Nga Albana M. Lifschin*/Nga fundi i vitit 1950, publiku amerikan i trëmbej kaq shumë rrezikut komunist sa 68 për qind e tij kërkonte që partia komuniste në Amerikë të dilte jashtë ligjit. Kishte mjaft njerëz që mendonin se komunistët kishin kohë që kishin depërtuar në shoqërinë amerikane si pasojë e influencës së Bashkimit Sovjetik. Ata sillnin si shëmbull numrin e atyre që ishin arrestuar e dënuar si spiunë të tij, siç ishte rasti i çiftit Rosenberg. Ata që guxonin të mbronin viktimat akuzoheshin si komunistë apo simpatizantë të komunistëve.

Në 20 shkurt 1950 Senator Xho Makarti (Joe McCarthy) kishte mbajtur fjalimin e tij në senatin amerikan për rrezikun komunist që kishte depërtuar në SHBA duke tërhequr vëmendjen e të gjithë kombit. Senatori deklaronte se demokratët dhe komunistët kanë aq shumë pikpamje të ngjashme në mes tyre, saqë demokratët duhet ta quajnë veten e tyre “komikrats.” Ngjarje shqetësuese qe publikimi nga stafi i Makartit i një fotografie ku dukej senatori demokrat Millard Tydings(Tajdings) duke folur me ish liderin e partisë komuniste amerikane Earl Browder. Fotografia në fakt qe një kompozim mekanik i dy fotografive të veçanta duke krijuar një imazh të rremë. Megjithëse ne të kishte një shënim me gërma të vockla ku thuhej se qe një kompozim, shumë njerëz të ndikuar nga përshtypja e parë që linte ajo, e morën M.Tajdings për simpatizant të komunistëve gjë që ndikoi në humbjen e tij në zgjedhje. Me ndihmën e shefit të të FBI, Edgar Huver, një nga njerëzit më të fuqishëm e më të frikshëm të kohës, Makarthi vazhdoi gjuetinë e tij në të gjitha sferat shoqërore. Sa më shumë rritej frika, aq më shumë rriteshin edhe pasuesit e tij. Ndërkohë në shënjestrën e Makarthit u vu Hollivudi. Ai deklaroi se në Hollivud kishte më shumë se dy mijë skenaristë, aktorë, regjizorë e producentë komunistë. Sulmi nisi sëpari nga skenaristët, të cilët mendohej se kishin futur ide propogandistike komuniste në skenarët e tyre. Qe hedhur mendimi që presidenti Ruzvelt kishte inkurajuar filmat pro-sovjetik gjatë luftës, dhe megjithë se kjo nuk u vërtetua, presioni i përdorur bëri që krijuesë të njohur të kohës të linin Hollivudin.Filloi mbajtja eseancave të tëra të dëgjimit me qëllim çrrenjosjen e komunistëve nga Hollivudi. Ishte e mjaftueshme që dikush të thirrej për t’u pyetur nga komisioni hetimor dhe emri i tij të publikohej në listën e zezë. Metodat e tij u quajtën Makartizëm. Pranonin apo jo anëtarësinë e tyre, ata përfundonin në listën e zezë. Lista e zezë përfshinte gjithë emrat e artistëve të dyshimtë. E përpiluar nga agjentët e FBI, lista e zezë praktikisht ndalonte bizneset për të punësuar personat e dyshimtë që kishin emrat në të. Duke patur frikë se filmi apo programi televiziv mund të bojkotohesh nga publiku, bisnesmenët e drejtuesit e kësaj industrie kontrollonin vazhdimisht listën e zezë para se të merrnin në punë artistët apo pranonin skenaret. Mbi 200 prej tyre humbën vendet e punës në Hollivud. E ashtuquajtura “Dhjetëshshja e Hollivudit” një regjisor( Eduard Dymyryk) dhe 9 skenaristë (John Howard Law son, Dalton Trumbo, Alvah Bessie, Albert Maltz, Samuel Ornintz, Herbert Biberman, Adrian Scott, Ring Lardner, Jr., and Lester Cole) refuzuan t’u përgjigjeshin pyetjeve duke përdorur amendamentin e 5-të të kushtetutes amerikane. Megjithatë kjo nuk i shpëtoi nga burgu, me përjashtim të regjisorit i cili më pas bashkëpunoi me komisionin hetimor. Pati artistë që refuzuan të bënin punën e spiunit duke rrezikuar jetën e karrierën e të tjerëve. Autorja dhe skenaristja e njohur e kohës Lillian Hellman deklaroi se” nuk do të rrezikonte as sot, as në të ardhmen njerëz të cilët ishin plotësisht të pafajshëm, me qëllim për të shpëtuar veten e saj. “Kjo do të ishte e pandershme dhe çnjerzore” tha ajo. Nga qendrimi saj i guximshëm Hellman u shqua në mes të tjerëve. Hellman ishte skenaristja më e famshme e shek.të XX. Ajo u bë ikonë për gratë e gjeneratës së saj në lëvizjen feministe të viteve 1970. Bertold Brehti kur u thirr për të dëshmuar para komisionit deklaroi se ai nuk ishte komunist, dhe pas kësaj e la menjëherë Hollivudin dhe u kthye në Gjermani( lindore). Dosja qe mbushur plot edhe për Çarli Çaplinin. Ai u detyrua të largohej nga Amerika dhe kthimi iu ndalua, si simpatizant i komunisteve. Dhe kjo ndodhte pasi ai kishte realizuar filmin” Diktatori i Madh”.

Aktorë te njohur liberalë si Robert Redfort, Xhek Lemon e Gregori Pek u kritikuan ashpër pse kishin marrë pjesë në një festival filmi në Kubë . Aktores Vanesa Redgrejv iu sabotuan kontratat dhe projektet dhe u kërcënua me bojkot nga zionistët. E vetmja mënyrë nëpërmjet së cilës artistët mund të lanin veten e tyre ishte të jepnin emrat e kolegëve të tyre, të spiunonin.

Pati edhe nga ata që u thyen para presionit të makartizmit dhe spiunuan kolegët e tyre. I tillë qe shembulli i regjisorit me kariere brilante, Ilia Kazan, (Shumë nga ju e njihni nëpërmjet filmit ‘America, America” (1963), “Viva Zapata” (1952) etj. Ai dha emrat e 8 vetëve, miqtë të tij që sëbashku kishin qenë anëtarë të partisë komuniste amerikane në vitet 30. Akti i Ilia Kazanit nuk u harrua kurrë, dhe jo vetëm nga ata që u dënuan për shkak të tij. Mjaft artistë të Hollivudit edhe sot e kësaj dite e kujtojnë me dëshpërim e indinjatë atë kohë, kur ata e kolegët e tyre mbetën pa punë. Disa arritën në vetëvrasje, e disa të tjerë u detyruan të largoheshin përgjithmonë nga Amerika. Kujtimi i hidhur i asaj kohe në historinë e Amerikës ende i ndjek deri në ditët tona. Kariera dhe emri i Ilia Kazanit u njollos përjetësisht nga vendimi i tij. Ndaj në 21 mars 1999, kur regjisori Ilia Kazan u nderua me “Lifetime Achievement Award”, Hollivudi kaloi një tronditje të re nga rikujtimi i asaj kohe, dhe njerëzit u ndanë sërish në dysh. 500 vetë protestuan kundër çmimit të duke mbajtur në duar pankarta me thëniet “Lista e zezë nuk fshihet me gëlqere”. Norma Barzman, Lee Grant, Jules Dassin, Walter Bernstein, dhe të gjithë viktimat e listës së zezë nuk mund ta falnin Ilia Kazanin për atë që bëri. Barzmani komentoi se ‘çmimi i sukseseve të tij ishte shkatërrimi i jetës së të tjerëve’.

Në mbrojtje të Ilia Kazanit doli Artur Miller, duke çgënjyer shumëkend. Artur Miller ishte një nga heronjtë e asaj kohe që doli kundër Makartit. Ndryshe nga Ilia Kazani, Milleri refuzoi të jepte emrat e “bashkëudhëtarëve” të vet, siç i quajti ai kolegët e e tij të Hollivudit. Për qëndrimin e tij ai u dënua me burg. Megjithatë Miller mendonte që Ilia Kazan duhej nderuar për punën e kontributin e tij. Në gazetën

“The guardian” ai shkroi se mendimi dhe ndjenjat e asaj kohe për të nuk kishin ndryshuar, por përsëri ‘Ilia Kazan ka bërë një punë të jashtëzakonshme në teatër dhe në film që meriton t’i vlerësohet”.

Në kohën e tyre ata kishin bashkëpunuar ngushtë, Milleri si skenarist dhe Kazani si regjisori i skenarëve të tij. Ata ishin miq,si vëllezër, por kur Ilia Kazan tradhëtoi kolegët,miqësia e tyre u prish. Ata nuk i folën njeri-tjerit për 10 vjet. Edhe më pas miqësia e tyre nuk u riparua më. Ata “dialoguan” në mes tyre nëpërmjet filmave të realizuar më pas ku shprehën qëndrimet e tyre të kundërta. Ndërsa Ilia Kazani e justifikonte rolin e informatorit në filmin e tij ”On the Waterfront”, Artur Miller e dënonte atë tek “A View from the Bridge”.

Artur Miller dhe Ilia Kazan nuk u kthyen dot më kurrë tek miqësia e ngushtë që kishin me njeri-.tjetrin në fund të viteve 40-e fillimi i viteve 50-të. Miller, që kishte vuajtur shumë, doli si një shembull i guximit ndaj Red Scare (Panikut të kuq) dhe ndër vite fitoi aureolën e një shejti. Ndërsa Ilia Kazan u përkufizua si ‘njeriu në anën tjetër të spektrit’.

 Nga libri “Perendimi Mistik” 2016

Bruklin, NY

Gusht, 2016

Kritikë mbi pikëpamjen shkencore te Z.Korkuti mbi origjinën pellazge te shqiptarëve, ose mohimi i mohimit të ketij mendimi/Nga Petro DANGELLIA/

         Pasi shekulli i XXI futi këmbët në mijevjeçarin e tretë të erës sonë dhe z.Korkuti u bë kryetar i Akademisë së Shkencave të shqiptarëve të Shqipërisë Trung; mendoi se kishte ardhur koha që t’i lante hesapet një herë e mirë me plangprishësit, ose ata që i bien këmborës mbi  origjinën pellazge të shqiptarëve.

         Dëgjoni  këtu o shqiptarë, tha Ai:  Kanë dalë disa diletante, që ma kanë prishur gjumin, prandaj kam vendosur që t’i shpallë heretikë; pasi librat e tyre bien në kundërshtim me dogmën që mbroj unë dhe ata që janë pas meje. Pasi bëri një listë të tyre dhe librave të tyre u dha porosi shtëpive botuese dhe librarive, që libra të tillë të hiqen nga qarkullimi dhe mundësisht të digjen në sheshet kryesore të qyteteve, ndërsa autorët e tyre, meqënëse nuk kemi mundësi t’i djegim në turrën e druve; t’u ngjisim emrat në shtyllën e turpit të shpallur nga “Gazeta Shqiptare”.

         Kush jeni Ju z.Korkuti që kini vendosur të persekutoni libra dhe autorë, pasi ata thonë atë që mendojnë dhe meqënëse ata janë “diletantë”, ç’punë ju prishin juve që jeni në majën e Olimpit të shkencës shqiptare, madje në rolin e Zeusit, që lëshon shkrepëtima dhe vetëtima ndaj kujtdo. Pse kini frikë dhe nga kush kini frikë?

         Por shqetësimi i z.Korkuti, (ose “shqetësimi objektiv” siç e përshkruan një vllaho-grek me mbiemër shqiptar, Barka) është se ata autorë po lexohen nga shqipëtarët, ndërsa veprat e tij, që nuk dihet ku janë, nuk po lexohen. Librat e tyre po u hapin sytë shqiptarëve dhe po shërbejnë për krijimin e një Ideollogjie Kombëtare. Po çfarë pune i prish kjo z.Korkuti? Këtë e di ai.

         Z.Korkuti në shkencë nuk ka gjeneralë dhe ushtarë; në shkencë mendimi i një kryetari akademie nuk do të thotë se është mendimi më i mirë shkencor dhe duhet të qëndrojë në krye. Në shkencë nuk ka tituj, grada dhe nishane; madje nuk ka as profesionistë dhe amatorë. Shëmbujt janë kuptimplotë; Shampolioni, zbërthyesi i “Gurit të Rozetës”:  “I pajisur me njohjen e pothuaj gjithë gjuhëve të vjetra, edhe pse i penguar nga “baronët” e zakonshëm të shkencës zyrtare dhe kundër pikëpmajes së “të diturve”, pohoi në mënyrë gjeniale, se edhe gjuha me hieroglife duhet të kishte domozdomërisht një alphabet fonetik (“Thot-i fliste shqip” Xhuzepe Katapano,f.74);  Shlimani ishte një tregtar, por zbuloi Trojën dhe Mikenën. Z.Korkuti mblidhni mëndjen dhe drejtojuni arësyes.

       Ju nxirrni si argument, se këta autorë nuk njohin greqishten e vjetër, as latinishten. Por në listimin Tuaj figurojnë edhe disa gjeneralë të mendimit shkencor si Prof.Pilika dhe Matheu Aref, studjues poliglotë dhe njohës të gjuhëve të vdekura. Tabelat e Arefit, nëqoftëse i kini lexuar veprat e tij, e pasqyrojnë këtë. Pilika, siç thuhet në parathënie të librit të tij, njeh 5 gjuhë të vdekura dhe gjithë gjithë 11 gjuhë.

         Pilikën; ish kolegët e tu, ata që mbronin idenë tënde dhe devijuan historinë e Shqipërisë, ata që ndryshuan kursin e studimit shkencor nga origjina pellazge, në origjinën ilire të shqiptarëve; pasi e larguan Pilikën  nga institucionet shkencore, e internuan ne fushat e Myzeqesë; dhe tani pas vdekjes së tij, Ju pa ndroje dhe pa turp po e linçoni përsëri, thjesht se tani keni kapur një post të lartë, pasi nga aftësitë dhe kapaciteti shkencor nuk arrini në nivelin e tij.Turp.

         Ju pa ndroje dhe pa u skuqur se po bëni një vepër aspak të moralshme, zini në gojë dhe listoni në listën tuaj të turpit edhe të ndjerin Aristidh Kola, këtë njeri me zëmër të madhe, këtë patrot të madh të çështjes kombëtare, këtë studjues pasionat dhe të shkëlqyer. Po ju tregoj postulatin që na ka lënë i ndjeri Aristidh Kola:

“Pellazgët nuk janë një mizë që ka rënë në qumësht dhe duke hequr mizën mund ta pini qumështin të qetë”.  

         Dhe ju z.Korkuti e kuptoni shumë mirë këtë shprehje, pasi ashtu si dhe unë e keni origjinën nga fshati dhe në fëmijëri, të dy bashkë, shumë herë kemi larguar mizat që na binin në kusinë e qumështit.

         Por, asnjëherë z.Korkuti, Ju dhe gjithë luftëtarët fytërëvrerosur të Vorio-Epirit, nuk do ta largoni dot këtë mizë nga qumështi pellazgjik, me të cilin janë mëkuar për mijra vjet raca jonë e shkëlqyer, të cilën në lashtësi e kanë quajtur hyjnore.

         Në vazhdim, unë do të përmëndja edhe arbëreshin Xhuzepe Katapano, i cili me veprën e tij “Thot-i  Fliste Shqip” bëri epokë në sajë të një zbulimi shumë të madh. Ai vërtetoi se Thoti e ka ndërtuar alfabetin hieroglifik egjyptian duke patur si çelës gjuhën shqipe. Ju mund të thoni se Zef Katapano ishte diletant, por ai ishte akademik zotëri dhe akademik në Itali jo në Shqipëri.

        Ju qëllimisht lini në hije mendimtarin dhe kollosin e teorisë pellazge, helenistin e shquar, njohësin e shkëlqyer të gjuhëve të vdekura, përfshirë edhe sanskritishten, Spiro Kondën, autorin më të madh shqiptar për origjinën pellazge të gjuhës shqipe dhe të vetë  të shqiptarëve, i cili me veprën e tij “Shqiptarët dhe Problemi Pellazgjik” ka bërë epokë. Pse, z.kryetar i akademisë së shkencave; pasi mendimi i tij i ndriçuar Ju vret sytë.

         Ju qëllimisht nuk përmëndni të madhin Petro Zheji, të cilin ju vet si akademi e propozuat sivjet për çmimin kult për revolucionin e tij në gjuhësi, për origjinën pellazge të gjuhës shqipe.

         Për pellazgët kanë folur edhe R.D’Anzhely me Z.Majanin. Edhe për këta do të thoni se nuk njihnin greqishten e vjetër! Edhe për këta do të thoni që ishin diletantë! Por ata ishin akademik të Akademisë Franceze zotëri.

         I fusni edhe këta në listë që të gjithë bashkë shqiptarë dhe të huaj dhe i linçoni ata dhe veprën e tyre, pasi edhe këta flasin dhe mbrojnë origjinën pellazge të gjuhës shqipe dhe të shqipëtarëve.

         Po kush është dogma e z.Korkuti?  Idea e z.Korkuti është kjo: Shqiptarët e kanë origjinën nga Ilirët dhe për rrjedhojë edhe gjuha shqipe vjen nga ilirishtja. Deri këtu nuk ka asgjë të keqe, pasi kjo është një e vërtetë e pranuar. Por njëkohësisht është edhe një e vërtetë jo e plotë, pasi ajo nuk pranon që kjo origjinë shkon deri tek pellazgët, e për rrjedhojë duke e nxjerrë gjuhën shqipe të lidhur drejtëpërdrejtë, në daçi edhe nëpërmjet ilirishtes, me pellazgjishten. Në këtë rast ajo menjëherë kthehet në dogmë dhe ka mbetur një dogmë. Pse mbrohet kjo dogmë dhe kush ka interes që kjo dogmë të mbetet si e vërteta absolute e shkencës shqiptare?

        Ajo është një dogmë, pasi qëllimisht ngushton origjinën e shqiptarëve vetëm tek ilirët; ndërkohë që origjina e shqiptarëve, ashtu si flamuri i tyre, është me dy koka: Shqiptarët vijnë nga Ilirët, po aq sa vijnë edhe nga epirotët dhe të dy palët si ilirët, ashtu edhe epirotët, vijnë prej pellazgëve.

         Iliria dhe Epiri janë trojet zulmëmëdha prej nga rrodhën arbërit. Dhe me arbërit në Arbëri nuk kishte më ilirë dhe epirotë; por kishte gegë dhe toskë. Kjo është e vërteta historike.

         Origjinën e shqiptarëve nga ilirët dhe eprotët e mbrojnë shumë autorë. Unë po e filloj me një autor shqiptar që është shumë qartë dhe mjaft i saktë. Ky është Mehdi Frashëri nga dera e ndritur e frashëllinjve. Në veprën e vet “Historia e lashtë e Shqipërisë dhe e shqipëtarëve” ai në kreun e dytë, të cilin e emërton “Iliria ose Gegëria” na thotë:

“…Në kohët e vjetra fjala Gegëri osë Toskëri, nuk fytyron gjëkundi. Në vënd të këtyre përdorej fjala, për Gegëri, Iliri; dhe për Toskëri, Epir…Nga ky shkak, për të ardhur konformë me historinë e vjetër, pëlqyem edhe na, të përdorim fjalën Iliri dhe Epir, për këtë periudhë të vjetër historike, në vënd të Gegërisë dhe të Toskërisë….Nga ana e Jugut gjer ku vinte kufiri i Ilirisë, Gegërisë, edhe ku fillonte ai i Epirit, i Toskërisë, historishkronjësit e vjetër janë ndarë më dysh: simbas Strabonit, Epiri fillonte nga Shkumbini e poshtë, lum që atëhere quhej Genysys; simbas Tit Livit nga Vjosa e poshtë, të cilit asi kohe i thoshin Aus…”. F.70-71 e botimit në fjalë. Ju mund të thoni që Mehdi Frashëri është diletant dhe nuk e njeh greqishten e vjetër. Pyeteni dhe do t’u përgjigjet ai vetë!  Kur Mehdi Frashëri ka botuar këtë libër, Ju nuk kishit lindur akoma.

         Tani, shumë thjesht mund të bëhet pyetja: Kujt i intereson qe origjina e shqiptarëve të mos jetë edhe nga Epiri? Ose e shprehur më qartë, kujt i intereson që toskët epirotë të mos quhen shqiptarë, por t’u jepet një emër tjetër; psh të quhen grekë. Kush dëshiron që kufirin e shtetit të vet të çojë deri në Shkumbin, ku ndahen gegët me toskët; pra që toskët të zhduken dhe të mos përmënden më, por të quhen grekë? E shikoni që dogma që mbrohet me fanatizëm i ka rrënjët të thella dhe pasojat shumë të rrezikshme. Prandaj edhe vllaho greku, Barka, i ka dalë në mbrojtje dhe njëkohësisht nxjerr si mburojë, Kryetarin e Akademisë të Shkencave të Shqipërisë, z.Korkuti.

         Megjithatë, ju z.Korkuti, po të ishit thelluar, po t’i studjonit në thellësi dhe gjërësi Ilirët, me domosdo ju në fund të këtij studimi do të kishit cekur pellazgët; ashtu si një anije e madhe kur futet ne ngushtica prek fundin e detit.

         Shëmbullin e keni shumë afër, një banor i bregdetit Adriatik, Aleksandër Stipçeviq, që i ka studjuar seriozisht dhe me dashuri Ilirët, ka  nxjerrë një vepër të madhe për ta. Në këtë vepër, pavarësisht se ai është marrë me ilirët, përfundimet e kanë shpënë tek lidhja e tyre me pellazgët. Që të jem më konkret po përmend nja dy raste të veprës së tij “Ilirët”.

         “Përputhshmëria e dokeve të shumta të varrimit të të vdekurve te ilirët edhe te grekët e hershëm (dhe grekët e hershëm  janë pellazgët), përputhshmëria e simbolikës funerale, siç mund të përcaktohet në bazë të dokumentacionit arkeologjik…e tërë kjo flet për bazën  shpirtërore që ka qënë e përbashkët për të dy grupet etnike” (f.308 e veprës së cituar në shqip).

       Kur flet për kultin e gjarpërit tek ilirët, Stipçeviq, rrëfen se ky kult është i njëjtë me atë të Hititëve në Azinë e Vogël. Por Hititët, nuk e di në se ju z.Korkuti e dini apo jo, që janë pellazgë. Perandoria zulmëmadhe Hitite me kryeqytet  Hatushën ishte një perandori pellazge, nga shpërbërja e së cilës dolën mbretëritë e fuqishme të Likianëve, Lidianëve (paraardhësit e pellazgëve Tirrenë), Kanaenëve, Karianëve, që të gjithë popuj pellazgë etj etj. Pra kulti i gjarpërit, para  se të jetë një kult ilir ka qënë një kult pellazg, pra i trashëguar nga pellazgët tek ilirët. Madje, ai shkon më tej kur duke ju referuar një autori, K.Oshtirit, i cili nga ana e vet emrin e etnisë së madhe të ilirëve e lidh me emrin e gjarpërit hitit, Illujankash. Sipas këtij autori, origjina e emrit Ilir nuk është indo-europian por “Alarodik dhe pikërisht pellazgjik”.

         Por në këtë linjë, në lidhjen e emërit të Ilirëve me Hititët, pra edhe me pellazgët,  është edhe Xhuzepe Katapano, i cili nuk përdor emërtimin pellazgë, por në vend të tij përdor emërtimin Ilir. Ai shprehet se ilirët atlantidas (pellazgët atlantidas) pas përmbytjes së madhe 12.000 vjet para erës sonë shkuan në Kaukaz dhe pas largimit të ujrave zbritën në Azinë e Vogël me emrin e ri, Hitit, duke krijuar 6500 vjet p.e.s perandorinë hitite me kryeqytet Hatushën. Por vazhduan edhe në drejtim të Egjyptit.

