• RRËFIMI EKSKLUZIV I MBRETIT ZOG PËR DAILY TELEGRAPH (1928) : “KJO ËSHTË ARSYEJA E BASHKËPUNIMIT ME ITALINË.”/

-Mbreti Zog I: Karakteri i racës shqiptare bazohet në dashurinë e lirisë për t’u vetë drejtuar/

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 15 Gusht 2018/ Gazeta franceze, “L’Intransigeant”, ka botuar të shtunën e 13 tetorit 1928, në faqen n°5, një intervistë ekskluziv/e të Ahmet Zogut, dhënë asokohe medias britanike, Daily Telegraph.Përtej qëllimëve të tij për të civilizuar popullin shqiptar, që t’a bëjë atë të pranojë, sa më shumë që të jetë e mundur, zakonet perëndimore, mbreti, shpeshherë i kritikuar për çështjen në vijim, ka shpjeguar arsyete bashkëpunimit me Italinë.Në vijim, do të gjeni shkrimin e plotë, të sjellë në shqip nga Aurenc Bebja – Blogu “Dars (Klos), Mat – Albania” :Intervista me mbretin e ri

Zogu I dërshiron të civilizojë popullin e tij…dhe të ruajë pavarësinë e tij/

Londër, 12 tetor (nga korrespondenti ynë me telefon). – Z. Ashmead Bertleet, kontribuesi i mirënjohur i Daily Telegraph, i dërgoi një gazete të Tiranës këtë intervistë interesante që ai kishte zhvilluar me mbretin e ri të Shqipërisë, Zogu I. Monarku gjatë intervistës, ka folur për tema të ndryshme : administratën e brendshme, ushtrinë, financat dhe politikën e jashtme. Në raport me temën e fundit, Zogou I tha :“Personalisht, unë e vlerësoj mbretin Aleksandër dhe popullin e Jugosllavisë, por mendoj se ata kanë një ide të gabuar për atë që po ndodh në Shqipëri. Do të doja të them diçka më shumë në lidhje me këtë temë që është e përfshirë aq thellësisht në Evropë. Në radhë të parë, më lejoni t’ju them se nuk kemi asnjë aluzion më të vogël agresiv ndaj Jugosllavisë. Dëshira jonë është të kemi marrëdhëniet më të mira me këtë vend.

Në radhë të dytë, ne nuk kemi ndërmend të heqim dorë nga pavarësia jonë në favor të një kombi tjetër. Mund t’ju kujtoj Historinë. Shqipëria është i vetmi vend Ballkanik që gjithmonë ka arritur të ruajë pavarësinë- pavarësisht nga pushtimet e shumta. Karakteri i racës shqiptare bazohet në dashurinë e lirisë për t’u vetë drejtuar.Ne nuk do t’i nënshtrohemi kurrë dominimit italian; njerëzit nuk do ta toleronin atë qoftë dhe për një çast. Por ne duhet të marrim parasysh gjendjen tonë. Ne jemi vërtet shumë vonë krahasuar me pjesën tjetër të Evropës. Populli nuk di as të lexojë dhe as të shkruajë; ka pak ligje të shkruara që zbatohen dhe “hakmarrja” ende mbretëron në shumë pjesë të vendit. Qëllimi im është të civilizoj popullin tim, t’a bëj atë të pranojë sa më shumë që të jetë e mundur, zakonet perëndimore.Kjo detyrë mund të realizohet vetëm me ndihmën e jashtme. Kjo është arsyeja pse ne kemi miratuar mjetin që na dukej më i përshtatshmi për ne. Mbi të gjitha, kishim nevojë për para dhe kishte vetëm një mënyrë për t’i gjetur : t’i merrnim ato hua nga një vend tjetër. U përpoqëm në Gjenevë dhe dështuam; ne kemi provuar edhe në disa vende të tjera, përfshirë Anglinë, por pa sukses. Pra, Italia na erdhi në ndihmë dhe na dha hua 2 milionë paund në kushte shumë të favorshme për ne.Këto para përdoren tani për punët publike : rrugët, urat dhe ndërtimin e portit të Durrësit. Pastaj, na nevojitej ndihma e ekspertëve dhe financierëve, oficerëve për të organizuar ushtrinë tonë tokësore dhe detare, inxhinierët, mjekët dhe kështu me radhë. Natyrisht, Italia, e cila na dha paratë, kishte të drejtën e para për të kontrolluar shpenzimin e kësaj shume. Kjo është arsyeja pse ne kemi shumë italianë që punojnë mes nesh, por kjo nuk do të thotë që ne kemi humbur pavarësinë tonë politike. Ne mbetemi një komb dhe zotër në shtëpi; dhe ne nuk do të lejojmë kurrë që të mbizotërohemi apo të shfrytëzohemi në interes të të tjerëve. ” — T. B

Shkruan: Jahja Lluka – Kryetar i Komisionit Qeveritar për Vitin Mbarëkombëtar “Gjergj- Kastrioti –Skënderbeu”/

• Është e paktë çdo fjalë, kur është në pyetje vepra e të madhit Hasan Prishtina. Sepse ai mbetet i pazakontë, në rrethana të rënda  kur kombi ynë rrezikohej me shuarje, Hasan Prishtina ishte drita, ishte zëri, ishte mendja, ishte pushka e kombit./
• Kombi ynë ka nxjerrë nga gjiri i tij, personalitete të kalibrit botëror, i tillë ishte Hasan Prishtina, të cilin historia e njeh si njërin nga mendjet më të ndritura, diplomat i shquar, politikan largëpamës, strateg preciz, filantrop, e mbi të gjitha atdhetar i madh./

Kur Shqipëria lëngonte nga dhimbja dhe vuajtjet, kur xhonturqit donin me domosdo ta shypnin dhe frymën e fundit shqiptare, kur fqnijët zaptues me frymë hienash iu hodhën Shqipërisë së gjakusur, për ta bërë copë- copë, kur fati i Shqipërisë prehej nga gërshëret e Fuqive të Mëdha, që ja vulosinin mosekzistencën, dolën në skenë burra të mëdhenjë të cilët përjetësisht do i njehë historia, për veprën e tyre sublime “Shpëtimin e Shqipërisë”.

Hasan Prishtina, ky njeri që ngriti zërin në parlamentin osman, tha se t’i mbrosh shqiptarët është detyrë që i takon civilizimit, sepse secili njeri i civilizuar do ngis zërin për tragjedinë pesë-shekullore ndaj një populli që fati kishte qenë i pamëshirë për të.

Sepse shqiptarët mbrojtën civilizimin kundër barbarisë, deri në frymën e fundit duke mos njohur fjalën dorëzim.

Hasan Prishtina thoshte para pralamentit osman, se tani shqiptarët trajtohen si skllevër, që mbi shpinën e tyre bartin peshën e gjithë barbarisë, të lodhur e të dërmuar në sytë e botës, nuk ishin më njerëz, ishin thjeshtë krijesa pa fat, të destinuara të zhdukeshin përgjithmonë.

Hasan Prishtina e cilësonte Shkupin si kryeqytet të të gjithë shqipëtarëve, ndaj kapi pushkën dhe nisi kryengritjen deri në çlirimin e tij.

Hasan Prishtina nuk ndenji në kolltuqe edhe pse ishte politikan, por njohu torturën e burgut, prangat të cilat iu vendosën nga serbët dhe bullgarët vetëm për ta çnjerëzuar dhe ta bënin të dorëzohej. Por ai nuk ndaloi, u bë zëri më i fuqishëm ndër shqiptarë ku preku majat e diplomacisë botërore.

Misioni i tij ishte çlirimi njëherë e përgjithmonë nga zgjedha osmano- sllave,  mision të cilit nuk iu nda asnjëherë deri në çastin që mbylli sytë përgjithmonë nga dora e tradhtisë.

Atdhetari i madh Hasan Prishtina lindi me 27 prill të vitit 1873, në qytetin e Vushtrrisë, rrjedhë nga një familje e shquar dhe fisnike nga Polaci i Drenicës, e cila e frymëzoi Hasan Prishtinën me dashurinë për atdheun.Qysh në fëmijëri Hasan Prishtina ishte i veçantë,duke treguar aftësi të jashtëzakonshme të cilat ia hapën rrugën e dijes. Filloi mësimet në vendin e lindjes,për të vazhduar më pas në gjimnazin frëng në Selanik.Nuk mbaroi me kaq dhe mori rrugën për në Stamboll për të studiuar drejtësi në Universitetin e Stambollit.Por dashuria për Shqipërinë e shtyu që pas përfundimit të studimeve të kthehet në Shkup, për të nisur misionin e tij patriotik dhe frymëzues për popullin e tij të shtypur.Veproi me klubin “Bashkimi” dhe hodhi idenë e tij në opinion se gjuha shqipe duhej të shkruhej me alfabetin latin, për  shkak se këto shkronja ishin më afër origjinës së shqipes.

Si politikan i shquar që ishte, u zgjodh dy herë deputet në parlamentin osman si përfaqësues i Prishtinës për Vilajetin e Kosovës. Hasan Prishtina në mandatet e tij si deputet,u bë zë i fuqishëm për çështjen shqiptare. Vuajtjet e popullit shqiptar dhe lufta e tij për liri,për  Hasan Prishtinën ishin objektivat  kyçe të cilat i mbronte në kuvendin e Stambollit.

Pasi  që humbi pozitën e deputetit më 1912,ishte lagjia Taksim e Stambollit, ku Hasan Prishtina fillon veprimtarinë e tij ilegale, me patriotë dhe intelektualë të asaj  kohe për të vendosur fatin e Shqipërisë së përgjakur. Aty merret vendim të organizohet një Kryengritje e Përgjithshme e Armatosur në Shqipëri. Nisma e tij mori dhenë dhe u përhap në përmasa popullore, pasi që  populli shqiptar ishte lodhur nga sundimi i regjimit xhonturk.Me 5 maj -18 gusht kryengritësit shqiptarë me në krye Hasan Prishtinën e liruan Vilajetin e Kosovës dhe zunë Shkupin.Kjo kryengritje e udhëhequr nga Prishtina, bëri që autoritetet osmane të dorëzohen para revoltës shqiptare, duke pranuar kështu 12 nga 14 pikat e parashtruara nga paria e kryengritjes. Ky ishte hapi i parë për njohjen e autonomisë së Vilajetit Shqiptar.

Në Luftën e Parë Ballkanike, Hasan Prishtina arrestohet nga forcat serbe dhe përfundon në burgun e Kalemagdanit në Beograd. Me urdhërin e qeverive të Austro- Hungarisë, Anglisë dhe Italisë lirohet.

“Fillon karrierën politike në Shqipëri pas Konferencës së Londrës me 1913, ku ngarkohet me postin e Ministrit të Bujqësisë dhe të Punëve të Brendshme në Qeverinë e Ismail Qemalit. Në nëntor të po atij viti iu bashkua Esad pashë Toptanit. Emërohet ministër në kabinetin e Turhan pashë Përmetit në kohën e Princ Vidit”

Lufta e Parë Botërore e gjenë Kosovën në flakë, Hasan Prishtina nuk rri duarkryq dhe niset për në Kosovë, ku organizon një grup vullnetarësh përkrah trupave austro-hungareze.

Ky guxim dhe largpamësi e tij  çmohet nga Austro- Hungaria ku merrë “ urdhërin austro-hungarez të Franc-Jozefit, me shenjat e oficerit të madh (Gross-Offizier). Kishte marrëdhënie të ngushta me Ballplatz-in për çështjen e Shqipërisë.”

Për Hasan Prishtinën, veç Lëvizjes Kombëtare për çlirimin e atdheut i rëndësishëm ishte edhe edukimi i brezave të rinjë.

Ai e shihte edukimin si rrugëtim drejtë lirisë, sepse vetëm një komb i edukuar do arrinte njëherë e përgjithmonë të shlirohej nga pushtuesit e zymtë të cilët, bënin eksperimente me koka shqiptarësh.

Hasan Prishtina, kishe shkolluar qindra studentë me parat e veta, vetëm që ata të ishin njejtë sitë rinjët e botës së civilizuar që dinin shkrim e lexim.

Prapë burgoset nga forcat bullgare me 1917, ku më pas arratiset dhe e lëndon këmben rënde duke ikur nga dritarja e qelisë.

Me 1918, Kosova pushtohet nga forvat serbe. Hasan Prishtina largohet për në Vienë, qëllimi i tij ishte që ta ngriste çështjen e shqiptarëve të Kosovës në qarqet më të larta diplomatike evropiane dhe zëri i tij shkoi deri në Amerikën e largët, ku i shkroi telegram presidentit amerikan Wilson, për padrejtësitë dhe gjenocidin në të cilin po kalonte populli shqiptar.”U emërua në krye të dërgatës së Komitetit “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës” në Konferencën e Paqes në Paris ku do të kërkonte bashkimin e viseve shqiptare të ish-Vilajetit të Kosovës me shtetin shqiptar”

Në prill të vitit 1921 u zgjodh deputet i Dibrës në parlamentin shqiptar. Në dhjetor të  po atij viti pas një grusht shteti me Mustafa  Krujën, Q. Koculin e Prishtinës shkaktuan dorëheqjen e qeverisë Evangjeli.

Pas qeverisë gjashtëorëshe të Koculit, emërohet kryetar i një qeverie që zgjati pesë ditë,pas dështimit të revolucionit të 1924-ës u largua jashtë atdheut.Pretendohet se kundrejt Prishtinës janë ndërmarrë katër herë përpjekje për t’i bërë atentat. Vritet pabesisht me 13 gushtit të vitit 1933, në Selanik nga Ibrahim Çelo.

Vrasja e Hasan Prishtinës trondit opinionin e asaj kohe. Një njeri i madh që i dha gjithëçka atdheut, duke shkrirë rininë, pasurinë dhe jetën për çështjen shqiptare, që u bë frymëzim për brezat e ardhshëm e që asnjë moment nuk iu nda kauzës së tij deri në frymën e fundit, meriton respektin e çdo shqiptari.

Është e paktë çdo fjalë, kur është në pyetje vepra e të madhit Hasan Prishtina. Sepse ai mbetet i pazakontë, në rrethana të rënda  kur kombi ynë rrezikohej me shuarje, Hasan Prishtina ishte drita, ishte zëri, ishte mendja, ishte pushka e kombit.

Vepra e Hasan Prishtinës mbeti frymëzim për brezat e ri, të cilët lindën në Kosovën e okupuar dhe të përgjakur nga regjimi serb. Shekulli i XX ra si një vello e zezë mbi Kosovën. Vuajtje, gjenocid e dhimbje pafund përjetoi ky popull, ku vit pas viti e dakadë pas dekade shqiptarët detyroheshin me dhunë të shpërnguleshin nga atdheu. Në vitet e 90’ kur Kosova lëngonte nga gjaku, dhe torturat, Shoqata për Kthimin  e Shqiptarëve, me intelektualë dhe profesorë të Universitetit të Prishtinës, themeloi lëvizjen për pengimin e shpërnguljeve me emrin “Hasan Prishtina”.Pas më shumë se 700 tubimeve nëpër të gjitha fshatrat e Kosovës u arrit që të pengohet shpërngulja masive e ideuar nga Akademia Serbe.

Edhe pse nën masa të rrepta, nga regjimi serb, kur u mbyllën të gjitha institucionet në Kosovë, Shoqata për Kthimin e Shqiptarëve, e vazhdoi punën, në vitin 97’ e themeloi çmimin “Hasan Prishtina”, që së pari iu nda Nënës Shqiptare e cila kishte lindur 16 fëmijë, e të cilët të gjithë qëndruan në Kosovë, pavarësisht rrethanave të vështira për jetesë.

Më pas çmimi “Hasan Prishtina” iu nda  shumicës së figurave kyçe të politikës dhe diplomacisë botërore të cilët ndikuan në çlirimin e Kosovës me 99’.

Veç çmimit “Hasan Prishtina” lindi edhe iniciativa për ngritjen e shtatores së Hasan Prishtinës tek rrethi i flamurit në Prishtinë, nga ku ishte nisur Hasan Prishtina për çlirimin e Shkupit, dhe rikthimin e eshtrave të tij nga Kukësi në Prishtinë, por kjo iniciativë u pengua me mosdhënien e lejes nga Kuvendi Komunal i Prishtinës, në krye me Isa Mustafën, me arsyetimin se një shtatore e Hasan Prishtinës ekziston në oborrin e rektoratit të Universitetit të Hasan Prishtinës.Kjo shtatore nuk mund të vizitohet nga qytetarët pasi është brenda rrethojave të rektoratit.

Poashtu iniciativa  për shtatore në atë kohë u mbështet nga ish- kryeministri Hashim Thaqi me të vetmen kërkesë që të përmbushen procedurat ligjore (leja nga Komuna e Prishtinës).

Sidoqoftë me gjithë neglizhencën dhe hudhjen poshtë të iniciativës, figura e Hasan Prishtinës mbetet e përjetshme në historinë shqiptare, vepra e tij jetësohet me pavarësinë e Kosovës dhe do merrë kuptim të plotë kur të realizohen të drejtat e gjithë shqiptarëve në Ballkan.

Copëza Kujtimesh…/

Nga Niko KIRKA*/

Ishte dita e tretë që më kishin arrestuar. Më kishin futur në një nga birucat që kishin ndërtuar në bodrumet e godinës që dikur kish qënë konsullata e Italisë në Korçë. Mendimi se ishin ndërtuar me qëllimin e mbrapshtë për të futur njerëz aty brenda të bënte të kuptoje sadizmin e tyre. Isha i ri, gati nëndëmbëdhjetë vjeçar, i fortë fizikisht, kështu që e përballoja atë gjëndje dhe nuk më ligështonte qëndrimi në atë kuvli në errësirë të plotë. Por më mundonte mendimi se sa e vështirë duhej të ishte për babanë, në moshë të thyer e në gjëndje jo të mirë shëndetësore, atje larg në birrucat e Tiranës. Gjithashtu më mundonte mendimi se si do ta përballonte nëna hatanë që i rra mbi kokë, burrin e djalin e vetëm në burg dhe dy vajza të mitura për të rritur dhe mbrojtur. Duke bluar këto mendime në kokë gati po përgjumesha, kur dëgjova të hapej dera e bodrumit dhe një ushtar erdhi e hapi derën e birrucës ku isha une e më tha të shkoja mbas tij. U ngjitëm lart dhe ai hapi derën e një dhome e më futi brenda. Drita e fortë më vrau sytë në çastin e parë. Ishte një dhome si zyrë me në krye një tavolinë ku ishin rreshtuar disa nga kaporionët e seksionit të divizionit të mbrojtjes që më vone u quajt sigurimi i shtetit. Ishin Naum Bezhani, Petro Pobicka që më vonë mori emrin Petro Dode, Vaskë Nasto, Peço Nedelli e Enriko Bimbli që kish arrestuar më parë babanë e pastaj mua. Më thanë të ulesha në një karrige përballë tyre dhe filluan të më përmendnim disa fraza nga ditari im që e kish marë Enriko Bimbli kur erdhi pas mesnate për të arrestuar babanë dhe hapi komodinën time pranë krevatit e mori fletoren e trashë të ditarit tim. Në ato fraza unë kisha shprehur kundërshtimin tim për politikën që po ndiqte e ashtuquajtura qeveri demokratike si qëndrimi për fatin e Kosovës, vëllazërimi me Jugosllavinë e Bashkimin Sovjetik e armiqësia ndaj perëndimit, shtetëzimet e konfiskimet në ekonomi, etj. Gjatë atyre pyetje-përgjigjeve, Petro Pobicka (më vonë kryetar i Kuvëndit Popullor me emrin Petro Dode) befas u ngrit, m’u afrua dhe më dha një goditje në fytyrë me shpinën e dorës. Ishte një goditje nga ato që quhen “me dorë të thatë” dhe unaza që kishte në gisht më cau sipër buzës në anën e majtë. Gjaku filloi të ridhte. Sa më dogji, sa më dhëmbi ajo dackë! Më vonë, gjatë burgimit më kanë rrahur sa janë lodhur, më kanë shëmbur në hu, por djegëjen e dhëmbjen e asaj dacke e ndjej edhe sot! Ishte hera e parë që më dhunonin personalitetin tim, ishte hera e parë që më nëpërkëmbnim dinjitetin tim. Babai më kish edukuar e brumosur që të isha njeri me sedër, që në çdo rrethanë të mbronja dinjitetin tim, që edhe në kushtet më të vështira të isha dinjitoz. Mendoj se i kam qëndruar besnik mësimeve dhe shëmbullit të tim eti.

***

Ishte vera e vitit  1947. Një pjesë të të burgosurve i kishin çuar për të punuar në kampin e Maliqit. Kishte filluar kalvari i të ashtuquajturve kampe të punës. Me punën raskapitëse e cfilitëse që i detyronin të bënin duke i trajtuar më keq se kafshët, me aq pak ushqim sa ndjeheshin gjithmonë të urritur, në të vërtetë ishin kampe shfarrosëse. Dhe ironia ishte se ata cilësoheshin më pak të rrezikshëm, se sa ne që na mbanin brenda murreve të burgut. Ishim rreth treqind vetë. Një ditë na lajmëruan të dilnim në pajtoz. Kështu quhej ajo hapësirë e vogël në mes të atij burgu të ndërtuar në kohën e Turqisë. Na urdhëruan të qëndronim përqark asaj hapësire dhe pas pak erdhën e qëndruan aty në mes prokurori ushtarak kapiten Aranit Çela i shoqëruar nga Bektash Pronjari, i cili po zëvendësonte Tasi Markon që kish vajtur drejtor i kampit në Maliq. Bektashi një individ verdhacuk, i dobët, i pashëndetshëm se ishte tuberkuloz, ishte i njohur për sadizmin e tij. Ndërsa Aranit Çela dukej mëndjemadh, fodull, ironik. Filloi të pyeste ata që i kapte syri si quheshin dhe tallej me ta. Pas tri katër rastesh të tilla, më kërkoi me emër. Si duket një përplasje mendimesh që kisha pasur para dy tri muajsh me Frederik Nosin, anëtar i gjykatës së lartë urshtarake, i kishte vajtur në vesh. Filloi të më ngacmonte, të më përqeshte e të tallej me mua.”Fol çfarë të duash, se nuk do të marr asnjë masë” më tha. E vështronja në fytyrë krejt i qetë, pa thënë asgjë. Por kur filloi të përgojonte shtresën e nacionalizmit, prindërit tanë, nuk durova më. Isha nëndëmbëdhjetë vjeçar! Ja përplasa në fytyrë gjithë bëmat e tyre, si tradhëtine ndaj Kosovës, vëllavrasjen, lidhjen me sllavët, shkëputjen nga Perëndimi, etj. Vazhdoi të tallej duke më thënë:”Ju s’na bëtë dot gjë kur kishit armët në dorë e jo tani që u kemi mbyllur në kafaz!” Pa hezituar aspak iu përgjigja:”Kini të drejtë, zoti prokuror. Ky është gabimi që bënë prindërit tanë. Por mbani mënd një gjë: ne armët përsëri do t’i marrim e këmbë të gjallë s’kemi për të lënë nga juve!!”  U nxeh, u tërbua nga inati, u shkumbëzua, m’u afrua me duart shtrirë përpara sikur do të më mbyste, por e mbajti vehten dhe më tha:”Këtë rradhë s’po të bëj gjë. Por një fjalë të dëgjoj më vonë, do të të varr këtu në mes të burgut!” Iku duke turfulluar dhe si duket dha urdhërat. Na futën nëpër kaushët. Shumë të burgosur erdhën më përqafuan, ndërsa më të vjetërit vinin më përkëdhelnin flokët që më dukej edhe si një farë bekimi që më bënin. Por të gjithë  ishim shumë të shqetësuar, se ishim të sigurtë që dënimi nuk do të vononte.

