë e tij.

I edukuar për të qenë i lidhur fort me tokën, vendin, Shqipërinë Etnike; i pajisur me konstitucionin solid shpirtëror e moral të birit të Malësisë së Gjakovës – si armë, si gjendje mbijetese – në vitin 1943, në moshën 24 vjeç, Dervishi i Gjongecajve u përfshi aktiv në luftën nacional–çlirimtare dhe në vitin 1944, si partizan dallimtar i Brigadës XXV-Sulmuese, ku luftoi dhe në Kosovën dardane e deri në Sanxhak, Bosnje.

Pas lufte, në paqe, u vesh ushtarak, i ndoqi studimet në Shkollën e Oficerëve në Tiranë, po arsye të shëndetit fizik e detyruan të mos vazhdojë mëtejshëm edukimin ushtarak, ndaj kreu studimet e të mesmes në një gjimnaz të Tiranës. Kësokohe martohet me një vajzë nga Berati, Nimete Polovinën, ndërton familjen e tij, me katër çika e një djalë të vetëm.

               Dervish Gjongecaj, për të mbajt familjen e vet, angazhohet në administratën lokale të Tiranës, po pasioni i tij i madh për dijen e kërkesat e larta për ardhmërinë e tij, për të qënë në vijën e parë  të shoqërisë shqiptare, për t’u bërë model real e i prekshëm për fëmijët e tij, për kohën, përfshihet në studimet e larta në Fakultetin e Ekonomisë të Universitetit Shtetëror të Tiranës. Studimet e larta i mbaron pa humbur asnjë ditë nga koha ligjore, duke studjuar ditën, natën, ecur, punuar, pushuar, përtypur ushqimin… dhe kryer në mënyrë shembullore detyrimet e tij familjare, me një punë titanike.

Për shkak të rezultateve të shkëlqyera, në vitin 1965 emërohet pedagog në Fakultetin e Ekonomisë të Universitetit të Tiranës, në katedrën e Ekonomisë Politike, një nga shkencat më të vështira në fushën ekonomike: të asaj kohe, të kësaj kohe dhe të kohëve që do të vijnë. Në këtë mënyrë, Dervishi bëhet pedagogu i parë nga Tropoja në Universitetin e Tiranës, që më vonë, sigurisht, pasohet edhe nga shumë pedagogë të tjerë, të shquar për inteligjencën e tyre.

Dervish Gjongecaj, gjatë kësaj kohe universitare e gjithë jetën e tij ishte një “ambasador” për studentët e Tropojës në Tiranë, ishte një pikë reference e modeli i Tropojës në Tiranë, ishte një nga figurat emblematike të Malësisë së Gjakovës (Tropojës).

Ndër miqtë e tij tropojanë kohanik të vet po i permendim disa prej tyre, si: Idriz Mulosmanaj; Tahir Malaj; Tahir Vukaj;  Halil Margjeka, Can Doçi (Mala), Qazim Mani,  Imer Alushi, Mehmet Bajrami, Azem Abazi, Maxhun Doçi e të tjerë, po dhe brezni të mavonshme si gazetari e pedagogu i ekonomisë Sadri Rrahmani, gazetari e shkrimtari Mehmet Elezi, doktori Sali Berisha, ing. Tahir Aliaj e dhjetra e qindra të tjerë.

Në kohë ligjore, në moshë  60 vjeçare, del në pension, duke qënë thellësisht i bindur se misioni i tij edukues e përkushtimi ndaj vendit, veçanërisht ndaj brengës më të madhe të jetës së tij, Kosovës, nuk ka përfunduar ende. Përkundrazi, ato shpërthyen aktivisht e lartnisht  si kurrë më parë në jetën e tij. Askush që e njihte Dervish Ram Gjongecaj nuk mund të dallonte se ku mbaronte dashuria e tij për familjen dhe ku fillonte ajo për Kosovën, sepse ishte një dashuri e vetme, “një copësh”. Dervish Gjongecaj i Tropojës i mbylli sytë në 15 qershor të 1995, në moshë 76 vjeç, pas një beteje të dhimbshme me sëmundjen. Ishte i qetë, sepse kishte lënë një familje të përgatitur për të përballuar jetën. Por shpirtin e kishte të trazuar kur u nda nga kjo botë, plot ankth, nën peshën e një dhimbjeje që nuk pushoi kurrë së dhimburi: Kosova e burgosur nën pushtimin, aneksimin e barbarinë  sllave, e cila e fitoi Lirinë  4 vjet ma vonë, më 1999 dhe Pavarësinë – 13 vjet ma vonë, më 2008.

 Më 25 tetor 2018, në ditëdhënien ceremoniale nga Këshilli Bashkiak i Tropojës i titullit të lartë “Qytetar Nderi” i Tropojës, në fjalët e tyre kryebashkiaku Besnik Dushaj e deputeti i Tropojës, Isuf Çelaj, ndër të tjera, theksuan se “që në fillim të Lëvizjes Demokratike në Shqipëri, veterani i luftës e arsimit kombëtar shqiptar, qytetari dinjitar Dervish Ram Gjongecaj u paraqit publikisht në përkrahje të saj. Ajo që e mbushte me një krenari, të cilën nuk e kishte çfaqur kurrë aq hapur, ishte jo lëvizja demokratike në vetvete, por fakti që në krye të saj ishin tropojanët. Kjo ishte prova e pakundërshtueshme për të që ata, tropojanët, nuk ishin “malokë”, por kasnecët e vërtetë të qytetërimit tradicional shqiptar e euroatlantik! Por, kishte një shkak edhe më të thellë që i dha krahë për të përqafuar lëvizjen demokratike të ’90-tës: ideja se vetëm kështu do të bëhej e mundur që Kosova të fitonte Pavarësinë. Kjo ishte bash ëndrra e tij, forma sublime e jetës që e jetoi…”.

Në një bisedë telefonike, intelektuali tropojas në Tiranë, Lirim Mulosmani, më thotë për komshiun e tij ndër vite, për pedagogun Dervish Gjongecaj i Tiranës, se ai “ishte personalitet njerëzor e dijetar, me burrëri të lartë, sojni të çdokohshme, nuk i përseriste fjalët në bisedat e tij; nuk tërhiqte kurrë prej vetes…”.

Dervish Gjongecaj ka shumë kontribute e merita në jetën e tij, po një nga ma madhoret, nga ma të shquarat, është edukimi lartnor i pesë fëmijëve të tij, të gjithë me arsimim të lartë, e dy prej tyre me tituj e grada shkencore si Shpresa Gjongecaj, prof. dr., arkeologe mbi katër dekadore, ish drejtore e Intitutit të Arkeologjisë; pedagogu Besnik Gjongecaj- ish rektor i Universitetit Bujqësor të Tiranës e ish ministër i Arsimit të Lartë e Shkencës të Shqipërisë.

Shembullori në jetë, partizani i sakrificës, pedagogu i shquar, Dervish Gjongecaj, ishte njeri i mirë, model i përhershëm në shtëpi e shoqëri, kontributor ndër kohëra, që nuk i bani hije askujt dhe rrezatonte në gjithçka…Edhe tek emri Ynë Tropojan…! Edhe tek Vlerat e Tua – Shqipëri…!.