         Po citojmë disa nga vargjet e Zef Katapanos që shprehin këtë mendim: “ Kjo e ditura hyjneshë (perëndesha egjyptiane MAT) është po e farës sonë arbëreshë, çë me Thotin  shkoi  Misir ka Kaukazi, kur Ilir ynë llauzi po i nxir gjithë  ka stera e bardhë e dëlirë…..dreq Evropën bënë të lirë. Kështu llauzit tonë arbëror i dhanë ëmrin pra hyjnor: “I Lir”, se për lirinë sterës bardhë epër shpërblim”.

       Pra, ka autorë z.Korkuti, që edhe emrin Ilir e nxjerrin me origjinë pellazgjike. Po vetë banorët e Ilirisë atëhere, a nuk janë edhe ata me origjinë pellazgjike, për derisa vetë emri i tyre ka këtë origjinë.

       Në vazhdim të kultit të gjarpërit Stipçeviq tregon se nga kërkimet arkeologjike në Prishtinë në një figurinë të neolitit të vonë është gjetur gjarpëri i mbjellë kutullaç. Figurina të tilla, vazhdon ai, janë gjetur në Mikenë. Nuk ka pikë dyshimi thotë autori, se domethënia e kultit në Prishtinë dhe Mikenë, është e njëjtë; dmth paraqet mbrojtësin e vatrës së shtëpisë dhe njëkohësisht personifikimi i kryetarit të ndjerë të fisit.(f.319 e veprës së cituar). Pra, besoj se nuk ka nevojë që t’ua shpjegoj, se zakonet e pellazgëve dardanë janë të njëjta me ato të pellazgëve mikenas.

         Në përfundim Stipçeviq thotë : “religjioni ilir dhe grek kanë pasur së paku pjesërisht, bazën e përbashkët shpirtërore në botën neoeneolitike mesdhetare, që ka rezultuar pa dyshim në ngjashmërinë e një sërë detajesh në mes të këtyre dy religjioneve dhe mitollogjive, dhe gjithësesi edhe të simboleve gjegjëse”. F.438.

         Por ajo që nuk thotë Stipçeviq, është fakti se bota neoeneolitike mesdhetare nuk është gjë tjetër, veçse bota mesdhetare pellazge. Janë pellazgët ata që popullonin gjithë bregun e Mesdheut, Azi të Vogël, Lindjen e Afërme, Veriun e Afrikës,  gadishujt, Iberik, Apenin dhe Ballkanik; Pra, janë pëllazgët, parahelenë dhe parailirë, që u kanë lënë trashëgimi të njëjta dy etnive të krijuara dhjetra shekuj më vonë.

         Por që të mos dalim nga tema, po përmëndim një autor, të cilin dalëzotësi juaj, z.Barka, e ka shumë për zëmër. Ky është N.G.L.Hamond. Ja çfarë na thotë Hamondi. Gjakmarrja është një zakon i njëjtë si tek grekët e lashtë (pellazgë po i quaj unë) ashtu edhe tek shqiptarët, banorë të Ilirisë, apo të Epirit. Ai i drejtohet nje episodi të shkruar në Iliadë, ku përshkruhet tablloja e mburojës së Akilit; ku pleqësia ishte mbledhur për të ndalur një gjakmarrje. Në vijim, ai shpjegon se edhe Drakoni, ligjvënësi i madh Helen u përpoq që të ndalte gjakmarrjen; po ashtu, pas tij edhe i madhi Solon. Në vazhdim ai tregon, se në vitin 1894 njëzetekatër pleqtë e Kastratit vendosën të njëjtin ligj, që kishte vendosur edhe Soloni para 25 shekujsh, lidhur me qarjen me lot për faqe. (“Epiri”, f..41-42 në shqip).

       Në vazhdim të kësaj ideje, që si ilirët, ashtu edhe epirotët, rrjedhin prej pellazgëve; po hidhemi pak në traditat dhe zakonet e sotshme të shqiptarëve, të cilat kanë mbetur të tilla për mijra vjet dhe vijnë që nga mugëtirat e kohrave. Hamondi përmendi gjakmarrjen. Por unë do të përmënd mikpritjen, një zakon i stërlashtë pellazgjik. Një zakon që kishte për dalëzotës bash vetë Zeusin gjëmimmadh.

         Në malësitë tona thuhet që shtëpia është e mikut dhe e zotit. Nëqoftëse do të kthehemi prapa 3000 vjet, kjo shprehje du të thuhej që banesa është e mikut dhe e Zeusit. Për të vërtetuar këtë po i referohemi drejtëpërsëdrejti “Odisesë” :

“…ki nderim për hyjni  o trim bujar! Ne sot të biem ndër këmbë: ta dish se Zeusi hakmerret rëndë për miq e nevojtarë, se Zeusi do t’u shtrohet miqve  buka…” f.157 ne shqip. Vazhdojmë:

“…Zeusin mikpritës e nderoj në ty…Tamam po thua, mik! Kjo është mënyra më e lehtë në të gjithë botën t’më dalë nami e të më tallin sot e përgjithmonë! (shiko se me të njëjtën gjuhë do të fliste edhe një malësor i yni pas 3000 vjetësh) të pres tjetrin si mik, pastaj t’i sulem e t’ia marr shpirtin! Zoti mos e dhëntë! Me ç’sy e faqe unë pastaj t’i lutem Zeusit, birit të Kronosit atë…”.

       Hidhemi tek Eskili, tek Lutëset, ja çfarë u tregon Danau plak Danaideve, se si  e priten fjalën e tij për mbrojtje argivët dhe vetë mbreti i tyre Pelazgu:

“Argivët që të gjithë u shprehën pa ngurim dhe ndezën zjarr të ri në zëmrën time plakë. Të gjithë ngritën lart të djathtat ogurmira.- Një pyll i tërë duarsh- dhe ja si vendosën: “këtu, në këtë vënd të lirë mund të rroni, askush nuk do t’ju prekë, askush t’ju marrë peng. I huaj qoftë a vëndas, njeri s’mund t’ju trazojë. Në rast se kundër jush veprohet me përdhunë, këdo nga vëndalinjtë që ndihmë nuk ju jep, e prek veç damk e turpit dhe rruga e mërgimit” për ne të tilla fjalë tha mbreti i pelazgëve. Pa shtoi se qyteti nuk duhej në të ardhmen të cyste zëmëratën e Zeusit ndaj lutsve, se njollë të dyfishtë mbi vete do të merrte- për miqtë vëndalinj- se kjo patjetër shpagim do të kërkontë, shpagimin e së keqes. Dhe populli argiv, këto me të dëgjuar, me dorë dha pëlqimin pa pritur që ta ftonin. Nga fjala e goditur u bind me të vërtetë ky populli pelazg, po vulën e vu Zeusi…”.(f.75  e veprës së citua)r.

         Po të shtoj ndonjë fjalë unë, prishet, se pastaj më vret zoti dhe Eskili.

         Nga zakonet hidhemi tek etnografia: Të gjithë e njohim xhubletën e malësisë, vendësit thonë që është një veshje e lashtë e malësoreve, thonë që është edhe ilire. Nuk kam kundërshtim. Por, në gjetjet arkeologjike në Kretë janë zbuluar veshje të grave kretane, pellazge të njëjta me xhubletën e Malësisë. Hane shan hane Bagdad. Malësoret tona me veshje greke!!!! Apo greket e lashta me veshjen shqiptare, apo ilire në daçi!!! Vetvetiu, këtu na shpëtojnë pellazgët, të cilët kanë banuar si në Kretë dhe në Mikenë, si  në Argos dhe në Korinth; po ashtu edhe në Dardani dhe në Iliri. Përgjigja është e thjeshtë:

         Xhubleta është një veshje pellazge, dhe që të gjithë ata që e kanë përdorur kanë qënë pellazgë. Ndërsa ata që e përdorin sot e kësaj dite, si rrjedhojë e kanë origjinën nga pellazgët. Vazhdojmë më tej.

         Kemi dëgjuar për vallen e shpatave, që sot e kësaj dite dhe për mijëra vjet kërcehet nga malësorët  tanë. E po pastaj, do të thoni Ju? Po, sepse sa më thellë futemi, aq më shumë gjëjmë rurëza. Në një festival tradicional në Umbria të Italisë edhe atje kërcehej vallja e shpatave. Ç’duan italianët  me vallen e shpatave? Nuk duan italianët, por duan umbrianët. Mbase ju z.Korkuti e dini që umbrianët e lashtë janë etruskë dhe se Umbria, po ashtu si Toskana ka qënë e banuar prej Etruskëve dhe që etruskët janë pellazgë, nuk duhet ta vini në dyshim. Pra, mos vallja e shpatave do të thoni ju, është një valle pellazge?!! Dhe ata që e kërcejnë sot e kësaj dite, do të thosha unë, janë me origjinë nga pellazgët.

         Vazhdojmë më tej dhe hidhemi në Greqi. Legjenda thotë që kur lindi Zeusi foshnje qante. Për të mos e gjetur Kroni dhe ta hante, foshnja ishte strehuar tek kretasit e lashtë pellazgë, të cilët e njihnin shumë mirë zakonin e mikpritjes z.Korkuti. Kur foshnja Zeus qante, thotë legjenda, kretanet pellazgë për ta qetësuar dhe për të mos u dëgjuar e qara, ngriheshin në valle dhe përplasnin shpatat e tyre. Mbase i rrëmbyen shpatat për t’i treguar Kronit se jetën e mikut vogëlush do ta mbronin me jetën e tyre, pasi kështu i mësonte zakoni i mikpritjes. Kështu mbase lindi vallja e shpatave.  Pra këtu ndodhemi pra një trekëndëshi pellazgjik Umbria-Bjeshkët e Namuna dhe Kretë. Ky trekëndësh është si trekëndëshi i Bermudes që do të thithë në gjeratoren e vet gjithë antipellazgjistët. Por ka edhe më. Po ju tregoj një dilentatizëm nga ato që z.Korkuti nuk i ka hiç për qejf.

         Sot e kësaj dite grekët e quajnë Kretën, Krriti; ndërsa ne shqiptarët e quajmë Kretë. Kush është emri  i vërtetë, ajo që shqiptojnë të huajt, apo ajo që shqiptojnë vëndësit. Besoj se edhe ju jeni në një mëndje më mua: Ai emër që shqiptojnë vëndësit. Pra, Krriti. Por nëqoftëse kthehemi prapë tek legjenda. Kreta është vendi ku u rrit  Zeusi, ose vendi që e rriti, ose që kë rriti; pra Krriti. Pra si i lidh gjërat legjenda. Pra këtu na del, se edhe emri i Kretës vjen nga vepra që kanë kryer banorët e saj pellazgë para mijra vjetësh, nga rritja e Zeusit dhe për çudi shpjegimin dhe kuptimin ja jep gjuha shqipe, do apo nuk do z.Korkuti.

         Ja çfarë na thotë për gjuhën shqipe një autor francez Luis Benlou:

“…në Liki, në Troadë, në Kretë, në Atikë në kohëra që nuk mbahen mënd, hasej një popullsi zanafillore e njëjtë, e cila fliste një gjuhë dhe vetëm një gjuhë dhe kjo gjuhë ishte GJUHA  SHQIPE, apo gjuha që ngjante me të…

…Ne mendojmë se banorët zanafillorë të Greqisë dhe të Azisë së Vogël deri në Halis, duhet të kenë folur idioma pak a shumë të ngjashme me gjuhën shqipe..”. (Greqia përpara grekëve-f.128 dhe 81.bot.shqip).

         Mund të thoni edhe ju, ashtu siç thoshte i madhi Çabej, që mitet dhe legjendat janë përralla boshe me të cilat nuk duhet të mbushim kokat e vogla të fëmijve në shkolla. Dakort me kokat e fëmijve; por kur hynë në kokat  tona të mëdha o i madhi Çabej, qysh tua bëjmë?!!!

         Por kemi edhe një vlerësim tjetër për mitet dhe legjendat dhe ky vlerësim na vjen nga përtej Adriatikut nga Xhuzepe Katapano:  “…Mitet dhe legjendat, ndryshe nga sa mendohet zakonisht, nuk janë gjithëmonë përralla apo pjellë e fantazisë, por  FOSILE të HISTORISË; janë kujtesë kolektive e gjinisë njerëzore e vjetër prej 600.000 vitesh; e cila ka rregjistruar ngjarje të kaluara-ndonjëherë të shtrëmbëruara, gjatë përcjelljes nga brezi në brez – por përherë të vërteta, ashtu siç ka dëshmuar shkenca në 100 vitet e fundit, me kusht që të vlerësohen me kodin e duhur, pa paragjykime…”. (f.41 e veprës së cituar).

         Deri këtu folëm për zakonte, tradita dhe për  etnografi. Herës tjetër do të flasim për atë që ka më shumë qejf z.Korkuti, për arkeologjinë. Kalofshi gëzuar vitin e Ri.

30 dhjetor 2016

Me respekt  Petro Dangëllia

Nga Ylli Polovina/

(Motive në prag të motit ardhës, 2017/…Hyrjen në vitin e ri 1998 do ta kaloja në Romë, ndërsa kisha mbërritur aty, për të punuar pranë Ambasadës Shqiptare në ditën e tetë dhjetorit, përkim i rastësishëm me një festë të krishterë të vendasve, kushtuar dlirësisë së virgjërisë së Shën Mërisë.

BY PROF. DR. GENC XH. KORTSHA/*GENC X. KORTSHA – (16 FEBRUARY 1924  –  18 FEBRUARY 2016)FATHER  ANTON  HARAPI, O.F.M. (5 JANUARY 1888 – 20 FEBRUARY 1946)/

  Father Anton Harapi was a Franciscan of renown in Albania.
He was a distinguished man of letters, known for his integrity and love of people. He was loved in return by the poor and humble while the rich and powerful respected him and included him in their power calculations.         When Germany invaded Albania after the Italian armistice of September 8, 1943, German authorities made a series of proposals. Albania could declare itself independent and neutral. It could determine its form of government without German interference. All Germany expected was free access to Greece that was time under German occupation. Should Albanians interfere in any way, the usual rules of German warfare would apply.
        Albania adopted a form of government headed by a council of four regents representing the major geographic and religious groups in the country. Fr. Anton was asked to represent the Catholic portion of the population. He replied that he would accept the burden of office on condition that he received permission from the Holy See and would never be asked to sign a death sentence. Having received permission from the Vatican and given the exemption he had asked for, he accepted.
       There was no guarantee, however, that he himself would be spared at the end of the war. In fact, several other Albanian personalities were asked to serve on the Council of Regents but had refused as they wanted no part of a political office that may earn them the enmity of the communists. Maintaining peace and order in Albania was a worthy cause – but not at their personal risk.
        When the communists came into power and extended their control to the Albanian mountains, Fr. Harapi and Lef Nosi, another former member of the Council of Regents, sought refuge in Dukagjin. At one point, a Franciscan priest hid them in his rectory in Pult. Not long thereafter, a battalion of soldiers combed the area for enemies of the regime and pitched their tents in the church yard after searching it from top to bottom. For whatever reason, they skipped the corner room on the second floor occupied by Fr. Harapi and Lef Nosi. Following the search, several officers took up quarters on both sides of this corner room, unaware of their neighbors.  
        Then things got quite complicated. Communist troops tromped in and out of the rectory at all hours of the day and night but the food for the stowaways could be prepared only at regular mealtime lest anyone got suspicious. As it was dangerous to keep the food warm beyond mealtime, the housekeeper, who was in on the secret, would load trays with food, carry them to the corner room, and enter in view of anyone who happened to be in the hallway. Doing it quite openly and without apparent fear probably provided the best cover. This went on for as number of days. (Source: The Pastor of Pult, 1948-1949).
        Finally, it was decided that for their own safety, the two ex-Regents had to leave, the sooner the better. A farmer was brought into the plot. He would come to the rectory with a mule and ask that a clergyman come to see the farmer’s wife who lay on her deathbed. Lef Nosi, who was an Orthodox layman, would mount the mule dressed as a Franciscan. Fr. Anton, disguised as a poor farmer, would walk the mule, while the real farmer would walk ahead to show them the way.
        On the appointed day, the old farmer came in full daylight, tied his mule to a tree amidst the bivouacking soldiers, and entered the rectory. After a while, the farmer came out, followed by Lef Nosi and Fr. Anton in their disguises. Lef Nosi mounted the mule, Fr. Anton grabbed the reins and the strange procession left the courtyard undisturbed. Soldiers and officers alike made way for them and never asked any questions. The two ex-Regents, the mule, and their guide were on their way.
        I don’t know how far they went or how many other hiding places the two fugitives visited afterwards. I know, however, that the day came when both Lef Nosi and Fr. Anton were somewhere in the mountains on a farm alone with a small boy. The rest of the family had gone to tend to their chores. The boy knew that the two elderly guests had to be protected from the communist forces. So, when he saw a communist patrol walking along the fence, he unleashed the dog. The dog attacked, and the soldiers shot the dog. Having become suspicious, they searched the premises. Except for the little boy, the house was empty. In one room, however, they found dentures soaking in a glass of water. They also found linen towels with the initials A.H. Could they stand for Anton Harapi?
        Having found no one else in the house, the soldiers ran outdoors, fanned out and started combing the surroundings. A wooded area extended from the back of the house toward the mountains. If Fr. Anton had been hiding in the house, he could not have gone far. He would not have had time and, besides, he was an old man. The soldiers split into two groups and formed a large circle. Once they secured the perimeter, they began to move toward the center. Fr. Anton could hear them coming. Now they were within sight. When they were only about 100 ft. away, he stood up and threatened them, one hand grenade in each hand. The soldiers promptly disarmed him and arrested him.
       During the summer of 1945, about nine months after Dad and I were jailed, the authorities brought Fr. Anton Harapi to Burgu i Ri (New Prison) in Tirana. About 12 of us were locked up in one room. Already in that room, seated on a simple field bed, was Fr. Anton Harapi.
        Fr. Anton wore his Franciscan habit. He seemed rather short, with a thin, deeply lined face, a large bulbous nose, and two enormous ears. The dominant feature, however, were his deep sunk, light eyes that seemed to radiate with an inner light. In the days that followed, I would see these eyes question intently, brim with forgiveness, flash with contempt. Most of the time, they shone with friendliness. As we entered the room, he looked at us with his head tilted to one side, bird-like, calm, curious, and at peace. It was the peace of one who had seen and suffered much. It took a moment or two before he recognized Dad, Shuk Gurakuqi, and one or two others as we stood around in semidarkness. Fr. Anton, Dad, and Shuk Gurakuqi nodded to each other without words, as old friends who had fought the good fight for many years. Those who knew Fr. Anton less well gathered around him and made loud noises, as if to fill the gap that separated them with words.
        Personally, I was delighted to see this legendary patriot but waited for Dad to introduce me. I did not know it then but we would spend 42 days together in that cell with Fr. Anton.
        One advantage of being in isolation was that we had fewer spies among us. In our room we had only two, both former noncoms. Both were Catholics from Shkodër. And then, one day, something interesting happened. Fr. Anton had been celebrating daily Mass for a while. The nuns brought him bread and simple food every day. It always included boiled fruit except that now the fruit was in wine and not in water or syrup. When Fr. Anton celebrated daily Mass, all Catholics in the room attended except Shuk Gurakuqi, a former Secretary of Finance. One day, Fr. Anton asked him why he would not attend Mass. Shuk replied that he would not attend as long as the two informers participated and received Holy Communion. Fr. Anton called the two informers and read them the riot act! There would no longer be Mass for them until they repented, confessed, and stopped being informers. And all this was happening before Fr. Anton went to trial. It took courage to pit the helpless
       Church against the relentless communist system. But Fr. Anton had plenty of courage.     
        I noticed from the beginning that Fr. Anton struggled three times a day trying to put drops into his ears. So, I offered help which he readily accepted. One day, as I was pulling his rather large ears before releasing the medication, I asked him teasingly whether he had ever suspected that the day would come when I would pull his ears three times a day. He looked up and said: “Why don’t you rather ask why I need these eardrops?” I had often wondered but had lacked the courage to ask. “All right, then, why do you need these eardrops?” That’s when he started to tell me the story when he and Lef Nosi had been hiding in the farm house and the little boy had unleashed the dog. He got to the point where he had confronted the soldiers with hand grenades in both hands. “Did you hurl them at the soldiers?” I asked. “How could I? I could not kill.” “Then why did you threaten them if you had no intention of following through?” I asked  rather testily. “Because I hoped that they would shoot me on the spot and spare me what I knew would follow…” He stopped briefly. “Unfortunately, they jumped me and handcuffed me.”
        He continued: ”Lef Nosi and I were arrested but separated almost immediately. I was brought to Shkodër and questioned repeatedly. At one point, they brought a generator into the interrogation room. They wrapped one lead around my genitalia and stuck the other one against one of my eardrums. They then turned on the electrical current. It hurt. Eventually, they perforated first one and then the other eardrum.”
        That day he said no more. The rest of his tale came in bits and pieces over the next few days. ”I was questioned for quite a while,” Fr. Anton continued one day. “They wanted to know every detail of my stay in hiding. They wanted to know who had offered us refuge, who had taken us from one    
hiding place to another, who had fed us, who had offered transportation or other support. Somehow, they forgot to ask about one man who had helped us and who is still alive and free. I fear that at my trial they will correct this oversight and ask me about him.”
        “There is no need to tell them,” I blurted out. “Could you give them the name of someone who has died in the meantime?” “Are you saying that I should lie?” he challenged me. I kept my mouth shut but felt like saying: “What is such a lie compared to saving a human life?”
        “There is no question that I will be killed,” Fr. Anton continued. My plan is to play dumb, offer myself as an easy target and make them forget about the farmer.”
        In truth, I could not understand his reasoning. Not telling the truth under these circumstances did not appear sinful to me. But Fr. Anton had absolutely no doubt that this was the only way that he could save the life of a poor mountaineer who had sheltered him, at least for a while.