Pamë që drejtor Bektashi me dy roje  hyri brenda e vajtën nga ana ku ishin nevojtoret e burgut si dhe dy ndarje të vogla që shërbenin si vende ku laheshin të burgosurit, por më shumë si birruca. Në njërën prej tyre kishin futur trimat nacionalistë të burgut të Vlorës, prof. Bego Gjonzenelin që më vonë e pushkatuan dhe të rinjtë Klito Lamaj, Burim Kokoshi e Fadil Xhindi, të cilët i kishin sjellë nga kampi i Maliqit. Aty, në birrucat e burgut të Korçës, u njoha me ta dhe meqënëse na lidhte ideali i përbashkët, filloi një miqësi që vazhdoi gadi gjysmë shekulli deri sa vdekja e parakohëshme e Klitos e Burimit më ndau prej tyre. E kuptova që birruca tjetër do të ishte për mua. Erdhën më muar e më futën aty. Më vonë suall Peti Zisin e Trajan Xhekën, me të cilët isha dënuar sëbashku. Vumë re që vrima nga kalonte uji kur laheshe, ishte mbyllur me copa thasësh. Një roje rrinte tek dera, kurse një tjetër solli dy të burgosur që njiheshin si spiunë të komandës, të cilët sillnin teneqe me ujë dhe i derdhnin aty brenda. Kur niveli i ujit arrijti deri aty sa për pak mund të derdhej nga dera, ata u larguan duke mbyllur derën. Kurse ne, me nallëne siç ishim, kishim nxjerrë çorapet e kishim përveshur pantallonat, sepse uji na arrijti deri në pulpë. Kështu filloi ajo torturë që vazhdoi pothuaj 40 orë. Lodhjen e qëndrimit më këmbë po e përballonim disi duke u mbështetur pas murit. Kurse nga qëndrimi në këmbë dhe zhytur në ujë, këmbët filluan të na enjteshin. Ndonëse ishim në korrik, gjatë natës filluam të dridheshim nga të ftohtët. Por ajo që po na mundonte më shumë ishte pamundësia për të fjetur. Kështu mezi kaloi ajo natë. Në mëngjez ishim të raskapitur nga pagjumësia. Kur na lanë të vinim në nevojtore, sikur të na lejonin, do të shtriheshim e të flinim aty! Dhe mendoni se si mund të ishin nevojtoret e burgut me mbi shtatëqind të burgosur! Dita kaloi si kaloi. Por nata do të ishte e padurueshme. Qëndruam e qëndruam ndoshta deri nga mezi i natës, por më tutje nuk mund të vazhdohej. Atëherë e vendosëm: do të hiqnim shtupat që mbyllnim vrimën, uji do të ikte dhe ne mund të shtriheshim e të merrnim një sy gjumë mbi çimenton e dyshemesë të qullur. Një të vendosur e një të bërë. Mbasi e morëm ca vehten, vendosëm të lajmëronim rojen dhe të thoshim se duke lëvizur nëpër birrucë, pa dashur, kemi bërë të lëvizë shtupa nga vrima. E dinim që do të hakmerreshin duke na shembur në hu, por do të duronim. Erdhën e pasi panë gjendjen, të parin muar Petin. Mbas atij Trajanin. Mbeta vetëm e po mendonja ç’më priste, por duhej ta përballoja. Isha më i riu i të treve, njëzet vjeç. Mendova se si po e përballonte babaj në atë moshë të kaluar e po qëndronte. Si do që të ndodhte, unë do të qëndronja!

Ardhën më muar e më futën në zyrën lart. Ishin katër policë dhe një tetar, një tip i zeshkët, me mustaqe, që njihej për vrazhdësinë e tij. Më ulën në një karrige përballë tyre. Pantallonat i kisha të përveshura mbi gju dhe në dritë pashë që këmbët ishin të skuqura e mjaft të enjtura. Ngrita vështrimin e i pashë të pestë. Ishin të rinj, si unë. Por në sytë e tyre kishte shumë ligësi, shumë egërsi. O Zot, sa shumë urrejtje kishtë në ata sy! Në fytyra u dukej kënaqësia që ndjenin se do të më rrihnin. Atëherë e vendosa: sa do të më rrahin, unë do të qëndroj e do t’u tregoj se jam më lart se ata, se unë kam një ideal që buron e synon nga dashuria dhe jo urrejtja. Pyetjeve të tyre se kush e hapi vrimën, unë përgjigjesha se u hap vetë. Ata këmbëngulnin se Peti e pranoi që e hapi vetë, unë vazndonja që e kini detyruar ta pranojë, se u hap vetë. Unë nuk e dinja se Trajani që tradhëtoi e u bë spiun, në ballafaqim me Petin, ia ngarkoi atij hapjen e vrimës. Të nxehur nga qëndrimi im, nxorrën një kamxhik të gjatë, nga ata që quhen me dell demi, të mbështjellë me lëkurë të zezë dhe filloi njëri të më qëllojë. Unë shtërngova dhëmbët duke futur gjuhën midis, shtërngova muskujt e…prita.Goditjet binin breshëri mbi mua e mbas të parit, vazhduan edhe tre të tjerët deri sa u lodhën. Zioshi po më shihte ngultas, m’u afrua e me zë të çjerrë më tha:”Mor qen, po je njeri apo çelik! Si nuk bëre një herë oh!” Rrëmbeu kamxhikun e filloi të më qëllojë. Por ai ishte i zanatit. Ai nuk më qëllonte në trup, por mbi këmbët lakuriq e të enjtura. E kur kamxhiku binte për herë të dytë mbi të njëjtin vend, kur ngrihej kish të ngjitur edhe një copë lëkurë! Dhimbja ishtë therrëse, djegëse sikur të vinin hekur të skuqur! U detyrova të nxirrja duart për mbi plagë. Edhe ai u lodh, u shtri në karrige e urdhëroi të më largonin. Kur më shpunë përsëri në birrucë ku gjeta edhe dy të tjerët, ajo ishte përsëri plot me ujë dhe më detyruan të shtrihesha mbi çimento duke më bërë qull. Ato goditje në këmbë i ndjeva edhe për shumë kohë. Kur ngrihesha në fillim mezi më mbanin deri sa normalizohej qarkullimi i gjakut. Kurse ngjyrat e plagëve nga të kuqe u bënë më të errta, pastaj si në blu, më vonë jeshile e në fund si të verdha deri sa u zhdukën. Ishte një provë e madhe në kalvarin e jetës sime që do të vazhdonte gati gjysmë shekulli. Babai më kish brumosur me mësimin e tij të madh për mua:”Bir, sa më e madhe të jetë vështirrësia, aq më shumë qëndro, shtërngo dhëmbët e mos u dorrëzo!”  Vite më vonë, i burgosuri Maqo Stratobërdha më ka treguar se ishte ndodhur njëherë në një dasmë ku ishte dhe ai tetari ziosh. Gjatë pijes, sidomos kur u bënë pak çakërqef, dikush e ngacmoi duke i thënë a kish rrahur ndonjë në burg. Ai ishte përgjegjur:”Kot më ngacmoni, nuk i gjen gjë njërzit nga druri. Deri sa nuk vdiq Niko Kirka me atë dru që i kemi dhënë…”

***                —————————————————————————-

Ishte viti 1948 e që prej dy muajsh ishim në kampin famëkeq të Vloçishtit, ku po trajtoheshim në mënyrën më shtazarake. Meqënëse ishim rreth njëmijë të burgosur numërimi tek porta kur dilnim për në punë kërkonte kohë. Unë me disa shokë rrinim në fund të brigadës sonë e përfitonim nga kjo kohë për të vrapuar tek çisterna e ujit e mbushnim paguret. Një ditë kur po kthehesha nga çisterna për t’u futur në rrjesht, u hap porta e madhe e kampit e hyri drejtori Tasi Markoja. Porsa më pa, m’u drejtua me këto fjalë:” Eh, Niko Kirka, djalli i madh! T’u plotësua dëshira…do të vijnë anglo-amerikanët”. Ula kokën e vazhdova rrugën. Një shok më pyeti se ç’më tha Tasi. Ato ngacmimet e zakonëshme iu përgjigja. Pas disa ditësh, kur mësuam ngjarjet e ndarjes së Jugosllavisë nga kampi komunist, e kuptuam se ku e kish pasur hallin Tasi kur më tha ato fjalë. Të trembur nga situata e krijuar, ata e shtuan edhe më shumë egërsinë ndaj nesh. Për të bërë një shembëll, Tasi më caktoi mua si kurbanin e rradhës. Duke shfrytëzuar poshtërsinë e pabesinë e Trajan Xhekës, njeriu me të cilin ishim dënuar bashkë e rrinim bashkë, i cili i tregoi Tasit se unë i kisha shkrojtur një letër babait, të cilën do t’ia dërgoja më ndonjë të burgosur. Ishte një letër me plot mall e dashuri për babanë, e thjeshtë, e qartë, në të cilën edhe lexuesi më qëllimkeq nuk mund të gjente asgjë për keqinterpretim politik. Me spiunimin e Trajanit, polici Skënder Xhemali vajti e gjeti drejt e aty ku ë mbaja unë.

Ishte ditë e premte. Ishim kthyer nga puna e po rrjeshtoheshim për të na dhënë lëngëtyrën e përditëshme, kur hyri Tasi me gjithë suitën e tij. Mbasi na mblodhën të gjithëve, filloi të flasë Tasi duke tundur në dorë letrën e duke bërtitur për komplotin e madh që armiku Niko Kirka po mundohej të bënte kundër pushtetit popullor. E pashë që kish erdhur çasti i provës më të vështirë në jetën time të re. Mbylla sytë e mëndja më shkoi tutje, larg, aty në kaushët e burgut të Tiranës, ku vuante e qëndronte babai im. “Më ke mësuar të shtërngoj dhëmbët, baba. Më ndihmo me frymën tënde të qëndroj!” Më nxuar para të burgosurve e Tasi tha:”Ja ku është ky armik. Dënoheni edhe juve duke e goditur” M’u vërsulën të burgosurit ordinerë, më rrëzuan e më hipën sipër duke më goditur më grushta e me shkelma. Mblodha këmbët e vura duart sipër kokës për ta mbrojtur. Shtërngova nofullat, nuk lëshova asnjë britmë dhembjeje, asnjë rrënkim. Durova dhembjet që u bënë shumë të forta. Por goditjet ishin aq të shumta, sa nuk mbeti pjesë e trupit pa u dëmtuar. Dhembja u bë e përgjithëshme e nuk ndjeja më goditjet e veçanta. Trupi i gjithë u mpi. Më në fund shtazët u lodhën e më lanë të shtrirë aty në baltë. Erdhën policët më muarr e më shpunë më lidhën me tela tek shtylla që ishte midis kampit. Më mbështetën tek shtylla, duart m’i lidhën mbrapa shtyllës, me një tel më lidhën në gjoks, një tjetër në mez e tjetrin në këmbë.Aty dërguan për të më goditur atë që në kamp njihej me nofkën Ropka i vogël. Ky ishte një hajdut xhepash e shtëpish që ishte dënuar për shumë vjedhje që kish bërë, ishte i shkurtër, i imët, verdhacuk, i shëmtuar. Ishte një përbindësh. Ishte vegla e ndyrë e komandës. Kishte në dorë një opingë të bërë nga kopertonat e makinave e filloi të më godasë në fytyrë me shpejtësi e shumë fuqishëm. Më trrullosi. Fytyra po më përcëllonte, veshët më buçisnin, koka po më pëlciste. Gjaku po më rridhte ngadalë nëpër qafë e në gjoks. Ajo shtazë po më vriste, duke më shpërfytyruar. Ndonëse i katandisur në atë gjendje, inati më tërboi. Gjithë muskujt e trupit u tendosën, i dhashë një shtytje trupit për të këputur telat e t’i vërsulesha. Por çdo gjë ishte kot. Në duart që ishin fryrë si kacekë teli u fut thellë në mish, kurse teli që më shtërngontë gjoksin çau lëkurën e m’u duk sikur më futën një hekur të skuqur. Po prisnja fundin…. po goditjet pushuan. Katili duket u lodh e u largua. Kishte filluar muzgu e ajo natë, çdo sekondë e së cilës ishte një vuajtje e madhe për mua. Po freskia e ajrit sikur më lehtësoi ca. Në Vloçisht, buzë kënetës së Maliqit, klima ishte pak e çuditëshme: ndërsa gjatë ditës zhegu ishte mbytës, nata ishte e ftohtë. Pas lehtësimit të fillimit, po ndjeja të ftohtë e më pas po dridhesha nga të ftohtit. Në ato kushte, ndjenja më njerëzore e trupit është nevoja për të urinuar. Për të më lejuar të vinja tek gropa e zezë e mbuluar me ca dërrasa që shërbente si nevojtore, as që bëhej fjalë. Po edhe të urinoja nën vehte, më dukej fyese për dinjitetin njerëzor. Durova sa durova, por nuk mundja më. Kështu që urinova e vazhdova të urinoj nën vehte sa kohë zgjati ajo torturë.Nuk kisha ngrënë, stomahu e zorrët ishin bosh, kështu që nuk ndjenja nevojën për defekim. Edhe ujë nuk kisha pirë, po si duket trupi ka nevojë të nxjerrë jashtë ujrat që ka. Duke u dridhur nga të ftohtit mezi po kalonte ajo natë, që dukej sikur nuk do të mbaronte kurrë. Ishte nata e së premtes.

Më në fund gdhiu e doli dielli, rrezet e të cilit më ngrohën ca. Por unë ndjehesha i dërrmuar. Gjithë trupi më ishte mpirë, më ishte bërë si trung. Kokën e kisha shumë të rëndë. Buzët më ishin tharë e gjuha më ishte ngjitur pas qiellzës.Syrin e majtë nuk e hapja dot e shikoja pak vetëm nga i djathti. Këmbët më dukej sikur ishin mbushur me miza. Etja po më mundonte shumë. Kur shtërngoi vapa, m’u shtua edhe një vuajtje tjetër: mizat. Me dhjetra më ishin vërsulur mbi fytyrën e gjakosur e tërë plagë e po më pickonin. Ato pickime ishin aq therrëse sa edhe sot tetëdhjet e pesë vjeçar më duket se i ndjej ende. Tundja kokën për t’i larguar, por ishte e kotë. Si nuk u çmenda nga ajo torturë?! Dhembja e duarvet po bëhej më cfilitëse. Nga që ato po enjteshin përherë e më shumë e teli po hynte më thellë në mish, më dukej sikur dikush m’i shtërngonte vazhdimisht. Si nuk m’u gjymtuan përjëtë?! Ndoshta mosha e fiziku i fortë.

Pothuaj i shastisur mezi dallova para meje Tasin me sejmenët e tij. Mbaj mënd që më tha:”E Niko Kirka deshe të përmbysje pushtetin popullor?! Shiko si je bërë!” Dhe një nga policët më vuri përpara një copë pasqyrë. Me syrin e djathtë pak të hapur pashë një lëmsh të përgjakur, të enjtur, plot hematoma të zeza e gjaku të përtharë. Asgjë njerëzore. E kuptova që donin të më thyenin shpirtërisht, të më mposhtnin vullnetin për të qëndruar. Nuk iu përgjigja, se nuk mund të flisja.

Në këtë gjendje që sa vinte e përkeqësohej, kaloi e shtuna, gjithë nata, e djela e deri sa u gdhi e hëna. Gjatë asaj kohe, sekondë pas sekonde, e kam ndjerë, përjetuar e vuajtur me vetëdije të plotë çdo dhembje të asaj torture. Ditën e tretë fiziku filloi të mos mbante më. Hëre mbas here e humbisja vetëdijen. Mendja po më turbullohej. Nga buzët e thara filloi të më kalonte ndonjë rrënkim. Vetëdija po më mjegullohej. Si nëpër tym më kujtohet që mbas dite erdhi një polic, më zgidhi telat e më tha të ikja në barrakë, në vëndin tim. Kur më hoqi telat e duarve e të gjoksit dhimbja ishte aq e madhe, sa më kthjelloi për një çast e pashë se si varreshin copat e lëkures e të mishit në to. Menjëherë ndjeva sikur diçka më goditi në tru, këmbët m’u drodhën dhe u rrëzova në tokë. E kisha humbur vetëdijen plotësisht. Nuk e di se sa kohë qëndrova në atë gjendje. Më në fund erdha në vehte e po dridhesha nga të ftohtit. Ishte natë. Më shumë duke u zvarritur se sa duke ecur, u drejtova për nga barrakat. Më kujtohet që i pari i burgosur që takova ishte prifti unit i Elbasanit, At Josif Papamihali. Shtangu kur më pa e më kujtohen fjalët e tija:”Niko, ti je? Gjallë qënke, o bir?! Po ti qënke Krishti i ringjallur!” Dicka murmurita nëpër dhëmbë e më shumë mund arrita tek vendi im në barrakë. U mbështolla me velenxën, mblodha këmbët, mbështeta kokën në gjunjë dhe e ndjëva veten të vetmuar, të vogël,të pafuqishëm e të rrethuar nga një botë armiqësore. Dhe për çudi mendja nuk më shkoi tek babai. Jo. Mendja më shkoi tek nëna, tek ajo grua që rrinte si kërcure pranë zjarrit të vatrës me mëndjen te burri e djali i vëtëm që po mundoheshin nëpër burgje. Dhe në ato çaste pata vetëm një dëshirë. Të isha pranë saj, të mbështesja kokën tek prehëri i saj, të më mbështillte me krahët e saja për të më ngrohur e mbrojtur dhe unë të shpërthenja në lot për të nxjerrë gjithë atë hidhërim e duf që më ishte mbledhur në shpirt, për të zbrazur jashtë gjithë atë si lëmsh që më ishte mbledhur në gjoks. Isha vetëm njëzetenjë vjeçar!

***

—————————————————–

Sot në pleqërinë e thellë e ndonëse ka kaluar më shumë se gjysmë shekulli, mendja më shkon shpesh në atë kohë të errët. Ajo kohë që më vodhi vitet më të mira të rinisë, më ka lënë mbresa të thella në shpirt që nuk do të shuhen deri sa të marr frymë. Më kujtohet se vuajtja më e madhe morale që ua kalonte edhe vuajtjeve fizike, më shkaktohej nga detyrimi për të bashkëjetuar gjatë gjithë kohës me një grumbull të madh njerëzish. Nuk kishte më asgjë krejt personale, asgjë krejt intime, asgjë nga ajo që në botën e qytetëruar quhet “privacy”.  Të gjithë të shihnin si flije, si zgjoheshe, si vishej e çfarë vishnje, si laheshe, si hanje e çfarë hanje. Pra gjithë jeta në njëzet e katër orë.

Por ajo që të fyente më shumë, që në një farë mënyre të degradonte deri në shkallën e kafshëve, që të bënte të vuaje aq shumë, ishte detyrimi i pashmangshëm që të kryeje nevojat biologjike para të tjerëve, nën vështrimin e tyre. Nevojtoret e burgjeve kishin të ndara, por pa dyer, të hapura dhe ti ishe i detyruar të defekoje para disa të tjerëve që prisnin rradhën e tyre. Kurse në kampet e punës së detyruar gropat septike ishin krejt të hapura, të mbuluara me dërrasa, ku ishin lënë të hapura disa hapësira të vogla ku ti ishe i detyruar të defekonje.

Në jetën bashkëshortore, në jetën e tyrë intime, nuk ka sekrete në kuptimin fizik të fjalës, si fjetja së bashku në një shtrat, zhveshja deri në lakuriqësi para njëri tjetrit, por nuk ka burrë a grua që të kenë parë e të shohin çdo ditë se si defekon njëri e tjetri! Për mua kjo është shëmtia më e madhe e jetës që kaluam në ato burgje. Kur për mua e qindra e mijra të rinj të tjerë si unë, kjo ishte e rëndë, mendoj se sa e rëndë, poshtëruese, shumë e mundishme ishte për të shkretin baba e moshatarët si ai. Ata burra të vjetër që kishin jetuar gjithë kohën si njerëz seriozë, dinjitozë e krenarë për personalitetin e tyre, ishin të detryruar të ulnin pantallonat në sy të të tjerëve! Sa e dhimbëshme, sa e mundimëshme, sa fyese! Unë sot ndjej dhembje të madhe për atë që ka ndjerë babai im në atë kohë!