Tropojë. tetor 2018

Ulja e nivelit të lumit Shkumbin nxjerr në sipërfaqe rrënojat e një ure 2200 vjeçare në Sulzotaj të Divjakës/

Shkruan Dr. Niko FERRO/

Stina e thatë dhe mungesa e reshjeve ka ndikuar në rënien e nivelit të lumit Shkumbin. Ku për pasojë në sipërfaqe kanë dalë rrënojat e një ure antike. Për urën nuk ka shumë të dhëna, tek tuk e ndeshim në ndonjë rresht tek libri Apolonia e Ilirisë shkruar nga profesori i nderuar Z. Neritan Ceka, i cili na jep vetëm moshën e saj diku mes shekujve. II – I p. Kr. Vlen të theksohet se ndonjë studim i veçantë për këtë urë nuk është botuar ende dhe se dalja në sipërfaqe e rrënojave na jep mundësinë e artë për njohje dhe dokumentim e plotë të saj. Nuk do ishte e tepërt nëse rrënojat e kësaj urë të përfshiheshin si destinacion turistik për zonën e Divjakës.

Rrënojat e urës ndodhen në lindje të fshatit Sulzotaj tek vendi i quajtur “Pylli Taçes”. Prej saj ruhet vetë shpatulla jugore dhe një këmbëz. Për shpatullën veriore nuk mund ta themi me siguri nëse ajo ruhet apo jo për shkak të bimësisë dhe vendit tepër të thepisur.

Ajo që të kap menjëherë syri është vendi në të cilën është ndërtuar ura, këtu lumi kthen lehtë në të djathtë dhe terreni nuk gërryet. Shpatulla jugore e urës ka këto përmasa është e lartë 2.97 m (pjesa e dukshme ka mundësi të jetë edhe më e lartë por rrënjët e një peme e pengojnë të dallohet më mirë bimësia). Gjerësia është 4.5 m. Ajo përbëhet nga 11 radhë blloqesh guri lartësi dhe 7 blloqe gjerësi. Blloqet përbëhen prej guri gëlqeror dhe konglomerat. Gurët kanë këto përmasa 52 x 33 x 40, 80 x 60 x 60, 75 x 33 x 38. Ka edhe blloqe me përmasa më të vogla. Teknika e përdorur pseudo-izodomike. Gurët janë të punuar mirë. Blloqet janë lidhur midis tyre me shufra hekuri. (dallohet një e tillë). Për këmbëzën e urës mund të thuhet që edhe ajo është e punuar me gurë. Por duke qënë se ajo ndodhet në mes të lumit është vështirë të kuptosh profilin e saj. Në vija të përgjithshme mund të themi se kjo urë ka qenë ndoshta 55 metra? Dhe përbëhet nga vetëm një këmbëz. Ka mundësi që struktura e sipërme të ketë qenë me trarë? Megjithatë është ende herët të jepet një përshkrim i plotë. Në lidhje me urën Muzeu i Lushnjës ka njoftuar ASHA dhe pritet të bëhet një dokumentim i plotë i saj.

Duke jetuar nën psikozën e frikës, në kushte të pasigurisë së përgjithshme dhe skamja të plotë, pjesa më e madhe e popullsisë myslimane nuk ka pasur asnjë perspektivë të qartë. Sforcimi zyrtar i tezes për “pakicën e kulturuar dhe të pa kulturuar” në Jugosllavi gjë që në të parën radhiteshin gjermanët, hungarezët dhe italianët, ndërsa në të dytën shqiptarët dhe boshnjakët, nuk premtonte asgjë të mirë.

Nga Ismet Azizi/

Kolonizimi i trojeve shqiptare ishte një proces që kishte filluar që në vitin 1912. Ai mori hov gjatë viteve ‘30, kur qëndresa e armatosur ishte më e dobët. Duke bazuar planin e kolonizimit të viseve etnike shqiptare, kolonët vendoseshin në radhë të parë në pikat strategjike të këtyre trojeve, siç ishte brezi kufitar me shtetin shqiptar. Kolonët sllavë vendoseshin gjithashtu gjatë nyejve të komunikacionit rrugor dhe hekurudhor, si dhe në luginat e fushata pjellore. Gjatë periudhës ndërmjet dy luftërave botërore, në tokat shqiptare janë vendosur rreth 15 000 familje kolonësh me rreth 75 000 frymë. Sipas disa të dhënave, gjatë periudhës 1918-1941, në viset etnike shqiptare janë ngritur 1000 koloni sllave. Si rrjedhojë e zbatimit të politikës agrare-kolonizuese, u ashpërsuan marrëdhëniet ndëretnike ndërmjet shqiptarëve dhe serbo malazezëve.

Deri në fillim të vitit 1941, nga reformat agrare kolonizuese u prek rreth gjysma e tokave bujqësore dhe u godit gjysma e popullsisë fshatare shqiptare. Statistikat e marrjes së tokave të kaçakëve dhe e tokës së braktisur nga familjet shqiptare që kishin filialet agrare ishte kjo gjendje: në filialin e Mitrovicës, në të cilën bënin pjesë  këto rrethe administrative: Mitrovicë, Dezheva (Pazar të Ri) Senica, Shtavica (Tutini) Vuçitërna, Llapi, dhe Drenica, u morën tokë të kaçakëve 170, 86 ha, e tokë e lënë shkretë 4090,40 ha, tokë e punueshme 3900 ha.

Përveç këtyre, si rrjedhojë e shpronësimit të fshatarësisë shqiptare dhe e kolonizim të tokave të tyre, ndryshime të dukshme pësoi edhe struktura etnike. Më 1912 shqiptarët përbënin 90% të popullsisë, kurse në vitin 1941, përqindja e tyre ra më rreth 70 %. megjithatë, falë qëndresës së organizuar të popullit shqiptarë, nuk u arrit objektivi i Mbretërisë Jugosllave për ndryshimin rrënjësor të strukturës etnike në favor të minoritetit sllav.

Në Kosovë është vendosur regjimi i terrorit dhe i eksploatimit. Nëpunësit fundërrina të Mbretërisë Jugosllave u futën në Kosovë për t’u pasuruar. Gjuha shqipe është larguar nga jeta publike, ndërsa shkollat nuk u hapën.

Për shkak se në alfabetin serb cirilik dhe latin, nuk ka shkronja për të gjithë tingujt e shqipes, shpesh ka ndodhur që gjatë regjistrimeve, emrat dhe mbiemrat të ndryshohen.

Çubrilloviq, para se gjithash, ia sheh për të madhe qeverisë mbretërore se në Ballkanin e trazuar dhe të përgjakur… kanë aplikuar metoda perëndimore për zgjidhjen e problemeve të mëdha etnike!…” “Arnautët janë i vetmi popull i cili pati sukses që në mijëvjeçarin e fundit jo vetëm të mbijetoj afër bërthamës së shtetit tonë, Rashkës dhe Zetës, por edhe në dëm tonin të shtyp kufijtë tanë etnikë në drejtim të veriut dhe lindjes…”.