[After 42 days we were released from isolation and joined the rest of the prisoners. I was released from jail on December 17, 1945, after 13 months of incarceration, to the day.]
         Meanwhile, toward the end of December or ion early January, Fr. Harapi was brought to public trial. As in the case of the Special Tribunal that had judged Dad and the first group of defendants, the court sessions were held at the Movie Theater Kosova. Admission was by special tickets available only to “true believers”. Depending on one’s viewpoint, those present were either the cream of the crop or the scum that had risen to the top of the revolutionary cauldron. Over the next few days and weeks, the audience would applaud or boo on cue, under the baton of the special prosecutor Bedri Spahiu.
        While only a select few could attend the trial in person, everybody should be able to hear the proceedings. In fact, if anyone was anywhere on the streets in Tirana, loudspeakers at full blast made it impossible to avoid the communist rhetoric that blanketed the city center.
        According to precedent, the trial would open based on a detailed script. The judges and the prosecutor would march on stage in military uniforms of subdued splendor, their splendor signifying the “glorious victory of the people” and the sartorial modesty to stress that these were no foreign conquerors but, rather, the worthy sons risen from the ranks of the people’s army who, single-handedly, had defeated the forces of Fascism and Nazism. Well, not quite, but that’s another topic. And now they were ready to mete out justice to the nation’s worst criminal, to Fr. Anton Harapi, representative of the treacherous Vatican, chief villain and architect of nefarious plans to rob the poor and give to the rich. True, the Franciscans were notoriously poor but they used religion, the opiate of the people, against the people themselves, i.e. the communists. All one had to do was look at the accused and hear the tale of his crimes. Anyone with a sense of
 justice would rise to his feet demanding that the verdict be nothing less than death.
        There were a few flaws in this scenario. When the judges and the prosecutor marched in, their uniforms were not exactly modest. After all, they were modeled after their Yugoslav counterparts who were no shrinking violets. More important was the court’s motivation, its political creed of how best to serve its masters in Belgrade who wanted Albanian patriots out of the way. And all this in the name of the Albanian people . . . When the members of the court climbed on stage, Chief Justice Koçi Xoxe was clearly identifiable by his golden rank insignia and his uniform that was bulging at the seams. Not so Bedri Spahiu, the prosecutor, who looked thin and bilious. Perhaps this came with the job.
        Then they brought in the prisoner: Thin, ascetic looking in his simple Franciscan garb, with clear, luminous eyes. There was no sign of arrogance or false humility. Fr. Anton looked as he had lived, at peace with himself, with the serenity of one whose convictions and faith had coincided with his chosen life. Those in the theater could not help but notice the contrast between the accused and his judges. There was one major detail that did not fit into the official scenario. It became obvious from the very beginning, as soon as the prosecutor started to lay his traps.
        “Fr. Anton, did Francesco Jacomoni ever visit your parish in Mirdita?”
        “I am not sure.”
        “Fr. Anton, I am not asking about some simple farmer. I am asking you about a visit by the Viceroy of Albania, the personal representative of King Victor Emanuel III, about the man who ran Albania for a number of years on behalf of the Italian invader.”
        “I don’t seem to recall.”
        The prosecutor decided to change his approach: “Have you seen this picture before? Isn’t this the viceroy with his sycophants? Aren’t you standing next to him, surrounded by the notables of Mirdita?”
        “Well, I’ll be!”
        The presiding judge started to laugh so hard that he hid his face behind the notebook in front of him, shaking silently, lest he appear undignified. The audience took the cue and erupted in loud laughter.
        The prosecutor turned toward the public with a smirk on his face, as if he had slyly engineered the whole scene.  
        “So then, the viceroy did visit you, after all.”
        Fr. Anton was following his script to the letter. It was painful to watch or rather, for us on the street, to listen to a dialog that portrayed the priest as a bumbling old man. He had told me before my discharge from prison that he would do anything to save the life of the one farmer who had sheltered him and whose name had escaped the communists so far. That he, Fr. Harapi, knew that he would be executed but that he would fight to the last on behalf of his farmer friend, even at the risk of incurring undeserved ridicule. And all this because he, Fr. Anton, could not lie, even to save a life.
        Needless to say, the enemies of the communist regime, including the silent majority, were greatly disappointed in Fr. Anton’s stand in court. They had expected a courageous, a brilliant defense of the nationalist position. Instead, they heard a ‘feeble-minded’ old priest make a fool of himself. It hurt me that I could not speak up and tell the truth. What’s worse, even Mom who knew the truth, felt Fr. Anton had left everyone down. I tried in vain to point out Fr. Anton’s self-sacrifice. Here was a man whose sole treasure on earth was his reputation as a man of high integrity and intellect. And here he was ready to sacrifice his reputation to save a humble farmer’s life. Greater love has no man than to give his life for his friend. But Mom wanted no part of it. What she had wanted and expected was a splendid defense and a sharp attack, yes attack, against the communist pack of lies by a man of strong mind and unbending will, by someone
 willing to die on his feet.
        The trial ran its course. Fr. Anton and the other defendants, Lef Nosi and Maliq Bushati, were found guilty and were sentenced to death by a firing squad. There was the usual appeal for clemency and the equally expected denial of the appeal. A few days later, the sentence was carried out and all three defendants were executed on the outskirts of Tirana.
         Thirty-two years later, Fr. Primus Ndrevashay told me what he had heard from Peter Freeman, commander of the firing squad that had executed Fr. Harapi and the other two prisoners. Peter Freeman, by the way, was the name the man had assumed when he started a new life ij Canada. Freeman had told him that when they shot the three prisoners, two had fallen into the pit while Fr. Anton had vanished from sight, surrounded by a cloud. The commanding officer had walked over to where the bodies lay and had drawn his gun to administer the coup de grace. The bodies of Lef Nosi and Maliq Bushati lay crumpled on the ground while Fr. Anton Harapi’s remained out of sight, surrounded by the cloud. It took several minutes for the cloud to dissipate. And then, and only then, did the soldiers see the body of the poor one of St. Francis lying in the majesty of death.  

       August 18, 2002                       Genc X. Kortsha                                                 

Shenim nga Fritz Radovani:
Ky material asht nxjerrë nga “Korespondencë me z. Genc X. KORTSHA” pa asnjë ndryshim nga origjinali, per botim në ditlindjen e At Anton Harapit O.F.M.

Mendoj, se asht mirë, të njihen nga Rinia ynë Këta kolosë të Popullit Shqiptar.

Melbourne, 4 Janar 2017.

Ngjarjet që pasuan në fund të luftës në Jugosllavi ishin fshehur me sukses për më shumëse 60 vjet. Për këtë rast, edhe sot nuk ka asnjë gjykim te qartë historik. Ende në tekstet e historisë nuk përmendet numri i kampeve për gjermanët, krimet e kryera kundër pakicës gjermane,si dhe viktimat në anën e kësaj pakice. Kjo mund të jetë arsyeja kryesore që   mungojnë dhe opinionet e juristëve në kualifikimin e këtij veprimi dhe  përcaktimi nëse   në ish-Jugosllavi është kryer gjenocid ndaj minoritetit gjerman./

Nga Ismet Azizi/Gjermanët danubjan(siç quheshin gjermanët e Vojvodinës), janë pasardhës të gjermanëve dhe austriakëve jugperëndimor, të cilët ndërmjet viteve 1689 dhe 1787, janë vendosur në basenin e Panonisë nga mbretëria hasburgiane. Kjo ka ndodhur pas çlirimit të Hungarisë së atëhershme e cila qëndroi 160 vjet nën sundim të Perandorisë Osmane.

Sot, në Vojvodinë, gjermanët janë një nga pakicat etnike. Ata e flasin gjuhën serbe ndërsa njohja e gjuhës gjermane iu shërben për arsye ekonomike dhe komerciale. Këta gjermanë i përkasin besimit katolik dhe protestant. Sipas regjistrimit të vitit 2002 në Vojvodinë kanë jetuar 3 154 gjermanë.
Por, më herët gjendja ka qenë ndryshe. Sipas regjistrimit të popullsisë së vitit1880 në Vojvodinë kanë jetuar 285 920 gjermanë dhe përbënin 24.4% tëpopullsisë. Këta ishin komuniteti i dytë për nga numri, pas serbëve. Mandej, nëvitin 1890, është shënuar një rënie e lehtë e përqindjes (24.2%) edhe pse numri i tyre ishte rritur në 321 563 duke u radhitur si komunitetet i tretë, pas serbëve dhe hungarezëve. Në vitin 1900 në Vojvodinë kishte 336.430 (23.5%) gjermanë ndërsa në prag të Luftës së Dytë Botërore llogaritet të ketë pasur mbi 550 000.
Sipas regjistrimit të parë të pasluftës (1948) në Vojvodinë jetonin vetëm 31.821 (1.9%) gjermanë, të cilët ishin të gjashtit për nga numri, të kryesuar nga serbët dhe hungarezët që përbënin shumicën.Është e pakontestueshme se ndaj minoritetit gjerman në Jugosllavinë komuniste është kryer gjenocid. Në të vërtetë, qëllim ishte çrrënjosja e tyre ngaVojvodina, nëpërmjet vendimeve të AVNOJ-it dhe ato të mëvonshme që mori kreu komunist. Deklaratat publike, siç ka qenë ajo e Titos në Vrshac, se problemi ipakicës gjermane do të zgjidhet me zhdukjen e tyre nga këto treva, ose ajo e Boris Kidriqit, që elementi gjerman nga pjesët veriore të ish-Jugosllavisëduhet të zhduket, vërtetojnë aktin e gjenocidit.

Ngjarjetqë pasuan në fund të luftës në Jugosllavi ishin fshehur me sukses për më shumëse 60 vjet. Për këtë rast, edhe sot nuk ka asnjë gjykim te qartë historik. Ende në tekstet e historisë nuk përmendet numri i kampeve për gjermanët, krimet e kryera kundër pakicës gjermane,si dhe viktimat në anën e kësaj pakice. Kjo mund të jetë arsyeja kryesore që   mungojnë dhe opinionet e juristëve në kualifikimin e këtij veprimi dhe  përcaktimi nëse   në ish-Jugosllavi është kryer gjenocid ndaj minoritetit gjerman.

Veprime kundër pjesëtarëve të pakicës kombëtare gjermane kanë përfunduar rreth vitit 1965. Në këtë proces gjenocidal kjo pakicë etnike, sipas regjistrimit të vitit 2002, është zvogëluar në numër prej rreth 541,000 në vetëm 3901. Kjo paraqet një rënie prej 140 herë. Tëdhënat tregojnë se sot në ish-Jugosllavi ka ende vetëm 0.7% të kësaj pakice kombëtare.

Megjithatë komuniteti gjerman beson se ky numër është diç më i lartë, por jo më shumë se 20 000 – 30 000 e anëtarë e cila paraqet vetëm 3.6% – 5.4%, në krahasim me numrin në prag të Luftës së Dytë Botërore. Ky ndryshim i 3901 anëtarë, me numrin e vlerësuar, nga anëtarëte tij të cilët ende kanë frikë të deklarohen, nuk kanë guxim të identifikohen si gjerman, por si pjesëtarë të etnive të tjera, apo si pjesëtar rajonal. Ata deklarohen si të pavendosur ose nuk identifikohen fare.

Në muajt e fundit të luftës së Dytë Botërore pakica gjermane është dënuar në forma të ndryshme duke përfshirë edhe detyrimin për largim nga shtëpitë e tyre për në Gjermaninë e sotme.Në sesionit të dytë i AVNOJ-it më 21 nëntor1943, gjermanëve etnikë u është hequr statusi i pakicës kombëtare dhe të drejtat qytetare, shtetësia jugosllave dhe e drejta e pronës.

Teksti i deklaratës që AVNOJ ka nxjerrë përkëtë rast, thotë:

“1. Të gjithë anëtarët e pakicës gjermaneqë jetojnë në Jugosllavi automatikisht do ta humbin shtetësinë e tyre Jugosllave dhe të gjitha të drejtat civile dhe kombëtare;

2. E gjithë prona e luajtshme dhe e paluajtshme e personave etnik gjerman konsiderohet e konfiskuar dhe bëhet pronë e shtetit;
3. Gjermanëve jugosllavë u ndalohet të kërkojnë çfarëdo të drejte dhe ushtrimin e mbrojtjes ligjore apo personalenga gjykatat apo institucionet. “

Vendimi i AVNOJ -it , i 21 nëntorit 1944 konfirmon shpalljen e Deklaratës kurse pjesëtarët e pakicës kombëtare gjermane mbeten pa pasurinë e tyre. Është bërëme dije se ky vendim nuk ka pas efekt ndaj gjermanëve që luftuan në radhët e Ushtrisë Nacional Çlirimtare dhe aradheve partizane Jugosllave.

Vendimit përcakton se çfarë konsiderohet pasuri e palujtshme:

“Me këtë vendim konsiderohet pasuria e paluajtshme, prona dhe të drejtat e luajtshme, si dhe posedimi i tokës, shtëpive, mobileve, pyjeve, të drejtat minerare, kompanitë metë gjitha objektet dhe aksione, letrat me vlerë, aksionet, kompanitë, shoqatat e çdo lloji,financimi, të gjitha llojet e mjeteve të pagesës, llogaritë e arkëtueshme qëmarrin pjesë në aktivitetet e ndërmarrjeve, të drejtat e autorit, të drejtat epronësisë industriale, si dhe të gjitha të drejtave për sendet e përmendura mëlart. “

Mënyra se si është kryer dëbimi i gjermanëve ngaVojvodina, duke i dërguar në kampet e vdekjes, ekzekutimi masiv, dijegëja e librave të tyre dhe shkatërrimi i çdo gjëjeqë ka të bëjë me kulturën, gjuhën dhe traditën gjermane në këtë rajon, është eqartë se këtu kemi të bëjmë me gjenocid.

Shpërngulja e popullsisë gjermane ishte e planikuar edhe në një elaborat nga ministri atëhershëm i Bujqësisë në Jugosllavin Komuniste, Vaso Çubriloviq, në platformën ”Problemi i Pakicave kombtare në Jugosllavin e re më 3 nëntor 1944. Problemi i pakicave kombtare në Jugosllavin e re, në mesin e çeshtjeve të tjera të sotme, në Jugosllavi e shtroi edhe problemin e pakicave kombëtare të saj. Pas çlirimit, në vitin 1918, ne kemi marrë qëndrim të shpirtgjërësisë më të madhe naj pakicave kombëtare…. Pakicat i kanë gëzuar të gjitha të drejtat qytetare te ne. Kanë pasur autonomi të plotë arsimore dhe të drejtë të mbajnë lidhje kulturore me popujt e ngjashëm të tyre. Këto privilegje i kanë shfrytëzuar sidomos gjermanët jugosllavë. Çubriloviqi si një arsyetim për shpërnguljen e gjermanëve me Nazistët kërkon edhe dëbimin e tyre, madje duke menduar se një formë e tillë është krejt e pranueshme për aleatët. Folksdojçerët siq quheshin popullësia gjermane atëher, ne duhet ti qërojmë hesapet një herë e përgjithmonë. Madje Çubriloviq shtron edhe dëshirën e ndihmës nga Bashkimi Sovjetik për shpërnguljen e popullsive me metodat e saja. Në rangun e popujve që duhej shpërngulur Çubriloviqi rëndit: 1. Gjermanët, 2.Shqiptarët, 3.Hungarezet etj.,  ku në fillim shtron idenë e heqjes së të drejtave qytetare për ta. Në krahinat tona mbrenda mundësive , duhet shpartalluar dhe shpërngulur vendbanimet gjermane, sikur të mund ti dëbojm nga rrethet e Baçkës e të Banatit të Sremit 5-600.000 gjermanë dhe në vend të tyre të sjellim njerzë tanë.Vojvodina do të bëhej e jona njëher e përgjithmonë. Në Slloveni viset rreth Koçevjes dhe Mariborit duhet të lirohen nga gjermanët.

Për gjenocidin e kryer ndaj gjermanëve të Vojvodinës më së miri mund të mësojmë nga studimi i grupit të autorëve nga Austria dhe Gjermania të cilët botuan librin “Gjenocidi kundër pakicës gjermane të viti1944-1948″,  i cili, në vitin 2004, përveç në gjuhënangleze, është përkthyer edhe në gjuhën serbe. Në këtë libër është dokumentuarnë detaje shfarosja e gjermanëve në ish-Jugosllavi. Aty vërtetohet se nga 106 000 viktima civile nga viti 1941 deri 1948 që u regjistruan në territorin e Vojvodinës, rreth 25 000 ishin të kombësisë gjermane.

Universiteti Harvarditdhe disa universitete tjera gjermane e franceze, përfshirë ekspertin ndërkombëtar për gjenocid dhe krime të luftës Dr. Dieter Blumenvic, sjellin ekspertizën profesionale në të cilën, duke u mbështetur në jurisprudencën dhe në të drejtën ndërkombëtare, është qartësuar se ndaj gjermanëve në ish Jugosllavi është kryer gjenocid.

Për këtë shkak, pasLuftës së Dytë Botërore numri i popullsisë gjermane u zvogëlua në masë tëmadhe. Arsyet janë të shumta: vdiqën si ushtarë, ikja nga pushteti i ri (rreth 250 000), vdekjet në kampet e punës, ekzekutimet hakmarrëse që ndodhnin merastin e çlirimit të vendit nga gjermania naziste. Por, dëbimet dhe emigrimi I tyre i mëvonshëm, për shkak marrëveshjes së fituesve të luftës në vitin 1945, kanë bërë që rreth 14 milionë gjermanë të dëbohen nga trevat e veta ku kanë jetuar në shtetet e ndryshme të Evropës. Pos kësaj, shumë prej tyre e kanë ndërruar identitetin në kroatë dhe hungarezë. Në pronat e braktisur të gjermanëve në Vojvodinë gjatë viteve1945-1950, kur është bërë kolonizimi janë vendosur ardhacakë nga të gjitha republikat sipas kuotave të caktuara dhe rajoneve pasive. Pjesa më e madhe ekolonizatorëve kanë qenë serbë dhe malazezë.

Numri i përgjithshëm i popullsisë dhe ajo e pakicës gjermane në Jugosllavinë e atëhershme :

Viti 1921. 12 017 000 , gjermanë 505 790
1931. 13 943 000 ,                       499 969
1948. 15 772 000 ,                         57 180
1981. 22 427 000 ,             vetëm 8 712

Nga të dhënat shihet se numri i përgjithshëm I popullsisë në Jugosllavinë e atëhershme rritet nga 12 milion në mbi 22 milion.Ndërsa numri i gjermanëve bie nga mbi 500 000 sa kishte në vitin 1921, në 8 712 në vitin 1981, apo siç përmendëm më herët në më pak se 4000 sa kishte në vitin 2002.

Nga Fritz RADOVANI/

Don Kolec Prennushi asht le me 1 Janar 1902 dhe ka vdekë me 2 Korrik 1950. Ka vazhdue studimet në Linz të Austrisë dhe asht shugurue Meshtar me 25 Qershor 1925. Ka njoh nandë gjuhë të hueja, të cilat i perdori në perkthime dhe shkrime letrare. Në vitin 1948 asht arrestue dhe mbas 11 muejsh u lirue, tue mbyllë jeten mbas shtatë muejsh…Ata që e njohën kujtojnë qendrimin e Tij per mos me firmue “Statutin e Kishës Katolike të vitit 1950”, të paraqitun per aprovim nga qeveria komuniste e Enver Hoxhës.Ndoshta, ky qendrim “nuk pajtohej” me qendrimet e sotme proqeveritare, prandej edhe “harrohet” jo vetem Don Kolec Prennushi po, shumë e shumë tjerë si Martirë të Kishës!

***

Po ju paraqes një pjesë letrare që në fund, Don Koleci parashikon t’ ardhmen…

TË VËRSHUEMIT

Buna asht breg në breg. Bora maleve asht de prej erës së jugut e ka ajë lumin. Me madhni të njij ngallnjyesi, të cilit s’ka forcë qi i ban ball ulët rryma e gjanë pa pushue.

            Gjindja janë strukë nëpër shtëpija. Ndonji bari i rrall qi nget kah shtëpija kqyrë pa da at element të mnershëm, qi vjen tue u shtri me kërcnim. Në të tanë katundin zotnon nji qeti vorresh porsi në nji qytet të mundun qi pret tue u dridhë kur të derdhet ushtrija me ba rrufi.

            Qielli asht terratisë. Ret e zeza si male vigane njiten prej gryke. Duket se të tanë kupa e qiellit asht tue u dyndë si të njitej deti mbi horizont. Së largu ndihet gjama e ndryme e bumbullimës qi dridhë shtëpijat me themel. Deti, i tollovitun si përbindsh i egërcuem buluron për mnerë.

            Mbi horizontin e ximë kah gryka shpërthejnë prej gojve të reve të zeza porsi gjarpij rrufet vetuese e futen vrap në gjinin e zymtë.

            Nji fishkullimë e thekshme shiroku kalon nëpër shelqe e plepa porsi piskamë orësh qi ikin prej katundi. Mandej nji hingllim e ulurim i tërbuem nëpër gembat e landvet qi shpërvilen e përkulen si vigaj, qi luftojnë me elementa të shpranguem e mbrapa shtërgata me trollim të frigueshëm. Shiu me shena ka veshë shtëpijat e landët. Tushti i stuhisë e ka pështjellë katundin mbarë. Rêtë janë bashkue me uj poshtë qi ka nisë me lëshue.

            “U thye penda e madhe!” ndihet nji vigëm e tretun nëpër ushtimë të motit. Uji derdhet nëpër rruga të katundit porsi pushtues krenar mbi plaçkën e vet. Rrugat nji metër e ma nën trollin e shtëpijavet e të kopshtijevet mbushen me uj qi shkon tue u rritë pa da. Ndihet kushtrimi i ndonjij bariu qi ka mbetë me gja në fushë qi e bredh ushtima e valvet me ndërlikim të zymtë. Valët e harlisuna dirgjen si aradhet e rrebta t’ushtrisë ngallnjyese. S’të dallon syni përveç shtëpija të zhytuna n’uj.

            Errej nji mbramje e ftoftë. Qelqet e dritores n’odë të zjarmit krisshin prej pikave të shiut qi shkrepshin pa pushue. Era e fortë, hove-hove kthente tymin e tymtarit teposhtë qi na pshtielltë për rreth votre. Zjarmi strukej herë në njenën në anë, herë në tjetrën. Tjegullat kërsitshin në pullaz. Shtëpija mbarë gjimonte prej duhmë s’erës qi frynte me tërbim.

            Përjashta ushtonte zhaurima e ujnavet qi bajshin rrjedhat e trumhasuna, e rridhte zymtas krah për krah me gjamën e stuhis.

            N’errsinë e heshti të natës gjithkah prej ujnash edhe mjedis shtëpijave të njij katundi e ndien njeriu vetmin e trishtueshme si të gjindej mbi nji gumë mjedis detit e pa fuqin e vet para këtij elementi të tmershëm.

            Të nesërmen në mëngjes mendimi i parë qi m’erdh qe nji.

            Dola në dritore. Kishte dalë nji ditë prandvere. Natën kishte çue murrla e ra borë bjeshkvet. Malet e kaltërta kah veriu ngrehshin në horizont majat e mbulueme në borë, qi vetojshin në rreze të diellit. Përmbi majën e Rumis endej hija e rêve të bardha qi velizojshin në kupen e qiellit.

            Poshtë ujnat e ndyta të Drinit qi kalojshin me shurimën e trishtueshme e shkulmet qi rrihshin me sulmet e veta muret e shtëpijavet hidhshin në kreni porsi trofe plaçkën e bame: cokla, cunga, trupa e bagti të mbytuna. Nëpër dritore burrat i bajshin za shoqishojt tue pyetë si kishin gdhi. Nëpër katund shkojshin e vijshin lundrat tue u bajtë tagji bagtive. Vetë sulja e vogël me nji njeri dy gisht mbi ujë, dukej porsi shigjetë rrymës teposhtë me u dridhë tue e pa.

        Dam të pamatun ban të vërshuemit në katund.

                                         MUIS POLEMI

Shënim nga FR: Muis Polemi asht pseudonimi i Don Kolec Prennushit.

Kjo pjesë letrare asht marrë nga: Antologjia “Rreze Drite” fq. 221-223, botim i vitit 1941. ■Kam frikë se, sot asht harrue “të vërshuemit” e të gjithë Shqipnisë bashkë me Martirët!

            Melbourne, 6 Janar 2017.

Rilindja, 31 Dhjetor 2004: KOSOVA PRET VITIN E PAVARËSISË/

 -Lajmi i vitit 2005 në Kalendarin e Rilindjes: KOSOVA VLERËSOHET SUKSES NË STANDARDE NJIHET PAVARËSIA E KOSOVËS/

-Presidenti historik Dr. Ibrahim Rugova: Vit i progresit më  të madh të Kosovës/

-Kryeministri i Kosovës, Ramush Haradinaj: Sigurt do të arrijmë suksesshëm në vlerësimin pozitiv të Standardeve/

Ne Foto: Behlul Jashari me Shefin Misionit të Zyrës Amerikane në Prishtinë, Philip Godlberg/

-Shefit të Misionit të Zyrës Amerikane në Prishtinë, Philip Godlberg: Shtetet e Bashkuara të Amerikës vazhdojnë ta mbështesin një Kosovë demokratike dhe tolerante/

SPECIALE-Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul JASHARI

PRISHTINË, 8 Janar 2017/ “KOSOVA VLERËSOHET SUKSES NË STANDARDE NJIHET PAVARËSIA E KOSOVËS”, ky ishte titulli – “Lajmi i vitit 2005 në Kalendarin e Rilindjes”, që e botonte edhe në ballinë gazeta tradicionale e Kosovës Rilindja në numrin special të 31 dhjetorit 2004, festiv, në prag të Vitit të Ri.

Lajmi i plotë ishte ky:

Në Shqyrtimin Gjithpërfshirës në Këshillin e Sigurimit, në Grupin e Kontaktit, etj. Kosova vlerësohet sukses në Standarde. Burimet e “Rilindjes” janë të sigurta se bisedimet për statusin final të Kosovës do të sjellin Pavarësinë, madje vlerësimi sukses i standardeve ka mundësi të pasohet me fillimin edhe më të shpejtë të njohjes së Pavarësisë së Kosovës nga SHBA-të, vende të BE-së dhe fqinje.