————————————————-

***

Isha liruar në vitin 1954 e atëherë vajta në Korçë ku jetonte nëna me dy motrat. Por pas pak kohe u larguam prej andej, sepse qëndrimi aty do të sillte ose arrestimin tim përsëri, ose do të na internonin familjarisht. Vajtëm u vendosëm në Tiranë. Babai ndërroi jetë një vit më vonë, më 1955. Një vit më vonë na dëbuan nga Tirana e vajtëm të banonim në Shkodër. Por mbas një viti, më 1957, me vendim të komisionit qëndror të dëbim-internimeve, na dëbuan edhe prej Shkodre. Na lejohej qëndrimi vetëm në Kavajë ose Elbasan. Kështu që u nisa aty nga dreka, hipur në karrocerinë e një kamioni për në Tiranë. Mendonja që aty të gjeja ndonjë shok  me origjinë kavajase që të më ndihmonte të vinim së bashku në Kavajë për të gjetur ndonjë skutë ku të futnim kokën. Sa arrita u drejtova në një hotel ku të flija natën. Por sportelisti sa pa gërmën D që më vunë në letërnjoftim kur na dëbuan nga Tirana, më tha se nuk kishte vënde. Në disa hotele ku vajta, e njëjta përgjigje. Ajo D-ja në letërnjoftim ishte shenja ogurzezë, ishte damka që na dallonte nga të tjerët, ishte si ylli me gjashtë cepa i hebrejve në Gjermaninë naziste! I lodhur e i mërzitur u drejtova për në qendër, tek sheshi para Bankës, në pritje për të parë ndonjë të njohur ku të vija të flija atë natë. Ndërkaq ishte ngrysur. Po më shtohej shqetësimi se mos do detyrohesha ta kaloja jashtë atë natë.Nuk më mërziste fakti se mund të flija tek stolat aty, por mendimi se gjatë natës ndonjë patrullë policije mund të më ndalonte e porsa të shihte te letërnjioftimi im D-në famëkeqe, do më hapte telashe të paparashikuara. I zhytur në hallin tim, u gjenda midis një grumbulli të madh njerëzish e fëmijësh që po flisnin rusisht me zë të lartë e po qeshnin me të madhe. Nëpër duar kishin portokallë që po i qëronin e lëvozhgat i hidhnin përtokë, kurse fëmijët çokollata e pako biskotash, letrat mbështjellëse të të cilave edhe ata po i hidhnin përtokë. Ishin sovjetikët që po dilnin nga klubi i tyre që ishte në godinën përballë, në atë godinë që kish qënë selia e të parit parlament të shtetit të parë shqiptar! Në fytyrat e tyre shprehej qartë siguria, qetësia, kënaqësia. Ata ishin shëndevërë. Ata ishin në vendin e tyrë, zot në shtëpinë e tyre! Dhe ndjeva një trishtim të thellë për vete e për mijra të tjerë si unë. Ndjeva dhëmbje të madhe për të gjithë ata që punuan për këtë vend, për ata që shkrinë jetën për Shqipërinë e tyre, për këtë Shqipëri që po e shkelnin ata që ishin vetëm shqipfolës e ua kishin falur të huajve ta gëzonin! Mendova për babanë e shokët e tij që ikën të dëshpëruar nga kjo botë kur shikonin se si disa shqiptarë mundonin e vrisnin vellezërit e tyre për të kënaqur kërkesat ë të huajve.

Me këto mendime nëpër tru, ndjeva që dikush më preku në krah. Kthej kokën e shoh një shokun tim. “Ç’bën këtu-më tha-Je ngulur si hu midis sheshit?” I vura dorën në sup e i thashë: ”M’u kujtua thënia e atij romakut të famshëm që po e ndiqnin për ta kapur po romakët.-“Edhe kafshët e egra e kanë një strofull, kurse ata që punuan e luftuan për madhështinë e Romës nuk po gjejnë vrimë ku të futen!” Dhe u nisëm për në shtëpinë e tij.

——————————————————————–

***

Ishte viti 1993. Ai regjim sa absurd e i çmëndur, aq edhe gjakatar e kriminal, ishte shkërmoqur. Ashtu si edhe shumë e shumë të tjerë, duke parë e ndjerë që në vend nuk do të ndërtohej ajo për të cilën kisha ëndëruar e shpresuar për gati gjysmë shekulli, si edhe mendimi e iluzioni se do të gjeja një mërgatë politike të gjallë e aktive, të gatëshme për të vajtur e punuar në Shqipëri, erdha këtu në SHBA. Zhgënjimi ishte i madh. Nuk gjeta atë që prisja. Po kjo është një temë që s’ka të bëjë me këto copa kujtimesh.

Kisha vajtur në Boston, në Pier Four, ku organizohej një pritje për nder të Presidentit të Kosovës, të ndjerit Ibrahim Rugova. Gjatë prezantimit, dy gazetarët Sulejman Gashi e Isuf Hajrizi, më cilësuan si atdhetar aktivist. Unë shtova se çdo gjë ishte meritë e babait tim, ai më kish brumosur e unë isha krenar për të.

“Unë dua me të njëjtën dashuri si Korçën edhe Prishtinën” shtova unë.

“Faleminderit!” m’u përgjegj i ndjeri President.

“Më fal, por gabuat. Zoti President” ia ktheva unë.

“Pse?” më pyeti duke buzëqeshur i ndjeri Rugova.

“Po unë nuk jam frances, Zoti President, e po ju them se dua Prishtinën një lloj si Parisin. Unë jam shqiptar dhe është e natyrshme ta dua Prishtinën si Korçën. Babai më ka mëkuar që në djep me dashurinë për çdo pëllëmbë të trojeve shqiptare. Për mua janë të dashura si Korça e Tirana edhe Shkodra e Ulqini me Tivarin. Si Elbasani, ashtu edhe Prizreni me Gjakovën. Si Berati e Saranda, ashtu edhe Arta me Gumenicën.”

“Kini shumë të drejtë. Gabova.” M’u përgjegj i ndjeri President duke më vënë dorën në sup.

Këto janë pak copëza kujtimësh. Ky libër u shkrua për babanë e kryesisht për të. Ne të tjerët, si pjesë e familjes, jemi pjesë ë tij duke e plotësuar kështu personalitetin e figurën e tij. Meqënëse ai ndërroi jetë papritur në burg dhe nuk kemi asgjë si kujtim nga ana e tij, autori i librit më kërkoi të shkruaja ndonjë kujtim që vërtet e kisha përjetuar unë, por që kish të bënte me botkuptimin e tij, me frymën e shpirtin e tij. Pra të fliste ai nëpërmjet meje. Jam munduar ta bëj këtë.

* Marrë nga libri”KRISTO KIRKA” i autorit Uran BUTKA

Presidenti historik i Kosovës Dr. Ibrahim Rugova deklaronte vazhdimisht se pavarësia është zgjdhja më e mirë, në intervistat ekskluzive/

SPECIALE Gazeta DIELLI -VIZIONI RUGOVIAN PËR KOSOVËN E ÇËSHTJEN SHQIPTARE/

-Shqiptarët të organizohen, të forcohemi gjithkund aty ku jemi/-Presidenti historik i Kosovës Dr. Ibrahim Rugova në intervistat ekskluzive që kam zhvilluar: Zgjidhja e çështjes shqiptare, nëse duam të hyjmë kështu, në mënyrë globale, shihet: Shqipëria si shtet, që është e njohur, Kosova e pavarur, shtet i njohur, i integruar në Bashklimin Evropian, në NATO dhe në miqësi të përhershme me Shtetet e Bashkuara të Amerikës, që është një vend që i pari është interesuar për ne dhe na ka ndihmuar, dhe që na ndihmon vazhdimisht. Në Maqedoni shqiptarët gjithsesi të jenë element i shtetit, shtetformues; tash janë bërë hapat e parë, siç është Marrëveshja e Ohrit, pastaj integrimi i shqiptarëve në institucionet e tjera, që do të jenë element me rëndësi. Në Mal të Zi, poashtu, shqiptarët duhet të kenë një administrim të vetin, pra të kenë përfaqësim në nivel të Republikës së Malit të Zi në instiucione; edhe atje ka filluar një proces. Poashtu edhe në Preshevë, në Luginën e Preshevës, ka filluar një proces pozitiv; ka robleme, do të ketë probleme, por disponimet janë pozitive. Natyrisht, po e them në mënyre legale, ne, Kosova, do të interesohemi si shtet për shqiptarët në Mal të Zi, për Luginën e Preshevës, po edhe në Maqedoni, dhe nuk do të përzihemi në punët shtetërore, që të krijojmë çrregullime, siç dëshirojnë disa fqinjë ndaj Kosovës/

SPECIALE-Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul JASHARI

PRISHTINË, 19 Gusht 2018/  Presidenti historik i Kosovës Dr. Ibrahim Rugova deklaronte vazhdimisht se pavarësia është zgjdhja më e mirë, në intervistat ekskluzive që kam zhvilluar ka folur edhe për mundësinë e bashkimit me Shqipërinë, asnjëherë nuk kemi folur për ndarjen e Kosovës. Ndërsa, gjejmë në arkiva se, në një intervistë për median ndërkombëtare, kur është pyetur,  është shprehur prerë për tërësinë dhe mosndarjen e Kosovës, duke theksuar se me ndarjen e Kosovës serbët kërkojnë pasuritë natyrore.

Në vitin 1992, në 8 qershor, gazeta gjermane me ndikim në Evropë e më gjerë “Der Spiegel”, duke theksuar se  “Duket se politika e ndarjes së Kosovës ka qenë e vjetër në rrethin elitar serb dhe kjo ka qarkulluar prej fillim viteve të 90-ta”, e ka pyetur lidhur me këtë Dr. Rugovën, President i parë i sapozgjedhur i Kosovës. Në intervistën e gazetës gjermane, mes tjerash, kjo ishte pyetja dhe përgjigja: “Der Spiegel: Rrethi intelektual i serbëve është pajtuar ta ndajë Kosovën mes shqiptarëve dhe serbëve?

Rugova: Atëherë prapë do të jetonin një milion shqiptarë jashtë mëmëdheut. Gjithashtu serbët shikojnë me këtë “ndarje”, që secila tokë me pasuri natyrore t’i takojë asaj. Atëherë neve do të na mbetnin vetëm tokat pa vlerë. Ne nuk biem pre e këtyre politikave. Do pranonim një protektorat të përkohshëm të OKB-së, sepse do të ishte qesharake të mendohej se 8% e minoritetit serb të sundonte dhe të mundte me dhunë 2 milionë shqiptarë”. Viti 1992 ishte viti kur në 24 Maj, përkundër kërcënimeve të forcave serbe, mbi 89% të qytetarëve të Kosovës (me të drejtë vote) votuan për të zgjedhur Presidentin e Republikës së Kosovës dhe 100 deputetë për Parlamentin e Kosovës. Me shumicë dërrmuese të votave Dr. Ibrahim Rugova u zgjodh President i Republikës së Kosovës, ndërsa partia e tij LDK fitoi shumicën absolute të vendeve në Parlament…

Po në atë vit të zgjedhjeve të para pluraliste në Kosovë, në dhjetor, në Bruksel, Presidenti Ibrahim Rugova takohet me sekretarin e shtetit të Amerikës Lorens Igëllberger, i cili i shpreh mirënjohje si lider i popullit shqiptar për kontributin  në ruajtjen e paqes në Kosovë. Sekretari i shtetit Igëllberger siguroi Presidentin Rugova se nga shqiptarët nuk kërkohet që të heqin dorë nga objektivi i tyre për të ardhmen e Kosovës.

E objektivi ishte Pavarësia e Kosovës.

Që para afër tre dekadave, Dr. Rugova hapur përcaktonte pozicionin gjeopolitik kosovar dhe shpallte idenë për Kosovën shtet të pavarur.
“Zgjidhja më e mirë është Kosova e pavarur e neutrale, e hapur ndaj Shqipërisë e Serbisë dhe një administrim civil ndërkombëtar si fazë kalimtare”, theksonte e ritheksonte Presidenti historik, Ibrahim Rugova.

Në intervistën ekskluzive që kam zhvilluar  në 22 Shtator 1994, referendumin për Kosovën shtet sovran dhe i pavarur të 26 deri 30 shtatorit 1991, që pasonte Deklaratën Kushtetuese të 2 Korrikut e Kushtetutën e 7 Shtatorit 1990,  Rugova e vlerësonte “një akt që e afirmoi tutje dhe është një garanci për realizimin e pavarësisë”, fliste edhe për “lidhjet konfederale apo bashkimin me Shqipërinë” të Republikës së Kosovës, si dhe për një “politikë globale që sa më parë të bjerë muri mes shqiptarëve”.

Me Presidentin Rugova bisedonim gjatë ditën e enjte të 22 shtatorit 1994, në zyrën e tij, në Prishtinë, ku sot është muzeu – Shtëpia e Pavarësisë së Kosovës.

Kjo ishte intervista e parë e një Presidenti të Kosovës për Agjencinë Shtetërore-Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë – ATSH, nga e cila po risjellim një pjesë të pyetjev e përgjigjeve:

PROJEKTI I LIDHJEVE KONFEDERALE TË KOSOVËS ME SHQIPËRINË LEHTËSON ZGJIDHJEN

Në kuadër të propozimeve e modaliteteve për zgjidhjet e mundshme për Bosnjën e ish-Jugosllavinë, ideja Juaj për mundësinë e lidhjes konfederale të Kosovës me Shqipërinë pati mjaft jehonë. A mund të lidhet kjo ide edhe me integrimet e dëshiruara kombëtare dhe me rikomponimet e paralajmëruara në Ballkan?

-Mua më vjen mirë që kjo ide pati jehonë dhe u prit mirë kështu në opinionin ndërkombëtar, po ashtu edhe në atë diplomatik dhe shtetëror. Një ide e tillë do të lehtësonte zgjidhjen e çështjes së Kosovës. Siç kam thënë, nëse legalizohen lidhjet konfederale tash aktualisht mes serbëve të Bosnjës e Serbisë,  atëherë patjetër duhet të legalizohen edhe për shqiptarët.

Siç dihet, në opcionin e tretë të Dokumentit – Deklaratës së Partive Politike Shqiptare në ish-Jugosllavi, të aprovuar më 1991, qëndron edhe kjo – lidhjet konfederale apo bashkimi me Shqipërinë. Por, tri opcionet e atij dokumenti varen nga ndryshimet e kufijve të brendshëm dhe kufijve të jashtëm të ish-Jugosllavisë. Prandaj, një projekt i tillë i lidhjeve konfederale të Kosovës me Shqipërinë është më afër mendësh dhe mund të realizohet. Natyrisht, kjo do të lehtësonte shumë gjëra në integrimet shqiptare, në integrimet ballkanike e në integrimet evropiane, që janë një proces dhe duhet t’i shikojmë si një proces. Dokumenti që e përmenda më parë, është një dokument vërtetë me një vizion që na ka drejtuar deri tash në punën tonë të përgjithshme, të partive politike, edhe në krijimin dhe punën e institucioneve të Kosovës.

POLITIKA GLOBALE SHQIPTARE PO REALIZOHET

Shpesh theksoni politikën globale shqiptare, çfarë është kjo politikë e realizuar në praktikë dhe në këto kushte të ndarjes së shqiptarëve me shumë kufij?

-Praktikisht mund të themi se politika globale shqiptare edhe ka nisur të realizohet. Përkundër pengesave të shumta, që i ka sidomos Kosova, sot kemi kontakte të ndryshme, bashkëpunim, qoftë në planin kulturor, në planin arsimor, në planin politik. E kam thënë disa herë, por vazhdimisht duhet të përsëriten gjërat, se për herë të parë ne shqiptarët, nuk po shkoj më tutje, pas vitit 1912, pastaj 1918, sidomos pas ’45-tës, pra për herë të parë bashkëpunojmë në planin politik. Dhe, natyrisht, në këtë politikë globale shqiptare respektohet vullneti politik i shqiptarëve të Kosovës, pastaj i shqiptarëve në Maqedoni, i shqiptarëve në Mal të Zi e në Preshevë, Bujanoc e Medvegjë. Do të thotë e kemi një vizion se çka duhet të bëjmë në këtë drejtim. Dhe, mund të them se një politikë globale shqiptare përditë është prezente dhe realizohet hap pas hapi, nuk është diçka abstrakte. Për shembull, me politikë globale shqiptare mendojmë që sa më parë ky mur mes shqiptarëve të bjerë.

Po ashtu politikë globale është se sot Shqipëria më shumë se kurrë e ndihmon çështjen e Kosovës dhe çështjen e shqiptarëve në planin ndërkombëtar. Po ashtu, edhe Kosova me institucionet e saj brenda dhe jashtë e ndihmon Shqipërinë dhe në këtë plan ka një bashkëpunim, një mirëkuptim dhe një marrëveshje që nuk e kemi pasur më parë ne shqiptarët. Kjo gjithësesi është një bazë, një element që premton realizimin e aspiratave shqiptare në përgjithësi. Besoj, shumë gjëra janë dëshmuar deri tash. Dhe, kur të kryhen disa punë tash, që i kanë rënë brezit tonë, do të bëhet një politikë globale shqiptare edhe më emadhe, edhe më e frytshme.

DOKUMENT I UNITETIT E INTEGRIMIT SHQIPTAR

Partitë politike shqiptare në ish-Jugosllavi edhe nëpërmjet një dokumenti të përbashkët kanë shprehur kërkesat dhe opcionin për zgjidhje, pos për Kosovën, edhe për çështjen shqiptare në Maqedoni e Preshevë, Bujanoc e Medvegjë dhe në Mal të Zi. Cila do të ishte zgjidhja optimale në këtë moment?

-Tashmë e thashë se ky është një dokument mjaft i rëndësishëm, që i përfshinë të gjitha, pra edhe vizionin e një uniteti e një integrimi shqiptar. Atëherë kur enxorëm këtë dokument, që ka validitet edhe sot, opcioni i parë, nëse nuk ndryshojnë kufijtë e brendshëm, ishte një Kosovë e pavarur e neutrale, e hapur ndaj Serbisë e Shqipërisë, që shqiptarët në Maqedoni si element i rëndësishëm i atij shteti apo asaj republike, që është në zhvillim e sipër,  të jenë shtetformues, ndërsa shqiptarët në Mal të Zi dhe në Preshëvë, Bujanoc e Medvegjë të kenë një vetadministrim, një autonomi lokale. Të gjitha këto pjesë shqiptare, të themi kështu, kanë deklarimin e vet, të popullit, referendumin në Kosovë, në Maqedoni, në Preshëvë, Bujanoc e Medvegjë dhe Memorandumin në Mal të Zi, që ka edhe vlerën e një referendumi.

Prandaj, në bazë të situatës që e kemi, ne qëndrojmë në realizimin e opcionit të parë, do të thotë punojmë në pavarësimin e Kosovës dhe që shqiptarët në Maqedoni të realizojnë të drejtën e popullit shtetformues në atë republikë. Po ashtu edhe shqiptarët në viset e tjera etnike në ish-Jugosllavi të realizojnë të drejtat, për të cilat janë deklaruar.

Në këtë plan janë realizuar mjaft gjëra praktikisht. Mos të harrojmë se në Preshevë e në Ulqin partitë shqiptare e kanë marrë pushtetin lokal. Ai është hap i parë, edhe pse tash komunat nuk kanë ndonjë pushtet as në Maqedoni, as në Preshevë e as në Ulqin, u bë ai centralizimi, që para shthurjes së ish-Jugosllavisë, kur filluan t’u merren kompetencat komunave. Tash ato kompetenca janë reduktuar edhe më shumë.

Ndërsa në Kosovë, ne, edhe pse të okupuar, kemi organizuar jetën tonë, kemi afirmimin e çështjes, projektit të pavarësisë. Në Maqedoni kemi hyrjen – prezencën në instiucione, gati të gjitha komunat shqiptare i kontrollojnë shqiptarët. Prandaj, është një punë, një proces, do të thotë edhe këtu janë realizuar gjëra praktike dhe pragmatike që shihen, janë rezultatet që shihen e që preken.

Kjo intervistë me Presidentin e Republikës së Kosovës Dr. Ibrahim Rugova, të cilën e zhvillova si korrespondent i ATSH,  me titullin “POLITIKË GLOBALE QË SA MË PARË TË BJERË MURI MES SHQIPTARËVE” është botuar  të hënen e 26 Shtatorit  1994  edhe në gazetën e vetme të përditshme shqipe në Kosovë, “Bujku”, themelues-kryeredaktor i parë i së cilës isha, e që ishte gazetë e rezistencës e pjesë e lëvizjes e luftës për liri, pavarësi e demokraci, me orientim e përcaktim të fuqishëm properëndimor euroatlantik, dilte nga 18 janari i vitit 1991, pasonte dhe sfidonte ndalimin e dhunshëm nga Serbia  të gazetës tradicionale kosovare Rilindja. Që atëherë nisëm edhe bashkëpunimet me ATSH-në, të parat bashkëpunime të një media të Kosovës me një media të Shqipërisë.Edhë në intervista të tjera që kam zhvilluar nëpër vite, në dhjetor 2002, presidenti Rugova theksonte përcaktimin e gjithmonshëm e prej shumë vitesh për Kosovën e pavarur në NATO e në BE dhe në miqësi të përhershme me SHBA, si pjesë e zjidhjes së çështjes shqiptare.

“KOSOVA E PAVARUR NË NATO E NË BE DHE NË MIQËSI TË PËRHERSHME ME SHBA”, ishte titulli i intervistës ekskluzive me Presidentin e Kosovës, Dr. Ibrahim Rugovën, që e zhvillova për gazetën tradicionale  Rilindja në fundvitin 2002. Presidenti Rugova më priti në Rezidencën Presidenciale në Velani-Prishtinë derisa isha kryetar i Këshillit Drejtues dhe Kryeredaktor i Gazetës Rilindja, duke i dhënë kështu edhe mbështetjen e fuqishme institucionale gazetës simbol i traditës së informimit në Kosovë.

Nga intervista e botuar në Gazetën Rilindja në 31 Dhjetor 2002 –  numër festiv për Vitin e Ri 2003  po sjellim këtë pyetje e përgjigje lidhur me zgjidhjen e çështjes shqiptare: RILINDJA: Shqiptarët jetojnë në trojet e veta etnike edhe në disa vende të rajonit, si në Maqedoni, në Luginën e Preshevës në Serbi, në Ulqin – Mal të Zi. Si e shihni të ardhmen, zgjidhjen e çështjes shqiptare, duke pasur parasysh edhe këtë fakt? Lidhur me këtë ekziston qe mëse një dekadë edhe Dokumenti i opcioneve i partive politike shqiptare.