Prof. Branko Horvat, në librin e tij “Çështja e Kosovës”, lidhur me elaboratin e Çubrillovqit shkruan: “Po të ishte realizuar ky plan, ai pa dyshim, do të kishte fashisoidizuar Jugosllavinë, ndërsa popullit serb do t’ia kishte vënë një njollë, të cilën brezat e tëra nuk do të kishin munduar ta lanin. Profesori Horvat, kur e shkroi librin e tij, kishte kaluar një vit nga dalja në skenë të S. Milosheviqit, andaj edhe nuk mund ta paramendonte se çka do të ndodhë në vitet në vijim.

Për shpërnguljen e shqiptarëve në Turqi, asimilimin e shqiptarëve të fesë katolike, si dhe në copëtimin e shtetit shqiptar, është angazhuar edhe Ivo Andriq (1892-1975), i cili në vitin 1961, mori çmimin “Nobel” për letërsi. Andriqi, me kërkesën e Stojadinoviqit, në vitin 1939, hartoi elaboratin special në të cilin, midis tjerash, thuhet: “Me ndarjen e Shqipërisë nuk do të ekzistonte qendra atraktive për pakicën shqiptare në Kosovë, e cila, në një situatë të re, më lehtë do të ishte asimiluar, ne do të kishim marrë eventualisht edhe 200 000 – 300 000 shqiptarë, por ata janë më tepër katolikë raporti i të cilëve me shqiptarët myslimanë kurrë nuk ka qenë i mirë. Çështjen e shpërnguljes së shqiptarëve në Turqi gjithashtu do të ishte realizuar në rrethanat reja, sepse nuk do të ishte asnjë aksion i fortë që të pengohet kjo”.

Rezistenca e shqiptarëve kundër shpërnguljes nuk ka pushuar asnjëherë. Kjo rezistencë zhvillohej gjithandej, si në parlament, në masën e gjerë popullore, nëpërmes shkrimeve dhe raporteve të ndryshme në gazeta etj. Krerët shqiptarë, si Ferhat Draga, Aqif Blyta  Sherif Voca , Hafiz Guta, Asim Luzha e shumë të tjerë ishin  agjitatorë aktivë kundër shpërnguljes.

Sherif Voca në parlamentin jugosllav vuri në dukje se edhe interesat e përgjithshme të shtetit kërkojnë që çështja agrare mos ta rrezikojë ekzistencën e masave popullore shqiptare. Ai gjithashtu kërkoi nga qeveria jugosllave ta përmirësojë gjendjen në jug të vendit që nënkuptonte Sanxhakun, Kosovën e Maqedoninë. “Shqiptarët nuk kërkojnë rrugë të asfaltuara, …as që kërkojnë detyra nëpunësi,… nuk presin pension, as toka nga dikush, por duan t’i punojnë tokat e veta”.

Prof. Hakif Bajrami në librin e tij bazuar në dokumentet e kohës, sjell një kujtim interesant të një studenti përparimtar, i cili shkruan: “Prej viti 1931-1941, ka qenë zbatuar një terror i përhershëm për t’i shpërngulur shqiptarët në Turqi. Presioni qe rritur sidomos pas ardhjes së Milan Stojanoviqit në pushtet. Rinia studentore që shkollohej në Beograd, e më parë pjesërisht në Medrese të Shkupit, e pjesërisht në Gjimnaze, si Rifat Burxheviq¹  nga Novi Pazari, Zenel Hajdini, Meto Bajraktari, Esad Mekuli, Hivzi Sylejmani ² nga Mojstiri i Tutinit, e shumë të tjerë, protestuan kundër shpërnguljes së shqiptarëve.

Bajrami, H.(1981). Rrethana shoqërore politike në Kosovë 1918-1944,. fq. 177, në lidhje me shpërnguljen shkruan: Kur pushteti vërejti se paria shqiptare ishte lidhur nëpërmjet  “Ilmisë islame” në Shkup, dhe se kjo ishte bërë qendër propagandistike kundër shpërnguljes, angazhoi drejtpërdrejt shërbimin informativ për mënjanimin nga skena politike të Ferat Dragës dhe përkrahësve të tij. Në raportin zyrtar theksohet se shumica e krerëve i kanë mbetur besnikë Ferhat Dragës, si Aqif Blyta nga Novi Pazari, Shaban Mustafa nga Mitrovica, Jusuf Imeri nga Drenica, Adem Marmullaku nga Istogu, Rrustem Arlani nga Mitrovica, vëllezërit Boletini, Asim Luzha, hoxhë nga Gjakova dhe deputet i Drenicës, Haxhi Xhemajl Agushi nga Prishtina, Sali Aga nga Llapi etj. Sa i takon anës tjetër, Sherif Voca dhe Sadik Zeneli, këshilltar i banit për rrethin e Drenicës, ata ishin në kundërshtim me Feratin, gjë që e kanë vërejtur zgjedhjet fetare të viti 1937, por atëherë për t’i përçarë shqiptarët vepronte posaçërisht Fevzi Haxhihamza, avokat nga Shkupi.

Duke shkruar për kohën pas okupimit nga Serbia dhe Mali i Zi, e cila ishte kohë e pasigurisë Ilias Dobarxhiq, në shtator të viti 1940, shkruan në “Gajret”: ”Koha e njëzet viteve të kaluara, ishin vite të dhimbjeve të mëdha, të mërzitshme, të varfërisë monotonisë dhe zymtësisë. në dheun e dhimbshëm të Sanxhakut ranë sikurse bari i kositur qindra koka të prera dhe të vrara”.

Për interesa të veta dhe për përvetësimin e Sanxhakut dhe të myslimanëve të Sanxhakut treguan edhe ideologët e lëvizjes ustashe.

Mladen Lorkoviq, në shkrimin e tij të viti 1935, për kroatët myslimanë dhe për shtrirjen e tyre shkruan: “I madh është grumbulli i etnisë autoktone kroate e populluar në ish Sanxhakun e Novi Pazarit dhe në tërë Serbinë. Bëhet fjalë për myslimanët pjesa më e madhe fshatarësia, i cili në truallin e vet autokton. Kroatët myslimanë të trevës së Novi Pazarit, shtrihen si shumicë kompakte në mes katërkëndëshit ndërmjet Novi Pazarit, Rozhajës, BjelloPoles dhe Senicës, duke përfshirë edhe këto katër lokalitete. Sipas regjistrimit të popullsisë së viti 1931, “kroato-myslimanët” e Serbisë dhe Malit të Zi numëronin 226. 000 krerë. Shumica prej tyre ishin në Senicë (44.812) dhe Shtavicë (Tutin) ( 29.192)etj., mandej në numër më i madh në rrethin e Dezhevës ( N. Pazarit) 18. 200, Milleshevë 10. 943, Plevle, 9.093, Priboj, 5.915, Pejë, 11.501, Bjelo Polje, 11.916, Mitrovicë 7,738, Beranë, 11.936.

Duke jetuar nën psikozën e frikës, në kushte të pasigurisë së përgjithshme dhe skamja të plotë, pjesa më e madhe e popullsisë myslimane nuk ka pasur asnjë perspektivë të qartë. Sforcimi zyrtar i tezes për “pakicën e kulturuar dhe të pa kulturuar” në Jugosllavi gjë që në të parën radhiteshin gjermanët, hungarezët dhe italianët, ndërsa në të dytën shqiptarët dhe boshnjakët, nuk premtonte asgjë të mirë.