“Njohja e Pavarësisë së Kosovës që tani nga SHBA-të dhe BE-ja do të lehtësonte edhe bisedimet për çështjet e tjera me Beogradin”, thekson udhëheqja kosovare.

“Pavarësia e Kosovës është interesi dhe garancia për të gjithë qytetarët, për të gjitha komunitetet e saj, mundëson një zhvillim më të shpejtë dhe perspektivat e integrimeve euroatlantike, si dhe qetëson rajonin”. Ky është qëndrimi unanim i institucioneve të Kosovës, që pavarësinë e kanë vullnetin, mandatin dhe besimin e popullit, të votës së lirë të zgjedhjeve të vlerësuara ndërkombëtarisht demokratike.

“KOSOVA PRET VITIN E PAVARËSISË”, ishte kryetitulli në ballinën e gazetës Rilindja, ku në mesazhin e Vitit të Ri 2005 Presidenti historik Dr. Ibrahim Rugova e vlerësonte VIT I PROGRESIT MË  TË MADH TË KOSOVËS.

Në pritjen tradicionale të fundvitit, Presidentit Rugova i dhurova ekzemplarët e parë të Kalendarit të Rilindjes me simbolet e Vitit historik të Pavarësisë së Kosovës dhe 600-vjetorit të Skënderbeut, të vitit 2005 të jubileut të 60-vjetorit të gazetës tradicionale, siç theksohet në shënimin nën foton në ballinë. Presidetni Rugova përgëzoi në këtë rast Rilindjen në Jubileun e saj dhe siguroi për zgjidhjen që do të bëhet për gazetën, kryeredaktor dhe kryetar i Këshillit Drejtues i së cilës isha.

“SIGURT DO TË ARRIJMË SUKSESSHËM NË VLERËSIMIN POZITIV TË STANDARDEVE”, ishte titulli po në ballinë të Rilindjes i një interviste që kam zhvilluar në fundvitin 2004 me Ramush Haradinaj, në kohën kur ishte kryeministër – gjatë 100 ditëve të qeverisjes, ku shprehte besimin se pavarësia e Kosovës do të shënojë edhe një fillim të ri për shumë çështje që e preokupojnë rajonin sikurse që është integrimi i shpejtë në strukturat evropiane dhe ato veriatlantike.“Ne bisedat i konsiderojmë si punë e mëtejme për t’i shpjeguar bashkësisë ndërkombëtare dhe të gjithëve edhe vendeve të rajonit se njohja apo  pranimi i vullnetit politik të popullit të Kosovës për pavarësi, pra njohja e pavarësisë së Kosovës është zgjidhja e vetme dhe që siguron ose shënon edhe më tej ndihmesë në stabilitetin e Kosovës dhe të rajonit”, theksonte Haradinaj.Kryeministri i Kosovës Ramush Haradinaj shprehej optimist se Kosova do të arrijë me sukses e me kohë në cakun e caktuar për mesin e vitit 2005 për Vlerësimin Gjithpërfshirës të Standardeve dhe fillimin e bisedimeve për statusin final të Kosovës

“Dinamika jonë, angazhimi ynë, reflekton edhe te UNMIK-u dhe mund të them se sigurt do të arrijmë suksesshëm në maj, pra në gjysmën e vitit që vjen me vlerësimin pozitiv. Veç tani ka sinjale të një sigurie të këtillë edhe nga pala ndërkombëtare duke vërejtur seriozitetin me të cilin ne po angazhohemi për zbatimin e standardeve për Kosovën”, theksonte Haradinaj.  Intervista ekskluzive me kryeministrin Haradinaj u zhvillua pasditën e 30 dhjetorit të vitit 2004 dhe u botua të nesërmen në numrin festiv të Rilindjes të Vitit të Ri 2005, në të cilin gazeta tradicionale e Kosovës kishte jubileun e 60-vjetorit. Me këtë rast të jubileut, kryeministri Haradinaj në zyrën e tij në ambientet e Qeverisë së Kosovës priti për intervistë kryetarin e Këshillit Drejtues e kryeredaktorin e Gazetës  Rilindja, Behlul Jashari, tash korrespondent në Kosovë i Gazetës Dielli.Në këtë numër special botohej edhe intervista ekskluzive e Shefit të Misionit të Zyrës Amerikane në Prishtinë, Philip Godlberg, që më dha për gazetën tradicionale të Kosovës Rilindja në jubileun e saj të 60-vjetorit.

“SHTETET E BASHKUARA TË AMERIKËS VAZHDOJNË TA MBËSHTESIN NJË KOSOVË DEMOKRATIKE DHE TOLERANTE”, citohej diplomati amerikan në ballinë e në titull të intervistës,  ku Godlberg theksonte: “Standardet, të cilat i ka specifikuar komuniteti evroatlantik janë idealet dhe vlerat me të cilat ne jetojmë çdo ditë dhe në të cilat ne thellësisht besojmë. Këto janë idealet të cilat e përfaqësojnë Evropën e shekullit 21”. “Viti 2005 do të mund të ishte një vit shumë vendimtar për Kosovën pasi që është vit kur ne do të lëvizim drejt një faze të re të procesit në Kosovë. Në kuptimin që mesi i vitit 2005 është koha kur do të bëhet Shqyrtimi Gjithpërfshirës i progresit në standarde, dhe me shpresë se prej kësaj do të rezultojë edhe fillimi i bisedave për statusin”, shprehej diplomati amerikan Godlberg.

NË BALLINË TË RILINDJES paralajmëroheshin edhe: “Mesazhi i kryetarit të Kuvendit të Kosovës, Akademik Nexhat Daci – Vit i realizimit të synimeve të Kosovës”, “Intervistë ekskluzive me Akademik Idriz Ajetin – Shkencës së gjuhësisë s’mund t’i dalësh zot pa njohur parimet e shëndosha të metodës shkencore”, “Ekskluzivisht shkruajnë minsitrat Lutfi Haziri e Qemajl Ahmeti”, “RILINDJA 60 VJET MONOGRAFI – Shtojcë speciale – Numri i parë: 12 Shkurt 1945, Prizren”.

Dhe, në këndin lart në ballinë: “RILINDJA” në “JUBILE 60 VJET” uronte “GËZUAR VITIN E RI 2005”.

Nga Ahmet Zani/

Shiheni portretin e kesaj malesoreje. Quhet Bardha Lleshaj. Sot ka mbushur plot 100 vite jete. Gezuar Ditelindjen Bardha-Edhe shume vite te tjera! Ndonëse epidemia gripale paraqitet mjaft e rrezikshme per moshen e trete, kjo nënë nuk ka patur asnjë shqetësim në shëndetin e saj deri ne momentin e  ketij shkrimi. Në përvjetorin e 100 të saj fëmijët nipërit dhe mbesat kanë rrethuar të moshuarën për ta uruar nënë Bardhen. Tryeza e rrethuar nga familja, të afërmit dhe ne mesin e saj- torta me mbishkrimin:”Urime dhe 100 të tjera”, s’eshet gje tjeter veçse tregues i dashamirësisë pë këtë të moshuar, e cila ka rrugetuar neper vite duke patur  një jetë te veshtire, mjaft të lodhshme. Më 11 janar të vitit 1917 në fshatin Baz të Burrelit ka lindur Bardha e cila në moshën 18 vjeçare sipas zakonit do të lidhej me njjë djalosh mirditor, miqësi e cila është në përforcim. Me familjen Lleshaj ishte një miqësi e meparshme, ndërsa Bardha do të bëhej sebepi i një tjetër miqësie të dytë.

Eshet nej fakt interesant ne jeten e saj: Vetëm pas tre vitesh nga martesa , Bardha do të njihej me bashkëshortin e saj Bibën, i sapo ardhur nga shërbimi ushtarak. Pas disa vitesh familja do të zhvendosej në një fshat të Kurbinit, dhe jeta kooperativiste ishte mjaft e vështirë për këdo, dhe Badha do t’i mbijetonte situatës se veshtire, madje dhe dinjitet. Teksa e pyes për ndonjë histori të veçantë ajo ka mjaft raste por që pak i sjelle në kujtesën e saj, madje rrëfehet për rininë e sotme duke u shprehur ” le ta shijojnë sa më mirë, por jo jashte moralit, tadites dhe nje lloj kontrolli, duek ruajtur personalitetin. Bardha, e cila  sot eshet bere 100 vjecare, ka patur dy raste ne jete që ka përdorur medikamente, nga operacionet në këmbë, ndësa qetesues nuk perdor.

Sekreti i jetëgjatësisë, ajo thote se i vjen nga perdorimi i ujrave termale ne llixha, dhe përdorimi i ushqimeve tërësisht BIO, si dhe integrimi në punët e përditshme, ndonëse mjaft të lodhshme. Tashmë ajo banon në fshatin Fushë Mamurras dhe perkujdesjen ia dedikon dy djemve të saj dhe nuseve të tyre, që i kanë kushtuar mjaft kujdes.

Doda dhe Nikolla janë dy djemtë qe perkujdesen, si dhe nipërit, që e duan dhe kujdesen pë të moshuarën, e cila edhe ne veshje shkelqen nga bardhësia  e rrobave te mbajtura paster. Bardha ka forcë ende dhe ushqehet pa ndihmën e askujt, përdor pak pijet alkoolike, vecanerisht rakinë, gjithashtu cigare, por që nuk e kanë rënduar tek shëndeti.

Ky rast shquhet ndër të rrallët me moshë 100 vjeçare. Bardha ka ditur të mposhtë çdo veshtiresi, si punët e rënda dhe jeten e veshtiresi. Me këtë nënë krenohen jo vetë familja e saj por tërë ata që e njohin, pë dashurinë, mirënjohjen dhe për gjithçka ka dhënë kjo grua e rrallë.

DEKLARATA REVOLTUESE E ISMAIL QEMALIT NDAJ ESAT PASHËS NË REVISTËN FRANCEZE « LE TEMPS », PRILL 1913/

Nga Aurenc Bebja, Francë/14 Janar 2017/

Deklarata në vijim është botuar të martën e 29 prillit 1913 në faqen e gjashtë të gazetës franceze « Le Temps », me qendër në Paris.

Ismail Qemali, asokohe kryeministër i përkohshëm i qeverisë shqiptare, gjendej në kryeqytetin francez dhe përfiton nga rasti t’i japë një deklaratë gazetarit me inicialet L.G. për të shprehur pakënaqësinë ndaj Esat Pashës dhe rrezikun në të cilin gjendej tashmë Shqipëria.

Ja deklarata në vijim :

« Nëse ngjarjet e raportuara janë të sakta dhe fakti se Esat Pasha është larguar nga Shkodra me trupat, armët dhe pajisjet e tij, kjo mund të konfirmojë marrëveshjen e lidhur midis mbretit të Malit të Zi dhe atij. – Ka vetëm dy fjalë për të përshkruar këtë akt : kjo është tradhëti dhe çmenduri !Tradhëti, sepse ai i pret krahët Shqipërisë duke braktisur Shkodrën dhe për faktin se ai e bën praktikisht vendin tonë një zonë aneks të Malit të Zi dhe të Serbisë.Çmenduri, sepse ai na vë në pozitë të vështirë për të vazhduar negociatat me qëllim për të fiksuar kufijtë tanë pikërisht po në momentin e krijimit të pavarësisë sonë.Përveçse ai vë në lojë rrezikshëm pavarësinë, veprimi i tij bie ndesh me interesat dhe bindjet ndërkombëtare të Evropës, e cila është duke punuar në formimin e kombësisë sonë dhe se vullneti i saj i mirë mund të dekurajohet nga loja teatrale që sapo u realizua.Unë jam i sigurtë se popullata shqiptare, kur të kuptojë pasojat e qëndrimit të Esat Pashës, nuk do ta ndjekë atë.Sigurisht që Esat Pasha i përket një prej familjeve më të mira shqiptare, por ai nuk ka një ndikim të mjaftueshëm për të fituar. Sa për Xhavit Pashën, me të cilin (Esati) mund të ketë lidhje, ai nuk është shqiptar.Trupat e Esat Pashës nuk do t’i qëndrojnë besnike, vetëm një pjesë i përkushtohet atij personalisht, ndërsa pjesa tjetër do të shpërndahet.Qeveria e përkohshme, që unë drejtoj dhe e cila proteston kundra këtij atentati ndaj pavarësisë sonë të sapolindur, do të mbështetet edhe nga kontigjentet e Beratit dhe Elbasanit.Sa për Evropën, ajo nuk mund të anojë në favor të gjendjes aktuale, sepse bie ndesh me interesat dhe konventat ndërkombëtare, të cilat ajo ka për mision ti ekuilibrojë. Pavarësia jonë përfshin integritetin e tokave shqiptare, të kërkuar edhe nga Austria, të cilës i jemi mirënjohës për ndërhyrjen e saj në favorin tonë, edhe pse ne nuk pranojmë të jemi në kujdestarinë e një shteti tjetër.Ne duam të shkojmë mirë me të gjithë, si me Evropën dhe me fqinjët tanë sllavë, me të cilët ne e kuptojmë nevojën për të formuar një bllok të fortë dhe të qëndrueshëm në interes të pavarësisë sonë. » Në përfundim të intervistës, Ismail Bej Qemali i ka thënë gazetarit L.G. se po nisej po atë ditë për në Londër me qëllim për të shprehur pikëpamjet e Qeverisë së përkohshme shqiptare në Konferencën e Ambasadorëve.

* Kortezi: Aurenc Bebja, Blogu © Dars (Klos), Mat – Albania :https://www.darsiani.com

Nga Filip Guraziu/E sotmja në përgjithësi dhe momenti që jetojmë,  përceptohet më mirë, kuptohet më thellë  në qoftë se harmonizohet me të kaluarën. E kaluara kontribuon për konsolidimin e të sotmës dhe të dyja së bashku projektojnë të ardhmen.  Shqipëria para pushtimit fashist dhe sundimit komunist, me të vertetë ishte e varfër dhe me marëdhënie shoqërore pak të zhvilluara, por ishte një vënd ku parimet bazë të moralit pozitiv   mbizotëronin jetën e vëndit;

Pikërisht në momentin në të cilin bota përparimtare shkatërroi bishën fashiste, një kulsheder nga lindja ju vërsul Shqipërisë. Ngjyrën e kishte të kuqe dhe me gjak  njollosi tokën arbërore. Me demagogji, por edhe  me dhunë çoroditi mendjet naive të njerëzve të thjeshtë.

Për të sunduar dhe për ti shërbyer politikës së huaj eleminoi me metodat më të ulta mendjet më të ndrituëa të shqiptarve.

Historia e shqiptarve nuk kishte njohur ndonjëherë luftë civile si ajo  që u zhvillua në vitet e luftës së dytë botërore.

Historia e shqiptarve nuk kishtë parë ndonjëherë përdhunime, poshtrime, tortura, burgje dhe vrasje  si në vitet e diktaturës komuniste.  

Historia e shqiptarve nuk kishte njohur kurrë atë demonizim  të vlerave morale  të kombit shqiptar; njëriu i ndershëm u shpall i poshtër, spijuni –   hero, krimineli –  qëngj i bekuar ,   njëriu i Zotit  shejtan dhe shejtani u shpall engjëll. !

Për  gjysëm shekulli, diktatura komuniste e Enver Hoxhës   ushtroi metodat më barbare  për të shkatërruar çdo gjë të mire dhe qytetruese që  përfaqësonte qyteti i Shkodrës.

Për ta mbajtur popullin e Shkodrës nën terror psikollogjik, në sheshin qendror të qytetit , aty ku  demokracia ndërtoi monumentet e ‘Nane Terezes’ dhe ‘Luigj Gurakuqit’- dy figura te krenarisë kombëtare që simbolizojnë dashurinë dhe demokracinë, diktatura ngriti monumentin e urryer të Stalinit, simbolit të së keqes.  

Diktatura komuniste dukej e qetë, ajo gëzonte “fitoren”. Kishte këthyer në skllaveri ekstreme  një popull të tërë nën slloganin e krijimit të njëriut të ri :  një monstër komuniste të pa besim dhe të  pa moral, që zëvendsoi dashurinë me urrejtjen, besën me tradhtinë dhe të vërtetën me gënjeshtën.

Ngjarjet vertetuan se diktatura komuniste i pat bërë  gabim llogaritë, pasi  mund të zhdukësh njerëz, të shkatërrosh monumente, të grabitësh prona dhe  të shkruash histori të rreme,  por  kurrë nuk mundësh të pengosh që ndjenja e lirisë të shpërthejë në shpirtin e të rinjëve.

Dhe shpërthimi   ndodhi me 14 Janar 1990, ishte  një vullkan i fuqishëm nënujor që u pasua  me nje tsunam të vërtetë politik i cili tronditi në themel diktaturën: kohë prapa, monumenti i urryer i Stalinit u hoq natën vjedhurazi nga organet e diktaturës.

Fatkeqësisht pasojat e tsunamit ishin tragjike: qindra qytetarë të arrestuar, një pjesë e madhe pësoi tortura, dhjetë ndër kryesorët; Dedë Kasneci, Gjergj Livadhi, Rin Monajka, Kolec Hublina, Flamur Elbasani, Nikolin Margjini, Tonin Dema, Nikolin Thana, Klaudio Daka, Aldo Perizi  u denuan me shumë vite burg, gjashtë të tjerë; Gjovalin Rolba, Gjovalin Zefi, Ndoc Leqejza, Pjerin Veli, Paulin Shtjefni, Viktor Martini  u shtruan në psikiatri dhe shumë familje u internuan. Një prej të burgosurve, i ndjeri Rin Monajka, me ardhjen e demokracisë, doli nga burgu ne gjëndje invaliditeti ekstrem. Torturat shtazarake e  kishin bërë efektin makaber!.

Nuk mund të konsiderohet rastësi organizimi i demostratës se parë antikomuniste të 14 Janarit pikërisht në Shkodër.

Populli i Shkodrës dhe i malësive për rreth edhe më parë kishin demostruar se komunizmi ishte i huaj për to. Ky popull që mbart në gene lirinë e njerëzve të maleve, i ndodhur historikisht në kontakt me kulturën  përendimore nëpërmjet shkëmbimeve tregtare dhe influencës së Kishës Katolike nuk mundi ta  pranojë kurrë diktaturën dhe dogmën komuniste.

Kujtojmë rezistencën e armatosur deri në vetmohim të malësorve Kelmendas në Janar te 1945 dhe  kryengritjën e  përgjakshme të Postribës në vitin 1946. Shëmbuj unikal në Shqipëri dhe jo vetëm.

Terrori politik që pasoi 14 Janarin 1990 nuk arriti të mposhtë shpirtin demokratik të shkodranëve, përkundrazi vala e protestave si një ortek u rrit dhe u bë më e ashpër për të qenë shëmbëll  frymëzimi për të gjithë shqiptarët. Historia e demokracisë shqiptare kujton  me repekt revoltat e shkodranëve; 16 Qershorin 1990, 11 Nëntorin 1990, 13 Dhjetorin 1990 dhe 2 Prillin 1991.

Duke u përkulur me respekt dhe me mirënjohje ndaj të gjithë atyre qe  u sakrifikuan në përpjekjet kundër komunizmit  dhe fitoren e demokracisë, gjej rastin  të  ju rikujtoj   historianëve  faktin, çuditërisht të lënë në harresë, se historia e demokracisë post komuniste shqiptare fillon me 14 janar 1990 dhe kjo duhet  të shkruhet dhe të përkujtohet jo vetëm në Shkodër! Shkodranët ndërtuan themelet e demokracisë shqiptare dhe guri i parë, kryesor i hemelit, ishte demostrata e 14 janarit 1990.

Filip Guraziu;  Shkodër,  

NGA ENVER KUSHI/ Dielli-arkiv/ 

Gjeografia shpirtërore e Ballkanit /Problemi i dhënies dhe marrjes mes kulturës çame dhe asaj greke në veçanti, por edhe asaj shqiptare e greke apo kulturave të popujve ballkanikë në përgjithësi, është pak e studiuar por edhe kur është trajtuar, vihet re jo vetëm një subjektivizëm i skajshëm, por edhe shovinizëm kulturor “alla ballkanik”. Do të mjaftonte të sjell në kujtesë studiuesit serbë, të cilët  të paktën prej një shekulli, për të mos thënë më shumë, kanë shkruar qindra faqe duke derdhur shumë energji, për të ‘’provuar’’ se ‘’Eposi i Kreshnikëve’’ u përket popullit serb e se shqiptarët si ‘’endacakë’’ dhe ardhës’’ të vonshëm në Ballkan’’,  e kanë marrë atë nga sllavët. Jo vetëm ‘’Eposi i Kreshnikëve’’,  por edhe mitet gojëdhënat,  legjendat ,siç është ai i kalasë së Shkodrës janë të tyret. Ballkani ynë, ky truall befasues i kulturave nga më të çuditshmet, që ka rrezatuar përtej maleve të tij vlera të padiskutueshme në Europë, për fat të keq brenda vedit është shquar jo vetëm për sherrnaja e luftrave për territore në dëm të fqinjëve,  por edhe për ca sherrnaja të tjera absurde, siç janë ato për kulturën.

Për fat të keq fjala ‘’URË’’ në kutimin e mirëfilltë si lidhje mes brigjeve dhe në kuptimin metaforik edhe si lidhje mes popujve e në fushën e kulturës si dhënie e marrje reciproke, është shpërdoruar keq në Ballkan. E megjithatë, popujt e Ballkanit përtej këtyre sherrnajave absurde, kanë ditur që në mijëra vjet fqinjës të ndërtojnë dhe rindërtojnë ura komunikimi. Ata kanë patur dhe kanë kodet e tyre të komunikimit dhe mirëkuptimit herë të qarta e të dukshme, herë- herë të mjegullta me simbole nga më të çuditshmet.

Ballkanasit edhe në kulmet e acareve nxitur nga politikat përçarëse ideologjitë ekstremiste nacionaliste, stinët e shpeshta të përgjakshme që ka shoqëruar historinë e tyre,  janë marrë vesh me ca kode që vetëm ata mund t’i kuptonin… Dhe nuk kishte si të ndodhte ndryshe. Ballkanasit e sertë,  por edhe të mençur,  herë- herë kapadaij dhe me ca gjeste teatrale në sjellje, gjaknxehtë si ata, por edhe mikpritës trima të çartur dhe herë- herë naivë si fëmijë, të habisin me urat e komunikimit kulturor. Një këngë, valle, melodi, veshje e bukur, fjalë e urtë, legjendë, befas natyrshëm kapërcente kufijtë e një fshati të humbur dhe qindra kilometra më në jug, veri, lindje, perëndim, por edhe më pranë bëhej pjesë e kulturës shpirtërore të atij vendi….. Udhëtarë anonimë që flinin nëpër hane, tregëtarë, që me karvanet e tyre lëviznin lirshëm nëpër trojet ballkanike, barinj që veronin dhe dimëronin nëpër fushat e buta bregdetare apo alpe, rapsodë dhe grupe instrumentistësh ose këngëtarë të njohur, që ftoheshin nëpër dasma etj ishin padyshim këmbë të forta ‘’urash mes kulturave të Ballkanit’’…

Kështu ka ndodhur edhe mes shqiptarëve dhe grekëve, që janë popujt më të lashtë të gadishullit, ku në historinë e hershme të tyre ka një substrat  të përbashkët gjuhësor dhe kulturor. Kështu ka ndodhur veçanërsisht mes shqiptarëve çamë të Thesprotisë dhe fqinjëve të tyre grekë. Këto dhënie dhe marrje në fushën e kulturës sidomos asaj shpirtërore kanë qenë normale dhe të natyrshme.