PRESIDENTI RUGOVA: Po, është Dokumenti i ‘tri opcioneve’. Këtë

politikë, për fat të mirë, e kemi bërë të gjitha partitë politike të trojeve shqiptare, dhe ai dokument i ka dhënë frytet e veta, do të thotë jemi organizuar. Zgjidhja e çështjes shqiptare, nëse duam të hyjmë kështu, në mënyrë globale, shihet: Shqipëria si shtet, që është e njohur, Kosova e pavarur, shtet i njohur, i integruar në Bashklimin Evropian, në NATO dhe në miqësi të përhershme me Shtetet e Bashkuara të Amerikës, që është një vend që i pari është interesuar për ne dhe na ka ndihmuar, dhe që na ndihmon vazhdimisht. Në Maqedoni shqiptarët gjithsesi të jenë element i shtetit, shtetformues; tash janë bërë hapat e parë, siç është Marrëveshja e Ohrit, pastaj integrimi i shqiptarëve në institucionet e tjera, që do të jenë element me rëndësi. Në Mal të Zi, poashtu, shqiptarët duhet të kenë një administrim të vetin, pra të kenë përfaqësim në nivel të Republikës së Malit të Zi në instiucione; edhe atje ka filluar një proces. Poashtu edhe në Preshevë, në Luginën e Preshevës, ka filluar një proces pozitiv; ka robleme, do të ketë probleme, por disponimet janë pozitive. Natyrisht, po e them në mënyre legale, ne, Kosova, do të interesohemi si shtet për shqiptarët në Mal të Zi, për Luginën e Preshevës, po edhe në Maqedoni, dhe nuk do të përzihemi në punët shtetërore, që të krijojmë çrregullime, siç dëshirojnë disa fqinjë ndaj Kosovës.

Po e theksoj për ju, e kam theksuar edhe më parë, në Evropën Juglindore, në këtë pjesë të Evropës e të botës, popujt duhet ta njohin njëri-tjetrin: edhe historikisht, edhe në pikëpamje politike, edhe shtetërore, sespse kjo mungon. Për fat të keq, shumica e popujve në rajonin tonë kanë pasur atë logjikën e dominimit, kanë injoruar shqiptarët në përgjithësi, nuk i kanë njohur, ose janë përpjekur edhe të bëjnë eliminime të ndyshme. Prandaj është një plan perspektiv, për të cilin ne si Kosovë do të punojmë në të ardhmen. Duhet të njohim njëri-tjetrin në rajonin tonë, përndryshe mund të ketë probleme. Mirëpo, është pozitive se në përgjithësi tash në rajonin tonë shikojnë nga Evropa. Këtë nuk e kishim deri para disa vjetësh. Ndërsa ne, shqiptarët, në përgjithësi, kemi shikuar gjithmonë e shikojmë nga Evropa, nga integrimet evroalantike.

Në 12 Shkurt 2005, në ditën e jubileut të 60 vjetorit të Rilindjes, kjo gazetë tradicionale e Kosovës sillte intervistën tjetër eksluzive që kisha zhvilluar me Presidentin e Kosovës Dr. Ibrahim Rugova.

Titulli i intervistës në faqen 1 e 2 ishte  “PAVARËSIA E KOSOVËS ËSHTË E MIRA E TË GJITHË QYTETARËVE DHE DO TA QETËSOJË RAJONIN”. Në vitim të intervistës titulli në faqen 3 ishte “Shumë institucione ndërkombëtare e kanë kuptuar se Pavarësia e Kosovës duhet të bëhet sa më shpejt”, ndërsa titulli në faqen 4: “Rilindja ka ndihmuar dhe do të vazhdojë të ndihmojë zhvillimin dhe perspektivën e Kosovës”.

Me këtë rast Presidenti Rugova më priti përsëri në Rezidencën Presidenciale të tij në Velani, ku biseduam gjatë dhe si kryetari i Këshillit Drejtues dhe Kryeredaktor i Rilindjes i dhurova Pllakatin e Jubileut të 60 vjetorit të kësaj gazete tradicionale të Kosovës, të punar me ar e argjend nga argjendarët e Prizrenit, qytetit historik ku në 12 Shkurt 1945 doli numri i parë i gazetës së parë shqiptare të Kosovës që u bë e përditshme.

“Kosova dhe populli i saj janë sot këtu që të kryhet edhe formalisht, apo
zyrtarisht, si doni t’i themi, edhe njohja e Pavarësisë, të jemi një antar i
bashkësisë së kombeve të botës së lirë”, ka theksuar Presidenti Rugova në intervistën ekskluzive në jubileun e 60 vjetorit të gazetës Rilindja.

“Edhe bashkësia ndërkombëtare, shumë institucione të ndryshme ndërkombëtare,
kanë kuptuar se Pavarësia duhet të bëhet edhe të realizohet sa më shpejt, çfarë do ta qetësonte këtë pjesë të Evropës e të botës”, ka deklaruar Rugova.
“Unë insistoj, edhe nstitucionet e Kosovës, që sa më parë të njihet
Pavarësia e Kosovës në mënyrë të drejtpërdrejtë, direkte, pra nga Shtetet e
Bashkuara të Amerikës, nga Unioni Evropian, që pastaj do ta njihnin edhe
fqinjët tanë. Kjo është rruga më e mirë, edhe më e drejtë, edhe më më e
shëndetshme për situatën në këtë pjesë të Evropës dhe të botës”, tha
presidenti Rugova në intervistën për gazetën Rilindja.
Presidenti i Kosovës vlerëson se njohja e Pavarësisë do t’i rregullonte edhe
marrëdhënet e brendshme. “Edhe për minoritet, grupet etnike, është edhe një
fitore, është edhe një përfitim nga Pavarësia”, tha Presidenti  Rugova.
Pavarësia e Kosovës do të kishte efekt pozitiv edhe për të gjithë fqinjët
tanë, ka theksuar Presidenti Rugova dhe ka shtuar se “këtë, një pjesë e fqinjëve, pjesa
më e madhe, kanë filluar ta kuptojnë.”
“Njohja sa më e shpejtë e Pavarësisë së Kosovës do të ndihmonte edhe
qetësimin e të gjithë shqiptarëve në këtë pjesë të Evropës dhe të botës”, ka
deklerësuar Presidenti i Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova, në intervistën ekskluzive për gazetën Rilindja të jubileut të 60 vjetorit, botuar në 12 Shkurt 2005, nga e cila po risjellim një pjesë të pyetjeve e përgjigjeve: RILINDJA: Ju vazhdimisht theksoni garancitë për të drejtat dhe interesat e të gjitha komuniteteve në Kosovë. Në një Kosovë të ardhme me standarde të plotësuara që çojnë në integrimet evroatlantike dhe me status pavarësinë, që është vullnet i shumicës dërrmuese, çfarë do të jenë të drejtat dhe garancitë për të gjithë qytetarët, për të gjitha komunitetet? 

PRESIDENTI RUGOVA: Do të jenë sipas normave ndërkombëtare, që janë paraparë në kuadër të Unionit Evropian, të OKB-së, pastaj edhe të normave tona brenda Kosovës – do të thotë garanci dhe mundësi të zhvillimit edhe të ruajtjes së identitetit të tyre. Prandaj, ne edhe në këtë gjendje që jemi, pra nën mbikëqyrje, nën administratë ndërkombëtare, kemi bërë mjaft. Sot, gjuhët e të gjitha komuniteteve përdoren në Kosovë edhe zyrtarisht edhe praktikisht, pastaj mos të flasim për mundësitë e ndryshme, në emisionet edhe në Televizionin Publik të Kosovës, radiot private, tekstet, shkollat. Plus, ne edhe i financojmë ekstra, për shembull, për komunitetin serb vendbanimet e tyre, që kanë buxhet special nga komunat përkatëse. Dhe, jemi mjaft tolerantë, që me kohë ata do të kuptojnë dhe do të fillojnë integrimin e tyre.
RILINDJA: A ka vend për frikën se Pavarësia rrezikon interesat e ndonjë komuniteti në Kosovë, siç mundohen ta paraqesin disa qarqe e propaganda? 
PRESIDENTI RUGOVA: Jo, jo, s’ka frikë, sepse bashkësitë etnike, komunitetet, apo minoritetet, duhet të pranojnë edhe vullnetin e shumicës. Natyrisht, si shumicë, pra si shumicë shqiptare, ne do të kujdesemi të bëjmë një shtet me norma demokratike, me norma integruese të brendshme dhe me garantimin e të gjitha të drejtave.
Natyrisht, s’dua ta komentoj një propagandë negative që bëhet për një komunitet a tjetër, se ka frikë, etj. Por, mos ta harrojmë, është frika e shumicës, momentalisht, e shumicës shqiptare për të ardhmen. Prandaj, me njohjen e Pavarësisë do të hiqet kjo frikë dhe marrëdhëniet njerëzore do të relaksoheshin, do të ishin shumë më të lehta, sepse të gjithë e kemi përjetuar luftën, situatat e rënda, humbjet, etj. Dhe, unë po them, njohja e Pavarësisë do t’i rregullonte edhe marrëdhënet e brendshme. Edhe për minoritet, grupet etnike, është edhe një fitore, është edhe një përfitim nga Pavarësia. Në shtetin e Kosovës nesër do të jenë, edhe sot janë, deputetë, ministra, nuk mund të bëhen lehtë. Prandaj, janë edhe përfitimet praktike, njerëzore, që edhe ata do t’i kenë dhe do të jenë të garantuara.
RILINDJA: Ju vlerësoni se Pavarësia e Kosovës është edhe në të mirën e vendeve fqinje, se do ta qetësojë rajonin. Si janë kuptuar dhe pritur këto mesazhe Tuajat në fqinjësi? 
PRESIDENTI RUGOVA: Në fqinjësi, me Shqipërinë kemi marrëdhënie të mira, siç e dini, të gjithë shqiptarët në këtë pjesë të Evropës dhe të botës, janë deklaruar për Pavarësinë e Kosovës, do të thotë e përkrahin vullnetin politik.
Me Maqedoninë, kemi marrëdhënie të mira në ngritje e sipër, edhe atje tash ka mendime më pozitive se, nuk iu pengon Pavarësia e Kosovës. Mali i Zi në heshtje, ne kemi marrëdhëine të mira në qarkullim, etj.
Ndërkaq, për Serbinë dihet, ata i kanë ato pretendimet e tyre, ngarkesat historike, etj., që dëshirojnë të dominojnë, etj. etj. Por, do të ishte mirë edhe për vetë Serbinë që, ata do të merreshin me punët e veta dhe nesër ne të gjithë si vende të pavarura, pra Kosova, Shqipëria, Maqedonia, Mali i Zi nëse do veç apo bashkë me Serbinë, Serbia, Bosnja, të integrohemi, të jemi në Unionin Evropian, dhe kjo është zgjidhja më e mirë, edhe perspektiva e të gjithëve, do të kishte efekt pozitiv për të gjithë fqinjët tanë. Këtë, një pjesë e fqinjëve, pjesa më e madhe, kanë filluar ta kuptojnë.
RILINDJA: Ju lutem, çfarë janë tash marrëdhëniet e Kosovës me vendet fqinje dhe si i shihni në të ardhmen marrëdhënet e një Kosove të pavarur me fqinjët e saj, shtetet e tjera në rajon? 
PRESIDENTI RUGOVA: Po, gjithsesi, me njohjen e Pavarësisë do të ndërtojmë më lehtë marrëdhënie të mira fqinjësore dhe do të ndërtojmë. Unë thashë, me Shqipërinë janë të mira, me Maqedoninë janë në ngritje e sipër, me Malin e Zi ka marrëdhënie, me Serbinë momentalisht janë të bllokuara, sepse është një vend që nuk i njeh dokumentet e Kosovës, nuk e njeh ende atë që ka ndodhur pas vitit 1999, pas ndërhyrjes së NATO-s. Do të ndërtojmë marrëdhënie të mira me të gjithë, pastaj pas njohjes së Pavarësisë, është shumë më lehtë, sipas normave ndërkombëtare të fqinjësisë së mirë dhe të interesit reciprok.
RILINDJA: Marrëdhënet e realiteteve të reja mes Kosovës dhe Shqipërisë, edhe sipas shumë vlerësimeve, janë bërë shembull për rajonin. Ky zhvillim erdhi pas thyerjes së kufirit të hekurt që ekzistonte një periudhe të gjatë të kufizimeve të mëdha dhe ndalimeve të marrëdhëieve dhe komunikimeve. Si e shihni të ardhmen e këtyre dy vendeve, jo vetëm në marrëdhëniet e tyre, por edhe në integrimet evroatlantike? 
PRESIDENTI RUGOVA: Po, ne gjithsesi do të kemi gjithnjë e më shumë marrëdhënie të mira me Shqipërinë në të gjitha fushat. Ju e dini, tashmë kemi edhe Marrëveshjen për Tregti të Lirë, pastaj, marrëveshje të ndryshme për bashkëpunim ekonomik, kulturor, etj., dhe gjithsesi do të ndikojë pozitivisht ndërtimi, nuk është e tepërt ta themi, i Autostradës Prishtinë – Durrës, që do të hapte edhe një lidhje tjetër të Kosovës me botën. Dhe, gjithsesi synimet tona, të të dy vendeve, janë integrimi në Bashkimin Evropian, pra Shqipëria, Kosova dhe vendet e tjera, dhe kjo është perspektiva dhe në këtë plan po punojmë me të gjithë.
RILINDJA: Ju lutem, edhe një pyetje që ka të bëjë me të ardhmen: Si e shihni zgjidhjen e çështjes së shqiptarëve edhe në Maqedoni, në Mal të Zi dhe në Luginë të Preshevës? Në fillim të viteve 90-të, këto çështje ishin të përfshira në Dokumentin e Këshillit Koordinues të Partive Politike Shqiptare, që Ju e udhëhiqnit, dhe vlerësohet se në realitetet e reja janë apo do të jenë në proces të realizimit.
PRESIDENTI RUGOVA: Ai është një dokument i rëndësishëm, si i themi Dokumenti i tri opcioneve që ishin atëherë. Dhe, natyrisht, koha e vërtetoi se opcioni për Kosovën e pavarur doli zgjidhja dhe mori legjitimitet gjithnjë e më të madh edhe tek ne edhe në botë. Dhe, siç e dini, atje, në atë dokument, insistohet që shqiptarët në Maqedoni të jenë element i shtetit të Maqedonisë, që ka filluar të realizohet, pastaj shqiptarët në Mal të Zi të kenë administratën e vet dhe të gjitha të drejtat, e po ashtu edhe në Luginën e Preshevës. Tash ka progres edhe në Mal të Zi, në Luginë të Preshevës gjërat po shkojnë më ngadalë, por ka një progres të vogël në këto çështje dhe natyrisht do të insistohet që të realiziohen. Pra, ky ishte ai vizioni që e patëm atëherë dhe që po funksionon. Dhe, mund të them, ishte dokumenti që shqiptarët e kuptuan se duhet të organizohen, duhet të forcohemi gjithkund aty ku jemi. Sot, edhe njohja sa më e shpejtë e pavarësisë së Kosovës do të ndihmonte edhe qetësimin e të gjithë shqiptarëve në këtë pjesë të Evropës dhe të botës.

PAVARËSIA E KOSOVËS, në të mirë të gjithë qytetarëve të saj, dhe si i vetmi kompromis, theksohej e ritheksohej vazhdimisht nga Rugova.

“I vetmi kompromis për Kosovën është pavarësia dhe ky është optimumi i gjithë shqiptarëve në rajon”, theksonte shumë prerë  Ibrahim Rugova në  6 Tetor 2005, në takimin e parë  me Grupin Negociator, formimi i të cilit me përfaqësim nga maxhoranca e opozita dhe shoqëria civile ishte një moment me shumë rëndësi për unitetin në vend si dhe për bisedimet për statusin e Kosovës të udhëhequra nga i dërguari i posaçëm i Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, Presidenti Martti Ahtisaari, e pastaj edhe nga Treshja SHBA-BE-Rusi në angazhimet shtesë.

Më pak se një muaj para se të kaloi në amshim njeriu që bëri epokë, Presidenti historik Rugova – Presidenti i lëvizjes së fuqishme gjithëpopullore demokratike për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës, në ditën e përvjetorit të themelimit të LDK-së,  partisë-lëvizje, që e udhëhiqte që nga fillimi, në 23 dhjetor 2005, regjistrova fjalët-mesazhin e tij, si një amanet, në Rezidencën në lagjen Velania të Prishtinës.
“Objektivi kryesor është pavarësia e Kosovës. Do të punojmë në të gjitha segmentet që të jetë një pavarësi e qëndrueshme, që do t’u përgjigjet të gjithë qytetarëve të Kosovës, në të mirë të të gjithë qytetarëve të Kosovës”,  theksonte Presidenti Rugova në atë takim të fundvitit të tij të fundit.

Para 12 viteve, më shumë se gjysëm milioni njerëz u mblodhën në Prishtinë, gjithë bota nderoi në përcjelljen e fundit për Presidentin historik të Pavarësisë së Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova, i cili prehet në amshim në lagjen Velania te Bregu i Diellit, në kryeqytet.

“Presidenti Ibrahim Rugova ndërroi jetë”, bënte të ditur Presidenca e Kosovës në komunikatën e dërguar në 21 Janar 2006, në mesditë.

“Presidenti i Kosovës Ibrahim Rugova, prijësi i Kosovës në vitet e mëdha të procesit për pavarësi të vendit tonë,  ndërroi jetë sot (e shtunë) në ora 11:38.

Presidenti Rugova ndërroi jetë në shtëpinë e vet në Prishtinë, duke pasur përreth familjen e tij, mjekun personal me stafin ndihmës nga vendi, sidhe mjekë amerikanë”, thuhej mes tjerash në komunikatën e Presidencës së Kosovës.

Ibrahim Rugova ka lindur në 2 Dhjetor 1944 në fshatin Cercë, komuna e Istogut.

Nga Astrit Lulushi/

Libri monografik  “The Italians” botuar që në vitin 1964, sot konsiderohet klasik dhe është paraqitja më e mirë që italianëve u bëhet para lexuesve anglo-sakson. Libri është shkruar nga gazetari i njohur italian i mes shekullit XX, Luigi Barzini. Është e vërtetë se disa gjëra janë përmirësuar dhe një numër mënyrash mendimi kanë ndryshuar, por në parimi, mënyra e jetesës dhe e të menduarit janë pak a shumë të njëjta.

Autori mbulon periudha të gjera të historisë me një mënyrë koncize dhe, megjithatë, jep detaje. “Italianët” është shqyrtim i hollësishëm, i hulumtuar, i shkruar mirë i historisë politike, fetare dhe kulturore të Italisë. Barzini i bën analizë thelbësore karakterit të një populli të ndërlikuar, të gjallë dhe plot diversitet të një vendi të qeverisur nga dy kultura; ajo e atyre që jetojnë në Italinë Veriore dhe ata që jetojnë në rajonin me diell, jugor të vendit.

Italianët përveç sasisë së vlerave të shumta,  janë ngarkuar edhe me një sasi krimi,  ku Mafia zë vendin kryesor. Në libër, Barzini shkruan se fjala Mafia njihet për dy gjëra; një, e cila duhet të shkruhet me “m” të vogël, por është nëna e së dytës, me “M” të madhe, e cila përfaqëson mafiozët.

Mafia me “m” të vogël është filozofi e jetës, konceptim i shoqërisë, kod moral, ndjeshmëri e veçantë, që mbizotëron midis të gjithë sicilianëve. Ata mësohen që në djep se duhet të ndihmojnë njëri-tjetrin, të shoqërohen me miqtë e tyre dhe të luftojnë armiqtë e përbashkët edhe kur miqtë janë të gabuar dhe armiqtë kanë të drejtë, secili duhet ta mbrojë dinjitetin e tij me çdo kusht dhe kurrë të mos lejojë që pështjellimet dhe fyerjet më të vogla të harrohen, dhe gjithmonë të kenë kujdes nga autoritetet zyrtare dhe ligjet. …

Mafia, në kuptimin e dytë, dhe me “M” të madhe, është organizatë ilegale me famë botërore, që sundon mbi vetëm një pjesë të Sicilisë: kërcënimet e saj janë të tmerrshme në Palermo, Partinico apo Agrigento, por injorohen në Messina, Catania dhe Syracuse Nuk është një shoqatë e organizuar në mënyrë strikte, me hierarki, statute të shkruara, seli qendrore, elitë sunduese dhe shef të padiskutueshëm. Mafia është një formacion spontan, si një koloni milingonash ose një mbledhje e lirshme dhe e rastësishme, ku çdo pjesëmarrës i bindet rregullave të tij entomologjike, secili grup i fuqishëm në zotërimin e tij të vogël, i pavarur, i nënshtruar ndaj vullnetit të udhëheqësit të vet, secili duke imponuar formën e ngurtë të drejtësisë primitive. Në raste të rralla emergjence, Mafia mobilizohet dhe bëhet një konfederatë e lirshme….

Mafia operon kryesisht në perëndim të Sicilisë, në zonat me prodhim të pasur bujqësor. Askush nuk e di sa mafiozë ka. Vetëm një pakicë e sicilianëve janë mafiozë, në kuptimin kriminal të fjalës. Shumë nuk e dinë sinqerisht nëse janë mafiozë apo jo. Sicilianët perëndimorë duhet, si rregull, të mbajnë marrëdhënie të mira me Mafian në fshatin e tyre të lindjes ose në lagjen e qytetit, ata duhet të mbrojnë familjen, punën, pronën ose biznesin e tyre dhe për të mos patur probleme. Mafia është për ta një fakt i jetës, një nga kushtet e përhershme të ekzistencës, si klima, me rreshje a diell. Shpesh është e pamundur të heqësh një vijë ndarëse mes mafiozit dhe jo mafiozit.

Gjithkush, sigurisht, e di (ndonëse këto gjëra kurrë nuk janë pranuar hapur) se problemet që Mafia mbron janë pothuajse gjithmonë probleme të krijuar e kontrolluar nga vetë Mafia. Dihet se tributet që një viktimë i paguan shefit lokal mafioz mund të krahasohet me haraçin e një feudali të fuqishëm. Por marrëdhënia midis Mafies dhe viktimave të saj nuk është e kufizuar vetëm në mbledhjen e parave, por vjen gjithmonë një ditë kur edhe Mafia ka nevojë për një favor në këmbim, dhe tjetri zbulon se ai nuk mund të refuzojë. Një biznesmen gjen se duhet të japë një vend pune për një ish-të dënuar, një bankier i jep një hua një klienti të rrezikshëm, një fermer strehon persona të panjohur për disa ditë pa bërë pyetje se kush janë, dhe njeriu i ndershëm mban mend diçka që nuk e njihte kurrë dhe harron diçka që ai pa, duke u bërë dëshmitar i rremë. Të gjithë këta njerëz gradualisht futen në rrjet, me shpresën për të shmangur probleme, që nuk mund t’i zgjidhnin dot vetë.