Qytetet e vjetra të Sanxhakut ngadalë janë lodhur, të shtypura nga depopullimi, varfëria ekonomike e monotonia. Në viti 1921, në Novi Pazar jetonin 11 885 boshnjakë, më 1927, 10 682, dhe më 1931 – 10 361 banorë..

Nga 126. 968 myslimanë sa kishte në vitin 1911, njëzet vite më vonë, sipas Gajretit, ishin 99. 208, ortodoksë në vitin 1911, ishin 90. 461, ndërsa 1931, ishin 124. 938.

[1] Rifat Burxheviq u lind më 11 shkurt të viti 1913, në Bijelo Pole. Rrjedh nga një familje e varfër. N moshën dyvjeçare mbete pa prindër. Shkollën fillore e kreu në vendlindje. Nga viti  1925 deri në vitin 1933, u shkollua në medresenë e Madhe “Mbreti Aleksandër I” në Shkup. Në vitin1933, u regjistra në Fakultetin Juridik në Beograd ku edhe u inkuadrua në lëvizjen revolucionare studentore. Së bashku me Vladimir Knezheviq, Tomash Zhizhiqin, në fshatin Trnovë, në afërsi të Mrkonjiq Grad, në natën ndërmjet 2 dhe 3 tetor 1942, në tradhti u sulmuan nga çetnikët dhe  egërsisht është vrarë.

2 Hivzi Sulejmani (1910-1975) ishte një ndër shkrimtarët e parë të rëndësishëm të Kosovës, që vuri ë bazat e kësaj letërsie në prozë. Lindi dhe e u rrit në Mojstir (Sanxhak), por jetoi e punoi në Kosovë, ku edhe e mbylli  jetën, duke e lidhur pazgjidhshmërisht fatin e tij me fatin e saj. U shkollua në Beograd, para Luftës së Dytë Botërore (jo për letërsi, për degë të tjetër), por ia kushtoi jetën letërsisë. Punoi dhe kontribuoi shumë në fushën e prozës, të publicistikës, të përkthimeve etj. Veprat e tij janë: “Njerëzit” (roman), Fëmijët e lumit tim” (roman), “Era dhe kolona” (tregime), “Ëndrra e korbit” etj.

( Vijon me:  Qëndresa e shqiptarëve ndaj dhunës dhe terrorit serb)

2 NANDOR 1945-ZALLI  I  KIRIT  SHKODER/

NDUE PALI (1922 – 1945)/

Aranit Çela: Sot më 15 gusht 1945, ditën e mërkure, ora 5.00 para dreke, unë prokuror i Gjykatës Ushtarake, kapiten i II Aranit Çela, shkova në vendin ku do të ekzekutoheshin kriminelët e luftës dhe armiqtë e popullit, Ndue Pali dhe Caf Meti nga Shkodra, për të marrë fjalën e fundit të tyre, në të cilën thanë këto: “Ndue Pali: Nuk më vjen keq që unë sot pushkatohem prej vllazënve të mij…../

Shkruan: Fritz RADOVANI/

ZALLI I KIRIT në Shkoder, jo pak djelm si Ndue Pali ka kalbë në lule të Rinisë. Edhe krimineli Aranit Çela, mik i tiranit Enver Hoxha, jo pak plumba mbas koke ka shprazë aty n’ atë Zall të bardhë si biluri pranë atij Muri Gjakut, rrethues i Rrëmajit .

Kaçubat e ferrave me kandilat e ndezun brij Pendës, nuk harrohen asnjëherë prej nesh!

Ashtusi shprazjet e pafund të automatikëve vrastarë që nuk pushuen asnjëherë…

DOSJA 1108: NDUE MIRASH PALI…

“ V.F.L.P.

Proçes- verbal 

I mbajtun mbi vullnetin e mbramë të të dënuarve me vdekje,

Ndue Mirash Pali dhe Caf  Meti, nga Shkodra.

Sot më 15 gusht 1945, ditën e mërkure, ora 5.00 para dreke, unë prokuror i Gjykatës Ushtarake, kapiten i II Aranit Çela, shkova në vendin ku do të ekzekutoheshin kriminelët e luftës dhe armiqtë e popullit, Ndue Pali dhe Caf Meti nga Shkodra, për të marrë fjalën e fundit të tyre, në të cilën thanë këto:

“Ndue Pali: Nuk më vjen keq që unë sot pushkatohem prej vllazënve të mij.

Jam i lumtun që unë po vdes në tokën shqiptare pas pesë vjet vuejtjesh, që pata nga fashistët dhe nazistët.

Shqipnia rron edhe pa Ndue Palin!

Një fjalë dua t’ja drejtoj rinisë nacionaliste: Punoni deri në vdekje për një Shqipni të lirë, indipëndente, me baza shoqnore moderne demokratike!

Rrnoftë Shqipnia e shqiptarëve!

Të fala familjes.

Prokuror  (Aranit Çela) d.v.”

14 KORRIK 1945 Asht dita e zezë që u dha “Vendimi me vdekje, me pushkatim”.

Arkivi ruen edhe një letër që Ndue Pali i dërgon Riza Danit, me anë të së cilës Ndou i kërkon Rizasë, mundësinë e ndërmjetsimit për me u dorzue.

Mbrojtja e Avokat Paulin Palit ka titullin “Liri, Nderë e Burrni”.

15 GUSHT 1945: Aty rreth orës 3.30 e mëngjezit, kur rojet e Burgut të vjetër të Gestapos (pranë shtëpisë së Zef Shirokës), hapnin dryjt e dyerve me zhurmë e virrma për me hy xhelatët e sigurimit të shtetit per me marrë të dënuemit me vdekje me i çue me i pushkatue, ata u gjetën para një të papritune që as nëpër mend nuk i shkonte! Ndou dhe Cafi kishin mpreh bishtat e lugëve që hanin dhe i kishin kthye në thika. Xhelatët vrasës e katila të sigurimit të Degës së Mbrendshme të Shkodres, gjetën aty atë që lypnin me sjelljen e tyne barbare prej katilash të panjohun nga historia e Popullit të pafajshem.

Heroizmi i Ndue Palit e Caf Metit mbeti i pashlyeshëm perjetsisht në kujtesën e Popullit të Shkodrës! Akti heroik i vdekjës së Tyne u kthye në një legjendë. Ata trandën hekrat dhe murët e burgjeve barbare në gjithë Shqipninë e robnueme nga sllavokomunistët.