Çamëria është trualli ku pikafrimet dhe pikëtakimet mes kulturës shqiptare dhe asaj greke janë të prekshme dhe të dallueshme. Të gjendur pranë njëri- tjetrit gjeografikisht, por në disa fshatra dhe qytete çame edhe të përzierë,  në fushën e kulturës shpirtërore, por edhe më gjerë kanë dhënë dhe marrë mes tyre. Ka një të vërtetë të pamohueshme se duke njohur dhe vlerësuar kulturat e njëri-tjetrit çamët dhe grekët i kanë respektuar ato. Në këtë kuptim diversiteti kulturor në Çamëri dhe këtu fjalën e kam për kulturën shqiptare çame,  që ishte homogjene,  por edhe për kulturën e grekërve, vllehëve etj ka qenë një nga pasuritë dhe vlerat e mëdha të saj. Ndasitë fetare nuk ishin pengesë sa kohë që ata respektonin njëri-tjetrin  si besim dhe vlerë. Çamët merrnin pjesë jo vetëm në festat fetare të fqinjëve të tyre, por edhe në dasma dhe gëzime të tjera. Përveç sinoreve ndarës pra gjeografisë me vija të përcaktuara ose edhe jo ndarëse në Ballkan dhe veçmas në Çamëri mund të flasim edhe për gjeografi shpirtërore. Kjo e fundit nuk figuron në asnjë traktat apo marrëveshje ndërkombëtare ose ndërshtetërore. Ka patur por ka edhe sot, studjues serijozë grekë ndonëse shumë të pakët në numër, që kanë vlerësuar kulturën e çamëve, këngët dhe vallet e tyre, veshjet , mënyrën e jetesës dhe banesën në qytet dhe fshat. Bota çame shpirti i patjetërsueshëm çam ka vulën e vet në kulturën origjinale dhe befasuese të krijuar dhe trashëguar nga brezi në brez. Trashëgimia kulturore në Çamëri në tërësinë e saj është unike dhe pjesë e trashëgimisë kulturore shqiptare. Do të gabonim në qoftë se këtë kulturë do ta veçonim nga ajo e së tërës, pra shqiptare ,siç do të gabonim edhe nëse atë do ta quanim një ishull më vete të mbyllur e pa komunikuar me fqinjët e saj grekë. Kultura lëndore pra e quajtur ndryshe materiale dhe ajo shpirtërore në Çamëri është shprehëse e vlerave të një popullsie me histori të lashtë. Ajo bart shtresëzime të hershme të formuara në epoka të ndryshme. Siç janë vënë në dukje nga studjues të ndryshëm ajo është formuar nga elementë të lashtë parailirë (pellazge) e pastaj ilirë dhe që u trashëguan në Mesjetën e Hershme. Nuk është e rastit një nga përfundimet e studjuesve  gjermanë në librin ‘’Këngët e çamëve’’ (Berlin 1965) se ‘’ky gjurmim muzikologjik dhe tekstologjik dhe botimi i materialit të mbledhur na tregon qartë se te këngët çame kemi të bëjmë me një shtresë arkaike të muzikës shqiptare.’’.

Kostumi popullor çam, Faik Konica dhe shformimet greke

Në mungesë të botimeve shkencore nga Greqia fqinje për vlerat dhe marrëdhëniet e kulturës çame me atë greke,  por në mungesë edhe  të studimeve shqiptare në këtë fushë, do na duhej të zhvendoseshim në kohë dhe hapësirë, pra të riktheheshim dekada më parë, ndoshta edhe më shumë se një shekull,  si dhe në trojet e Çamërisë për të analizuar jo mekanizmin e marrëdhënieve mes kulturës çame dhe asaj greke si shpirt dhe lëndë, por mekanizmin e përvetësimit të njëanshëm të kulturës çame prej grekërve,  deri në grabitje dhe duke mohuar autorësinë e saj. Këtu jo popujt, por doktrinat      nacionaliste greke kanë shembur njërën këmbë ose tërësisht ‘’urën’’ e komunikimit kulturor.Shkrimtari ynë i madh Ismail Kadare,  duke u marrë me këtë temë ka thënë: ‘’Lufta për autorësinë e vlerave artistike zhvillohet prej kohësh në zonën ballkanike,  ku ajo është veçanërisht e komplikuar, për shkak të marrëdhënieve kulturore të popujve të Ballkanit  gjatë shekujve. Nënshtrati ndërballkanik, i krijuar si rrjedhim i këtyre marrëdhënieve , motivet e përbashkëta të epikës e të legjendës kanë qenë një terren tepër i përshtatshëm për incidente e shkelje kufijsh kulturorë,  kacafytjet për përvetësimin e vlerave shpirtërore kanë qenë disa herë jo më pak të egra se kacafytjet e përgjakshme për kufijtë’’.

Popujt e Ballkanit ‘’duke i huazuar njëri- tjetrit  motive, tinguj  ngjyra dhe teknika poetike, asnjëherë nuk kanë menduar se këto dhënie e marrje të bukura e sublime do të shfrytëzoheshin prej shovinistëve për qëllime të ulëta e krejtësisht të huaja për artin’’.  Do të duheshin studime serioze, mbështetur në argumente shkencore për të trajtuar jo vetëm marrëdhëniet mes kulturës çame e asaj greke, por veçanërisht huazimet reciproke. Gjithashtu do të duheshin edhe fushat, ku grekët fillimisht kanë huazuar, por më pas kanë shformuar dhe përvetësim kulturën shpirtërore  dhe materiale të çamëve. Pikërisht në këto shformime e përvetësime ka vepruar tinëzisht politika     e qarqeve ultranacionaliste greke,  një mekanizëm djallëzor, duke përbaltur shpirtin sublim të dy popujve në dhëniet e marrjet e bukura në fushën e kulturës.

Do përpiqem të trajtoj përvetësimin dhe shformimin që grekët i kanë bërë kostumit dhe valles çame.

Studjues serjozë, por jo vetëm ata,  kanë vlerësuar kostumin popullor të çamëve. Poeti i madh anglez Bajron i mrekulluar nga ky kostum ka dhe një pikturë, ku ai ka pozuar i veshur me të. Udhëtarë të tjerë europianë, në librat e tyre kanë bërë të njëjtën gjë: kostumin çam e quajnë një nga vlerat e kësaj popullsie dhe asnjë prej tyre nuk vë në dyshim se ai u përket shqiptarëve të Çamërisë.

Sipas citimit që bën studiuesi i mirënjohur Hajredin Isufi në librin ‘’Çamëria studime historike – sociologjike shek XIII – XX’’ Çajrëll ka qenë në vitin 1880 mes çamëve në fshatin Mazërrek dhe jep këtë përshkrim: ‘’Grupet piktoreske të malësorëve, kësulat dhe fustanellat e tyre,  bënin kontrast me livadhin e gjelbërt e me armët e tyre të çuditshme,  që vezullonin në diell…’’

Edhe konsulli francez në Janinë  Pukëvil, që siç dihet nuk kishte ndonjë simpati për shqiptarët,  nuk e fsheh entuziazmin dhe vlerësimin për kostumin e çamëve:: ‘’Udhëtari që do të shikojë ata çamë që do të kenë shpëtuar nga sundimi feudal i sovranit të Janinës dhe nga rënia e mortajës do të njohë me vështirësi ata burra të bukur me ato qëndisma të bukura lara- lara të veshur me kostume të shkëlqyer dhe të ngarkuar me ar të çmueshëm,  që ngjasin sikur të ishin një koloni ushtarësh të Pirros të pasur me plaçka të Trojës, që kanë zbarkuar sërish në Epir.’’.Edhe historiani grek Spiro Mela (sipas citimit që i bën Hajredin Isufi) shkruan për ‘’çamët me rrobat e tyre elegante e luksoze,  këmisha të bardha të gjata,  të qëndisur anash me ar.’’

Kur është huazuar kostumi popullor i çamëve nga grekët? Është një pyetje, përgjigja e së cilës do të kërkonte hulumtime serioze.

Në qoftë se do t’i riktheheshim kontakteve, por edhe fqinjësisë mes çamëve e grekërve, dhënieve e marrjeve reciproke në fushën e kulturës, kur popujt tanë nuk vuanin nga komplekse dhe ishin normale që në gëzime veçanërisht në dasma të ftoheshin apo të mernin pjesë në pazare, që organizoheshin në Prevezë Paramithi etj e që sot quhen panaire, duhet të ketë qenë i hershëm huazimi i kostumit çam. Jam i bindur se në këto periudha grekët fqinjë të çamëve admironin fustanellën palë- palë, jelekët e qëndisur dhe mëngoret që vareshin, festet e gjata me majë, këpucët me xhufka, levendërinë në të kërcyer të çamëve….

Faik Konica, një nga shkrimtarët dhe kulturologët e mëdhenj shqiptar, përmend shek XIV kur kostumi shqiptar ‘’ka hyrë ndër grekët, kur shqiptarët nën Bua Shpatën sulmuan dhe nënshtruan Greqinë’’. Po Faik Konica, duke u marrë me këtë problem, shkruan: ‘’Shumë më vonë nga fundi  i shekullit të tetëmbëdhjetë, greku praktik e pa se ishte në të mirën e vet që ta pranonte veshjen shqiptare në disa rrethana dhe për disa arsye që i kanë paraqitur disa autorë.’’.

Koloneli Lik në ditarin e udhëtimeve të tij nëpër More, më datën 28 mars 1805, shënon: ‘’Veshja shqiptare po bëhet përditë e më e zakonshme si në More, edhe në pjesën tjetër të Greqisë…. Kjo veshje është më e lehtë dhe më e volitshme se ajo turke ose greke’’. Ndërsa admirali Zhyrjen dë la Gravjerë shkruan: ‘’Shqiptarët përbëjnë një racë të veçantë  në Evropë….Veshja shqiptare u bë e modës dhe osmanët më fodullë e mbsnin me krenari fustanellën e bardhë të shqiptarëve të jugut. Vetë grekët kur djali i dytë i Aliut, Veli pasha,  qeveriste Morenë e morën këtë veshje si simbol të trimërisë dhe e bënë uniformën elegante të palikarëve.’’Faik Konica gjithashtu, duke ju referuar të huajve,  citon edhe G. Finlay, i cili në librin ‘’A history of Greece’’ ka shkruar: ‘’Ka qenë fama e shqiptarëve që i ka detyruar grekët e sotëm të pranonin fustanellën shqiptare si kostumin e tyre kombëtar. Është pasojë e këtij adhurimi për shqiptarësinë që oborri i mbretit Oto merr pamjen e vet melodramatike dhe shkëlqen me një imitim të shtirë e verbues të veshjes së ndritur e të pasur , që ka tërhequr vëmendjen e Çajld Haroldit në galeritë e pallatit të Tepelenës,por fustanella prej basmeje u varet rreth këmbëve grekërve si fund grash prej letre ndërsa fustanella e bardhë e toskëve, e përbërë nga cohë e fortë e endur në vegjën vendëse bie me pala të hijshme si cohët e lashtësisë’’.

Nuk ka nevojë për shumë koment për të arritur në konkluzionin që siç shprehet Konica,’i ashtuquajturi kostum modern ‘’grek’’ në të vërtetë është një imitim i poshtër i kostumit shqiptar’’ dhe se në shformimin grek të veshjes shqiptare ka një element të palaçove,ë i bën shumë shqiptarë të qeshin, ndonëse të tjerët janë të pakënaqur e të zemëruar. Faik Konica është i pari që vë në dukje dallimet kryesore ndërmjet veshjes së mirëfilltë shqiptare dhe karikaturës greke. Xhaketa në veshjen shqiptare ka një të çarë të lirë te mëngët,  për të lënë të kalojë krahu, ndërsa mngët të qepura vetëm në pjesën e sipërme të supeve hidhen prapa. Ato edhe mund të përdoren, por përgjithësisht nuk u u futen krahët. Ndërsa grekët, nënvizon Konica, gjithmonë i fusin duart dhe nuk e kanë vënë re ose nuk e kanë kuptuar këtë tipar që nga koha e mbretërimit të mbretëreshës Elizabeta ka tërhequr vëmendjen e një poeti të madh anglez. Edmond Spenser flet për mëngët që u vareshin si të shqiptarëve . Është me interes të nënvizojmë se në këtë shformim nuk ka shpëtuar as fustanella, që përbën elementin kryesor të kostumit çam. Sipas Konicës, në veshjen origjinale shqiptare, fustani ka një numër të vogël palësh, zakonisht gjashtëdhjetë. Veç kësaj ai bëhet me pëlhurë liri të rëndë, të endur në shtëpi dhe është mjaft i gjatë sa mbulon tërësisht kofshët dhe le të pambuluara vetëm pulpat. Burrat më të vjetër e mbajnë fundin tetë deri dhjetë centimetra nën gju. Sipas Likut , por edhe autorëve të tjerë, përshtypja e përgjithshme që krijon fustanella shqiptare është ajo e cohëve të lashtësisë. Si e kanë shformuar fustanellën shqiptare grekët? Ky shformim ka prekur jo vetëm gjatësinë,  numrin e palëve,  por edhe cohen. Ata ‘’kanë shtuar palat e fustanit nga gjashtëdhjetë në rreth dyqind ose më shumë; në fillim ata kanë ruajtur gjatësinë e rregullt të fustanit, por meqë nuk ishin të zotët ta mbanin në vend rreth këmbëve, nisën ta shkurtonin gjithnjë e më shumë,  derisa sot ka arritur një shkurtësi të pahijshme dhe ata përdornin një pëlhurë të lehtë pambuku. Në fakt ata e kanë rrëgjuar fustanin në një fund të lirë baleti e në tërësi ai të jep përshtypjen e diçkaje të neveritshme që nuk u shkon burrave.’’.

Vallja çame dhe ‘’Çamiko’’ e kërcyer nga grekët.

Ndryshe ka ndodhur me vallen çame. Grekët deri më sot kanë njohur çamët si krijues dhe bartës të valles. Në të gjitha grupet foklorike jo vetëm të trevës së Çamërisë së sotme por edhe ato greke apo ansamblet programet televizive shfaqjet kulturore brenda e jashtë Greqisë ajo quhet vallja ‘’çamiko’’ ose thënë ndryshe ‘’vallja e çamëve’’. Unë kampatur rastin në vitet ’70 e më vonë të shekullit që lamë pas të shoh disa ansamblegreke që kanë dhënë shfaqje në Tiranë Durrës e gjetkë. Jam mrekulluar nga niveli il artë dhe muzika moderne greke si dhe këngëtarët e mëdhenj Marinela Mariza Koh Janis Paris etj. Gjithashtu jam mrekulluar edhe nga traditat foklorike të krahinave të ndryshme të Greqisë fqinje. Emocione të veçanta kam ndjerë kur kam parë në skenë valltaret e virtuozë grekë që interpretonin vallen çamike. Ato ishin djem të rinj shumë të talentuar  që e kërcenin me shpirt këtë valle.

….E megjithatë kur kam dalë nga këto shfaqje më janë kujtuar shumë valltarë çam, që unë i kisha parë në dasmat çame. Atëherë isha i ri dhe në qytetin e vogël të Rrogozhinës ku jetonte një numër jo i vogël çamësh kisha parë disa valltarë virtuozë. Nuk do të harroj kurrë Shaban Osmanin nga Salica . Ai ishte dhe një burrë i gjatë shumë elegant që atëherë më dukej një njeri kockalli. I thatë me një fytyrë të mprehtë, kërcinj të gjatë me një mirësi të spikatur  në tërë qenien e tij Shaban Osmani ishte një nga mjeshtrat e mëdhenj të valles çame. Mbaj mend se ai nuk dilte menjeherë në valle. Sheshi ishte bosh  i rrethuar vetëm nga burra dhe orkestrën ulur në krye. I pari çohej në këmbë klarinetisti . Ai quhej Karaman dhe vinte nga Tirana . Karamani ishte i njohur që në Çamëri  dhe thonin se për të klarineta ishte e shenjtë…

Pas Karamanit ngriheshin në këmbë violinisti dhe ai që i binte detit. Karamani ja niste melodisë së valles… Asnjë nuk pipëtinte. Burrat ndërprisnin muhabetin dhe ata që pinin cigare i shuanin ato…. Vështrimet e syve të rishtuar e plot mall të çamëve ishin drejtuar nga Karamani. … Atje kam parë pleq që vinin duartt në dy anët e kokës e disa të tjerë që shihnin herë sheshin bosh e herë- herë qiellin. Ndoshta nga qielli prisnin të vinte vallja çame. Sepse vallja çame kishte shumë nga qielli siç kishte shumë edhe nga toka…. Kalonin kështu i një dy minuta…. Karamani ulte e ngrinte klarinetë. Dukej sikur thërriste shpirtërat e valles çame ose më saktë shpirtin e valles çame…. Dhe ai vinte në minutin e tretë, krejt befasisht sikur të kishte rënë nga qielli ose dalë nga thellësia e tokës. Nuk ishte Shaban Osmani që njihja unë që e takoja thuajse çdo ditë. Ishte Shaban Osmani i valles çame që ulej e ngrihej me një lehtësi të habitshme nga toka shtrihej për t’u ngritur prap në ajër… Shaban osmani ishte edhe ëndërr edhe qiell edhe ditë edhe natë edhe lot edhe gëzim. Shaban Osmani ishte triumfi i njeriut çam kreaneria dhe levendëria e Çamërisë sakrifica sublime, tallaz dhe dehje në beteja….

….Kur kam lexuar librin e Aristidh Kolës ‘’’’Arvanitasit dhe prejardhja e grekëve’’ valltarët e talentuar të ansableve greke që ikisha parë dukje kërcyer vallen çame çamiko m’u dukën si hije të zbehta dhe vallja jonë e bukur tërësisht e shformuar prej tyre. Atëherë m’u kujtua Shaban Osmani nga Salioca e Çamërisë mjeshtëria dhe virtuoziteti i kërcimit të tij. Aristidh Kola ashtu si Faik konica më parë që publikisht denoncopi përvetësimin dhe shformimin e kostumit shqiptar çam në librin e tij ka argumentuar nga njëra anë madhështinë e papërsëritshme të valles çame dhe nga ana tjetër shtrembërimin dhe deformiomin e saj nga grekët. Studiuesi i mirënjiohur arvanitas qartësisht jep thelbin e valles çame si një valle që pasqyron shpirtin shqiptar.. Ajo sipas Aristidh Kolës kal evenderi krenari bukuri nël ëvizje të cilat vënë në dukje dhe virtytet e mësipërme. Nuk është vaslle erotike . Por gjithashtu nuk është as luftarake as e ndjenjës. Vallja çame është valle triumfale. Diçka që bën të dyshoj nëse mund të ketë të dytë në botë nënvizon Kola. Vallja çame përmbledh me lëvizjet bukurinë levenderinë burrërinë dhe krenarinë e kërcimtarit vtë parë. Sepse duhet theksuar këtu se vallen çame nuk e kërcejnë të gjithë por vetëm kërcimtari i parë. I dyti  ‘’e mban mirë’’ dhe është me të vërtetë e vështirë të ‘’mbas drejt’’ dhe mirë kërcimtarin e parë e të zotë me figurat e mrekullueshme dhe kërcimet ndërkohë që të tjerët ndjekin nga pas duke marrë pjesë mendërisht dhe shpirtërisht, duke u krenuar dhe duke i dhënë figurën e plotë asaj që përpiqet të shprehë i pari me lëvizjet dhe figurat e tij.

Ç’ka ndodhur me vallen e famshme çame në Greqi? A është ruajtur origjinaliteti i saj në kërcim? Përveç emrit ‘’çamiko që grekët çuditëriht nuk e kanë ndryshuar të tjerat janë të shformuara. Valltarët e rinj e të talentuar grekë përveç lëvizjeve prej atletësh dhe figurave që krijojnë gjatë kërcimit të kësaj valleje nuk japin asgjë më tepër se kaq. Ky nuk është faji i tyre, por i koreografëve. ‘’Çamikos’’ greke i mungon kryesorja: shpirti shqiptar çam dhe bukuria levendëria burrëria dhe krenaria që karakterizon popullsinë çame. Studiuesi Aristidh Kola me të drejtë konkludon:’’Ata njerez që kanë marrë në duar vallen çame që prej disa kohësh me sa duket qartësisht as arbëreshë nuk janë dhe as idenë s’ia kanë se ç ‘’lloj valleje është vallja çame dhe nga cili popull është krijuar. Kështu na paraqesin një lloj valleje çame që po jua them haptazi kur e shohim arvanitasit nisin e qeshin. E quajnë ‘’Shkollore’’ sepse mësuesit që dërgoheshin nëpër fshatrat arbëreshe pa ditur gjë prej gjëje rreth saj përpiqeshin t’ua… mësonin vallen çame popullit që e krijoi atë duke e bërë kështu imitimin mjaft qesharak”.

Urat e reja të shpirtit ballkanik

Shumë vite më parë, kur shekulli që lamë pas po rrokullisej drejt fundit të tij, pata fatin të marrë pjesë në një festival ballkanik që organizohej në Ankara. Ishte maj dhe nuk do të harroj kurrë qiellin e Ankarasë, erërat e ngrohta, tingëllimin poetik të gjuhës turke, por veçanërisht atmosferën e krijuar në kryeqytetin e Turqisë nga shfaqjet e grupeve foklorike, ardhur nga gjithë vendet e Ballkanit. Ndryshe nga acaret, makthet, sherrnajat e pafund, luftërat e përgjakshme që kishin ndodhur në Ballkanin tonë gjatë shekullit që po rrokullisej ankthshëm e me përtim, në Ankara gadishulli tragjik nëpërmjet melodive, këngëve, valleve, larmisë së kostumeve, sillte shumë nga shpirti i tij. Ndihej, siç shkruan shkrimtari ynë i madh Ismail Kadare ’’nënshtrati ndërballkanik’’ si dhe motivet e e përbashkëta. Urat e komunikimit që risillnin popujt e Ballkanit në këtë festival ishin të lashta sa vetë ata, solide dhe ndryshe nga baladat e tyre që prisheshin natën për t’u rindërtuar ditën… Ishte maji i viti 1991. Shqipëria ime përpiqej të largonte përgjithmonë mantelin e përgjakur komunist, ndërsa Ballkani në veri të tij, ishte në prag të gjkaderdhjes së tij të fundit… Kanë kaluar gati 20 vite që nga festivali Ballkanik i Ankarasë dhe gadishulli ynë mitik ndodhet në proceset e evropianizimit ose thënë ndrsyhe, po punon për të ringritur urat e komunikimit të shumanshëm. Në Jug të tij, shqiptarët dhe grekët ,popujt më të moçëm të Ballkanit, gjithashtu janë në këtë proces rindërtimi urash, pavarësisht fantazmave të fundit që ringrihen nga varret e idelogjive përçarëse. Çamët e shpërngulur me dhunë nga bandat kriminele greke të Napolon Zervës në vitet 1944-1945, kërkojnë të rivendosin ura komunikimi shpirtëror me vëllezëri e tyre të një gjaku, çamët e krishterë që jetojnë në Çamërinë e sotme. Jo vetëm kaq. Ata janë për ura komunikimi edhe me grekët sepse çamët e grekët, pavarësisht nga e kaluara e tyre e hidhur, kanë ditur që në fushën e kulturës të marrin dhe japin me njëri- tjetrin.

Çamëria ime mitike kërkon rikthimin në trojet e saj të shpirtit çam: baladave, këngëve, kostumeve popullore, valleve, rikthimin e miqësive të vjetra jo vetëm me vëllezërit e saj të krishterë por edhe me grekët, vllehët  etj. Ballkani ka nevojw pwr ura tw reja komunikimi mes kulturave tw tij nga mw befasueset jo vetwm tw gadishullit por edhe nw rrafshin europian.