MESHË PËR SHPIRTIN E NIKOLLË MRNAÇAJ NË 100 VJETORIN E LINDJES/

Të Shtunën me 18 Gusht 2018, në orën 4.00 pasdite, në Kishën Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës”, në Hartsdale, New York, famullitari dom Pjetër Popaj, çoi Meshë për shpirtin e Nikollë Mrnaçaj,një nga viktimat e dhunuara të diktaturës komuniste shqiptare,i cili kaloi dy dekada në burgjet e komunizmit dhe pjesën tjetër të jetës në kampet e internimit në Savër dhe Gradishtë të Lushnjës.

Duke u lutur për shpirtin e qëndrestarit të diktaturës Nikollë Mrnaçaj, dom Pjetër Popaj, tha se lufta e fundit në Shqipëri, ajo e komunizmit, ishte më e rënda për popullin tonë, fatkeqsisht këtë herë nuk kishim pushtues të huaj, por luftonte shqiptari kundër shqiptarit. Jeta dhe qëndresa e Nikollë Mrnaçaj, torturat në hetusi, vuajtjet në burgje e kampet e internimit, na ndihmon që kuptojmë egërsinë e diktaturës që kaloi populli ynë dhe qëndresën e kelmendasve dhe të gjithë shqiptarëve. Jo vetëm kaq, por përmes vuajtejs së tij vijnë edhe dëshmitë për ish bashkëvuajtësit e tij, shumë prej të cilëve ishin priftërinj katolikë, që ashtu si Nikolla dënoheshin pa kryer asnjëlloj krimi. Jeta e Nikoll Mrnaçajt ishte një sfidë ndaj diktaturës. Vdekja e tij pas burgut të dytë, ashtu si i gjithe kalvari i vuajtjeve, përbëjnë një aktakuzë ndaj diktaturës komuniste.

Përmes fjalës së tij dom Pjetri zbërtheu diktaturën e egër komuniste dhe u lut për shpirtrat e viktimave.

Mesha për shpirtin e Nikollë Mrnaçaj, u ngrit në ditën e lindjes së tij, 18 Gusht, dhe ishet prologu i veprimtarive kushtuar atij në 100 vjetorin e lindjes. Shkas u bë promovimi i librit”Forca e Kelmendit” me autor inxhinierin kelmendas, Zef Naçaj.(Dielli-ne vijim do te lexoni kumtesen e dr. Azeta Kola dhe kroniken nga promovimi i librit ne Qendren”Nene Tereza”….Per me shume foto shihni ne facebook dielli vatra)

-RRËFIMI I RRALLË PËR MBRETËRESHËN GERALDINË NGA VAJZA E RRITUR ME TË NË MANASTIRIN E “ZEMRËS SË SHENJTË”, NË PRESSBAUM TË AUSTRISË/

Nga Aurenc Bebja*, Francë – Gusht 2018/

“Le Journal” ka botuar, të dielën e 9 prillit 1939, në faqen n°3, një intervistë të rrallë me Genevièvën, vajzën që ka jetuar me mbretëreshën Geraldinë në manastirin e Zemrës së Shenjtë, në Pressbaum të Austrisë.Gazeta franceze, duke dashur të di më shumë për mbretëreshën shqiptare, e ka pyetur Genevièvën mbi përshtypjet që ajo i ka lënë gjatë kohës që kanë qenë bashkë.

Në vijim, do të gjeni tekstin e plotë, të sjellë në shqip nga Aurenc Bebja – Blogu “Dars (Klos), Mat – Albania” :

Kujtime në manastirin e Zemrës së Shenjtë, ku Geraldina e Shqipërisë ishte një vajzë e madhe pafundësisht e mirë dhe e urtë.

— Por, meqë e njeh mbretëreshën Geraldinë, na trego përshtypjen që ke ruajtur prej saj.Genevièva e vogël, që intervistova, m’u duk e druajtur.

— Pra, ti je rritur në shoqërinë e saj në manastirin e Zemrës së Shenjtë, në Pressbaum; na trego kujtimet e tua.

— Oh! sidomos, m’u përgjigj Genevièva, ajo më bëri të haja atë që mund të më bënte të ha ! Ajo ishte presidentja (përgjegjësja) e tavolinës sime. Duhet t’ju them se në Zemrën e Shenjtë, vajzat e vogla, kanë gjithmonë një presidente, më të madhe, e cila vrojton mbi to. Kur ajo shfaqej, bisedimet mbaronin, sepse ajo ishte e urtë dhe e ashpër. Ajo e mbante kokën drejt dhe mundohej të drejtonte flokët e saj kaçurrela.

“Fëmijët e mi” – thonte ajo, “nëse nuk hani, ju do të jeni më vonë krimba të vegjël, por kurrë gra.”

— Dhe sidomos jo mbretëresha, përgjigjeshim ne atëherë; sepse e dinim, që një cigane e vjetër i kishte parashikuar Geraldinës se do të martohej me një mbret.

“Kur, për të bërë shaka, e thërrisnim “Mbretëresha Geraldinë”, ajo nuk protestonte, nuk zemërohej, por as nuk qeshte. Vajzave të rritura u dukej e bukur. Ajo ishte gjithashtu shumë e mirë. Kur një vajzë e vogël kishte një problem, Geraldina ishte gjithmonë e gatshme t’a ndihmonte.”

“Kur e morëm vesh në manastir, një vit pas nisjes së saj, që ajo po martohej me Mbretin Zog, nuk qemë të befasuara. Mbretëria e Shqipërisë na u duk paksa e vogël për Geraldinën. Ne menduam se ajo do të ishte së paku një ditë mbretëreshë e Amerikës apo Japonisë.”

“Nënat e shkreta (motrat e manastirit) ishin të pikëlluara dhe të mahnitura. Mendoni vetëm një çast, një nxënëse e Zemrës së Shenjtë që martohet me një mysliman ? Apo gati sa dhe kishin thënë se ajo ishte bërë myslimane ?”

“Kjo nuk ishte e vërtetë. Geraldina erdhi në Austri disa javë para martesës së saj dhe nuk mungoi të shkonte për të parë nënat që e kishin rritur. A i bindi ato ? A e pranuan ato vendimin e saj ?”

“Kur ajo u nis për në Tiranë, mori urimet e mësuesve (edukatorëve) të saj dhe bekimin e rrëfyesit të saj.”

Genevièva nuk më tha asgjë më shumë. Ngjarjet në Shqipëri e trishtojnë atë, sikur të ishte vendi i saj. “E shkreta Geraldinë, përsëriti ajo, e shkreta mbretëreshë Geraldinë !”

Po, e shkreta Geraldinë, fatet mbretërore nuk janë për t’u patur zili sot. — D. A.

Nga Fritz RADOVANI/

 At DONAT KURTI O.F.M.(1903 – 1983)/

ISHTE  DREJTORI I FUNDIT I GJIMNAZIT FRANÇESKAN “ILLYRICUM”…  

Ai ishte letrar, etnolog, folklorist, profesor, perkthyes, studjues i persosun i fjalorit frazeologjik të Gjuhës Shqipe dhe “fatkeqsisht”, Klerik Françeskan Shqiptar, predikues i formulës së pavdekshme “Fe e Atdhe”… Per të cilen “banin vdekjen si me lé !”

Fatkeqsisht ishte pragu i atyne ditve të zeza dhe të pafund që po u afroheshin, pra jemi pak ditë para 11 nandorit 1946 kur merr fund shkolla, kuvendi, muzeu, fretnit dhe Kisha, vendi ku Sigurimi komunist futë armët dhe akuzon Fretnit për këtë akt të ultë që u krye në Kishën Katolike Shqiptare, në të gdhimë të datës 17 nandor 1946, nga vetë ata.

Me datën 12 nandor asht ndër të parët që arrestohet At Donat Kurti, pikrisht kur forcat e sigurimit futen në oborrin e Gjimnazit, ky i sheh nga dritaria e zyres dhe merr çekiqin dhe kryen aktin burrnor tue thye vulën e ftohët të shkollës, për mos me u ra në dorë komunistëve, kështu, edhe i pret mundësinë me falsifikue dokumenta të atij Gjimnazi.

Po, fatkeqsia vazhdon… At Donat Kurti me shokë nisen drejtë Kalvarit pafund…

Nga viti 1964 kur doli nga Burreli e erdhi në Shkoder e njoha… Kishe ndigjue se per Këte Frat një dijetar i njohun, Prof. Dr. Norbert Jokli, e kishte cilsue bash At Donat Kurtin: “Një ndër prozatorët ma të mëdhaj Shqiptarë”… Edhe kjo një tjeter “fatkeqsi”…

Kisha e kuvende u shemben… U zhdukën edhe germallat e tyne… U sheshuen… Bashkë me ata u vodhën dhe u pervetsuen edhe veprat e Tyne. Hajdutët nuk i permenda sot…

Njëditë At Donat Kurti u gjet në një barakë me llamarina pa kurrgja mbas shpirtit, në Zallin e Kirit, vetëm me pak libra, mbasi pjesën ma të madhe i kishte të mëshefun si shumë shokë të Tij, me një dyshek për vedi e një për motrën, murgeshën e nderueme …. të spitalit të Tiranës, e cila nuk e la vetëm deri më 10 nandor 1983, që At Donati u bashkue me shokët e dashtun të vetët, Eshtnat e të cilëve i kishte nën brinjë per sa vite.

At Donat Kurti O.F.M., ruejti me dinjitet deri në vdekje të gjitha cilësitë që i përkisnin një Frati fukara, i nderuem prej fukarave të mbarë Shqipnisë, që u la trashigim një thesar shumë të çmueshëm nga mendja e Tij e ndritun: “VISARËT E KOMBIT” dhe “Fjalorin Frazeologjik me 45.000 fraza Shqipe”… Të gjitha “të mbulueme me pluhun”…

            Melbourne, 3 Shtator 2018.

Nga Fritz RADOVANI/PROF.NAMIK RESSULI (1908 – 1985)/

PENA E ARIT E BERATIT…

Ky asht pena e artë e unitetit mendimit letrar, artistik e Atdhetar të Popullit Shqiptar.

Prof. Namik RESSULI asht dijetar i pakufi në fushat e zhvillimit kulturor të popujve. Asht krejt i veçantë per mendimet e sakta në vlersimet letrare të vepres së shkrimtarit. Asht jo vetem njohës i kulturës Europjane Perëndimore, po edhe zbatues i perpiktë i rregullave të saja historike, letrare, shkencore dhe filozofike të kohës moderne. E njoha në 1957 prej një Antologjisë “Rreze Drite” që më dha me e studjue Prof. Gasper Ugashi.

Asht le në Berat me 10 Shtator 1908. Studimet i ka perfundue në Torino t’ Italisë, me një nga profesorat e njohun atje si linguist, Prof. Matteo Bartoli. Në vitet 1930 asht kthye në Shqipni dhe, ka punue profesor në Normalen e Elbasanit. Ishte edhe në Shkoder dhe së fundi në Tiranë. Në 1939 asht profesor i Gjuhës Shqipe në Romë. Vjen në Shqipni në vitet 1940 – 44 dhe asht antar i “Institutit Studimve Shqiptare” në Tiranë. Në 1941 asht bashkautor i dy vllimeve të Antologjisë së Shkrimtarve Shqiptar. Mendimet kritike e shkencore që jep per Shkrimtarët e Veriut dhe, vlersimi që i ban “Lahutës së Malcis” së At Gjergj Fishtës, e vendosë në grupin e Shkrimtarëve të “perjashtuem” të Veriut, nga “Akademia e shkencave të RPSSh”, e formueme nga sllavokomunistët antishqiptar mbas vitit 1944. Prof. Namik Ressuli largohet nga Shqipnia perfundimisht me pushtimin e vitit 1944. Në Itali i kushtohet qendrave të studimeve Shqiptare e, në 1954 boton në Torino revisten “Shpirti Shqiptar”. Një titull që i pershtatej para gjithkujt tjeter vet Autorit të saj.

Nga 1955 – 1971 asht Profesor në “Institutin Oriental” të Napolit, ku vazhdon me ngulm punen shkencore per Gjuhen Shqipe dhe gramatiken e saj. Ribotoi të perfunduem me sukses “Mesharin” e Buzukut, që mbetet nder monumentet shkencore të Gjuhes Shqipe.

Prof. Namik Ressuli me të vertetë e mbylli jeten me 12 Shtator 1985 në Torino…

Po, Ai asht një shkamb që nuk lejon nder shekuj me ra një gur nga Keshtjella e Beratit !

E Pena e artë e Namik Ressulit, i jep shkelqim edhe ma shumë gurve t’ Asaj Kështjelle!

Per Prof. Namik Ressulin brezat e ardhshme nuk do të thonë kurr ishte.., po, AI ASHT !

            Melbourne, Shtator 2018.

GERHOTI- TRADHETIA ME E SHEMTUAR E ORGANIZATES TERRORISTE ME EMRIN PARTI KOMUNISTE SHQIPTARE/NGA PELLUMB LAMAJ/

Gerhot,Gerhot/
Mbi gurin tend te thate e te shkretuar/
As lule,as lote une s’te dhuroj/
Nje mallkim qe thelle nga shpirti im shperthen/
Une te perplas;Gerhot xhenem,Gerhot ,trradhetar/
Me lote e gjak i trradhetuar./

Kudret Kokoshi/

Ne llogoret e luftes te gjitha zemrat kane nje rritem,gjaku qe fiton lirine,gjaku qe shlyen roberine,nuk mban emra partish.
Diten e 14 shtatorit 1943,te trradhetuar nga sllavokomunistet shqiptar ne bashkepunim me forcat pushtuese italiane ne Gerhot do te binin nje nga nje si ata lisat e lashte,ata qe e kishin dashur atdheun me shume se vetja e tyre,trima,nacionalist qe kishin shkruar historine maleve dhe ishin gati te jepnin dhe jeten per atdhe.Italia fashiste kishte kapitulluar dhe forca te shumta te armatosura me te gjitha mjetet ishin grumbulluar prane kazermave ushtarake ne Gerhot.Komandanti i pergjithshem i Ballit Kombetar me qindra luftetare pasi kishte cliruar qytetin e Gjirokastres dhe fshatrat perreth,i drejtohet me nje leter shtabit partizan qe ndodhej ne Ceptun duke ju zgjatur doren e bashkepunimit ne keto momente historike ne sherbim te kombit.Drejtuesit komunist Bedri Spahiu,Shefqet Peci,Shemsi Totozani jo vetem refuzuan te pergjigjen e bashkepunojne me Ballin Kombetar,por me urdher te Popovicit,Mugoshes e Hoxhes,ne bashkepunim me pushtuesin italian,do te vulosnin trradhetine me te madhe te komunisteve shqiptar.Naten e trembdhjete shtatorit,Bedri Spahiu,Shefqet Peci,Shemsi Totozani te shoqeruar nga majori anglez Tillman, mbrijne ne kazermat italiane dhe i propozojne gjeneralit italian Klementinit qe ai te mos e zbatoj marreveshjen qe forcat italiane kishin bere me Ballin Kombetar me pare.Sipas kesaj marrveshje,forcat italiane do te dorezonin gjithe armatimin dhe te shoqeruara nga forcat e Ballit Kombetar do te dergoheshin ne Sarande e prej andej me anije per ne itali.
Te dirigjuar nga majori anglez,kreret komunist do tu propozojne forcave italiane largimin per ne Itali me gjithe armatim, por me nje kusht.Italianet duhej te dorezoheshin tek forcat partizane dhe kur forcat e Ballit Kombetar tu afroheshin kazermave italiane,ushtria te hapte zjarr.Ata e nxiten gjeneralin italian duke i thene se Hysni Lepenica eshte nipi i Ahmet Lepenices qe ka qene komandanti i forcave ushtarake ne Luften e Vlores ne 1920en dhe se vete Hysni Lepenica ka zhvilluar disa beteja kundra italianeve si ajo e Gjormit,Selenices,Ruzhdies e se gjithe ushtaret rober qe ishin kapur,ai i kishte vrare kur dihej hapur se roberit italian i kishte egzekutuar Mehmet Shehu duke mesuar partizanet si te therrnin me thike e duke i hedhur pastaj ne gremine
Pa ditur asgje per pusine kobzeze qe sllavokomunistet shqiptar ne bashkepunim me pushtuesin italian kishin pergatitur kundra vllezerve te tyre shqiptar ,diten e 14 shtatorit Hysni Lepenica dhe tridhjete e gjashte komandante cetash do tu afrohen kazermave ushtarake italiane kur pa pritur do te shperthenin mijera gryka zjarri.Gerhoti do te mbulohej nga pluhuri e tymi.Ne fushe te hapur,perball qindra mortajave e mitralozeve qe villnin zjarr e vrere,luftetaret e Ballit Kombetar te zene ne befasi do tu pergjigjen me zjarr pushtuesit.Largohu komandant; i thane bashkeluftetaret Lepenices,na prene ne bese komunistet e breshkaxhinjte, por si mund te largohej ai qe kishte luftuar aq beteja e kishte dal fitimtar,si mund te largohej ai e te linte shoket te binin nje nga nje nga plumbat e pushtuesit .”Jo,do luftojme deri ne fishekun e fundit qe historia neser te mos thote ja mbathen Ballistet” keshtu do tu pergjigjej komandanti bashkeluftetareve .E ai do te mbeste atje,bashke me trupat kombetar,atje ku shkruhej liria,ne gjokset e tyre te pergjakura qe jane per trimat gjithe lavdia.
Nderkohe qe Gerhoti vaditej me gjakun e trimave nacionalist, Majori anglez,dhe kreret e shitur komunist Spahiu,Peci,Totozani ngrinin dolli per fitoren e perbashket ne zyrat e komandes italiane. Si ishte e mundur qe partizanet e batalionit Asim Zeneli qe ndodheshin ne anen tjeter te Viroit heshtnin dhe shikonin se si korreshin nga plumbat e pushtuesit bijte me te mire te kombit.
Kishte kaluar vetem nje muaj dhe Hysni Lepenica ishte caktuar komandant i pergjithshem i Ballit Kombetar ne Mukje ku shqiptaret kishin dhene besen e madhe pa dallim feje,krahine e ideje se do ta luftojne pushtuesin sebashku.Si ishte e mundur qe te shkelej ky betim e te beheshe pjese e pushtuesit.Gerhoti qe personifikon trradhetine me te madhe e me te shemtuar te organizates terroriste shqiptare P.K .SH do te behej vari i madh i Kombit.Gerhoti do te ishte preludi i luftes vellavrasese.Bashke me ata burra ,do te binte edhe e drejta e popullit shqiptar per te vendosur te ardhmen ne forme demokratike.
‘Komunizmi eshte nje semundje e tmerrshme,si ai terbimi i qeneve dhe ujqerve qe shkaterron jo vetem trupin,por mendjen dhe shpirtin e njeriut”-keshtu do tu drejtohej shqiptareve ne prag te luftes vellavrasese apostulli shqiptarizmit Mit’hat Frasheri, por sllavokomunistet shqiptar e kishin marre vendimin e tyre.Vetem disa dite pas trradhetise se Gerhotit ,me urdher te Popovicit e
Mugoshes,ata do te nisin luften vellavrasese.
Ne Gerhot,bashke me shume trima,do te plagosej rende nga plumbat e pushtuesit edhe djaloshi nga Cameria Elmaz,Emin,Filati.Pas betejes,trupi i tije do te dergohej ne fshatin Velce per tu kuruar dhe atje ,forcat e brigades se peste me urdher te Hysni Kapos pasi i derrdhen bresheri plumbash mbi trupin ende te gjakosur,e morren zvarre dhe e hodhen ne gremine. Dhe bashkeluftetaret qe aq shume e deshen do ti kendonin;

O Elamaz Emin Filati
Trimi qe lufton ne kembe
Ne Gerhot per ty qe fati
Morre nje plage te rende

Ne Velce te shpune kaluar
Dhe te shtruan ne spital
Brigade e peste e terbuar
Errdhi dhe te hoqi zvarre

Ne krevat ku ti lengoje
Nga plumbat e italianit
Prite dhe nje karikatore
Me plumba te partizanit

Lepenica te mbante me vehte
Si besnik nga Cameria
Te kish trim per dite te keqe
Erdh’ e te vrau partia

Dhe kucedra e kuqe s’kishte te ngopur. Duke perfituar nga drejtimi qe morren ngjarjet e Luftes se Dyte Boterore dhe perkrahja e misioneve ushtarake angleze,ata do te shaketerronin e shkelnin me kembe c’do vlere shpirterore, morale e kombetare, Vetem ne Lushnje ,krimineli Mehmet Shehu do te pushkatonte e therrte me thike me dhjetra fshatare me te vetmin faj se ata ishin simpatizante te Ballit Kombetar.Bandat komuniste te Shefqet Pecit,Bedri Spahiut,Shemsi Totozanit pas trradhetise se Gerhotit pasi do te pushtonin e digjnin Jugun, te terbuar e ndezur nga gjaku, do ti turreshin Veriut dhe Kosoves ku shqiptari do te vriste shqiptarin per interesat e serbit.Trradhetia e Tivarit do te ishte nje tjeter tragjedi e var i madh i kombit shqiptar qe do te mbante vulen e organizates terroriste shqiptareP.K.SH .

Sot ne shtatedhjete e pese vjetorin e betejes se Gerhotit, ne perrulemi me respekt e krenari para atyre BURRAVE.
Koha dhe Historia na dha te drejte edhe pse historiografia sllavokomuniste dhe lolot e saj vazhdojne te censurojne e sakatojne kete te vertete historike.Lum kush vdes per kombin.
Deshmoret i perkasin kombit dhe jo partise
Atje ku ndjenja e lirise eshte me e madhe,lindin martiret.
Idealet kombetare ngrihen mbi vare deshmoresh.
Lavdi Deshmoreve te Gerhotit…!
LAVDI SHQIPERISE ETNIKE

Ndonëse është i njohur në opinionin e gjerë letrarë mbarëkombëtar si një nder shkrimtarët më të dalluar për fëmijë, Hajro Ulqinaku si personalitet shumëplanësh   përveç letërsisë  ka dhënë kontribut edhe si pedagog, gazetar, publicist, redaktor, skenarist, përkthyes,  botues e hulumtues ku si preokupim parësor  në dy dekadat e fundit ka  të kaluarën e Ulqinit, vendlindjës së tij, pikërisht veprimtarinë e detarisë dhe detarët e këtij qyteti.