2 NANDOR 1945 Si gjithmonë, Shkodra kujton të vdekunit. Ishim ndër vorret e Rrëmajit që atë ditë marrin një pamja madhështore nga vizitorët. Papritmas u hap fjala, se mbas murit të vorreve, në Zallin e Kirit, pranë Çinarëve, janë rregullue disa vorre të njerëzve të pushkatuem. Si fëmijë kaluem mbas Pendës së Kirit kur, shka me pa me sy?! Një korte i vërtetë njerzish. Drejtë me Çinarin e dytë ishin pesë vorre të bame me gurtë e Zallit të Kirit, të mbuluem me guraleca të vegjël, të bardhë si biluri. Tre prej tyne me kokë nga Penda e Kirit ishin me Kryqa, ndërsa dy që hynin ndërmjet me fëtyra përballë atyne të treve, kishin shenjën e Myslimanëve. Ndër të gjithë shenjat varëshin fotografi të mëdha (rreth 35×50 cm.). Ishin Portretet Atyne djelmëve të pushkatuem në lule të rinisë. Tek koka e sejcilit vorr ishte e ulun kacuk Nana ose një i afërm i të vramit. Mbi gurët anësor të vorrit ishin të rreshtueme cigare, të cilat, dy a tre nga të afërmit ose miqtë që rrinin në kambë, ua shpërndanin burrave që vinin aty dhe i banin ngushllimet.

Kujtoj, se mbi vorrin e Ndue Palit e Kol Sokolit kishte edhe fruta tek fundi i vorrit Tyne. Ishte zakon i malëve. Në mes të Ndout e Kolës, me fëtyrë përballë, ishte Caf Meti. Emnat tjerë nuk i kujtoj. Nën fotografia kishte lule të bardha dhe të freskëta që na kujtonim se lagëshin nga lotët e atyne Nanava me futa të zeza e degërmia të bardha, Ato vetem u merrnin erë  atyne luleve, por jo, jo tue kja loçkat e zemrës së Tyne, që ua kanë tha Shpirtin për gjithë jetën. Asnjenës nuk i pashë pikë loti!..

Aty kuptova se Herojtë Nanat Shqiptare nuk i vajtojnë!..

Për pak minuta erdhën disa makina me ushtarë të mbrojtjës, filluen me vrritë si bishat e tërbueme. Kur filluen krizmat e automatikëve na ikëm me vrap prej frikës.

Mbas asaj ngjarje nuk bahej fjalë ma për vorre të pushkatumëve. Aty ai vend u mbush me pleh e mbeturina, me kafshë të ngordhuna, me pisllëkun e pusave të zezë të qytetit, që karrocat hillnin sipër me zhdukë çdo gjurmë. Aty-këtu filloi ndërtimi i ndonjë shtëpisë ku Sigurimi, solli të besuemit e vet me qëndrue gjithënjë në roje t’ atij vendi.

Megjithatë, kishte ndër kaçuba e ferra ndonjë qiri të ndezun e të futun mbrenda në një kuti teneqeje  që mos të fikej. Ai qiri derdhte lotët e tij në atë vend të bekuem…

Ishin Lotët e Nanave Tona që nuk u thane kurrë…Asnjëherë! U vorrosen me lot perfaqe!

Edhe “Rilindja” atë detyrë ka… Me Lot’ e Vaje Nanash me mbytë Shqipninë…

E Ajo pra, asht bash Shqipnia e Gjergj KASTRIOTIT – SKENDERBEUT !

  Melbourne, 1 Nandor 2018.

NGA FRANK SHKRELI/

Fund javën që kaloi, Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptarë në Belgjikë organizoi takimin me shkrimtarin dhe botuesin Lek Pervizi, me rastin e 25–vjetorit të revistës kulturore euro–shqiptare, “Kuq e Zi” dhe botimit të dy librave: “Gjenerali” dhe “Odiseja e pafajsisë”.

Me shembjen e komunizmit në Shqipëri dhe në Evropën lindore, qindra mijëra qindëra mijëra shqiptarë janë larguar nga Atdheu për në vendet perëndimore.  Aty ku janë vendosur shqiptarët për të ndërtuar një jetë të re për veten dhe familjet e tyre, janë shtuar edhe gazetat, portalet e revistat në gjuhën shqipe.  Intelektualë, gazetarë individë ose grupe individësh drejtojnë ente të tilla mediatike anë e mbanë diasporës shqiptare në Evropë dhe në Shtetet e Bashkuara.  Njëri prej tyre, Z. Lek Previzi, i njohur gjithashtu edhe si — “Piktori i kampeve të vdekjes të regjimit të Enver Hoxhës” — është një i ish-përndjekur dhe vuajtës i kampeve të internimit të regjimit komunist të Enver Hoxhës, i cili ç’prej vitit 1993, boton në Bruksel revistën “Kuq e Zi”, e cila këtë vit shënon 25-vjetorin e botimit të saj në internet.

Është një revistë patriotike, mbi të gjitha, pasi ashtu e kishte përcaktuar misionin e saj në editorialin e parë, botuesi Previzi, ku thoshte se revista Kuq e Zi do të synonte të shërbente si tribunë shqiptarizmi, “Ku ata që vuajtën dhe u sakrifikuan nën dhunën komuniste gjatë një gjysëmë shekulli, të kenë mundësinë të shprehin e të tregojnë aftësitë e tyre në fusha të ndryshme të dijes e të kulturës.”  Siç dihet, jo të gjithë ata që ishin të dënuar në ato kampe, patën fatin të dilnin të gjallë nga kampet e përqendrimit të regjimit më të egër komunist në Evropën Lindore.  Njëri prej këtyre dëshmitarëve që i shpëtoi vdekjes në kampin e Tepelenës është edhe Lekë Pervizi, pikërisht botuesi i revistës Kuq e Zi, një nga vuajtësit dhe dëshmitarë të jetës në ato ato kampe dhe siç thotë edhe ai vet, një prej, “Përjetuesve të asaj shfarosjeje sistematike e të planifikueme me gjakftohtësi të madhe nën diktatin e të huejve: jugosllavë, rusë e kinezë, për t’i zhdukun të gjithë tiparet shqiptare, si burrëninë, besën e traditat, ashtu edhe historinë, gjuhën e kulturën.  Këto iu nënshtruen falsifikimit e manipulimit, sipas strategjisë së ideologjisë marksiste të zhdukjes totale të trashigimisë sonë mijëravjeçare”, ka shkruar ai një editorial të revistës, Kuq e Zi.

Lek Previzi me Presidentin e Republikës, Z. Ilir Meta në Kampin e Tepelëns, ku u kujtuan të mbijetuarit e atij kampi, Gusht, 2018

Është kjo revistë pra, përvjetorin e të cilës shënuan antarët e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptarë në Belgjikë, të shtunën që kaloi.   Revista Kuq e Zi është një pasurim, jo vetëm mediatik, por edhe kulturor dhe politik për diasporën shqiptare në veçanti dhe për botën shqiptare në përgjithësi.  Lek Previzi, me sakrifica personale ia del, për një çerek shekulli tashti, të përgatisë botimin e revistës Kuq e Zi, me artikuj mjaft interesantë, të cilët – për nga subjekti dhe përmbajtja — rallë mund të gjënden në revistat, gazetat dhe portalet shqiptare të ditës.  Unë kam pas fatin të jem “ndeshë” në këtë portal para disa viteve dhe kam venë re se secili numër është më i pasur dhe më interesant se tjetri.Botimi i revistës Kuq e Zi ka filluar pra të botohej në Bruksel tetorin e vitit 1993, nga Lek Previzi, ky ish i burgosur politik, i cili pas shembjes së komunizmit doli nga burgjet dhe kampet e diktaturës komuniste të Enver Hoxhës.  Botimi i revistës Kuq e Zi nuk ishte diçka e rastit, sipas Z. Previzi.  Duke përshkruar fillimin e vështirë të botimit, ai shprehet se “Revista Kuq e Zi, s’u krijue kot pse mu tek mue, por pse unë e kisha si një detyrë që më takonte të kryeja, në nder të atyne burrave që mendonin vetëm për përparimin e naltësimin e kombit shqiptar, ku dhe një revistë sado e vogël dhe e thjeshtë, do të lozte rol të madh.  Me këto premisa ishte si një formë amaneti që unë duhej të përmbushja.  Sigurisht se në këto kushte, pavarësisht se gjendëshim në botën e lirë, truri ynë ishte akoma i bllokuem, nga ndikimi i shtypjës së diktaturës.  Dashje pa dashje, truni ynë ishte formatuë dhe duhej kohë që të rikthehej në gjendjën normale”, ka shkruar Leka.