Çamëri, dimër 2010(Dielli-arkiv)

Nga Dr.Nail   Draga/*Studiues  profileve të ndryshme shkencore të cilët janë marrë me raportët e ndryshme shoqërore të shqiptarëve, kanë spikatur një dukuri e cila është e veçantë tek kombi ynë.Fjala është për  tolerancën fetare, qe lidhet me besimin. Pra, kemi të bëjmë me një bashkëjetesë pa armiqësi e konflikte të besimtarëve me fe të ndryshme. Dihet historikisht se besimi tek shqiptarët fillon me Ilirët, ku nga paganizmi përmes romakëve pranuan krishtërimin në shek.IV, ndërsa më pas me ndarjën e Krishtërimit në vitin 1054, shqiptarët i përkasin Bizantit, përkatësisht ortodoksizmit, ndërsa nga shek.XV, e më pas me paraqitjen e Perandorisë Osmane në Siujdhesën Ilirike, pjesa më e madhe e shqiptarëve kaluan në islamizëm. Ishin këto periudha të veçanta, me plot intriga, presione  dhe kushtëzime të ndryshme, ku për të mbijetuar shqiptarët ishin të detyruar t iu përshtatën rrethanave të kohës. Andaj, edhe dukurinë e konvertimit në fe të kohës duhet kuptuar në kontekstin kohor, për arsy politike e etnike. Pikërisht në lidhje me këtë çështje kemi raste të shumta nga klasa politike e kohës. Tashmë dihet se Balshajt në vitin 1369 nga ortodoks kaluan në katolik, pastaj ngjajshëm vepruan edhe Skurajt, Muzakët e Zahariajt. Ndërsa sipas rrethanave politike Gjon Kastrioti, i  ati i Skënderbeut, ishte katolik si aleat i Venedikut më 1407, ortodoks si aleat i Stefan Llazareviqit më 1419-1426, mysliman si aleat i Muratit II më 1430-1438 dhe vdiq si katolik më 1443.Rastet e tilla te asaj kohe por edhe më pas janë të mjaftueshme për të kuptuar tolerancën fetare e cila vazhdimisht ka qenë dhe mbetet preokupim i studiuesve të profileve të ndryshme shkencore.

Pikërisht në lidhje me këtë çështje, studiuesi i njohur i etnologjisë Kahreman Ulqini  kohë më parë opinionit  i paraqitet me librin Toleranca fetare e shqiptarëve në zigzaget e historisë, botuar nga Fiorentia, Shkodër, 2016.

Autori çështjen e tolerancës e trajton në kompleksin e organizimit të vjetër shoqëror të shqiptarët, duke filluar me familjen fshatare, dokeve, duke e  mbyllur me popullsinë qytetare dhe trajtimit të veçantë  në shqiptarizëm.Në pjesën e dytë vend të rëndësishëm zën shtojca, e cila sjell argumente nga çështjet e trajtuara nga vise të ndryshme shqiptare, që janë dëshmi të pakontestuara, për tolerancën fetare  në kohën përkatëse.

Duke parë se kemi të bëjmë me një temë komplekse me një periudhë të gjatë kohore autori me të drejt konstaton se hulumtimet rreth tolerancës fetare të shqiptarët  patjetër duhet  që argumentet dhe analizat e të dhënave  dhe metodat e punës të jenë të afërta me  ato të disa disciplinave  shkencore si historia, etnologjia e sociologjia.Vetëm në këtë mënyrë mund të arrihet në përfundime te qendrueshme shkencore, ndaj një teme e cila është intriguese për studiuesit e profileve te ndryshme shkencore.Po ashtu një qasje e tillë është me e pranushme edhe për studiuesit e huaj, të cilët këtë çështje e kanë pothuaj të panjohur sa e si duhet, sepse shqiptarët janë model për botën bashkëkohore sa i përket tolerancës fetare, si pjesë e vetëdijës kombëtare gjatë shekujve.

Autori në këto botim na sjell episode të ndryshme që tregojnë tolerancën fetare të besimeve të ndryshme, kryesisht katolikë e musliman, nga krahina të ndryshme etnografike shqiptare por edhe qytete më të kaluar të bujshme historike sikur ishte Shkodra. Ishte kjo ndjenja e solidaritetit të gjakut dhe etnisë për të përballuar rrethanat e kohës.Veprimet e tilla ishin sfidë edhe ndaj elementëve të ndryshëm konfliktuoz të cilët kishin paragjykime të ndryshme apo ishin në shërbim të strukturave të huaja në hapësirën shqiptare. Edhe pse në themel të shoqërisë shqiptare me natyrë konservatore, qendronte parimi i ruajtjës së traditës, ku toleranca fetare mbeti si kod i pranimit të te tjerëve fetarisht,mos fyerjen e besimit të tyre, respekt për praktikat e shfaqjet publike, bashkëjetesë normale në familjet me dy besime dhe pa paragjykime fetare në bashkësi të ndryshme shoqërore. Ishin këto tipare të ngulitura me shekuj në vetdijën e shqiptarëve, dukuri kjo e cila na bën të mburremi në krahasim me popuj të tjerë të cilët janë fetar me fanatizën ekstrem sikurse janë ortodokset fqinjët tanë të cilët si në të kaluarën dhe në ditët tona janë intolerant ndaj çdo kishe apo riti tjetër duke qenë përsekutues të vazhdueshëm nacional.

Me këtë botim përveç konsultimit të  literaturës profesionale selektive, autori  dëshmon se gjatë hulumtimeve të tia gjysëm shekullore  ne terren rreth organizimit të vjetër shoqëror e të drejtës popullore  të shqiptarët, ka mbledhur një lëndë me vlerë shumëplanëshe nga trashëgëmia e kultura jonë popullore, ku toleranca fetare paraqet një nder vlerat etnike me sublime të popullit shqiptar. Pikërisht kjo dukuri  është hetuar edhe nga të huajt të cilët kanë kanë vizituar viset shqiptare nga mesjeta e vonë e më pas. Madje ata kanë qenë të befasuar me ketë qendrim të shqiptarëve të cilët edhe pse popull me tre besime, ishin dhe janë edhe sot model për popujt e tjerë.

Andaj duke marrë parasysh rëndësinë qe ka toleranca fetare për të sotmën dhe të ardhmën, është  për tu përshëndetur propozimi i autorit e  qe një lëndë e tillë të mblidhet dhe të botohet në një vëllim të veçantë, si vlerë autentike e trashëgimisë sonë kulturore ndër shekuj.Një botim i tillë do të ishte si testament edhe për brezat që do të vijnë, duke dëshmuar  se shqiptarët kanë se me çka të mburrën, me një vlerë unikate e cila iu mungon popujve të tjerë.Rastet  e tilla janë të shumta, ku disa autori na i sjell episode apo fragmente që kanë vlera autentike të tolerancës fetare.Andaj iu mbetet institucioneve përkatëse shkencore  që një propozim të tillë ta realizojnë në praktikë, sepse është obligim moral dhe profesional për të kaluarën tonë gjatë zigzagëve të historisë, sepse ka ndodhur ajo që është e shkruar.

Një botim i tillë do të ishte i obligueshëm jo vetëm për studiuesit dhe individët e pasionuar pas trashëgimisë kulturore por sidomos  për  studentët e katedrave te ndryshme, ku trajtohen çështje nga antropologjia e kultura popullore. Vetëm në këtë mënyrë  toleranca fetare do të mbetet  pjesë e identitetit tonë kombëtar, si vlerë e veçantë e popullit tonë në te kaluarën dhe në ditët tona.Dhe është pikërisht kjo tolerancë fetare e cila na shfaqet kudo në të gjitha veprimtaritë e ndryshme shoqërore, duke dëshmuar në praktikë një dukuri me vlera të mëdha sa shoqërore dhe kombëtare, duke na bërë unikat për popujt e tjerë në botën bashkëkohore.

Madje ky është edhe mesazhi i këtij libri i cili do të jetë i domosdoshëm për  historianët, etnologët  e  sociologët si  dhe për të gjithë ata që dëshirojnë të kenë njohuri  për këtë dukuri shoqërore dhe kombëtare të shqiptarëve, në të kaluarën dhe në ditët tona.

*Kahreman Ulqini, TOLERANCA FETARE E SHQIPTARËVE NË ZIGZAGËT E HISTORISË, Botoi:FIORENTIA, Shkodër, 2016

Janar, 2017                                                                                                                     

 Dr.Nail   Draga

Doktori që korrigjoi  Enciklopedinë  Britanike të vitit 1961 për vërtetësinë historike të Skenderbeut/

Nga Pertefe Leka/

Dr. Agim Leka  është i mirënjohur dhe i vlerësuar në komunitetin shqiptaro-amerikan për kontributin në fushën e mjekësisë.Tek doktori janë mishëruar humanizmi dhe atdhetarizmi si një e pandarë që janë pasqyruar në veprimtarinë bashkohore të tij edhe në publicistikë.Është me interes të njihen dhe të studiohen shkrimet e Dr.Lekës,për vetë tematikën që ka trajtuar.Me që në muajin Janar është përvjetori i vdekjes së Skenderbeut, për të cilën figurë ka luftuar me një këmbëngulje dhe vullnet të papërshkruar,që të shkruhej korrekt origjina  shqiptare e Heroit Kombëtar,ku përveç dokumenteve origjinale, ka edhe më shumë në memorjen e tij brilante.Edhe pse këte muaj  është  93 vjetori i lindjes se Doktorit, studiusit kanë fatin të kenë  lidhje e të marrin të dhëna për çfarë ju intereson.

Cilat janë ngjarjet që e frymëzuan.

Fillimisht publicistika e të riut Leka është bashkudhëtare me moshën e edukimit dhe formimit të tij intelektual në shkollat më të mira shqiptare dhe të Europës.

I edukuar në një familje intelektuale me tradita patriotike dhe arsimdashëse dhe i investuar nga babai,Av.Rakip Leka,(student i Zosimeas dhe i Jurisprudencës në Universitetin e Stambollit), me prioritet, arsimimin dhe ndriçimin e mendjeve të të rinjve për dituri.Kështu i Riu Leka, ishte nxënës në Liceun e Korçës,në Liceun shtetëror të Tiranës, në Prato të Firencës,  në Salcburg të Austrisë deri në Universitetin e Romës ku u diplomua në fushën e mjekësisë. Kështu  erdhi në rritje  personaliteti dhe formimi i tij si intelektual me kulturë të gjerë dhe njohës i shumë gjuhëve të huaja. Edhe pse në moshë shumë të re, kishte formuar në vetvete bindjet e tij ku ai vetë e pohon:”Në një kohë me të cilën, shumica e shokëve të mij në Liceun shtetëror të Tiranës,me idealizmin e tyre të pamohueshëm për çlirimin e Atdheut tonë dhe për ndërtimin e një “shoqërie të re”kishin përqafuar një ideologji të huaj pse gjoja”Internacionale do të jetë bota e re”,unë fillova të zhvilloja dyshimet e mija të përforcuara nga im atë,se asgjë e mirë nuk do t’i vinte kombit tonë nga bota sllavo-komuniste.”Dr.A.Leka

Me këte vendim, i Riu Leka bashkoi pikëpamjet e tij me ideologun e lëvizjes nacionaliste,Mit-hat Frashëri.Ku mori pjesë aktive në demonstratat e para kundër pushtonjësit.

Në moshën 18 vjeçare,konstatoi se qëndresa e hapur kundër pushtonjësit italian filloi edhe nga penda shqiptare,nga Shkodra e Teutës,nga Dom Nikollë Bercolla, i cili i dha përgjigjen e merituar priftit Italian Fulvio Kordiniano.

Kur prifti Italian sulmoi dinjitetin e popullit shqiptar në të përkohshmen famëkeqe”Revista d’Albania”të muajit mars 1941,e detyroi moralisht, Dom Nikollë Mazrekun,me pseudonimin,Nikë Bercolla, të shkruaj”Skandali Kordinjano dhe mbrojtja e Kombit Shqiptar”e nënshkruar edhe nga profesorët shkodranë”Kordinjano në gjyq përpara botës”

Ky qe edhe fillimi i shkrimeve të Dr.Lekes me përkthimin italisht të librit të Dom Nikollë Mazrrekut, kujtimin e të cilit e ruan me krenari edhe sot në moshën 93 vjeçare.Aty Dom Nikollë Bercolla ka ngritur lart trimërinë dhe urtësinë e popullit shqiptarë duke kundërshtuar Kordinjanon dhe ata që e kishin nxitur  për të justifikuar pushtimin e Shqipërisë si një mision “qytetërues”.

Edhe pse priftin shqiptar e internuan në fshatrat e malësisë dhe librin ia sekuestruan,Dr.Leka në moshën e guximit nuk e ndali përkthimin dhe këmbënguljen për ta botuar në italisht me titullin “Risposta a Cordignano sui suoi giudici nei riguardi degli Albanesi”që do të thotë “Përgjigje Kordinjanos përmbi gjykimet e tij mbi Shqipërinë”.Pas shumë mundimesh përkthimi i Dr .Lekës e pa dritën e botimit nga shtypshkronja Kastrioti në 2000 kopje.Përkthimi doli më i zmadhuar nga 36 faqe në origjinalin shqip në 42 faqe ku u inkludua në parathënie edhe botimi i protestës të profesorëve të Shkodrës.Kopjet e librit u shpërndanë si trakte ndër konsullata të ndryshme dhe ndër italianë.Këte eksperiencë,Dr.Leka e ka paraqitur me detaje në  artikullin”Nikë Bercolla dhe profesorët e Shkodrës në mbrojtje të Kombit Shqiptar”.

Përveç brendisë, Dr.Leka i ka dhënë gjithashtu vlerë titullit kushtrimdhënës të librit të Nikë Bercollës, duke vënë në dukje edhe  një fjalë të urtë të Aristotelit, që autori e kishte shkruar mbi kopërtinë,”Mos me u idhnue kur lypet, asht marri”.  Kjo vepër e parë, me pendë, e qëndresës antifashiste, në shtator të vitit 1941,meriton t’i nënshtrohet një studimi të veçantë,së bashku me parathënien e gjatë të shkruar nga përkthyesi.

Për këte Dr.Leka shkruan:

”Takimi im i vetëm në fillim të vitit 1942 për t’i marrë leje Dom Nikollë Mazrrekut për botimin e librit të cilin e kisha përkthyer në italisht pa ditur se do të lejohesha ta botoja, ishte për mua një çast mallëngjyes, pse këtu isha ulur unë, një student 18 vjeçar dhe përpara meje një burrë i gjatë,i veshur me petkun e thjeshtë fetar,që me penden e tij kishte nxitur mijëra student të demonstronin për liri.Fjala e ëmbël e tij dhe idealizmi i tij për atdheun tonë të shtypur, ishin mbizotërues në bisedimin tonë. Menjëherë u kuptuam se cila ishte detyra e çdo qytetari shqiptar,cilado qofshin pasojat nga pushtuesi fashist.Asnjeri nga ne nuk kërkonte fame ose ndonjë perfitim material, ishte vetëm detyrë misionari që kërkonte vetmohim.Siç shkrova në parathënien për lexuesit italianë me 1942,(Prefazione traduzione di Agim Leka Borshi) përkthimi i këtij libri në gjuhën italishte nuk kishte tjetër forcë shtytëse, përveç dashurisë së thjeshtë për Atdhe.”Dr.A.Leka

Me këte forcë shtytëse Ai vazhdon.

Në pranverën e vitit 1943,kur i Riu Leka  ishte në malet e Skraparit me çeten e Prof. Abaz Ermenjit, takohet me kryetarin e misionit Anglez në Shqipëri,Kolonel Mc Lean,me të cilin biseduan në frëngjisht për lëvizjen e rezistencës në Shqipëri.Më vonë  pjesëmarrja e të Riut Leka në “Konferencen e Mukjes” në Gusht të vitit 1943,është një histori e gjatë të cilën e rrefen edhe sot me një kujtesë të kthjellët,sepse tashmë është i vetmi dëshmitar i gjallë i kësaj ngjarje  të madhe,po aq dhe tragjike nga tradhëtia komuniste.

Takimi në malet e Krujës i të rinjëve nacionalistë me heroin e rezistencës së 7 Prillit,Major Abaz Kupi me 28 Nëntor 1943,ishte bashkëpunues.Fjalimin e rastit për bashkimin e nacionalistëve shqiptar në një front të përbashkët e mbajti i Riu Leka,me këte fitoi admirimin e Majorit.Fati i bashkoi edhe në Amerikë, kur Z.Kupi ishte në fund të jetës, kërkoi asistencën e Dr.Lekës dhe në krahët e tij dha frymën e fundit.

Të gjitha këto që u shkruan më sipër,si edhe takimet me ideolog dhe personalitete të tjera nacionalistë, u bënë burim frymëzimi për të paraqitur protestën dhe rezistencën e popullit shqiptar nëpërmjet shkrimeve të tij, të cilat i botonte te gazeta “Zëri i Lirisë”që drejtohej nga Musine Kokalari.

Gjithë kjo veprimtari binte në sy të lëvizjes komuniste,ku e vunë në shenjestër për ta eliminuar,siç u bë me vrasjen e Besnik Çanos.Urtësia e babait të tij e shmangu këte katastrofë, duke e dërguar për studime në Vjenë së bashku me 100 studentë shqiptarë.

Kjo hapi rrugën për studime universitare  të cilat i përfundoi kur ishte student në Itali.

            I diplomuar në fushën e mjekësisë në Romë,Dr.Leka afirmohet jo vetëm në fushën e mjekësisë por edhe si një intelektual me kulturë përendimore.

I ndarë prej shumë vitesh nga vendlindja, i lidhur me shumë atdhetarë në SH.B.A.vazhdoi të luftojë për të drejtat e shqiptarëve në Shqipëri,Kosovë e Çamëri.

Në shtator të vitit 1957 boton në “The New York Times” me pseudonimin ,ILLYRIKUS,artikullin “Për lirinë shqiptare kërkohet një politikë pozitive Amerikane”

Artikulli në fjalë është nxitur nga vizita e Harrison Salisbury në Shqipëri dhe intervista me kryeministrin,Mehmet Shehu.

Ja disa fragmente të shkëputura dhe të përkthyera nga Dr.Leka.“Si amerikan me prejadhje shqiptare,e ndiej veten të gëzuar për interesimin që New York Times tregoi duke tejshpuar pjesën më të fortë të perdës së hekurt  tamam në brigjet e Detit Adriatik e cila ka qenë e mbyllur për opinionin publik përendimor për më shumë se një 10 vjeçar….Integriteti territorial dhe pavarësia e Shqipërisë, ishin ndër tiparet  themelore të politikës së shteteve të Bashkuara të Amerikës në kohën e Woodrow Wilson,emri i të cilit simbolizon përpjekjet pionere amerikane për demokraci dhe drejtësi nepër botë,me interesim të veçantë për mbijetesën e kombeve të vogla….Kritika e Z.Shehu ndaj një miku kaq të sinqertë të popullit shqiptar,Z.Harry T. Fultz,ish anëtar i Misionit Amerikan dhe ish-drejtor i Shkollës Teknike Amerikane në Tiranë,ku Z.Shehu pati privilegjin të arsimohej,është një trillim fund e krye.Kjo është tipike e demagogjisë komuniste dhe tregon një mospërfillje të turpshme të mirënjohjes tradicionale dhe të përhershme shqiptare, ndaj miqëve të saj të huaj.”Dr.A.Leka

 Kurse në artikullin “Letter to the New York Times”1969,në të cilën proteston kundër qeverisë Jugosllave për represionet që ata kryejnë ndaj demonstruesve Kosovarë.Ky artikull është shkruar nga autori edhe në gjuhën shqipe dhe është botuar në gazetën “Dielli”me 5 shkurt 1969.

Nga mund të citojmë:“Kërkesa e kosovarëve,që të lartësojë pozitën,nga një “Krahinë Autonome” brenda Republikës Serbe me një Republikë të plotë është një kërkesë e arsyeshme,e drejtë dhe e merituar,pse populli Kosovar ka vuajtur dekada nën sundimin serb.”

Në publicistikën e Dr.Lekës, është për t’u vlerësuar përpjekja e gjatë në lidhje me kapitullin e Skenderbeut në Enciklopedinë Britanike,që mbahej më e madhja e asaj kohe.

Maratona e letërkëmbimeve, fillon me përgjigjen që merr me 21 gusht 1961 nga Fan Noli i cili e mirëpret kërkesën e Dr.Lekës  për të bashkëpunuar në korrigjimin e origjinës serbe të Skenderbeut në ate Enciklopedi.(Nga letra origjinale e Nolit:”I enclose  a copy of these two pages.As you may know,”The story of Scanderbeg”was my dissertation for my Ph.D.Degree at Boston University.It was published in 1947 by Vatra,30 Hutington Ave.,Boston 16 Massachusetts.

Another book in which the question is discussed is by Fr.Athanase Gegaj,”L’Albanie et l’InvasionTurque au xv-e Siecle.” It was a doctoral thesis,published by the University of Louvain, Belgium,in 1937.

All you have to do is call the attention of the editors of the Encyclopedia Britanica to these two books,which are the latest on the subject,both of them based on archival material”.)

Me këte letër orientuese të Nolit ku përfshihet vepra “Histori e Skenderbeut”,me të cilën kishte mbrojtur disertacionin në Universitetin e Bostonit dhe vepra e Fr Athanase Gega,”Shqipëria në invazionin Turk te shek.15” me të cilën kishte mbrojtur tezen e Dokturaturës në Universitetin Louvain,Belgium,1937,Dr. Leka i drejtohet Editorit të Enciklopedisë,Nov. 13. 1961.

Në letër kërkohet korrigjimi sa më i shpejtë i këtij gabimi duke e zëvendësuar me një fakt historik,sipas orientimit të letrës së Nolit

(“I am the subscriber of the Encyclopedia Britanica and open going over volume 20,page 726 on the topic of Skanderbeg,the national hero of the Albanias,I was surprised to read the assertion that Skanderbeg was of “Serbian origin”…)marrë nga letra origjinale e Dr.Lekës

Në Janar.8. 1962,Dr.Leka merr pergjigje nga Leona B. Kraus,Editorial Assistant ku pranohet kërkesa për ta shqyrtuar artikullin në fjalë.(”We appreciate your writing us concerning the origin of Skanderbeg in the Britannica article Skanderbeg or George Castriota (volume 20,page 726)…)

Jan.22.1962 Dr.Leka e njofton Peshkop Nolin për përgjigjen që mori nga Editori, duke inkluduar edhe letrën përkatëse.

Nov.8.1966 pas një pritje të gjatë,Dr.Leka i drejtohet përsëri editorit:Dear Miss Kraus…..duke i shprehur shqetësimin e vonesës së korrigjimit sipas letrës së Peshkop Nolit i cili kishte ndërruar jetë nje vit më parë me 1965 dhe mund t’i shkaktonte ndonjë vështirësi Dr.Lekës në zgjidhjen e problemit.

Nov.18.1966 Dr.Leka merr leter nga HelenL.Carlock,Editorial Assistant se artikulli për Skenderbeun është rishkruar,por do të botohet në janar të 1967 me autor Tajar Zavalani,(former Program Assistant,Albanian section,B.B.C.)ku është cituar the libri i Metropolitan Noli në bibliografi.(Dear Dr,Leka/ The rewritten article on SKANDERBEG has not yet been published.It will appear in our 1967 edition,to be published in January 1967, and we enclose a tearsheet of the page.The autor is Tayar Zavalani…)nga letra origjinale

Kjo e bëri krenar Dr.Lekën që realizoi të vërtetën historike të Heroit Kombëtar, Skenderbeut.

Gjithë këte letërkëmbim,Dr.Leka ia dërgon Prof.Aleks Buda,Kryetar i Akademisë së shkencave të R.P.S.SH.

Duke i shkruar ndër të tjera:Kam lexuar me interes letrën tuaj në gazeten”Liria”me të cilën i bënit thirrje bashkësisë shqiptare në Amerikë në lidhje me mbledhjen e dokumenteve të jetës së Hirësisë së tij, të ndjerit Peshkop Fan S.Noli.

Unë kam patur një letërkëmbim me Peshkop Nolin në lidhje me një protestë që i bëra “Encyclopedia Britannica”Edicioni i vitit 1961,në të cilën autori e quante Skenderbeun me prejardhje serbe…..”

Letra është e gjatë dhe kërkon studim më vete,ashtu si gjithë dokumentacioni i dorëzuar nga Dr.Leka këtij institucioni, për t’i shërbyer studiusve në vazhdimësi.

Me shumë interes është artikulli “Dilema Greke e Shqipërisë” botuar anglisht në gazeten “Illyria” të N.Y.dhe përkthyer e botuar në shumë gazeta shqiptare.