Shkruan: Dr.Nail  Draga/DIELLI/

Ndër qytetët bregdetare të Adriatikut Ulqini  padyshim bën pjesë ne ato qytete të cilët kanë pasur një të kaluar të bujshme historike ne një periudhë kohore prej 25 shekujsh. Në sajë të zbulimeve arkeologjike është dëshmuar se nga koha e Ilirëve qyteti ka ruajtur vazhdimësinë  dhe  fizionominë e zhvillimit nga koha antike e më pas. Nuk ka dilemë se si  i tillë ky qytet vazhdimisht ka qenë inspirues për krijues të fushave të ndryshme diturore.

Ne gamën e gjërë të krijuesve qe si temë hulumtimi kanë qytetin e Ulqinit përkatësisht  të kaluarën dhe veprimtarinë e banorëve të tij,  bën pjesë edhe Hajro Ulqinaku. Edhe pse  larg vendlindjes në sajë të punësimit në Kosovë, sipas mundësive qe ka pasur vazhdimisht është marrur me hulumtime të vendlindjes,  kryesisht me veprimtarinë e detarisë e të detarëve të këtij qyteti të lashtë. Dhe s’ka si të jetë ndryshe sepse kjo ishte veprimtaria kryesore e banorëve të këtij qyteti nga kohërat më të hershme e deri në ditët tona.

I vetdijshëm se është duke trajtuar një temë tjetër që trajton te kaluarën e lavdishme të vendlindjës së tij, por e cila dallohet shumë nga letërsia   H.Ulqinaku  i është qasur më një seriozitet dhe përkushtim  duke  mbledhur materiale interesante   nga kjo gamë  temash, ku përveç materialeve të botuara me përkushtim ka mbledhur shenime nga individet e ndryshëm  të moshuar të cilët i kanë dhënë informacione  autentike dhe më vlerë të padiskutueshme.

Duke jetuar në Ulqin sidomos në dy dekadat e fundit  i përkushtohet detarisë dhe peshkatarisë së ulqinakëve, ku në sajë  të hulumtimit, përpunimit, sistematizimit dhe analizimit të një lënde  të tillë ai  për pesë vite(2000-2004)  opinionit të gjërë i   ka dhuruar këto vepra publicistike dhe shkencore: “Deti, detaria e Ulqinit”(2000), “Detaria, peshkatarë, ulqinakë”(2002), Glosar(Fjalorth i detarisë i të folmes së Ulqinit-2003), Thesar popullor(këngë, balada, legjenda-2004) dhe si vazhdimësi i këti cikli  opinionit i dhurohet vëllimi i pestë  më titull “Detaria, detarë, dokumente”(2004).

Ne  vëllimin e fundit autori na prezanton të dhëna më interes për disa familje ulqinake të cilat kanë luajtur rol të rëndësishëm në zhvillimin e detarisë së Ulqinit nga fundi i shek.XIX dhe mesi i shek.XX. Ne këtë spektër të dhënash  është edhe  publikimi i të dhënave  nga Teufik Shurdha në formë të ditarit për familjen e tij, por edhe për detarinë dhe detarët e Ulqinit.

Më pas  ne detaje jepen të dhëna edhe për familjën e Becve dhe të Nimanbegve, duke vlerësuar lartë kontributin e tyre për detarinë ulqinake.Ne një kapitull të veçantë jepen të dhëna për dokumente detarie qe kanë të bëjnë per disa individ të njohur detar që iu përkasin  familjeve  Hoxha, Truma, Mollabeqiri dhe Malohoxha. Ne momente të caktuara autori  ngjarjet i ka ilustruar edhe me këngë foklorike, duke dëshmuar se detaria është pjesë e pa ndarë e folklorit të këti mjedisi.

Të dhënat nga individet të cilët kanë qenë të lidhur drejtpërdrejt me detin e detarinë, por edhe nga  pasardhësit e detarëve ulqinakë ne botim prezentohen në mënyrë autentike. Deti për ulqinakët ishte burim jete, veprimtari e guximshme  por edhe arenë e ngjarjeve dramatike.

Poashtu ne këtë botim jepen të dhëna interesante për momente dhe ngjarje të rëndësishme ku si protagonist ishin detarët ulqinakë, të cilët kanë treguar guxim të jashtëzakonshëm si është psh. rasti i Likacen Lazos, në shek.XVIII. Botimi është i ilustruar me fotografi dhe dokumenta origjinale dhe të përkthyera ne gjuhën shqipe që  kanë një vlerë të veçantë për këtë veprimtari në qytetin e Ulqinit.

Por, duhet thënë me këtë rast se është për të ardhur keq së një numër i konsideruar i dokumentave të familjëve ulqinake nga pakujdesi janë humbur. Nuk ka dilemë se ata  dokumenta kanë qenë me vlerë të jashtëzakonshme për detarinë e Ulqinit dhe dëshmi historike për përiudhën përkatëse kohore.

Ne këtë botim është paraqitur një regjistër i gjërë i emrave të anijeve si  dhe të personave apo familjeve ulqinake të cilët kanë qenë  kapidana apo marinar në anije, që janë më rëndësi të veçantë. Dhe një regjistër i tillë patjetër duhet të vendoset  në të ardhmen në  muzeun  e detarisë së Ulqinit, muze të cilin ky qytet e ka merituar ta këtë prej kohësh.

Dhe pasi të lexohen këto të dhëna mënjëher bie në sy se një numër i konsideruar i tyre patronimëve nuk ekzistojnë më në Ulqin, sepse siç dihet nga viti 1880, kur Ulqini iu dha Malit të Zi, një numër i konsiderueshëm i familjeve  ulqinake e kanë emigruar  duke u vendosur kryesisht në Shkodër, Durrës e gjetiu.

Duke pasur energji krijuese e pasion shpresoj se autori do të vazhdojë  të hulumtoj gjithnjë në lidhje mbi detarinë dhe detarët e Ulqinit sepse ne këtë aspekt ka ende se çka të hulumtohet dhe të  shkruhet. Dhe nuk ka si të jetë ndryshe sepse Ulqini paraqet një arkiv i cili meriton të hulumtohet si brenda dhe jashtë vendit, andaj shpresojmë se ky cikël do të këtë vazhdimësinë me vëllime të tjera, që mendoj së  do të jetë dhurata më e çmuar nga autori për vendlindjen e tij në veçanti,  dhe kulturën tonë kombëtare në përgjithësi.

(Fjalë e mbajtur në mbrëmjen kushtuar 80-vjetorit të  Hajro Ulqinakut, në Ulqin, më 15.8.2018)

PRESIDENTI HISTORIK I KOSOVËS RUGOVA, INTERVISTË PARA 24 VITEVE: POLITIKË GLOBALE QË SA MË PARË TË BJERË MURI MES SHQIPTARËVE/

Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul JASHARI/

PRISHTINË, 26 Shtator 2018/ “Politikë globale që sa më parë të bjerë muri mes shqiptarëve”, ishte titulli i intervistës ekskluzive që kam zhvilluar para 24 viteve me presidentin historik të Kosovës Dr. Ibrahim Rugova, në trevjetorin e Referendumit për Kosovën shtet sovran dhe i pavarur me votim pro 99,87%/, të mbajtur nga 26 deri në 30 Shtator 1991.

Referendumin që pasonte Deklaratën Kushtetuese të 2 Korrikut e Kushtetutën e 7 Shtatorit 1990,  Presidenti  Rugova e vlerësonte “një akt që e afirmoi tutje dhe një garanci për realizimin e pavarësisë”, fliste edhe për “lidhjet konfederale apo bashkimin me Shqipërinë” të Republikës së Kosovës, si dhe për një “politikë globale që sa më parë të bjerë muri mes shqiptarëve”.

Me Presidentin Rugova bisedonim gjatë ditën e enjte të 22 shtatorit 1994, në zyrën e tij, në Prishtinë, ku sot është muzeu – Shtëpia e Pavarësisë së Kosovës.

Kjo ishte intervista e parë e një Presidenti të Kosovës për Agjencinë Shtetërore-Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë – ATSH, për të cilën raportoja si korrespondent në Kosovë nga 24 Maji 1992 i zgjedhjeve të para pluraliste parlamentare e presidenciale.

Intervista e Presidentit të parë të Kosovës marrë nga Agjencia Telegrafike Shqiptare në atë kohë u botua nga shumë media kombëtare e ndërkombëtare. Ashtu si u botua pikërisht para 24 viteve, të hënen e 26 Shtatorit 1994,  në gazetën e përditshme të rezistencës në Kosovë “Bujku”, themelues-kryeredaktor i parë i së cilës isha e që sfidonte ndalimin e dhunshëm nga Serbia  të gazetës tradicionale kosovare Rilindja, intervista me Rugovën e plotë është kjo:

 ***

 Intervistë e Presidentit të Republikës së Kosovës dr. Ibrahim Rugova dhënë Agjencisë Telegrafike Shqiptare

POLITIKË GLOBALE QË SA MË PARË TË BJERË MURI MES SHQIPTARËVE

– Bëjmë një rezistencë mjaft të organizuar, kemi arritur të mbijetojmë, të organizojmë jetën tonë, prandaj në saje të kësaj edhe i kemi ikur asaj më të keqes. – Në planin ndërkombëtar, ideja për mbrojtje ndërkombëtare të Kosovës shqyrtohet. – Shpresojmë se serbët një ditë do të ndryshojnë vetëdijen e tyre politike dhe do ta kuptojnë edhe ndryshe çështjen e Kosovës, pra edhe siç e kuptojnë shqiptarët, e jo vetëm siç dëshirojnë ata ta kuptojnë në një mënyrë mitike e mitizuese. – Dialogu me serbët gjithsesi në prani të faktorit ndërkombëtar. – Ideja për lidhje konfederale të Kosovës me Shqipërinë u prit mirë në opinionin ndërkombëtar, po ashtu edhe në atë diplomatik dhe shtetëror. – Me hapjen e problemeve me Shqipërinë, Greqia dëshiron ta zvogëlojë çështjen e Kosovës dhe t’i ndihmojë disi Serbisë në këtë plan. – Referendumi për Kosovën e pavarur e neutrale është një akt që e afirmoi tutje çështjen dhe është një garanci për realizimin e pavarësisë së Kosovës. – Shqiptarët në Maqedoni duhet të dalin në zgjedhje në koalicion. – Zgjedhjet në LDK ishin shumë të suksesshme në planin e vazhdimësisë, unitetit e konsolidimit—

Prishtinë, 25 shtator (ATSH)

Presidenti i Republikës së Kosovës dr. Ibrahim Rugova, në një intervistë që i dha Agjencisë Telegrafike Shqiptare, flet për shkallëzimin e represionit e të terrorit në Kosovë, për shmangien e konfliktit e mbrojtjen ndërkombëtare për Kosovën, tendencat greke për destabilizim të Ballkanit e në raport me Shqipërinë e shqiptarët, politikën globale shqiptare e për bashkëpunimin me Shqipërinë, idenë e lidhjeve konfederale të Kosovës me Shqipërinë, zgjidhjen e çështjes shqiptare në të gjitha trojet etnike në ish-Jugosllavi, për zgjedhjet në LDK – partinë më të madhe shqiptare në Kosovë, dhe për çështje të tjera aktuale. Intervistoi: Behlul JASHARI. (Kjo është intervista e parë e një presidenti të Kosovës për ATSH-në) 

PËRDITSHMËRI REPRESIVE QË NGRITË TENSIONET NË KOSOVË E NË RAJON

Zoti President, institucione e asociacione ndërkombëtare (si Amnesty International në raportin e fundit etj.) kanë shprehur brengosje e shqetësim për shkallëzim të përshpejtuar të represionit e të terrorit në Kosovë. Çfarë është situate shikuar nga afër, si përditshmëri e popullit të Kosovës?

-Në Kosovë qe sa vite e kemi një përditshmëri represive, represion sistematik, që shkallëzon apo përshpejtohet edhe me ngjarje të ndryshme, siç i kishim vrasjet edhe këta dy muajt e fundit dhe momente të tjera të rënda. Është një represion masiv në Kosovë, dhe, natyrish, i ngritë tensionet politike këtu dhe në rajon. Represioni veçmas është shprehur pas largimit të misionit të KSBE-së nga Kosova. Prandaj, kërkojmë praninë ndërkombëtare në Kosovë, e po ashtu kushtëzimin e sanksioneve kundër Serbisë e Malit të Zi edhe me Kosovën.

Institucione e asociacione ndërkombëtare e kanë të njohur çështjen e Kosovës, sidomos Amnesty International, e cila ndjek situatën, më duket, prej 81-shës, e këtej, sidomos këto vitet e fundit. Situata ndiqet po ashtu edhe nga Federata e Helsinkit nga Vjena, pasaj nga Helsinki Uaç i SHBA-ve dhe nga mjaft institucione të tjera ndërkombëtare. Ne përshëndesim çdo interesim dhe angazhim ndërkombëtar për çështjen e Kosovës.

 REZISTENCË E ORGANIZUAR PËR TË MBIJETUAR

Ka kohë që Kosova jeton midis një gjendje lufte të pashpallur dhe të një paqeje të paqenë. Në këtë front dhune, siç e quani ju, si u arrit, që, megjithatë, Kosova dhe shqiptarët t’i shmangen konfliktit të hapur dhe të jenë faktorë të krijimit të stabilitetit në rajon?

-Flitet se në Kosovë është një paqe e këtij apo atij lloji. Do të kisha thënë se, megjithatë, është më mirë që ekziston një gjendje e tillë sesa të ndodhte ajo më e keqja. Mundësinë e një konflikti kemi arritur ta evitojmë në saje të politikës që kemi ndjekur deri tash, rezistencës paqësore dhe të një rezistence politike, njëhohësisht në saje të popullit të Kosovës, i cili nuk i ka pranuar provokimet. Populli ka dhënë mjaft sakrifica deri tash, qoftë me maltretimin, me situatën represive, pastaj me vrasje të ndryshme. Mund të them se nuk është një rezistencë pasive, siç komentohet shpesh. Pra, është një rezistencë mjaft e organizuar, kemi arritur të mbijetojmë, të organizojmë jetën tonë, prandaj në saje të kësaj edhe i kemi ikur asaj më të keqes.

Po ashtu, situatën në Kosovë duhet ta shikojmë në bazë të situatës në të gjitha rajohet e ish-Jugosllavisë, sepse është një rajon i mbërthyer në luftë, me fronte të hapura në Bosnjë, në Kroaci, pastaj në Kosovë me një front të dhunës dhe të represionit. Pra, në këtë kontekst, Kosova ka kontribuar që të ruhet një lloj stabiliteti dhe të shpëtohet substanca, masa njerëzore shqiptare në Kosovë.

GREQIA NUK KA TË DREJTË

Tendenca të reja të destabilizimit të rajonit u shfaqën kohëve të fundit edhe nga ana e Greqisë. Si i vlerësoni këto tendenca në raport me Shqipërinë, po edhe me Kosovën e shqiptarët, përgjithësisht?

-Për fat të keq, Greqia qe një kohë paraqitet si faktor destabilizues në Ballkan, mund të themi mbas Serbisë. Prandaj, ne kemi kërkuar disa herë nga Greqia edhe si anëtare e Bashkësisë Evropiane të kontribuojë për marrëdhënie më të mira fqinjësore me Shqipërinë dhe me popullin shqiptar në përgjithësi. Nëse këtë mund ta interpretojmë si një lidhje me Serbinë, qoftë direkte apo indirekte, mund të them se kjo bëhet me qëllim që të minimizohet çështja e Kosovës në planin ndërkombëtar. Sot çështja e Kosovës po depërton në këtë plan si çështje që don zgjidhje në bazë të vullnetit të popullit të Kosovës. Ndërsa, me hapjen e problemeve me Shqipërinë gjithsesi Greqia dëshiron, dhe një herë e them, ta zvogëlojë çështjen e Kosovës dhe, mund të themi, t’i ndihmojë disi Serbisë në këtë plan. Mirëpo, Greqia nuk ka të drejtë. Kemi të bëjmë me një minoritet të vogël grek në Shqipëri, i cili, edhe më parë ka gëzuar një vistër të drejtash ashtu si të gjithë qytetarët e Shqipërisë. Ndërsa sot, pas ndryshimeve demokratike, gjithsesi janë më të avancuara ato të drejta dhe do të avancohen vazhdimisht siç e ka realizuar dhe e premton qeveria shqiptare dhe presidenti Berisha. Prandaj, i bëj edhe një apel Greqisë që më tutje të ndikojë në qetësimin e situatës në Ballkan.

PROTEKTORATI QË E KËRKOJMË NUK ËSHTË QËLLIM FINAL

Për shkak të situatës së rëndë në Kosovë dhe rreziqeve të përhapjes së konfliktit edhe në Jug, Ju keni kërkuar shumë herë mbrojtje ndërkombëtare për Kosovën. Në ç’formë do të ishte e mundshme ajo mbrotje dhe çfarë është qëndrimi ndërkombëtar lidhur me këtë kërkesë?

-Ne kemi kërkuar një mbrojtje për Kosovën para një viti e gjysmë, një protektorat ndërkombëtar civil, një administratë civile, që do të vendosej për një kohë në Kosovë, që të normalizohet jeta, mandej të bisedohet me serbët për ardhmërinë e Kosovës. Në këtë mënyrë, shpresojmë se serbët një ditë do të ndryshojnë vetëdijen e tyre politike dhe do ta kuptojnë edhe ndryshe çështjen e Kosovës, pra edhe siç e kuptonë shqiptarët, e jo vetëm siç dëshirojnë ata ta kuptojnë në një mënyrë mitike e mitizuese.

Në planin ndërkombëtar ideja për mbrojtje ndërkombëtare në Kosovë shqyrtohet, do të thotë është marrë në konsiderim, dhe shikohen mundësitë si të aplikohet kjo dhe si të veprohet në këtë drejtim. Po shtoj edhe me këtë rast se ka disa keqkuptime në opinionin kosovar. E, duhet ditur se protektorati apo administrata civile nuk është qëllim final, por është vetëm një mjet legal i së drejtës ndërkombëtare dhe në bazë të Kartës së Kombeve të Bashkuara për të qetësuar një rajon apo një territor, siç është Kosova, që të gjendet një zgjidhje pa luftë dhe pa konflike. Dhe, kjo kontribuon në realizimin e pavarësisë, për të cilën është deklaruar populli i Kosovës.

BISEDIMET SHQIPTARO-SERBE GJITHËSESI NË PRANI TË PALËS SË TRETË

Krahas gatishmërisë së kahershme shqiptare, kohëve të fundit janë shtuar edhe insistimet ndërkombëtare për dialog midis Prishtinës e Beogradit. Çfarë janë mundësitë dhe gjasat e fillimit të këtij dialogu?

-Ne, qe sa kohë, jemi përcaktuar për bisedime, për dialog, për marrëveshje me Serbinë. Po, Serbia nuk ka treguar interesim. Ne u përpoqëm t’i shfrytëzojmë edhe institucionet ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë, siç ishte Konferenca e Londrës, e Gjenevës, ku ekziston Grupi i veçantë punues për Kosovën. Biseduam për disa probleme konkrete, para dy vjetëve, siç janë arsimi, masmedia, shëndetësia, por nuk arritëm kurrëfarë rezultatesh.

Tash për tash flitet për mundësitë e një dialogu dhe për këtë falënderoi bashkësinë ndërkombëtare, vendet e Bashkësisë Evropiane dhe vendet e treta, si ato skandinave, Austrinë, etj. Pastaj, SHBA-të janë të interesuara që të fillojë ndonjë bisedim, ndonjë dialog. Deri tash zyrtarisht nuk kemi pasur indikacione nga pala serbe, por shpresoj se edhe ajo do të bindet një ditë dhe do të bisedojmë, të gjejmë zgjidhje, qoftë në kuadër të institucionit ndërkombëtar, siç është Konferenca e Gjenevës, apo ndonjë tjetër. Por, ne gjithësesi kërkojmë një palë të tretë të autorizuar për dialog. Kur them të autorizuar mendoj që ky grup apo bosht shtetesh që është aktualisht në Grupin Kontaktues për ish-Jugosllavinë, që është tash për tash i koncentrar në Bosnjë, SHBA-të, Kombet e Bashkuara, Bashkimi Evropian, pra nga ky grup të gjendet një palë e autorizuar, që do të garantonte edhe dialogun edhe rezultatet e dialogut dhe që natyrisht do të udhëheqte dialogun. Dhe, ky nuk është ndonjë kusht nga pala shqiptare, siç e paraqet Serbia duke dashur ta eliminojë palën e tretë, por, kjo është më shumë teknikë e dialogut, e bisedimeve, dhe kurrgjë më shumë. Dhe, në këtë drejtim ne insistojmë.

PROJEKTI I LIDHJEVE KONFEDERALE TË KOSOVËS ME SHQIPËRINË LEHTËSON ZGJIDHJEN

Në kuadër të propozimeve e modaliteteve për zgjidhjet e mundshme për Bosnjën e ish-Jugosllavinë, ideja Juaj për mundësinë e lidhjes konfederale të Kosovës me Shqipërinë pati mjaft jehonë. A mund të lidhet kjo ide edhe me integrimet e dëshiruara kombëtare dhe me rikomponimet e paralajmëruara në Ballkan?

-Mua më vjen mirë që kjo ide pati jehonë dhe u prit mirë kështu në opinionin ndërkombëtar, po ashtu edhe në atë diplomatik dhe shtetëror. Një ide e tillë do të lehtësonte zgjidhjen e çështjes së Kosovës. Siç kam thënë, nëse legalizohen lidhjet konfederale tash aktualisht mes serbëve të Bosnjës e Serbisë,  atëherë patjetër duhet të legalizohen edhe për shqiptarët.