Kështuqë, me gjithë problemet dhe sfidat fillestare, sidomos ato financiare, Leka ai doli, ja arrijti që më në fund në Bruksel, siç thotë edhe ai vet, “Po ripërtrihej nisma e Faik Konicës, pas rreth 100 vjet, jo me titullin “Albania” por Kuq e Zi”.   Kjo u bë e mundur, shkruan Previzi, me ndihmën dhe me inkurajimin e disa miqëve të tij të dalluar si, Mikel Koliqi, Guljelm Deda, Mitat Araniti, Lazër Radi, Arshi Pipa, Nermin Vlora, Renzo Falaski, Injaz Zamputi, Mark Dema, Zef Pllumi, Nikoll Mazrreku, Ndue Pjetër Gjomarku, Tef Krroqi, J-H. J Lanksch, Myrteza Bajraktari; Idriz Bésha, arbëreshi Vinçenz Golletti Baffa, etj., prej të cilëve erdhën përgëzime dhe urime dhe të cilët, fatkeqësisht, nuk jetojnë më.

Por me kohë, nisma modeste e botimit të kësaj reviste, sipas botuesit të saj, ndryshoi dramatikisht me paisjen me kompjuter, gjë që rriti cilësinë si dhe shpërndarjen e revistës.  Përballë mos aftësisë për të përballuar shpenzimet e botimit të revistës, ai vendosi që si alternativë, revistën Kuq e Zi ta botonte në internet, ndërkohë që ua dërgonte një numri të zgjedhur lexuesish e miqësh të botuesit.  Z. Previzi thotë se kohët e fundit, revista është digjitalizuar komplet nga Nr. 1 deri në numërin e tanishëm 126, në Bibliotekën Kombëtare në Tiranë dhe në Bibliotekën e Shkodrës, ndonëse ka kërkesa edhe nga biblioteka të tjera.

Revista Kuq e Zi, kushtar Heroit Kombëtar të Shqiptarëve, Lek Previzi shkruan se ai, në të vërtetë, ia ka kushtuar gjithë numërat e këtij viti të revistës, 550-vjetorit të Gjergj Kastriotit Skenderbeut.

file:///C:/Users/fgshkreli/AppData/Local/Packages/microsoft.windowscommunicationsapps_8wekyb3d8bbwe/LocalState/Files/S0/30630/Revista%20nr.%20126[56291].p

Lek Previzi është gjithashtu edhe përkthyes nga italishtja e vjetër i librit, “Veprat e lavdishme të Skenderbeut”, të Dhimitër Frangut, që konsiderohet edhe si libri i parë i shkruar për Gjergj Kastriotin Skenderbeu, një libër sipas tij i haruar nga historianët e ish-regjimit komunist, për të mos thënë i humbur.  Libri “Vepra të famshme të Skenderbeut” i vitit 1480, jo shumë e njohur ndër shqiptarë, por i vlerësuar nga të huajt, shkruar latinisht nga At Dhimitër Frangu, e përkthyer nga Previzi, cilësohet në parathënien e tij si një, “…Libër që ashtë shkrue latinisht me dorë prej Dhimitër Frangut, i cili ishte i pranishëm personalisht dhe i mirë informuem për të gjitha betejat e veprat e atij Princi.”

Në një intervistë, Lek Previzi shprehet se respekti i tij për Heroin Kombëtar ishte ç’prej rinisë dhe se kjo figurë i ndjekë të gjithë shqiptarët gjatë gjithë historisë së tyre.  Por, atij pas 40-vjet burgjesh e kampesh përqëndrimi – ku nuk kishte as të drejtë dhe as mundësi – më në fund iu dha mundësia që të jepte kontributin e vet në fushën e kulturës dhe historisë shqiptare, përfshirë edhe jetën dhe veprimtarinë e Heroit Kombëtar Gjergj Kastriotit Skenderbeu – veçanërisht në këtë 550-vjetor të Tij dhe me rastin e 25-vjetorit të botimit të revistës Kuq e Zi.

“Le Temps” ka botuar, të martën e 26 nëntorit 1912, në faqen n°2, intervistën e patriotit dhe liderit shqiptar, Dervish Himës,/

DERVISH HIMA – GAZETARIT TË PESTER LLOYD-IT NË BUKURESHT (26 NËNTOR 1912) : “SHQIPTARËT DO TË SHPALLIN PAVARËSINË DHE DO TA MBROJNË ATË ME GJAKUN E TYRE.”/

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 6 Nëntor 2018/

“Le Temps” ka botuar, të martën e 26 nëntorit 1912, në faqen n°2, intervistën e patriotit dhe liderit shqiptar, Dervish Himës, me korrespondentin e gazetës hungareze në Bukuresht, të cilën Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Pavarësia shqiptare

Korrespondenti ynë nga Budapesti na telegrafon :

 “Pester Lloyd” publikon një intervistë të korrespondentit të saj në Bukuresht me Dervish Himën, liderin e njohur shqiptar :“Shqiptarët, deklaroi Hima, duan të shpallin pavarësinë shqiptare tani dhe ata janë të gatshëm ta mbrojnë këtë pavarësi me çmimin e gjakut të tyre. Ata janë të bindur se afesksioni i Austro-Hungarisë për ta është i sinqertë dhe shpresojnë se të gjitha fuqitë evropiane do të mbështesin monarkinë Austro-Hungareze në interes të Shqipërisë.”

Ai shton : “Asnjë vendim nuk është marrë ende mbi zgjedhjet e personave, megjithatë është e vendosur paraprakisht që një princ i huaj do të zgjidhet sovran i Shqipërisë.”

Nga ana tjetër, telegrafojnë nga Durrësi në Daily Telegraph :“Ismail Qemali, si dhe shumë patriotë shqiptarë që erdhën këtu për t’u bashkuar me të, kanë ndërmarrë hapa për të thirrur një asamble kombëtare shqiptare për të diskutuar mbi situatën aktuale. Të gjithë udhëheqësit fisnorë janë paralajmëruar. Mendojmë se takimi do të zhvillohet në Vlorë.”

Presidenti Donald Trump nderoi sot trupat amerikane, franceze dhe të aleatëve të tjerë që humbën jetën gjatë Luftës së Parë Botërore./

Ai foli gjatë një vizite në Varrezat dhe Memorialin Amerikan Suresnes pranë Parisit në prag të Ditës së Veteranëve, përpara se të kthehet në Uashington DC.