Artikulli në fjalë është një përgjigje dhënë Nikolas Gage,i cili botoi në “Washington Post” me 2 Prill 1995,artikullin “Kosova  fuçi baroti”.Nikolas Gage kondiciononte rivendosjen e Autonomisë së Kosovës,me dhënien e një autonomie paralele,minoritetit grek në Shqipëri.

Ndërsa Dr.Leka tërheq vëmendjen,në artikullin “Dilema Greke e Shqipërisë” se  N.Gage kur flet për minoritete etnike të Ballkanit, nuk përmend minoritetin Shqiptar në Çamëri që sistematikisht po helenizohet.Është edhe ky një studim shumë intresant dhe kurajoz për t’i shërbyer të vërtetave historike të popullit shqiptar të nëpërkëmbura.

Të bukura dhe të rëndësishme janë edhe letrat dhe korrespondenca me autoritet shqiptare pas 90-tës si edhe me personalitete amerikane siç është, letra drejtuar

Ambasadorit të parë amerikan në Shqipëri Ryerson ku shpreh entuziazmin dhe shpresën  e ndryshimeve të mëdha demokratike në shqipëri.Për kontributin e Dr.Lekës,në fushën e arsimit dhe të mjekësisë pas viteve 90 në Shqipëri kanë shkruar shumë autoritete shqiptare pa dallim ngjyre politike sepse detyrën e tij e ka drejtuar logjika e shëndoshë për t’i shërbyer popullit të shumëvuajtur.

Dr.Leka pati fatin ta përjetojë dhe gëzojë rezultatin e kontributit të tij modest që dha për pavarësinë e Kosovës,dhe kohët e fundit me një shkrim të gjatë për pafajësinë e R.Haradinajt.Kështu,Dr.Leka e ka  lartësuar veten si atdhetar i shquar në mbrojtje të çështjes kombëtare dhe të ëndërres rinore për Shqipërinë Natyrale.

Reflektim ne pervjetorin e vdekjes se Heroit tone Kombetar, Gjergj Kastriot – Skenderbeut (1405 – 17 janar, 1468)/

Nga Sadik Elshani*/Me 17 janar te vitit te larget 1468, Skenderbeu, Heroi yne Kombetar i mbylli syte pergjithmone per te kaluar ne boten e lavdise se perjetshme. Historia e nje vendi, kombi eshte jeteshkrimi, bemat e njerezve te tij te medhenj. Skenderbeu me bemat e tij e shkroi kapitullin me te ndritur, me te lavdishem te historise sone kombetare. U hapi shqiptareve dyert e historise boterore, i futi ne faqet me te lavdishme te saj. Nga largesia shumeshekullore, ne ate erresire shumeshekullore, Skenderbeu perhere i ndricoi rrugen popullit tone. Ishte dhe gjithmone mbeti ylli yne polar qe na orientonte, na drejtonte, na tregonte rrugen e drejte. U be flamur, burim frymezimi per te gjitha brezat e shqiptareve, misherim, personifikim i vlerave tona te larta kombetare e njerezore: trimerise, burrerise, nderit, beses. Skenderbeu simbolizon bashkimin kombetar, synimet e popullit tone per liri e pavaresi. Hapi i pare i rendesishem qe Skenderbeu ndermori pasi y kthye ne Kruje me 28 nentor te vitit 1443, ishte perpjekja e tijper t’i bere se bashku te gjithe princat shqiptare ne Kuvendin e Lezhes me 2 mars te vitit1444, i njohur ne histori si Beselidhja e Lezhes. Ai si nje strateg ushtarak i pashoq, nga me te medhenjte qe ka njohur historia e njerezimit, e dinte mire se bashkimi ben fuqine. Tani jane bere legjendare shtate thuprat e Skenderbeut. Pastaj lidhi aleanca me shume vendet tjera, fuqi te asaj kohe.

Per 25 vite Skenderbeu i beri balle the e shpartalloi ushtrine turke qe ishte shume here me e madhe dhe me e pajisur se ushtria e Skenderbeut. Por Skenderbeu me shkathtesite luftarake perdorte taktika, bente  manovrime qe i fuste ushtaret turq ne kurthe per t’i shpartalluar me lehte. Qendresa e Skenderbeut ne Shqiperi ia ndali hovin pushtues ushtrise otomane dhe ne njefare menyre e shpetoi qyteterimin europian.

Poetet dhe shkrimtaret e Periudhes se Rilindjes sone Kombetare e ngriten lart figuren e Skenderbeut per t’ia ngjalle ndjenjat atdhetare shqiptareve, per t’iu dhene zemer per ta ringjallur kohen e lavdishme te Skenderbeut, per t’u treguar shqiptareve se edhe pse jemi popull i vogel, mund ta clirojme dhe ta mbrojme vendin tone. Dikur kete e ka bere Skendrbeu. Edhe nga varri Skenderbeu u printe shqiptareve: “Nje ze i larte qe dolli nga varri i Skenderbeut/Kerkoni ju shqiptare lirine e Memedheut”.

Dita e kthimit te Skenderbeut ne Kruje me 28 nentor te vitit 1443 u be nje dite qe e pershkoi tere historine tone, dite qe perkon edhe me shpalljen e pavaresise se Shqiperise, pikerisht me 28 nentor te vitit 1912. Edhe zgjimi, ringjallja atdhetare e shqiptareve te Kosoves lidhet me emrin e Skenderbeut. Ishte pikerisht manifestimi madheshtor i shenimit te 500 vjetorit te vdekjes se Skendrbeut ne Kosove qe i dha hov levizjes per liri e pavaresi. Keto ngjarje po ndodhnin vetem dy vite pas renjes se Rankoviqit, ministrit famekeq te Puneve te Brendshme te Jugosllavise. Ate vit mori hov edhe botimi i nje vargu te veprave letrare e historike, nder te tjera: “Historia e Skenderbeut” e Marin Barletit, “Historia e Skenderbeut” e Nolit, “Bashkeluftetaret e Skenderbeut” e Ali Hashorves. Keto libra dhe shume te tjera ngjallnin ndjenjat, krenarine kombetare qe kulmuan me demonstratat e studenteve ne Prishtine ne nentor te viti 1968. Dhe 40 vite me vone, me 17 shkurt te vitit 2008 Kosova u shpall shtet i pavarur.

Nuk ka shembull ne historine e kombeve tjera (me ndonje perjashtim te rralle) qe nje figure si Skenderbeu qe ka gati 550 e vite qe nuk eshte ne kete bote e te jete mjaft i pranishem edhe sot ne jeten tone te perditshme. Skenderbeu me teper se nje emer, nje njeri, eshte nje vizion, eshte nje epoke. Skenderbeu nuk simbolizon vetem forcen e muskujve, por edhe mencurine, zgjaresine, urtesine, intelektin. Ishte nje figure interesante qe ka gezuar adhurimin e figuarave te njohura jo vetem te kohes se tij, por edhe koherave te mevonshme dhe vazhdon edhe ne ditet tona. Shkrimtare e filozofe i kushtuan vepra, poetet i thuren vjersha e poema, piktoret ia pikturonin portretin, kompozitoret I thuren vepra muzikore, opera (Vivaldi)

Ne Kohen e Skendrbeut ishte Europa ajo qe i kishte drejtuar syte kah Shqiperia, shpresat per mbriojtjen e saj i kishte mbeshtetur te Skenderbeu. Shqiperia e kohes se Skenderbeut i ofronte Europes vlera te larta morale, qendrese, mbrojtje. Edhe sot Shqiperia duhet te shkoje ne Europe duke i ofruar asja vlerat tona kombetare e njerezore dhe jo duke iu lutur, duke iu perkulur asaj. Kjo eshte ajo porosia e madhe e Periudhes se Lavdishme te Skenderbeut qe vjen ne ditet tona. Kur shqiptaret e ndjekin shembullin, rrugen e Skenderbeut, atehere jane ne rruge te drejte, rruge te mbare. Skenderbeu na ka treguar se edhe nje vend sado i vogel qofte, kur udhehiuqet nga nje udheheqes kembengules, largepames me dinjitet e karakter te forte, atehere edhe ai vend mund te behet nje vend i rendesishem qe gezon autoritet ne arenen nderkombetare.

Kur e shoh gjithe kete anarki, plogeshti qe i ka kapluar dy shtetet shqiptare, udheheqesit e pavendosur e te korruptuar, me vjen te bertas deri ne kup te qiellit: Zgjohu, o Gjergji yne! Ku je, o Skenderbe?

Sadik Elshani eshte doktor i shkencave te kimise dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.

Filadelfia, 16 janar, 2017

(Një bisedë e hapur me lexuesin)

Në Foto:Sotir GJIKA/

Nga Eugjen Merlika 

Mbas pak muajsh mbushen 90 vjet nga vdekja e Sotir Gjikës, i njohur pak nga studjuesit e pothuaj aspak nga publiku i gjërë që nuk ka dëgjuar, pothuajse kurrë, të flitet për emrin e tij. Në kohën e mbretërisë, edhe se gazetari Sotir Gjika kishte patur mospërputhje mendimesh, madje edhe ndonje qejfprishje me Ahmet Zogun, fshati i tij i lindjes, Shtika e Kolonjës, i kishte vënë emrin e tij shkollës fillore të fshatit në shenjë nderimi e respekti për birin e tij mërgimtar në tre kontinente.Epoka e partisë komuniste, edhe se Ai kishte ndërruar jetë në vitin 1927, vuri mbi emrin e tij një shtresë të mirë llave të harresës e heshtjes, që prap se prap ishte më pak e rëndë se sa pesha e padisë për “tradhëti” të Atdheut, që të tjerë  shqiptarëve të kulturës apo të politikës i u vu pa kursim.

Sotir Gjika ka qënë gjyshi im, babai i nënës sime, Elena Gjika Merlika. Prej saj mësova pak gjëra nga jeta e tij, ndoshta sepse edhe për të ajo jetë nuk ishte shumë e njohur, ndoshta sepse psikoza e terrorit në të cilin jetoi për 47 vjet me rradhë e kishin ndrydhur aq shumë sa të mos fliste as me mua, ndoshta sepse n’ato kohë ishte thjesht fantazi të mendonje se do të vinte një ditë që të mund të botohej ky libër. Ajo vetë ishte shtatë vjeçe, kur babai vetëm 37-vjeçar, mbylli sytë larg saj në një spital të Veronës,  si pasojë e një sëmundjeje të pashërueshme për kohën, një qytet në të cilin edhe u varros. Elena dhe vëllai i saj, dy vjeç më i madh, Aleksandri, mbetën jetimë dhe u rritën nga nëna e tyre dhe nga gjyshja, nëna e nënës, për të cilën nëna ime ruante gjithmonë një dashuri e mirënjohje të veçantë.

Mendësia zotëruese në shoqërinë e mesme italiane të viteve njëzetë i ngjante mendësisë patriarkale të shqiptarëve, përsa i përkiste koncepteve për familjen dhe detyrat vetiake kundrejt saj. Edhe gjyshja ime, Angela Lilly Quarta, një mësuese që sapo kishte mbushur 35 vite, kur mbeti e ve, më 1927, nuk mori asnjëherë në shqyrtim mundësinë e krijimit të një jete tjetër bashkëshortore. Ajo rriti fëmijët, madje duke mbajtur në shtëpinë e saj edhe nënën, që ndonëse e kishte birin milioner e pronar të një fabrike çokollatash, parapëlqente të rrinte me bijën e të ndihmonte në rritjen e bijve të saj. Nëna ime mbante mënd pak gjëra nga babai i saj. Ajo dhe i vëllai ruanin përfytyrimin e një njeriu të mbyllur, pothuajse gjithë kohën, në studion e Tij, ku punonte vazhdimisht, ku duhej trokitur për të hyrë brënda, të një babai që merrej pak me ta, sidomos në vitet e fundit kur Ai ishte shumë i sëmurë. Ajo mbante mënd se në shtëpinë e tyre vinin mjaft burra, por edhe gra shqiptare, me të cilët babai i saj kishte miqësi. Ishin të mërguarit politikë të Krishtlindjeve 1924, të grumbulluar në krahinën e Puljes, posaçërisht në qytetin e Barit. Ndër ta ishin Luigj Gurakuqi dhe Mustafa Kruja, me të cilët babai i saj kishte lidhje shoqërore e politike, mbasi ndanin të njëjtin vizion politik për Vendin e tyre. Ndërsa një tjetër miqësi familjare familja Gjika ruajti për një kohë të gjatë me Gjovalin Kamsin dhe bashkëshorten e tij të nderuar, Rozën. Fëmijët e tyre, Willy e Milla, kishin qënë nxënës të Lillyt, gruas së Sotirit.

Ndërmjet kujtimeve fëminore, si nëpër mjegull, nënës sime i vinte para syve figura e Luigj Gurakuqit, me të gjithë hijeshinë e saj burrërore, por edhe ëmbëlsinë e komunikimit, madje edhe me fëmijët. Luigji i sillte edhe ndonjë lodër të vogël, madje ajo mbante mënd se edhe mbrëmjen e dy marsit 1925 priste të vinte “zio Luigi” e t’i sillte një kukull….. Por atë mbrëmje kobzezë “zio Luigi” do të ndahej nga kjo jetë, prè e plumbave të shkrehur nga dora kriminale e kushëririt të tij, Baltjon Stambolla, për t’u ngjitur në parajsën që meritonte ”shpirti i bardhë si dëborë”. Nga sa i kish thënë e ëma ajo dinte se në funeralin e mikut të familjes kishte përshëndetur edhe ajo, në këmbë të burrit, Sotirit, që nuk ishte në gjëndje shëndetësore për të qënë i pranishëm. Mbas dy vitesh do t’i bashkohej mikut të Tij, atje lart në jetën e pasosur…..

Figura e babait kishte mbetur në kujtesë, e lidhur edhe me një ëndërr “profetike”, të cilën ajo m’a tregonte mbas dhjetëvjeçarësh, kur në familje bisedohej për të shkuarën familjare, por edhe historike të Shqipërisë me të cilën ajo e fundit ishte lidhur pazgjidhshmërisht. Nëna e mbantë mënd mirë atë ëndërr, si atë mëngjez, kur ishte ngritur e i a kishte treguar të parit vjehrrit të saj. Tregonte nëna kështu ëndrrën e saj :

“Po rrinja në oborrin e shtëpisë sonë në Tiranë. Aty ishte edhe babai im, që herë lëvizte me një farë nervozizmi e herë ulej pranë një tavoline të mbushur me  gazeta e letra të tjera. Ishte një ditë me diell por që, herë herë zihej nga retë. Papritmas trokiti dera e madhe e oborrit. Shkova për t’a hapur e sytë më vajtën poshtë, në hapësirën ndërmjet çimentos e derës ku pashë një palë opinga të shqyera. E hapa derën e më doli para një plak i reckosur me një kartmonedhë të gjelbër dollarësh amerikanë. Më pyeti për babain, më dha atë që kishte në dorë e më tha : “Jepja babait, është një amanet për të!”  Un e mora e i a çova babait. Ai sapo e pa u sul me vrull drejt derës për të takuar prurësin e kartmonedhës amerikane, në të cilën ishte shkruajtur një mesazh : ktheni sytë nga Amerika se andej do të vijë shpëtimi. Kur babai doli në derë pa se plaku me lecka ishte zhdukur. U kthye brënda, tepër i zemëruar e më tha këto fjalë : “Po, e dij se vetëm atje është shpëtimi. Plasa duke u a përsëritur, por askush nuk më dëgjon. Duhet të kthejmë sytë nga Amerika, se vetëm andej do të vijë shpëtimi…..!” Dhe vazhdonte të lëvizte i paqetë lart e poshtë oborrit.”

Dhe tani që po shkruaj këto rrjeshta më dridhet mishi kur e kujtoj atë tregim t’asaj ëndërre, një nga ato që shihen shumë rrallë në jetë, ndoshta vetëm një herë, e të cilave koha u rrit gjithmonë vlerën parashikuese, mbasi vërteton mesazhin e tyre. Të nesërmen në mëngjez, duke i servirur kafenë të vjehrrit, të cilin e thirrte “baba”, nëna i tregoi ëndrrën Atij. Mustafai e ndigjoi me shumë interesim, e bëri objekt bisede me miqtë e bashkëpuntorët e tij, madje edhe me klerikë të njohur, por nëna nuk mori vesh se cilët ishin përfundimet e atyre bisedave mbi atë ëndërr që, siç duket, së fundi u trajtua vetëm si e tillë, mbasi nuk pati ndonjë pasojë praktike në qëndrimin politik.

Duke gërmuar në kujtesën e familjes, më duket e domosdoshme të shtoj pak fjalë mbi bashkimin e prindërve të mij. Miqësia dhe respekti i ndërsjelltë ndërmjet Mustafa Krujës e Sotir Gjikës, ndërmjet familjeve të tyre vazhdoi edhe mbas ndërrimit jetë të të dytit. Mustafai, kur kalonte në Bari, megjithëse rrallë, shkonte për të parë të venë e mikut të tij e fëmijët e tyre. Kështu ai ndiqte edhe rritjen e formimin e tyre, kryesisht të Elenës që, në moshën 21-vjeçare, u diplomua me rezultatin më të lartë në Universitetin Mbretëror të Napolit për letërsi. Mustafai mendoi se ajo do t’ishte një nuse e mirë për djalin e parë të tij, Petritin, i cili ishte diplomuar dhe ai për ingjinjeri në Grénoblë të Francës. I shprehu mendimin e tij nënës së saj, Lillyt, e cila e priti me interes. Sigurisht, u pyet dhe vajza, që kishte filluar të jepte mësim në liceun klasik të Barit, në të cilin kishte studjuar edhe vetë. U krijua rasti që të njiheshin edhe të rinjtë, u pëlqyen, u bë fejesa, e mbas disa muajsh, në korrik 1942, edhe martesa.

Në dy vjet e gjysëm, që nga martesa e deri te  ardhja e komunistëve në fuqi, nëna ime nuk njohu asnjë nga fisi i babait të saj, që vazhdonte të banonte në Shtikë, me përjashtim të një kushuriri të tij, Pandeli Gjika. Ky qe federal në Berat e përfundoi i ekzekutuar nga forcat partizane. Ndarja e nënës sime nga familja e saj, që u bë e plotë mbas 29 nëndorit 1944, përcaktoi edhe dhimbjen më të thellë që përjetoi e veja e Sotir Gjikës, që nuk arriti t’a shohë më bijën e saj. Takimi i fundit ishte kur nëna ime ishte 23 vjeçe, në vitin 1943. Për 47 vjet, ajo qe e vetmja grua italiane, në Republikën Popullore të Shqipërisë, së cilës nuk i u dha asnjëherë leje për të vizituar familjen e saj n’Itali, po ashtu sikurse të gjitha përpjekjet e gjyshes sime, që andej nuk patën asnjë rezultat. Ajo vdiq e dëshpëruar, në moshën 89 vjeçare, duke marrë me vehte edhe hidhërimin e lajmit t’arrestimit tim…..

Ky ishte kuadri familjar që, i lidhur me figurën e Sotir Gjikës, shërbente si nxitës për t’u përpjekur për të bërë diçka në shërbim të njohjes së figurës së Tij. Në Vende normale të qytetëruara figurat që, në një formë apo në një tjetër, kanë patur veprimtari shoqërore, apo janë shquar për përkushtimin e tyre çështjes së përgjithëshme të bashkësisë, gjejnë në këtë të fundit dhe institucionet e saj, interesin e nevojshëm për të mos mbetur të mbuluar nga pluhuri i harresës, por marrin vlerësimin e tyre të bazuar në studimin e shqyrtimin e veprës së tyre nga specialistët e fushës.

Në Vendin tonë, nga 1944 e këndej, ky parim i thjeshtë, por edhe i rëndësishëm i jetës kombëtare, ka marrë formën e një gjykimi politik, nga i cili varet edhe vlerësimi apo mosvlerësimi i njerëzve që, në fusha të ndryshme, kanë dhënë një farë ndihmese në ecjen e Kombit. Në sajë të këtij kriteri, më shumë racist se shkencor ose atdhetar, historia e jetës kulturore shqiptare është shtrembëruar aq shumë, sa është kthyer në një karikaturë të saj. Shëmbujt e kësaj dukurie janë të shumtë e rezultati është se tre breza shqiptarësh nuk dijnë asgjë për veprat e Atë Gjergj Fishtës, Faik Konicës, Ernest Koliqit, Dom Lazër Shantojës,  Vinçenc Prenushit, Mithat Frashërit, Musine Kokalarit, Mehdi Frashërit,  Anton Harapit,  Marin Sirdanit, Bernardin Palajt,  Martin Camajt,  Athanas Gegajt, Justin Rrotës, Zef Valentinit,  Namik Resulit, Tahir Kolgjinit, Anton Palucës, Xhevat Korçës,  Ethem Haxhiademit, Karl Gurakuqit,  Paulin Margjokajt, Isuf Luzajt, Stavro Skendit, Arshi Pipës, Sabiha Kasimatit, Jakov Miles, Branko Merxhanit,  Kudret Kokoshit e plot të tjerëve. Merret me mënd se cili ka qenë dëmi që kanë përsuar këta tre breza shqiptarësh në lëmin e formimit të tyre kulturor e të njohjes së vlerave të Kombit të tyre. Nuk e dij nëse ndonjeri nga autoritetet jo politikë, sepse ata të pushtetit të diktaturës nuk kanë patur asnjë fije ndërgjegjeje kombëtare, por të institucioneve kulturore të regjimit komunist, ndjejnë sado pak brejtje ndërgjegjeje për këtë dëm të shkaktuar bashkatdhetarëve të tyre.

Kësaj logjike “gjenocidi” kulturor të regjimit dhe inteligjencës së tij nuk mund t’i shpëtonin edhe dy  gjyshërit e mij, Mustafa Kruja dhe Sotir Gjika. I pari, me një veprimtari publiçistike gjysëm shekullore, nuk përmëndet fare as në një “Fjalor enciklopedik”, të botuar jo në vitet 50 – 60, por në vitin 2005, nga një redaksi e gjërë studjuesish të kryesuar nga Prof. Dr. Hamit Boriçi. Në tekstet e historisë, deri në ditët tona, quhet vetëm si “bashkëpuntor i italjanëve dhe i fashizmit”, madje si “tradhëtar i atdheut”. I dyti figuron në fjalorin enciklopedik, i titulluar “Gazetarë dhe publiçistë shqiptarë”, madje i trajtuar me mjaft objektivitet e pa asnjë paragjykim. Por ky vlerësim arrin në vitin 2005, plot 78 vite mbas vdekjes së Tij.

E vënë para një qëndrimi të tillë, krejtësisht armiqësor, të institucioneve të kulturës shtetërore, përsa i përket Mustafa Krujës dhe të një indiferentizmi deri në harresë për Sotir Gjikën, familjes i u desh një punë e madhe, për të bërë të njohur jetën e veprën e Tyre. Për Mustafa Krujën, nëse nga një anë ishte më e vështirë të thyhej tabuja e gjykimit “historik” të veprimtarisë së Tij politike, prej 34 vitesh, të cilën historiografia zyrtare komuniste e pas komuniste e reduktonte në 13 muaj qëndrimi si Kryetar i Qeverisë shqiptare nën pushtim, nga ana tjetër, ishte në e lehtë të dilte në pah figura, në përmasat e saj të vërteta, nëpërmjet botimit të dokumentave e shkrimeve të Tij. Fatmirësisht, të gjitha veprat e Tij në dorëshkrim e një pjesë e mirë e letërkëmbimeve të Tij, u ruajtën me kujdesin më të madh nga motra e Tij, Znj. Angela Muka. Nga viti 2001 deri në vitin 2015, kryesisht me harxhet tona, por edhe me ndihmën e shtëpive botuese  Sejko, Ҫabej, 55, e Klubi i Poezisë, kanë parë dritën e botimit 15 vëllime studimesh gjuhësore, historike, letërkëmbimesh, kujtimesh e përkthimesh. Duket se botimi i atyre librave ka patur ndikimin e tyre në krijimin e përfytyresës së vërtetë të figurës poliedrike të Mustafa Krujës. Në këtë drejtim, një rol të rëndësishëm kanë luajtur edhe shkrimet e studjuesve të ndryshëm  të jetës e veprës së Tij, kryesisht të Mërgim Korçës, Ardian Ndrecës, Kolec Topallit, Aleksandër Meksit, Ledi Shamku – Shkrelit, Evalda Pacit, Nevila Nikës, Agron Gjekmarkajt, Enriketa Papës, Sadik Bejkos, Artan Lames, ribotimi i shkrimeve të studjuesve të vjetër të dalë për herë të parë tek “Shêjzat” si t’Ernest Koliqit, Zef Valentinit, Tahir Kolgjinit, Karl Guakuqit  etj. Në këtë hulli shkrimesh, jashtë kuadrit të mendimit zyrtar duhen përmendur edhe shkrime të gazetarëve të njohur si Roland Qafoku, Admirina Peçi, Besnik Dizdari, Elsa Demo etj., apo artikuj studimorë të Tomë Mrijës, Nue Oroshit, Thanas Gjikës, Illo Fotos , Ervis Reçit, Menita Ljarjes etj.