Siç dihet, në opcionin e tretë të Dokumentit – Deklaratës së Partive Politike Shqiptare në ish-Jugosllavi, të aprovuar më 1991, qëndron edhe kjo – lidhjet konfederale apo bashkimi me Shqipërinë. Por, tri opcionet e atij dokumenti varen nga ndryshimet e kufijve të brendshëm dhe kufijve të jashtëm të ish-Jugosllavisë. Prandaj, një projekt i tillë i lidhjeve konfederale të Kosovës me Shqipërinë është më afër mendësh dhe mund të realizohet. Natyrisht, kjo do të lehtësonte shumë gjëra në integrimet shqiptare, në integrimet ballkanike e në integrimet evropiane, që janë një proces dhe duhet t’i shikojmë si një proces.

Dokumenti që e përmenda më parë, është një dokument vërtetë me një vizion që na ka drejtuar deri tash në punën tonë të përgjithshme, të partive politike, edhe në krijimin dhe punën e institucioneve të Kosovës.

POLITIKA GLOBALE SHQIPTARE PO REALIZOHET

Shpesh theksoni politikën globale shqiptare, çfarë është kjo politikë e realizuar në praktikë dhe në këto kushte të ndarjes së shqiptarëve me shumë kufij?

 -Praktikisht mund të themi se politika globale shqiptare edhe ka nisur të realizohet. Përkundër pengesave të shumta, që i ka sidomos Kosova, sot kemi kontakte të ndryshme, bashkëpunim, qoftë në planin kulturor, në planin arsimor, në planin politik. E kam thënë disa herë, por vazhdimisht duhet të përsëriten gjërat, se për herë të parë ne shqiptarët, nuk po shkoj më tutje, pas vitit 1912, pastaj 1918, sidomos pas ’45-tës, pra për herë të parë bashkëpunojmë në planin politik. Dhe, natyrisht, në këtë politikë globale shqiptare respektohet vullneti politik i shqiptarëve të Kosovës, pastaj i shqiptarëve në Maqedoni, i shqiptarëve në Mal të Zi e në Preshevë, Bujanoc e Medvegjë. Do të thotë e kemi një vizion se çka duhet të bëjmë në këtë drejtim. Dhe, mund të them se një politikë globale shqiptare përditë është prezente dhe realizohet hap pas hapi, nuk është diçka abstrakte. Për shembull, me politikë globale shqiptare mendojmë që sa më parë ky mur mes shqiptarëve të bjerë.

Po ashtu politikë globale është se sot Shqipëria më shumë se kurrë e ndihmon çështjen e Kosovës dhe çështjen e shqiptarëve në planin ndërkombëtar. Po ashtu, edhe Kosova me institucionet e saj brenda dhe jashtë e ndihmon Shqipërinë dhe në këtë plan ka një bashkëpunim, një mirëkuptim dhe një marrëveshje që nuk e kemi pasur më parë ne shqiptarët. Kjo gjithësesi është një bazë, një element që premton realizimin e aspiratave shqiptare në përgjithësi. Besoj, shumë gjëra janë dëshmuar deri tash. Dhe, kur të kryhen disa punë tash, që i kanë rënë brezit tonë, do të bëhet një politikë globale shqiptare edhe më e madhe, edhe më e frytshme.

DOKUMENT I UNITETIT E INTEGRIMIT SHQIPTAR

Partitë politike shqiptare në ish-Jugosllavi edhe nëpërmjet një dokumenti të përbashkët kanë shprehur kërkesat dhe opcionin për zgjidhje, pos për Kosovën, edhe për çështjen shqiptare në Maqedoni e Preshevë, Bujanoc e Medvegjë dhe në Mal të Zi. Cila do të ishte zgjidhja optimale në këtë moment?

-Tashmë e thashë se ky është një dokument mjaft i rëndësishëm, që i përfshinë të gjitha, pra edhe vizionin e një uniteti e një integrimi shqiptar. Atëherë kur e nxorëm këtë dokument, që ka validitet edhe sot, opcioni i parë, nëse nuk ndryshojnë kufijtë e brendshëm, ishte një Kosovë e pavarur e neutrale, e hapur ndaj Serbisë e Shqipërisë, që shqiptarët në Maqedoni si element i rëndësishëm i atij shteti apo asaj republike, që është në zhvillim e sipër,  të jenë shtetformues, ndërsa shqiptarët në Mal të Zi dhe në Preshëvë, Bujanoc e Medvegjë të kenë një vetadministrim, një autonomi lokale. Të gjitha këto pjesë shqiptare, të themi kështu, kanë deklarimin e vet, të popullit, referendumin në Kosovë, në Maqedoni, në Preshëvë, Bujanoc e Medvegjë dhe Memorandumin në Mal të Zi, që ka edhe vlerën e një referendumi.

Prandaj, në bazë të situatës që e kemi, ne qëndrojmë në realizimin e opcionit të parë, do të thotë punojmë në pavarësimin e Kosovës dhe që shqiptarët në Maqedoni të realizojnë të drejtën e popullit shtetformues në atë republikë. Po ashtu edhe shqiptarët në viset e tjera etnike në ish-Jugosllavi të realizojnë të drejtat, për të cilat janë deklaruar.

Në këtë plan janë realizuar mjaft gjëra praktikisht. Mos të harrojmë se në Preshevë e në Ulqin partitë shqiptare e kanë marrë pushtetin lokal. Ai është hap i parë, edhe pse tash komunat nuk kanë ndonjë pushtet as në Maqedoni, as në Preshevë e as në Ulqin, u bë ai centralizimi, që para shthurjes së ish-Jugosllavisë, kur filluan t’u merren kompetencat komunave. Tash ato kompetenca janë reduktuar edhe më shumë.

Ndërsa në Kosovë, ne, edhe pse të okupuar, kemi organizuar jetën tonë, kemi afirmimin e çështjes, projektit të pavarësisë. Në Maqedoni kemi hyrjen – prezencën në instiucione, gati të gjitha komunat shqiptare i kontrollojnë shqiptarët. Prandaj, është një punë, një proces, do të thotë edhe këtu janë realizuar gjëra praktike dhe pragmatike që shihen, janë rezultatet që shihen e që preken.

NË JETËN POLITIKE SHQIPTARE DUHET TA FUSIM KOMPROMISIN

Si kryetar i Këshillit Koordinues të Partive Politike Shqiptare në ish-Jugosllavi, çfarë qëndrimi mbani lidhur me pjesëmarrjen e shqiptarëve në zgjedhjet e paralajmëruara në Maqedoni?

-Këshilli Koordinues i Partive Politike Shqiptare aprovon dokumentet kryesore dhe një strategji globale. Si kryetar i këtij Këshilli, që kam një përgjegjësi edhe si president i Kosovës, mendoj se shqiptarët në Maqedoni duhet të dalin në zgjedhje në koalicion, përkundër atyre grindjeve të vogla që kanë ndodhur, që janë pak a shumë normale në proceset e zhvillimeve politike të një partie. Prandaj, gjithsesi duhet të zënë më shumë vende në Parlament, e pastaj le të përcaktohen ato mes partive apo grupeve të ndryshme politike. Ne duhet të fusim në jetën politike shqiptare kompromisin, ju lutem, jo vetëm marrëveshjen, jo vetëm marrëveshje të ngurta, fikse, insistime fikse. Patjetër duhet ta fusim kompromisin, sepse kompromisi është një prej elementëve të demokracisë.  Dhe, të lirohemi prej asaj që e kemi jetuar në një sistem, ku kompromisi është kualifikuar negativisht. Prandaj, sot na duhen kompromisi, marrëveshja, falja e gabimeve, etj. Të gjithë flasin, dhe shumë mirë që flasin, për një ide, për çështjen kombëtare, por çështja kombëtare është shumë praktike. Prandaj në situatat e pluralizmit, në situatat e marrëveshjeve, insistoj në një kompromis dhe shpresoj se partitë politike shqiptare në Maqedoni, edhe pse ka pak kohë, do të gjejnë forcë dhe mundësi që të dalin së bashku si një bllok në zgjedhjet në Maqedoni. Është me rëndësi në këtë moment të zënë sa më shumë vende në Parlamentin e Maqedonisë. Masa shqiptare atje ekzison dhe nuk bën t’a humbim përfaqësimin, të drejtën e përfaqësimit në Parlamentin e Maqedonisë.

Të mos harrojmë se pa marrë parasysh vështirësitë që i pati, Grupi parlamentar shqiptar gjatë kësaj periudhe katërvjeçare në Maqedoni ka arritur mjaft, e ka afirmuar çështjen, edhe në institucione ndërkombëtare, edhe në institucionet e asaj republike, edhe në institucionet shqiptare në përgjithësi, edhe në jetën politike shqiptare.

LDK-ja TREGOI UNITETIN QË I DUHET PATJETËR KOSOVËS NË KËTË SITUATË

Me zgjedhjen dhe konstituimin e Kryesisë së LDK-së, kësaj jave, praktikisht përfunduan zgjedhjet në partinë më të madhe dhe më me ndikim të shqiptarëve në Kosovë. Si i vlerësoni ato, si dhe tendencat për diskreditim të LDK-së e të partive të tjera shqiptare?

-Këto zgjedhje, edhe para një viti në planin lokal – nëpër degë e nëndegë të LDK-së, ishin mjaft pozitive. Pastaj patëm një vonesë për shkak të rrethanave në të cilat veprojmë, sepse nuk është lehtë sot që të mbash një tubim të madh siç ishte Kuvendi i LDK-së në këtë situatë kur është i ndaluar çdo tubim publik për shqiptarët. U mbajt Kuvendi dhe ai tregoi një unitet, një konsolidim.  Pastaj këto ditë edhe Kryesia e LDK-së u zgjodh. Këtë e shoh si një sukses të madh të zhvillimit të kësaj partie, e cila e ka edhe barrën e një pushteti në Kosovë. Pra, është një kryesi e vazhdimësisë, kryesi e konsolidimit, siç ndodh në çdo parti, dhe, edhe një herë tregoi se LDK-ja është një forcë dhe një fuqi e madhe, e organizuar dhe relevante në Kosovë dhe në botën shqiptare.  Nuk është më partia në fillimet e saj, tash vërehet një lloj profilizimi i kësaj partie, dhe këtë duhet ta shikojmë si një proces normal. Është vështirë të flasim sot për profilizim partiak në Kosovë, sepse në këto kushte të okupimit është shumë vështirë, edhe çdo parti, ndoshta edhe më e vogla, e ndien barrën e interesave kombëtare, të interesave shqiptare në përgjithësi. Por, si një organizim i madh LDK-ja, megjithatë, tregoi se është një parti e fortë, di çka don, forcohet nga brenda, është parti që afron njerëzit e vullnetit të mirë për të bërë diçka. Dhe, kjo përgënjeshtroi edhe mjaft spekulime të ndryshme që mundohen sot t’i mëvishen lëvizjes shqiptare në Kosovë, në radhë të parë LDK-së, pastaj partive të tjera politike, me diskualifikime se nuk janë demokratike, jo e majtë, jo e djathtë etj. Siç dihet, me të majtën rreth Kosovës është manipuluar shumë, me mijëra njerëz kanë pësuar për këtë. Të gjitha këto bëhen me qëllim. Për shembull, janë munduar ta shpallin LDK-në edhe si parti terroriste, e çka jo tjetër.

Përkundër të gjithave, edhe kësaj radhe u tregua një unitet, një koncenzus, një bashkim partiak, një unitet që i duhet patjetër Kosovës në këtë situatë. Dhe, besoj se kjo do të ndikojë pozitivisht në jetën politike shqiptare në Kosovë dhe në jetën politike shqiptare në përgjithësi.

VIZIONI I ARDHMËRISË SË SHTETIT TË KOSOVËS

Ju lutem për një koment për Deklaratën Politike që e miratoi Kuvendi i Dytë i LDK-së, veçmas për vizionin për të ardhmen e Kosovës?

-Deklarata Politike e Kuvendit të Dytë të LDK-së është një dokument në vazhdën e dokumenteve të tjera, që i kemi pasur, që nga Programi i LDK-së, pastaj Deklaratës së përbashkët të të gjitha partive politike shqiptare. Në këtë Kuvend dhe në deklaratën që e aprovoi u theksua më shumë organizimi i ardhshëm i shtetit të Kosovës, që e kemi edhe në Kushtetutën tonë – një shtet i popujve të barabartë, i qytetarëve, me një ekonomi të lirë të tregut, i hapur ndaj botës. Një shtet, ku nuk do të lejohet, pas kësaj situate që e kemi, revanshizmi ndaj të tjerëve. Shtet me të gjitha garancitë për të gjithë popujt që jetojnë në Kosovë, ku askush nuk do të trajtohet si minoritet. Është kjo një ide, një projekt, që vërtetë hasi në mirëkuptim dhe në përkrahje. Sepse, në këtë situatë në Ballkan të flasë njeriu për një perspektivë kombëtare qytetare është shumë vështirë, kur, për fat të keq, qarkullon ajo fantazma e çmendive të ndryshme, të konfrontimeve në këtë kohë. Ky ishte edhe një rezultat i Kuvendit të Dytë të LDK-së, dhe, natyrisht, punojmë në këtë plan.

REFERENDUMET SHQIPTARE U RESPEKTUAN NË LONDËR

Populli i Kosovës u deklarua për një shtet të tillë edhe me Referendumin për pavarësi, pikërisht në shtatorin e para tre vjetëve. Ju lutemi edhe për një koment në përvjetorin e kësaj ngjarje madhore.

-Referendumi për Kosovën e pavarur e neutrale, që u mbajt me sukses në ditët e fundit të shtatorit të vitit 1991, është një ngjarje shumë e rëndësishme. Pas Deklaratës kushtetuese e Kushtetutës së Republikës ajo tregoi në mënyrë plebishitare vullnetin dhe dëshirën e popullit, që ishte vijëzuar në dokumentet e mëparshme. Ky referendum ka rëndësi edhe shqiptare edhe ndërkombëtare, si akt i deklarimit të popullit të Kosovës. Pas tij pasuan edhe referendumet në viset e tjera shqiptare. Pasuan edhe zgjedhjet e lira, shumëpartiake, si një materializim i pushtetit që del nga ky referendum dhe nga situata e përgjithëshme e Kosovës. Pra, është një akt që e afirmoi tutje dhe është një garanci për realizimin e pavarësisë së Kosovës, në të tashmen dhe në të ardhmen.

Mbase pse jemi në situatë të rëndë, shpesh nuk po i vlerësojmë disa akte që i kemi bërë, që janë më afër. Prandaj, dua të them se me referendum, për herë të parë shqiptarët e Kosovës dhe të gjitha viseve të tjera shqiptare në ish-Jugosllavi u deklaruan para opinionit ndërkombëtar për interesat e tyre, për interesat globale, sepse asnjëherë shqiptarët nuk kanë pasur mundësi të deklarohen. Dihet se edhe më parë është biseduar për deklarime të tilla, por nuk janë lejuar nga bashkësia ndërkombatare. Për shembull, gjatë vitit 1918 e gjatë viteve që pasuan, gjatë Konferencës së Versajës, etj., kur definitivisht vihen këta kufij, që, për fat të keq, i kemi edhe tash, pastaj as në ’45-tën nuk ka pasur mundësi populli i Kosovës të deklarohet. Prandaj, këto referendume janë momente mjaft, mjaft të rëndësishme, dhe mund të them se u respektuan në Konferencën e Londrës ’92, sepse atje u thirrën shqiptarët e Kosovës si reprezentim, edhe shqiptarët e viseve të tjera. Do të thotë, ishte ai hap i vogël, por mjaft i rëndësishëm i këtyre deklarimeve që i bënë shqiptarët.

INTEGRIMET SHQIPTARE EDHE NË INFORMIM

Zoti President, Ju falënderojmë për këtë intervistë.

-Faleminderit. Falënderoj Agjencinë Telegrafike Shqiptare për informimin nga Kosova e për Kosovën. Edhe kjo që pata rastin të bisedoj për këtë agjenci, që reprezenton Shqipërinë dhe çështjen shqiptare, është një hap në politikën globale, në integrimet shqiptare. Edhe ne bëjmë përpjekje që këtu në Kosovë përmes Qendrës sonë për Informim të kemi një agjenci të vogël, e cila raporton për situatën e përditshme në Kosovë. Duhet një bashkëpunim midis këtyre dy institucioneve dhe institucioneve të tjera në Kosovë dhe në Shqipëri.

***

SHËNIM I SOTËM, 26 SHTATOR 2018: Shtëpia e shkrimtarëve, që ishte shndërruar edhe në seli Presidence e institucionesh tjera të Republikës së Kosovës, atëherë të okupuar e të panjohur ndërkombëtarisht, mund të vëzhgohej edhe nga dritaret e ndërtesës kryesore të Policisë në Prishtinë, që atëherë ishte serbe pas suprimimit antikushtetues e të përgjakshëm me kushtetutën e tankeve të autonomisë që kishte Kosova me Kushtetutën e vitit 1974 si element konstituiv i federatës me të drejtë vetoje. Në zyrën e Presidentit Rugova, në atë shtëpi, intervistën e incizova me dy kasetofona, jo vetëm për siguri teknike, por edhe për siguri të tjera. Njërin nga incizimet ia lash këshilltarit të Presidentit Rugova, Xhemail Mustafa, për çdo rast, meqë ishte droja se kur të dilja nga ajo shtëpi, që mund të ishte edhe e përgjuar,  rrugës do më ndalonte policia serbe dhe do konfiskonte kasetofonët me intervistën.

Ishte kohë e ndalesave dhe e okupimit të egër dhe vështirë ishte të ruhen e shpëtohen gjërat me vlerë për shqiptarët e Kosovën.

Në atë kohë gazeta e vetme e përditshme shqipe në Kosovë, “Bujku”, themelues-kryeredaktor i parë i së cilës isha, gazetë e rezistencës e pjesë e lëvizjes e luftës për liri, pavarësi e demokraci, me orientim e përcaktim të fuqishëm properëndimor euroatlantik, dilte nga 18 janari i vitit 1991, pasonte dhe sfidonte ndalimin e dhunshëm nga Serbia  të gazetës tradicionale kosovare Rilindja. Që atëherë nisëm edhe bashkëpunimet me ATSH-në, të parat bashkëpunime të një media të Kosovës me një media të Shqipërisë.

Intervista me Rugovën, e realizuar në 22 shtator, e botuar në gazetën “Bujku” të Prishtinës në 26 shtator 1994, edhe në ATSH u dërgua me ndonjë ditë vonesë, me telex-in, që ishte mundësia e vetme e lidhjes, dhe me shumë vështirësi, në atë kohë nga Prishtina e Kosova me Tiranën e Shqipërinë.

Raportimet me lidhje telexi për zgjedhjet e para pluraliste kosovare, parlamentare e presidenciale, të 24 majit 1992, ku Rugova u zgjodh President i  Republikës, shënonin fillimet e korrespondenturës së ATSH në Kosovë.  Zyra e telexit në ambientet e gazetës “Bujku” në katin e pestë të Pallatit të Shtypit Rilindja në Prishtinë u bë edhe Zyra e korrespondentit të ATSH-së në Kosovë, eedhe si një përfaqësi e parë e Shqipërisë në Kosovë, prej nga bëheshin edhe komunikime tjera Prishtinë-Tiranë.

BY ZUDI KARAGJOZI/

I would like to thank everyone for coming here today to share my mother’s life and experiences with her family. My mother, Rose Karagjozi, was born March 4th, 1940 in Visoka, Albania. She lived in Albania during World War II and left with her family on the boats from Ulqini. My mother lived in refugee camps from 1944-1949. It was during this time that Rose was exposed to the democratic leaders of Albania, like Midhat Frasheri. Mom learned and embraced their vision for the nation. My mother’s parents were founders of Balli Kombëtar. She learned the ideals of Balli Kombëtar, which was committed to advancing the national identity and Albanianism. Rose, like my father, was determined to create a better life for the Albanian people. My mother’s focus was to see the end of communism in her lifetime. She came to the United States in 1949 with her family. They resided in an apartment in Brooklyn, New York. One day Midhat Frasheri came to visit Rose and her family. He was a close friend to the Peshkopia’s as they spent many nights together in the camps. It was believed that Frasheri was killed that night, the same time Kim Philby, the British double agent, was in New York. This death impacted my mother and reaffirmed to her the great dangers of communism.

My grandparents, Eqrem and Nekia moved their family that consisted of Adevi, Hector, Rose, Tako, Mary and later their beloved younger brother Albert, to Dearborn, Michigan. Rose attended public school and this is where my mother’s U.S patriotism developed. For Rose, she grew up during a time of change in America, where women’s rights, civil rights and humans rights were advancing. She always fought for the underdog and the little guy and was a strong advocate for women’s rights, especially in the workplace.

My mother started dating Agim Karagjozi in 1958 and were married the next year. They had three children, Zuhdi, Angel, and Shpetim. In addition, they had seven grandchildren, Billy, Matthew, Hannarose, Grace, Luke, Evan and Tyler and nieces and nephews. Each she shared a unique and special bond with.

Shortly after my parents were married, Agim joined Vatra. Due to my father’s commitments to Vatra, he was gone much of the time, leaving Rose with the children. This forced her to be more independent and strong willed. Vatra was always a big part of Rose and her family’s life and she was a staunch supporter of Agim and his efforts with Vatra. Without her constant support, my father would not be able to contribute and accomplish what he did for Vatra, Albanian lands and the Albanian diaspora.

Rose was a great listener and when she gave advice it was exactly the right solution to the given problem. Our mother had a wonderful heart and love for people. She always tried to help ones in need. Mom was a take action person and encouraged all of us to try and attain our dreams. We all valued her wisdom, generosity, caring and love.

We learned more and more about all of Rose’s qualities growing up. Starting from early on in her marriage and my life mom continued the Albanian tradition of Besa. I witnessed people from relatives, like Albert Peshkopia, to old friends, like Galip Gallixhi, coming in and out of my home feeling welcome and grateful to have a place to stay as long as they needed. This tradition of Besa characterized Rose as the benevelot person she truly was.

Another example of my mother’s big heart, is when communism fell and the conditions in Albania were dire. My mother and father worked around the clock to put together food packages and clothes to provide to the suffering people in Albania. Also, they had their real estate office as drop off point for other packages to be picked up and shipped to Albania.

Mom was a unique woman of her time. She followed her own rules and always stood for integrity. Rose was never afraid to speak out, even if the timing might not have been appropriate. Mom was also a very bright woman who made very smart business decisions, which helped keep afloat their Kara real estate business and provide for their family.

ZUDI STORY

My mother loved her children very much. She was very happy when I went into the real estate business and we would spend hours on the phone talking about different business issues I had and the economic and political issues that could affect my business. My mother cherished the moments she spent with our children, Hannarose, Grace and Luke.