“Jemi mbledhur në këtë vend të shenjtë pushimi për të respektuar amerikanët trima që dhanë frymën e fundit në atë luftë të fuqishme”, tha presidenti.

Më shumë se 1.500 amerikanë që vdiqën gjatë luftës janë varrosur në këto varreza. Presidenti Trump është kritikuar që nuk shkoi për të vizituar një varrezë tjetër amerikane pranë Parisit të shtunën. Moti me shi nuk lejoi udhëtimin me helikopter që ishte planifikuar dhe vizita u anulua.

Presidenti Donald Trump ishte ndër udhëheqësit botërorë që morën pjesë në ceremoninë e organizuar në Paris për të shënuar 100 vjetorin e Luftës së Parë Botërore. Në fjalën e tij, Presidenti francez Emmanuel Macron tërhoqi vëmendjen tek rreziku i rikthimit të nacionalizmit dhe bëri thirrje për ruajtjen e trashëgimisë së paqes të vulosur me gjakun e të rënëve.

60 kryetarë shtetesh dhe qeverish u mblodhën sot në një ceremoni tek Varri i Ushtarit të Panjohur, një simbol i sakrificës së miliona njerëzve që vdiqën gjatë viteve 1914 – 1918.

Ceremonitë filluan në orën e saktë kur 100 vjet më parë, më 11 nëntor 1918, pushuan armët e luftës në Francën perëndimore.

Udhëheqësit e shumicës së vendeve që dërguan ushtarë në frontin e perëndimit, ndër ta edhe Presidenti amerikan Donald Trump, qëndruan në heshtje për të nderuar sakrificën e të rënëve.

Asnjë ushtar që mori pjesë në Luftën e Parë Botërore nuk jeton më sot. Në atë kohë, ajo u quajt “lufta që do t’i jepte fund të gjitha luftërave”. Por, konflikti global shpërtheu sërish vetëm 20 vjet më pas me viktima dhe dëme të paprecedenta.

Presidenti Macron foli për sakrificat e një shekulli më parë gjatë katër viteve të masakrës në Evropë. Ai u bëri thirrje udhëheqësve të botës të bashkohen në “luftën për paqen”.

“Le të ndërtojmë shpresat tona, dhe jo frikën ndaj njëri-tjetrit. Së bashku, ne mund të shmangim kërcënimet – spektrin e ngrohjes globale, varfërisë, urisë, sëmundjeve, pabarazisë dhe injorancës. Ne jemi angazhuar në këtë luftë dhe mund ta fitojmë atë. Le ta ndjekim këtë rrugë sepse fitorja është e mundur “.

Ndërsa u pa të shtrëngonte duart me Presidentin rus Vladimir Putin gjatë ceremonisë, Presidenti Trump anulloi një vizitë të planifikuar për ditën e djeshme në një varrezë ushtarakësh amerikanë pranë Parisit. Në një deklaratë të Shtëpisë së Bardhë thuhet se vizita u anullua për shkak vështirësive logjistike të shkaktuara prej kushteve të motit.

Pati kritika në mediat sociale që Presidenti Trump qëndroi në Paris pa planifikuar aktivitete të mëtejshme, ndërkohë që transmetoheshin pamje gjatë ditës të Presidentit francez Emmanuel Macron dhe Kancelares gjermane Angela Merkel në vendin ku aleatët fitimtarë dhe Gjermania humbëse nënshkruan marrëveshjen që i dha fund luftës.

Udhëheqësit e Ballkanit në ceremonitë e Parisit

Nëpër botë të dielën po shënohet dita e përfundimit të Luftës së Parë Botërore. Armëpushimi I para një shekulli hyri në fuqi më 11 nëntor të vitit 1918, duke i dhënë fund kështu luftës katërvjeçare, që la pas vetes të paktën 10 milionë ushtarë dhe miliona civilë.

Presidenti i Shteteve të Bashkuara, Donald Trump, presidenti rus, Vladimir Putin, kancelarja gjermane, Angela Merkel, janë në mesin e udhëheqësve botërorë që po marrin pjesë në ceremoninë që filloi në orën 11, të ditës së 11-të të muajit të 11-të, përfshirë presidentin e Kosovës, Hashim Thaçi dhe atë të Serbisë, Aleksandër Vuçiç.(Kortezi-Zeri i Amerikes)

50 vjet nga demonstratat e vjeshtës së vitit 1968, kur për herë të parë pas Luftës së Dytë Botërore, shqiptarët hodhën kërkesat për flamurin e lirë kombëtar, Kosovën Republikë, për kushtetutë dhe vetëvendosje në viset shqiptare nën pushtimin jugosllav, duke u përballur me regjimin e rreptë policor në trojet e tyre në Kosovë, Maqedoni dhe Mal të Zi/

Shkruan Shaqir Salihu/Uashington*

Një nga pjesëmarrësit në aksionet liridashëse të viteve 60 e që u kurorëzuan me demonstratat historike të 1968-ës ishte edhe mësuesi i ri në atë kohë dhe veprimtari nga Lipjani, Shaqir Salihu, ndoshta i vetmi i dënuar i lëvizjes së viteve 60 që jeton sot në Amerikë. Ai është ish-nëpunës në seksionin shqip të Zërit të Amerikës. Këtu ju sjellim kujtimet e tij rreth atyre ditëve të lavdishme.

Qëllimi i demonstratave përmblidhej më së miri në betimin e atdhetarëve që bënë organizmin e tyre.

“Jam i gatshëm që sot e tutje të punoj në mënyrë të organizuar për çështjen e atdheut, të Kosovës dhe të mbarë kombit shqiptar. Për këto ideale jam i gatshëm të jap edhe jetën dhe nuk i frikësohem as burgut, as torturave e as vdekjes.”

Sivjet mbushen 50 vjet nga demonstratat e vjeshtës së vitit 1968, kur për herë të parë pas Luftës së Dytë Botërore, shqiptarët hodhën kërkesat për flamurin e lirë kombëtar, Kosovën Republikë, për kushtetutë dhe vetëvendosje në viset shqiptare nën pushtimin jugosllav, duke u përballur me regjimin e rreptë policor në trojet e tyre në Kosovë, Maqedoni dhe Mal të Zi. Këto protesta shënuan një ngjarje të rëndësishme historike të përpjekjes së rinisë dhe të tërë popullit shqiptar për liri, pavarësi e bashkim kombëtar, ashtu siç ishte e tërë Lëvizja Kombëtare Shqiptare që nga viti 1912 e deri në Luftën fitimtare të UCK-së 1997-2001.

SI U ORGANIZAUN DEMONSTRATAT?

Protestat filluan gjatë tetorit në Rrafshin e Dukagjinit, të organizuara nga grupi i studentëve të Shkollës së Lartë Pedagogjike (SHLP) në Prizren. Pas Prizrenit dhe Therandës, protestave iu u bashkua edhe Peja me rrethina më 19 tetor 1968. Demonstrata disaorëshe, ndër më të mëdhatë në atë kohë, filloi nga shkolla e dikurshme normale “Ali Kelmendi” në Arbneshë (Ish-Vitomiricë), prej nga kolona me flamuj kombëtarë vazhdoi rrugën në drejtim të gjimnazit “11 Maji” ku organet e pushtetit të Pejës u përpoqën ta ndalnin. Në sheshin afër komunës, para disa mijëra të pranishmëve, u lexuan kërkesat, krahas brohoritjeve shumë të gjata për flamurin kombëtar, për Kosovën Republikë dhe për vetëvendosje në viset shiptare nën pushtimin jugosllav. Organet e sigurimit dy herë tentuan për marrjen e flamurit me dhunë por nuk patën sukses. Flamuri u vendos në mbrëmje në pikën e nisjes, në Arbneshë, në ndërtesën e Shkollës Normale. Gjatë nëntorit u organizuan protesta edhe në Prishtinë, Mitrovicë, Ferizaj, Besianë e Gjilan. Pika kulmore ishte demonstrata e 27 nëntorit në Prishtinë, në të cilën pati të vrarë dhe shumë të plagosur. Demonstrata të ngjashme u bënë edhe në dhjetor në Tetovë, kurse në korrik të vitit 1969 edhe në Ulqin.

Demonstratat e vitit 1968, 50-vjetorin e të cilave shënojmë sivjet (2018), me plot të drejtë mund të quhen historike, sepse pas atyre ditëve të lavdishme koha filloi të llogaritej në “Kohën para demonstratave” dhe në “Kohën pas demonstrave”.

Pesëdhjetë vjet më parë unë isha në mesin e protestuesve që vërshuan rrugët anekënd Kosovës për t’i thënë “Mjaft”pushtuesit serb. Protestat u organizuan dhe u zhvilluan në rrethana jashtëzakonisht të vështira në kohën kur regjimi komunist ende vazhdonte trysninë dhe kërcënimet kundër popullit, duke ngulfatur e pamundësuar çdo aspirate liridashëse të shqiptarëve. Mirëpo populli ynë nuk pranoi t’i nënshtrohej pushtuesit sllav dhe nuk u zbraps nga rruga e drejtë.

Protestat e vitit 1968 dëshmuan homogjenitetin, unitetin dhe pjekurinë tonë si popull për t’i mbrojtur interesat tona kombëtare. Ato u bënë front i rezistencës së masave të gjera kundër pushtuesit jugosllav. Demonstratat dhanë kushtrimin për avancimin e statusit politik e juridik të Kosovës në nivel kombëtar dhe shtruan kërkesën e barazimit të këtij statusi me atë të kombeve dhe kombësitë e tjera në Jugosllavinë e atëhershme.

Demonstratat shkundën themelet e Beogradit dhe tërhoqën vëmendjen  dhe sytë e botës demokratike nga ne, duke aktualizuar kërkesat tona. Ato çorrën maskën e një sistemi të rremë, shtypës e diskriminues dhe i dëshmuan botës së qytetëruar e demokratike se në Kosovë kishte lëshuar shtat një brez që ishte i aftë të mobilizohet e të luftonte për interesat kombëtare shqiptare.

Ndonëse u shtypën brutalisht , demonstratat ishin të suksesshme sepse në vitet që pasuan ne siguruam të paktën disa të drejta në lëmin e arsimit e të kulturës, si themelimin e universitetit të parë në gjuhën shqipe në Kosovë, të drejtën për të përdorur flamurin tonë kombëtar, shpalljen e gjuhës së njësuar dhe në fund edhe ndryshimet kushtetuese të vitit 1974. Mirëpo fatkeqësisht u dëshmua edhe një herë se mbetej shumë për t’u bërë për të fituar të drejtat e njëmendëta politike.

Parë në retrospektivë, demonstratat e vitit 1968 shënuan fillimin e fundit të Jugosllavisë. Ato simbolizojnë zanafillën e kërkesave tona madhore e të drejta, të cilat pas 30 vjet vuajtjesh, sakrificash e luftërash përfunduan me realizimin e ëndrrës sonë shekullore, shpalljen e pavarësisë së Kosovës.

Kam qenë i pari veprimtar nga Lipjani i burgosur politikisht në vitet 60. E mbaj mend si sot; më 16 shkurt të vitit 1966 më arrestuan para nxënësve të mi në oborrin e shkollës fillore “Stanko Buriç” në Magurë , ku punoja si mësues.

Në fund të vitit 1968 më morën në burg përsëri sepse menjëherë pas demonstratave u pata dërguar letra të hapura udhëheqësve shqiptarë të Kosovës, ku u bëja thirrje që t’i mbështesnin kërkesat e drejta të studentëve, të ishin më vigjilentë ndaj shkeljeve të interesave kombëtare, të mos e dënonin rininë përparimtare, por t’i përkrahnin protestat e vitit 1968.

Më vonë doli në shesh se dy nga këta udhëheqësit e atëhershëm të Kosovës, Veli Deva dhe Orhan Nevzati ia kishin dorëzuar UDB-së (Ministrisë së Brendshme Jugosllave) famëkeqe kopjet e letrave të mia. Ndërkaq doli që Fadil Hoxha nuk e kishte bërë një gjë të tillë. Përmbajtja e letrave u zbulua publikisht gjatë gjykimit tim nga gjykatësi Nazmi Juniku (kryetar i Gjykatës së Qarkut në atë kohë).

Letrat e mia u gjykuan si kërcënim ndaj zyrtarëve të lartë krahinor dhe për këtë u dënova me dy vjet burg në bazë të Nenit 116 të ligjit penal jugosllav. Para gjykimit më mbajtën plot 5 muaj në burgun hetues në Prishtinë. Në muajin maj të vitit 1969 dola para gjyqit dhe pas shpalljes së dënimit kërkova  nga gjykatësi të më lironte për t’u mbrojtur nga liria.

Në gusht të vitit 1969, vetëm tre ditë para se të më merrnin prapë në burg, një nëpunëse patriote që punonte në Gjykatën e Qarkut të Prishtinës e që më vonë mësova se quhej Fatime Syla, më lajmëroi në korzon e Prishtinës ku isha duke shëtitur me dy miq të ngushtë: Idriz Gërvallën dhe Shaban Haxhiun, që të dy studentë në Fakultetin e Drejtësisë në Prishtinë, se e kishte parë vendimin për arrestimin tim. Ajo më informoi se lënda ime ishte bërë e plotfuqishme dhe se pas tri ditësh organet e pushtetit do ta zbatonin vendimin e  gjyqit, pra do të vinin për të më arrestuar.

I ballafaquar me dilemën për të zgjedhur mes kalbjes në kazermat e pushtuesit dhe arratisjes nga atdheu im, vendosa të marr rrugën e hidhur të kurbetit, e cila pas shumë peripecive me solli në tokën e Linkolnit, në Amerikë, ku jetoj edhe sot.

Sot kur sapo kam mbushur 76 vjeç, ende më kujtohen ato ditë të bujshme dhe zgjojnë në mua ndjenjën e krenarisë që edhe unë pata fatin të jem pjese, sado e vogël, e atyre ngjarjeve që nuk harrohen.

Për veprimtarinë time në Kosovë, komuna e Lipjanit më ka nderuar me një mirënjohje.

*Autori eshte anetar i deges se Vatres ne Washington