Rose was very proud of her daughter, Angel who attained a law degree while being married with two toddlers, Billy and Matthew. They were my parents first grandchildren and brought great happiness to my parents. Mom was very close to the boys and was always there for them. She was very grateful she got to watch them grow up into the men they are today.

My mother was also proud that my brother who had secured a career in the insurance business and married his wife, Lori. He was the youngest child and like in many families had a special place in my mother’s heart. Evan and Tyler were a big contribution to keeping Nene young and happy.

Rose Karagjozi was a feisty, caring and empathetic wife, mother and grandmother and Aunt. In her last days mom was having great difficulty and was having outbursts. She made sure that she would not leave us with memories of her upsetting us. So she would apologize if she said anything that upset us. Mom didn’t apologize very often, but she found it very important to leave us with loving memories of her. Mom will always be remembered for her strong support to end communism and her love for the Albanian people and the lands. Rose did it her way and lived her life with no regrets. We will miss her dearly.

Also, I am glad I have this opportunity to thank Mom’s two caregivers Dorette and Laura, who took care of her and loved her very much. We will always be appreciative for it.

– Më 3 tetor 1949, ora 9.25 në hotelin Winthrop të New Yorkut, Mid’hat Frashëri vdiq papritur. Sipas të dhënave të shoqëruesit që i rrinte pranë në atë çaste dhe sipas ekspertizës mjekoligjore, rezultoi që vdekja iu shkaktua nga një infarkt i miokardit.Por nuk iu bë ekspertiza mjeko-ligjore./

Nga Uran Butka/

Arritja politike më kulmore e Mid’hat Frashërit në emigracion ishte krijimi në Paris, më 26 gusht 1949, i Komitetit “Shqipëria e lirë”, me ndërmjetësinë e anglo-amerikanëve, me këtë përbërje: Mid’hat Frashëri, kryetar, Abaz Kupi, Said Kryeziu, Zef Pali dhe Nuçi Kota – anëtarë dhe me një përfaqësi të gjerë të grupimeve e të personaliteteve të ndryshme politkë të emigracionit antikomunist (Këshilli Kombëtar) me njëmbëdhjetë anëtarë: Halil Maçi, Abaz Ermenji, Vasil Andoni, Ihsan Toptani, Muharrem Bajraktari, Gaqo Gogo, Gani Tafili, Asllan Zeneli, Hysni Mulleti, Ekrem Talhaj. Krijimi i një komiteti që do t’i bashkonte shqiptarët e emigracionit në Itali, Greqi, Turqi, Francë, Amerikë, etj, dhe që do ta kishte mbështetjen te Perëndimi, një qeveri shqiptare në mërgim me kryeministër në hije, Mid’hat Frashërin . Ishte një kërkesë e kohës.

Mid’hati parashtronte disa kritere të rëndësishme, të cilave duhej t’i nënshtrohej bashkimi në një komitet nacional. “Një komitet i përbashkët do të ishte një vegël e çmueshme për të rifituar të drejtat kombëtare. Por a nuk mendoni ju, – i shkruante nga Stambolli Abaz Kupit, më 1948 – se kondita e parë e një organi që të merrte përsipër një barrë të tillë, duhet të jetë formuar prej njerëzish, mbi të cilët të mos peshojnë njolla dhe faje kundër atdheut”.

“E dini fort mirë se Shqipëria  pësoi katastrofën e 7 prillit jo vetëm prej fuqisë ushtarake të huaj, por edhe nga tradhtia e disa shqiptarëve, të cilët me liri dhe koshiencë të plotë përgatitën komplotin kundër Atdheut dhe vepruan si pararojë e fuqive okupuese… Është e tepër të përsërit se i vetmi qëllim i ndjekur në këtë përpjekje ka qenë fitimi për çështjen shqiptare dhe jo interesi i personave ose i grupeve”-  shkruante po aty Mid’hati.

Sipas tij, nuk mund të merrnin pjesë në këtë komitet kombëtar ata që ishin komprometuar si bashkëpunëtorë me okupatorët, si edhe ata mbi supet e të cilëve rrëndonin njolla dhe faje ndaj atdheut. Kësaj vije demarkacioni ai i mbeti besnik edhe në politikë, edhe në jetë, gjë që tregonte qartë moralin politik, pastërtinë dhe patriotizmin e tij të kulluar. Gjithashtu, ky kriter, rrëzonte sërish hipotezën komuniste se M. Frashëri ishte kriminel lufte dhe kolaboracionist, përndryshe nuk do të zgjidhej nga aleatët anglo-amerikanë për të kryesuar qeverinë në mërgim,  si edhe ai vetë nuk do të vendoste ato kritere përjashtimi për ata që kishin bërë krime, apo që kishin bashkëpunuar me fashistët, ndonëse ishin antikomunistë të vendosur  Mid’hat Frashëri,  zgjodhi në Komitetin “Shqipëria e Lirë” elementët më të vlefshëm dhe më të pastërt, me pëlqimin e Aleatëve Perëndimorë, dhe si përfaqësues të Kosovës zgjodhi  Said Kryeziun, luftëtar i lirisë në lëvizjen “Kryeziu” Vetë fakti që aleatët perëndimorë përzgjodhën Mid’hat Frashërin në krye të Komitetit “Shqipëria e lirë”, ishte tejet kuptimplotë.

Qëllimi i Komitetit “Shqipëria e Lirë” ishte lirimi i Shqipërisë nga diktatura komuniste dhe vendosja atje e një sistemi demokratik sipas modeleve më të përparuara perëndimore. Në programin e Komitetit theksohej se liria e Shqipërisë duhej të plotësohej me lirinë e shqiptarëve. Prandaj, as lirim për të përgatitur diktatura personash a partish, as demokraci për t’u tallur me vullnetin e popullit e për të përfituar nga vota e tij! Liria dhe demokracia, sipas programit të Komitetit “Shqipëri e Lirë” do të arriheshin e do të bëheshin të plota kur populli shqiptar i çliruar nga shtypja e mjerimi, do të zgjidhte me votën e lirë regjimin dhe përfaqësuesit e tij legjitimë, një qeveri demokratike që do t’i garantonte konkretisht liritë politike e të drejtat njerëzore, pa pranuar  më diktate e aventura”.

Në Francë, opinioni zyrtar dhe shumica e shtypit e përshëndetën komitetin “Shqipëria e Lirë”.

Gazeta“The Christian Science Monitor”, shkruante:“Sipas lajmeve të besueshme në Paris u themelua Komiteti Kombëtar Shqipëria e Lirë, i cili do të ketë selinë në Shtetet e Bashkuara. Qëllimi i tij do të jetë përfaqësimi i të gjitha shtresave shqiptare, të cilat dëshirojnë vendosjen e një qeverie, e cila respekton të drejtat dhe liritë e shtetasve të vet. Në këtë Komitet përfshihen personalitete të shquara shqiptare, në sferën shoqërore dhe politike dhe do të ketë selinë e vet në New York. Fakti që selia e këtij Komiteti të porsaformuar të jetë në Shtetet e Bashkuara, lë të kuptohet se Ministria Jashtme Amerikane e mbështet këtë përpjekje. Mit’hat Frashëri udhëheqësi i këtij grupi pritet të arrijë së shpejti në Amerikë.

Mandej, anëtarët e Komitetit u nisën për në Londër. Sir Robert Hodgson, shkruante: “…Porsa hyri në luftë Rusia, puna e Ballit Kombëtar u bë edhe më e vështirë, nënshtrimin e Shqipërisë nën influencën komuniste nuk mund ta ndalonte dhe mënyra më e mirë për t’i bërë ballë gjendjes ishte të futej në punë plani i Mid’hat Frashërit për krijimin e komitetit “Shqipëria e Lirë”.

Nga Radio Londra presidenti i pare i Komitetit “Shqipëria e Lirë”, ai u drejtoi më 6.9.1949 të gjithë shqiptarëve një mesazh historik, me të cilin zbulonte dramën e popullit shqiptar nën sundimin tiranik të qeverisë komuniste të Tiranës, satelite e Rusisë staliniste, si edhe shpaloste programin e komitetit “Shqipëria e Lirë”.

“Raca shqiptare, ajo racë që vuan, por që edhe ndjen, që ofshan, por që edhe shpreson dhe nuk harron, ajo racë themi zuri të shohë të vërtetën, të shohë rrezikun dhe fatkeqësinë në të cilën e hodhën matrapazët komunistë, po i çelte sytë dhe po e mprehte vullnetin e saj. Bash për të ndihmuar këtë zgjim të popullit dhe për të shpejtuar forcimin e ndërgjegjes së tij, është formuar Komiteti “Shqipnija e Lirë”. Vija e jonë do të jetë kurdoherë vijë e drejtë. Programi i ynë është të fitojmë indipendencën dhe të sigurojmë integritetin e vendit tonë…”.

Siç dihet tanimë, pushteti komunist i Enver Hoxhës urdhëroi të fikeshin dritat në të gjithë Shqipërinë, që të mos dëgjohej fjalimi i Mid’hat Frashërit, i transmetuar nga BBC.

Nga  Anglia ai shkoi në SHBA, në Nju Jork, ku komiteti do të kishte selinë e përhershme, si edhe një mbështetje më të madhe të qeverisë amerikane dhe të lobit shqiptar atje. Kryetari i Komitetit, M. Frashëri dhe anëtarët e tij, A. Kupi, S. Kryeziu, Z. Pali dhe N. Kota, u pritën nga Kryetari i Komitetit “Europa e Lirë”, (themeluar më 1 qershor 1949), Joseph Grew dhe më pas edhe nga zëvendësndihmës i sek.Shtetit Amerikan, Levling Thomson. “Ishte një nder i madh dhe ne ishim shumë të kënaqur, meqenëse askush nuk na kishte ftuar në Foreign Office, kur ishim në Londër, – shkruante Said Kryeziu – duhet ta kuptonit gjendjen tonë. Ishim njerëz të humbur dhe të braktisur, disa prej nesh të sapodalë nga kampet e refugjatëve. E ngriti shumë moralin tonë pritja prej një përfaqësuesi të Qeverisë Amerikane. Kjo na jepte të kuptonin se do të bëhej diçka për të çliruar vendin tonë”.

Në një pritje në Washington për nder të Komitetit “Shqipëria e lirë”, ku ndodheshin personalitete të larta amerikane dhe të organizatës “Evropa e lirë”, Mid’hat Frashëri, në fjalën e tij, ndër të tjera, tha: “Shpresojmë që t’i japim zemër popullit shqiptar në rezistencën e tij kundër tiranisë së egër komuniste dhe të ndihmojmë për të organizuar shqiptarët jashtë Shqipërisë, që ajo të ketë ndihmën e tyre të plotë në këtë luftë. Populli në Shqipëri, duhet ta dijë se kundërshtimi i shtypjes komuniste është i përbotshëm dhe se fuqia e kombeve të lirë, si dhe forca e institucioneve ndërkombëtare po shtohet dita-ditës”.

Mirëpo ndodhi fatkeqësia e papritur.

. Më 3 tetor 1949, ora 9.25 në hotelin Winthrop të New Yorkut, Mid’hat Frashëri vdiq papritur. Sipas të dhënave të shoqëruesit që i rrinte pranë në atë çaste dhe sipas ekspertizës mjekoligjore, rezultoi që vdekja iu shkaktua nga një infarkt i miokardit.Por nuk iu bë ekspertiza mjeko-ligjore.

Ekziston edhe një variant i vrasjes (shkaktimit të infarktit nëpërmjet ilaçeve apo gazit nëpërmjet agjentëve të KGB-së). Kim Philbi, agjent i dyfishtë, i cili kishte qenë në Londër në shtator të vitit 1949, kur ishte shpallur Komiteti “Shqipëria e lirë”, ndërkohë që ishte nisur në atë kohë për në SHBA, mendohet se mund të ketë vepruar bashkë me agjentët e fshehtë të KGB-së, mbi Mid’hat Frashërin për ta asgjësuar, ashtu siç kishin vepruar edhe mbi disa personalitete të tjera antikomuniste të Lindjes si Stefan Bandera, Lev Rebet, Georg Markov.

Në mbështetje të këtij varianti të vrasjes është edhe shqetësimi i madh i qeverisë komuniste të Tiranës për themelimin e veprimtarinë e Komitetit “Shqipëria e lirë” dhe të Mid’hat Frashërit. Në një dokument të Ministrisë së Jashtme të Shqipërisë, shkruhet:

“Në Amerikë është kolonia jonë më e madhe dhe qëllimi imediat i organizatorëve të këtij komiteti, veç zhurmës me radio e shtyp kundër qeverisë sonë, është që të shkëputë koloninë shqiptare të Amerikës dhe ta lidhë me reaksionin… Të merret në shqyrtim dhe të caktohet me hollësi një politikë e jona aktive ndaj kolonisë së Amerikës. Të studiohet një e nga një çdo person dhe të bëhet diferencimi. Midhat Frashëri nuk e fut dot këmbën kollaj në koloni. Po kështu edhe të tjerët. Po këto veprime duhen bërë sa më parë”.( dokumenti i Arkivit të Ministrise se Jashtme nr 13-199, Rezervate, viti 1949)

Pra, vendimi i qeverisë shqiptare ishte qe Mid’hat Frashëri të mos e fuste këmben në koloninë shqiptare në SHBA, pra tek Panfederata atdhetare “Vatra”  Ky veprim asgjësimi ndaj Mid’hat Frasherit duhej bërë sa më parë, thuhet në këtë dokument të Ministrisë se Jashtme, e cila kishte marrë urdhrin.

Masat që mori Sigurimi i shtetit Shqiptar ishte në radhë të parë bashkëpunimi me KGB sovjetike, qe kishte forcë të vepronte edhe ne SHBA. Mendohet se me ndërmjetësinë  e Kim Filbin qe ishte emëruar titullar  në Ambasadën britanike ne SHBA dhe të agjentëve rusë në SHBA, u bë e mundur zhdukja fizike e M.Frashërit, qe ishte shpallur person i rëndësishëm nën mbrojtjen e shtetit amerikan ( Kohët e fundit ka nisur edhe një hetim i shtetit amerikan për vdekjen e dyshuar të Mid’at Frashërit)

Trupi i Mid’hat Frashërit u varros me nderime në varrezat Ferchff në New York, ku e ka edhe sot varrin. Një varr i thjeshtë, i sheshtë e në mes të barit, me mbishkrimin e vetëm: “Mid’hat Abdyl Frashëri- 1880-1949”. Fjalën e lamtumirës e mbajti Nuçi Kotta në emër të Komitetit “Shqipëria e lirë”. Bënë homazhe personalitete te SHBA dhe të organizatës “Evropa e Lirë”.

Vdekja e Mid’hatit ishte një goditje e rëndë për kombin dhe kulturën shqiptare. Një nga njerëzit e shquar kulturës, që e përjetoi më dhimbje, ishte edhe albanologu Zef Valentini. Në letrën që i dërgonte studiuesit dhe publicistit të njohur, Tajar Zavalani, më 30 tetor 1949, i shkruante se Mid’hati qëndronte me lart se kushdo tjetër për nga kultura historike, ndjesia e traditave, drejtpeshimi filozofik.

Është e habitshme, që lajmi i vdekjes së Mid’hat Frashërit, arriti së pari, ndofta në mënyrë të nëndheshme, në burgun e Burrelit, ku ishin mbyllur mjaft nga bashkëpunëtorët dhe ithtarët e tij. Një ndër ta, poeti Kudret Kokoshi, krijoi me mend dhe ua kumtoi të burgosurve politikë një sonet, jo me tingëllime elegjiake apo mortore, por  me nota optimiste dhe përjetësie:

Në dhé të huaj larg Shqipes me gjak lagur,

Që Ti me ankth kaq shum’ e dashurove,

Në dhé të largët prej fatit i përflakur,

Atdheut të vuajtur jetën i dhurove.

Baba i kombit, ndër beteja plakur,

Ti zemrat tona me ideal i ngrohe

Rrugës së jetës sonë të përgjakur,

Në terr, Promethe, ti na ndriçove!

Ndër male e fusha nga veriu në lindje,

Gjëmon jehona e thirrjes shpëtimtare:

Vrapo, vrapo Shqipëri për në Rilindje,

Vrapo nën dhé, se na prin Mid’hati!

Falanga e kombit po vërshon me bindje,

me idet’e Lumos, pa u trembur fare.[1]

Nga Jahja LLUKA/

Të mos ketë më gegë,as toskë,as lebër as çam,por vetëm Shqiptar bij të devotshëm që të marshojnë si një trup i vetëm, nën flamurin e Aleksandrit të Madh,të Pirros,dhe të Skenderbeut” Elena Gjika Një personalitet i shquar, një grua e rrallë me tipare të veçanta pushtoi botën në shek.XIX. Ajo quhej Elena Gjika, një shqiptare fisnike e cila zgjodhi rrugën e Dijes, për të mos u harruar kurrë. Filozofe dhe artiste Elena Gjika u paraqit para kulturës europiane me pseudonimin “Dora d’Istria”, sharmi, mençuria dhe natyraliteti ishin gërshetuar në figurën e Elenës, e që në kohën sa jetoi ishte e respektuar dhe e admiruar nga shoqëria aristokrate dhe njerëzit e thjeshtë. Vepra e saj u bë e përjetshme duke na bërë krenar para botës, që nga gjaku ynë kishim një femër të tillë, e cila më vonë do bëhej pasqyrim për femrën shqiptare duke nxitur breza frymëzimi pas vetes. Dija thonë është pushtet, që Elena e përdori për ta pushtuar kohën në të cilën jetoi. Andaj saherë, lexojmë apo shkruajmë diçka për personalitetin e saj ne çdoherë do gjejmë diçka të re që na mbush me frymëzim. Elena Gjika mbeti e përjetshme me mençurinë e saj, duke mos harruar asnjëherë origjinen prej nga vinte, figura e saj unike do jetojë sa të jetë njerëzimi. Me 22 janar 1828 në Bukuresht të Rumanisë, lindi Elena Gjika.Babai i saj ishte princ Gjika me origjinë shqiptare. Gjika përveç që ishte guvernator i principatës së Vllahisë, ai ishte dhe arkeolog. Muzeu i parë kombëtar në Rumani u themelua pikërisht nga babai i Elenës, Mihal Gjika,ndërsa nëna e saj ishte Katinka Faka, njihet si shkrimtare dhe poashtu përkthyese e veprave të huaja, e cila dha kontribut në zhvillimin e shoqërisë së asaj kohe, duke përkthyer në rumanisht veprat më të arrira nga letërsia e begatë franceze. Nga dera e familjes Gjika dolën dhjetë princër të cilët sunduan Vllahinë dhe Moldavinë dhe poashtu dy kryeministra të Rumanisë. Elena pati një vëlla, Gjergjin dhe një motër, Gjeorgjetën, e cila u martua me princin Stefan Lupasco në vitin 1929. Elena kishte fatin që të rritej me një kulturë aristokrate, e që kjo frymë e përcolli gjatë gjithë jetës, duke qenë një ndër personalitetet e rralla të asaj kohe në Evropë. Mësuesi i saj, të cilit iu besua edukimi i Elenës, ishte nga Selaniku dhe quhej Gregor Gjergj Papadopulos. Qysh herët tek Elena u shfaqën cilësi të veçanta, të cilat e dërguan më pas në rrugën e gjatë të Njohjes. Për këtë në mesin e aristokratëve Elenes i’u jep epiteti “Mrekullia e Vogël”, fliste nëntë gjuhë të huaja, qysh në moshën katërmbëdhjetëvjeçare. Ishte e martuar me princin rus Aleksandër Koltov Massalskij, por jeta e saj bashkëshortore nuk i solli aspak lumturi. Kështu, ajo largohet për në Zvicër dhe udhëtimet e saj zgjasin deri në Amerikën e largët. Shpirti i saj i trazuar dhe i etur për dije nuk mundi të qëndroj vetëm në një vend, ajo ëndërronte që ta shihte botën dhe të njihej me kultura e popuj të ndryshëm.Por asnjëherë nuk e harroi origjinën e saj, në udhëtimet e shpeshta që bënte u takua me elitën politike dhe intelektuale të kohës, duke ua bërë të njohur çështjen shqiptare. Për kontributin e saj në skenën e kulturës europiane, mori titullin Qytetare Nderi e Athinës në vitin 1862. Elena me sharmin dhe mençurinë e saj nxiti poetin amerikan Longfellou që të shkruante një poemë për Skënderbeun. Ishin miq të afërt me poetin e madh arbëresh Jeronim de Rada, poashtu njohu rilindasit shqiptar Zef Jubani dhe arbërshin Leonardo de Martino. Të tre këta e vlerësuan lartë kontributin e Elenës për ngritjen e çështjes shqiptare në nivelin botëror të asaj kohe. “Ajo zgjodhi si pseudonim artistik emrin “Dora d’Istria”, sepse përmblidhte gjithçka që përbën themelin e punës së saj: lidhjen e fortë me vendin, rrënjët e saj dhe në të njëjtën kohë një konceptim kozmopolit dhe tolerant, të hapur ndaj botës dhe kulturës.” Elena Gjika vdiq në Florence në vitin 1888 duke lënë pas vetes një krijimtari të gjërë në fusha të ndryshme.Veprat e saj njihen në të gjithë Europën, ajo shkroi “Les Femmes en Orient” (Femrat në Lindje) në vitin 1860 dhe “Des femmes par une femme” (Femrat për një femër) e vitit 1865, “Les Femmes fortes” (Femrat e forta) të 1871-shit, “Lettre à la presidente de l’Association des dames grecques pour l’istruction des femmes” (Letër drejtuar kryetarit të Shoqatës së zonjave greke për arsimimin e femrave) 1872, ”The ëoman question in Austria e The ëoman question Germany” (Çështja e gruas në Austri dhe çështja e gruas në Gjermani në 1873-shin), e të tjera. Ajo shkroi edhe një numër të madh shkrimesh për çështje të historisë së letërsisë, poezisë, politikës, religjionit, problemeve sociale, historisë, artit, e tjerë në disa organe të njohura shtypi si në Revue des Deux Mondes të Francës; Libre Recherche të Belgjikës; Diritto, Antologia Nuova, Rivista Europea të Italisë, si dhe në revista rumune, greke dhe amerikane. Dora D’Istria merrej edhe me pikturë.