Për Sotir Gjikën, nëse nga një anë ishte më e lehtë të flitej për figurën e Tij në fushën e gazetarisë, mbasi kishte vdekur më 1927 e nuk kishte pësuar ”mallkimin” komunist si “bashkëpuntor” i pushtuesve, nga ana tjetër vështirësia ishte si një mal përpara, mbasi prej Tij, në familje, nuk kishte mbetur asgjë e shkruar. Duke qënë i nënëshkruari i vetmi pasardhës i Tij, në gjëndje për t’u munduar për të bërë diçka në drejtim të njohjes së veprës së Tij, ky mendim bluhej në kokën time e nuk gjente rrugëdalje. Duhej filluar një hulumtim në bibliotekat në Shqipëri dhe Itali, për të mbledhur shkrimet e Tij. Ishte një punë e cila kërkonte kohë, të cilën nuk e kisha, i zënë me punën e përditëshme që duhej të përballoja për të plotësuar nevojat e familjes. Ideja vërtitej në trurin tim, deri sa një ditë të vitit 2005 një thirrje telefonike e papritur u bë një shtysë e fuqishme.

Ishte një ingjinjer nga Erseka, një dashamirës i traditës kulturore të krahinës së tij, i cili donte të bisedonte me mua, pikërisht për figurën e Sotir Gjikës, njërit ndër më të shquarit bij t’asaj treve. Nuk e di se nga e kishte marrë vesh se un isha një nip i Tij e kishte gjetur edhe numurin tim të telefonit n’Itali. Më shprehu shqetësimin e dëshirën e tij për të bërë diçka në shërbim të njohjes e popullarizimit të figurës së Gjyshit tim. Ajo bisedë më vuri në vështirësi me veten time, me detyrën time. Më duhej të bëja diçka. Mendova t’i drejtohem z. Villy Kamsi, ish nxënës i gjyshes sime dhe mik i familjes Gjika. Ai pati mirësinë të më dërgojë një shkrim të të ndjerit babait të tij, Gjovalin Kamsi, ish Konsull i Shqipërisë në Bari, i botuar në vitin 1930, mbas më shumë se tre vjet të vdekjes së mikut të tij, Sotir Gjikës. Ai shkrim qe boshti rreth të cilit u thur shkrimi im “Përtej mjegullës së historisë”, i botuar në vitin 2006.

Që aty mori formë ideja e përmbledhjes në një vëllim të trashëgimisë së Tij të shkruar, që nuk ishte diçka familiare, mbasi në familjen e shuar nga kalimi i shumë viteve dhe peripecive të jetës, nuk kishte mbetur më asgjë nga dora e Tij. Trashëgimia e Tij ishte veprimtaria publiçistike, e filluar në vitin 1911, në moshën 22 vjeç, në fletoret e ndryshme shqiptare, kryesisht “Dielli”, me që aso kohe banonte në Boston të SHBA-ës, por edhe në të tjera të përkohëshme, siç shihet në faqet e këtij libri. Krahas këtyre shkrimeve në shqip, që vazhduan edhe mbas shpërnguljes nga Amerika e vendosjes në Milano t’Italisë, ai pati edhe një tjetër veprimtari gazetareske të rregullt, që filloi në 6 gusht 1914, në moshën 25-vjeçare e mbaroi me fundin e jetës së tij. Në këtë drejtim është ndër të paktit, në mos i vetmi, që ka patur një bashkëpunim kaq të gjatë (13 vite) e të pandërprerë me gazeta të huaja, në rastin e Tij, italiane. Figura e tij publiçistike është një shumatore e të dyja veprimtarive, në shqip e italisht, që shkojnë paralel, por edhe gërshetohen me njëra tjetrën, mbasi boshti kryesor i tyre vërtitet rreth problemeve shqiptare t‘asaj kohe.

Përpilimi i librit, pra grumbullimi i gjithë këtyre shkrimeve përbënte një punë, të cilën nuk isha në gjëndje t’a kryeja vetëm. Atëherë i u drejtova disa njerëzve të institucioneve, por edhe jo të tillëve, të cilët më ndihmuan pa u kursyer, për nxjerrjen e, pjesërisht edhe kompiuterizimin e shkrimeve. Në Shqipëri burimet e punës sime ishin Biblioteka Kombëtare dhe Arkivi Qëndror i Shtetit. Në të parën qe shumë e dobishme ndihma e N/Drejtoreshës së saj, znj. Etleva Domi që, në marrëveshje me Drejtoreshën zsh. Persida Asllanin, më dhanë mundësi të fotografoja artikuj, për të cilët, pa ndërhyrjen e tyre, do të më duheshin dy vjet të tjerë pritjeje. Atyre u shkon falënderimi im i sinqertë e i përzemërt, për gatishmërinë e ndihmën në përpilimin e këtij libri.

Por puna në bibliotekë, nga ana praktike, pati një tjetër zotëri, i cili qe vendimtar në kërkimin dhe nxjerrjen e artikujve, në fotokopjimin dhe, në një masë të mirë, në kompiuterizimin  e tyre. Zotit Aleks Gjinaj i shpreh publikisht të gjithë mirënjohjen time për punën e madhe që ka bërë, duke më dhënë mundësinë të përpiloj këtë libër, por edhe për vëllimin “Gjysmë shekulli me pendë në dorë”, me shkrimet e Mustafa Krujës. Zotin Aleks e falënderoj gjithashtu edhe për faktin që më rekomandoi të kontaktoja z. Anton Radoja, të cilit i mbetem shumë borxhli e i jam shumë mirënjohës, sepse më ka vënë në dispozicion të këtij vëllimi të gjitha shkrimet e botuara në të përditëshmet e Barit “Lajmëtari i Puljes” dhe “Gazeta e Puljes”. Ai ka hulumtuar në bibliotekën e Barit, ku banon, ka punuar për një kohë të gjatë për t’i nxjerrë shkrimet nga gazeta të 80 – 90 viteve më parë, i ka fotografuar, madje i ka kopjuar e kompiuterizuar, mbasi shumë prej tyre  kishin fragmente të vështira për t’u lexuar. Pa ndihmesën e tij themelore vëllimi ”Detyra ime mbaron me jetën time”, do të ishte gjysmake dhe figura e Sotir Gjikës, në profilin e Tij publiçistik do t’ishte e mangët.

Për fotografimin e shkrimeve në Bibliotekën Kombëtare falënderoj edhe znj. Dhurata Meksi, që ka ndihmuar në një numur të konsiderueshëm artikujsh. Kjo zonjë, që është një kushërira ime e tretë nga babai, në gjithë këta vite të botimit të veprave të Mustafa Krujës, ka qënë njeriu më i afërt që më ka shtyrë, më ka inkurajuar e madje ka kontribuar edhe financiarisht në shpenzimet e tyre. Asaj i jam mirënjohës në mënyrë të veçantë në gjithë rrethin familjar timin, Zoti i a shpërbleftë këtë mirësi me hirin e Tij.

Puna në Arkivin Qëndror të Shtetit, lidhet më shumë me nxjerrjen e dokumentavet, kryesisht letërkëmbimet që plotësojnë librin dhe ndihmojnë për të krijuar një përfytyresë më të saktë të figurës, personalitetit e ndihmesës së Sotir Gjikës në jetën politike shqiptare të kohës së tij e në çështjen shqiptare, në veçanti. Kjo punë ka filluar me znj. Nevila Nika, kur ishte ajo Drejtoreshë e Arkivit. Ndihma e saj ka qënë themelore për të gjitha materialet që kam marrë nga Arkivi, në lidhje me figurat e Mustafa Krujës e të Sotir Gjikës. Asaj i shkon falënderimi i familjes dhe i imi për ndihmesën bujare në hartimin e këtij libri e të gjithë atyre të Mustafa Krujës.

Duhet të falënderoj edhe z. Gjet Ndoi, pasuesin në detyrë të znj. Nika, për gatishmërinë e tij për të më nxjerrë një pjesë të mirë të letërkëmbimeve të Sotir Gjikës. Falënderimi im i drejtoheet edhe punonjësve të Arkivit, që merren me gjetjen dhe fotokopjimin e dokumantave, gjithmonë të gatshëm, të sjellshëm, të njerëzishëm e korrektë. Ndonjë mangësi e vogël në fotokopjimin e ndonjë dokumenti, bën pjesë në praktikën e zakonshme të kësaj pune voluminoze e falet.    

Kështu lindi ky libër, me ndihmesën e shumë njerëzve dashamirë e vullnetmirë, një shëmbull bashkëpunimi, që nuk i shërben vetëm interesave vetiake të bashkëpuntorvet, por edhe kulturës shqiptare, e cila ka ende shumë punë, për t’i bërë të njohur lexuesve, sidomos të rinjve të shkollave, historinë e vërtetë të shqiptarëve e të Shqipërisë, veçanërisht  të shekullit të fundit, e protagonistët e saj në fusha të ndryshme.

Ky libër mundohet të plotësojë një zbrazësirë të deritanishme, në lidhje me një figurë të rëndësishme në fushën e gazetarisë dhe publiçistikës, që nuk duhet të harrojmë se përfaqëson “pushtetin e katërt” në botën bashkëkohore. Libri nuk merr përsipër të pasqyrojë gjithë veprimtarinë e Sotir Gjikës që, sigurisht, është shumë më e plotë se kjo që paraqitet. Por këto qenë mundësitë që un pata, në sajë të bashkëpunimit edhe me njerëzit e sipër përmendur, për të renditur në këtë vëllim ata shkrime që munda të kem në dorë.

Titulli i librit është një frazë e Autorit, e zgjedhur prej meje nga një letër drejtuar Luigj Gurakuqit. Mendoj se jep idenë e përafërt të jetës e personalitetit të Tij. Të gjitha materialet italisht janë përkthyer prej meje në gjuhën standart, ndërsa në shkrimet origjinale kam marrë përgjegjësinë e ndërhyrjes në adoptimin gjuhës letrare të asaj të shkrimeve. Duhet mbajtur parasysh se koha e largët, kur janë shkruar, me mungesën ende të një gjuhe të përpunuar e të rregullave të përcaktuara mirë të drejtshkrimit, të shoqëruar me gabimet e shumta të shtypit krijonte mangësi, sot të papranueshme.

I kërkoj falje lexuesit për mangësitë eventuale të vëllimit, por besoj se edhe kaq sa përmblidhen në të, japin idenë e saktë të një djaloshi të Shqipërisë së thellë që, edhe se i larguar shpejt nga Vendi i lindjes, punoi gjithë jetën e Tij, të pakët në vite, për Shqipërinë.

Shënimi i Editorit: Ky shkrim do të pasohet nga artikuj të botuara në Gazetën Dielli nga Sotir Gjika

Akademi Përkujtimore në 15-vjetorin e vrasjes së deputetit të Kuvendit të Kosovës, Smajl Hajdaraj/ Prishtinë, 17 janar 2017-Nën patronatin e kryeministrit të Republikës së Kosovës, Isa Mustafa, u mbajt Akademi Përkujtimore, me rastin e 15-vjetorit të vrasjes së deputetit të Kuvendit të Kosovës, Smajl Hajdaraj, njëherësh komandant i Shtabit Rajonal të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës për Rugovë.Të pranishëm në këtë Akademi ishin përfaqësues të institucioneve të Republikës së Kosovës, ministra, zëvendësministra, deputetë, familjarë të deputetit Hajdaraj dhe përfaqësues të tjerë.Në emër të institucioneve të Republikës së Kosovës, para të pranishmëve ministri i Forcës së Sigurisë së Kosovës, Haki Demolli, foli për kontributin e Smajl Hajdarajt gjatë luftës në Kosovë, por edhe për periudhën e çlirimit, deri në momentin e vrasjes.“Me tërë elanin dhe forcën që kishte, veproi në radhët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, pa kursyer asgjë, deri në ditën e çlirimit të Kosovës, duke dhënë kontributin vetanak dhe duke marrë pjesë aktivisht në çlirimin përfundimtar të vendit tonë nga okupimi shekullor. Edhe pas çlirimit të vendit, Heroi i Popullit Smajl Hajdaraj, vazhdon me aktivitetin e tij politik, për të dhënë kontributin e tij në shtetndërtimin e Republikës së Kosovës, duke qenë pjesëmarrës aktiv në ringjalljen e jetës partiake dhe politike në vendin tonë”, tha ministri Demolli.Valdet Hysenaj, përfaqësues ushtarak i Brigadës 136 “Rugova”, tha se Smajl Hajdaraj u vra për të vetmen arsye, se ishte luftëtar i lirisë, gurthemel i shtetit të Kosovës, shtegtar drejt bregut të diellit, drejt bregut të lirisë.“Smajli është sot me ne, do të jetë prore për jetë e mot. Edhe sot në sfond kërkon unitet, përbashkësi drejt qëllimeve kombëtare, na këshillon e udhëzon. Më mburrje e krenari, të freskëta i kemi kujtimet e një ushtaraku e strategu të denjë, me afinitet motivues gjithnjë në vijën kombëtare për gjuhë, flamur, kufij, për troje etnike”, tha Hysenaj.Duke kujtuar deputetin Smajl Hajdaraj, si një inxhinier karriere, mësimdhënës, politikan elitar, deputet në vijën e Presidentit Historik, Dr. Ibrahim Rugova dhe Lidhjes Demokratike të Kosovës, strateg e ushtarak për mbamendje, komandant lufte në shtabin rajonal të Rugovës, Hysenaj kërkoi që të ndriçohet vrasja e tij dhe e të gjithë të vrarëve politik pas lufte.Blerim Hajdaraj, djali i deputetit Hajdaraj, në emër të familjes falënderoj të pranishmit për pjesëmarrje dhe për organizimin e kësaj Akademie Përkujtimore. “Meqenëse vazhdimisht qe 15 vjet kemi kërkuar drejtësi dhe çdo herë janë thirrje të kota, fjala është sidomos për vrasjet politike, ato të cilat e patën fatin e njëjtë me prindin tonë. Kësaj radhe me zhgënjimin e plotë në drejtësi, nuk do të flas dhe nuk do të komentoj, por do të rri një minutë heshtje pa koment”, tha Hajdaraj.

Foto Gazeta Dielli – Behlul Jashari në Arkivin Shtetëror të Kosovës: Ballina e numrit të parë të gazetës së rezistencës në Kosovë “Bujku”, të 18 janarit 1991/

Në foto: Presidenti historik i Kosovës Dr. Ibrahim Rugova gjatë intervistës ekskluzive për gazetën Rilindja dhënë kryeredaktorit Behlul Jashari në fundvitin 2002: Me emrin ‘Bujku’, këtu dhjetë vite ka mbajur të gjallë informimin e brendshëm në Kosovë

SPECIALE/ Kosovë-Gazeta “Bujku” nisi para 26 viteve, çka shkruante në numrin e parë?

-Gazetë e rezistencës, e lëvizjes e luftës për liri e pavarësi dhe e bashkëpunimeve të para të medias Kosovë-Shqipëri, me orientim e përcaktim të fuqishëm properëndimor, euroatlantik/

Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul JASHARI

PRISHTINË, 18 Janar 2017/ Gazeta e rezistencës në Kosovë “Bujku”, që nisi të dalë pikërisht para 26 viteve, në 18 janar 1991, duke nisur edhe bashkëpunimet e para të medias Prishtinë-Tiranë, në numrin e parë në ballinë theksonte “proceset demokratike në Shqipëri” mbi titullin “Zgjedhjet u shtynë për 31 mars”. Në ambientet e kësaj gazete para çerek shekulli u bë edhe zyra e parë e korrespondenturës së Agjencisë Telegrafike Shqiptare në Kosovë, prej nga me lidhje telexi, e vetmja e mundëshme atëherë nga Kosova në Shqipëri, nisa raportimet nga  dita e 24 majit 1992 e zgjedhjeve të para pluraliste, në rrethana të rënda të okupimit  e të mbylljes së dhunëshme edhe të mediave kosovare në gjuhën shqipe. Zyra e telexit në ambientet e gazetës “Bujku” në Pallatin Rilinda- zyrë e ATSH-së u bë edhe si një përfaqësi e parë e Shqipërisë në Kosovë, prej nga bëheshin edhe komunikime tjera Prishtinë-Tiranë.

Në numrin e parë të gazetës “Bujku”, i cili u botua me tirazh të madh prej mëse 50 mijë ekzemplarësh, që e shfletoj sot, shkrime të tjera nga Shqipëria ishin për tre këngëtare të Festivalit të Këngës në Radiotelevizionin Shqiptar, Irma Libohova, Morena Reka e Redina Tili, si dhe reportazhi “Tirana e trishtuar” marrë nga gazeta “Rilindja Demokratike” e Tiranës e 16 janarit 1991. Në faqet e mesme botohej edhe “Kalendari historik”, që  përkujtonte arritjen në qytetin e Lidhjes Shqiptare, në Prizren, në dhjetor të vitit 1880, të Abdyl Frashërit…

E shkrimet për Kosovën e okupuar nga regjimi ushtarako-policor i Beogradit ishin raportime për masa të dhunëshme, për dëbimin e shqiptarëve nga institucionat, nga puna, për shkatërrimin e sitemit arsimor në gjuhën shqipe, për dhunën edhe kundër kulturës shqiptare, për burgosjet e keqtrajtimet nëpër qytete e fshatra, për vrasjet e ushtarëve shqiptarë në armatën jugosllave, protestat e indinjatën e thellë…

E përditshmja “Bujku”, kryeredaktori i parë-themelues i së cilës isha, ishte gazetë e rezistencës, pjesë e lëvizjes e luftës gjithëpopullore të shqiptarëve në Kosovë për liri, pavarësi e demokraci, gazetë e parë e pavarur kosovare, me orientim e përcaktim të fuqishëm properëndimor, euroatlantik, të cilën e nxorën gazetarët dhe punonjësit e tjerë të gazetës Rilindja, me guxim dhe sakrifica, me standarde profesionale.

Ishte 17 janari 1991. Për ridaljen një herë në javë të revistës “Bujku”, ku do botoheshin edhe lajme dite, kishin dalë disa ide e propozime, edhe për fizionomi, edhe për kryeredaktor, por jo ndonjë zgjedhje e pranim detyre dhe po përfundonte mbledhja në lokalet e gazetës tradicionale Rilindja, të përditshmes së vetme në gjuhën shqipe në Kosovë, e cila që nga 7 korriku i vitit 1990 ishte ndaluar e mbyllur me dhunë nga regjimi okupues i Beogradit.

Mora ushtrimin e detyrës së kryeredaktorit, kisha idenë dhe shkasin për ta nxjerrim “Bujkun”, jo si revistë, për si gazetë dhe të përditëshme “përkohësisht”.
Atë ditë kishte nisë lufta në Gjirin Persek… “Filloi lufta në Gjirin Persik”, është kryetitulli në ballinë, nën të cilin lajmi me titull “Për 24 orë – 1.300 fluturime luftarake” dhe deklarata “Xhorxh Bush: Tërheqje pas fitores”…  Edhe me këtë shkas, shkruajta “Fjalën e Redaksisë” me titull “Përsëri ‘Bujku’…”, për faqen e parë të gazetës, ku theksoja se del si “gazetë e përkohëshme…edhe për shkak të nevojës që edhe lexuesit shqiptarë në Kosovë, në mungesë të gazetës së përditëshme, të kenë informacione sa më të gjera e me kohë në gjuhën shqipe për ngjarjen që filloi të tronditë botën – fillimin e Luftës në Gjirin Persik. Për këtë shkak edhe me fizionomi e edhe me përmbajtje ky numër është i jashtëzakonshëm”.
Me përmbajtje të ngjashme, se nga e nesërmja do dalë një gazetë në terrin informativ të Kosovës shkruajta një letër për ta njoftuar Ambasadën e SHBA në Beograd, pasi kontaktova me Ambasadën e Shqipërisë dhe ua dërgova atyre me telefax që ta përcjellnin. Ajo letër sigurisht do të ketë gjetur mbështetje për ne, pasi edhe vazhdoi të dalë gazeta, në ballinën e së cilës Bujku shkruhej me shkronja të vogla nën një B të madhe logo. Ishte si Gazeta B, që zëvendësonte Gazetën A – Rilindjen.

“Bujku” ishte një revistë e përdymuajëshme që trajtonte kryesisht tema nga bujqësia, e që nuk kishte dalë fare një kohë, dhe duke e marrë atë emër nisi gazeta e përditshme, e paregjistruar te autoritetet okupatore serbe.

Gazeta e përditshme “Bujku” doli deri në prag të 1999-tës, të një viti tjetër të ri të luftës që po zhvillohej në Kosovë, derisa u dëbua me dhunë nga Pallati i Rilindjes nga administrata dhe forcat okupatore serbe.

Por, përsëri, gazetarët dhe punonjësit e tjerë të Rilindjes nuk u ndalën, në muajt e parë të vitit 1999, gjithnjë në kushtet e luftës, rikthyen dhe nxorën gazetën e përditshme me emrin Rilindja në Prishtinë,  duke punar nëpër shtëpitë e tyre, dhe në këto rrethana përkundër rreziqeve të mëdha gazeta doli derisa gazetarët dhe punonësit e saj u dëbuan bashkë me popullin edhe nga shtëpitë e tyre dhe nga Kosova.

Ekipi i gazetës Rilindja hyri në Kosovë me tanket e para të NATO-s në 12 qershorin historik 1999, dhe të nesërmen u shpërnda në Prishtinë dhe në zona të tjera, ku po ndodhte liria, gazeta numër special e botuar në Shkup.
Ashtu siç kisha raportuar për Agjencinë shtetërore-zyrtare të lajmeve të Shqipërisë dhe Radiotelevizionin Shqiptar një ditë më parë herët në mëngjes nga kolona e tankeve të para të forcës ushtarake më të madhe planetare, në faqen e parë të Rilindjes në kryetitull shkruhej: “Dje në orën 5.17 Trupat e NATO-s hynë në Kosovë”. Në Kosovën e lirë me popullin u kthye edhe gazeta Rilindja, që nuk  u ndal edhe kur u ndalua… Gazeta “Bujku” sfidoi ndalimin…

Gazeta tradicionale e historike e Kosovës Rilindja ka nisë të dalë në Prizren para 72 vitesh, në 12 shkurt 1945, në frymën e Konferencës së Bujanit e me angazhimin e intelektualëve më të shquar të asaj kohe, me shkronja shqipe prej plumbi që u sollën me arka nga Tirana…

“‘Me emrin ‘Bujku’, këtu dhjetë vite ka mbajur të gjallë informimin e brendshëm në Kosovë”, e vlerësonte  gazetën e rezistencës Presidenti historik i Kosovës, Ibrahim Rugova në funddhjetorin 2002 në Rezidencën Presidenciale në Prishtinë në pritjen që më bëri si kryeredaktor i gazetës Rilindja, me ç’rast dha një intervistë ekskluzive, duke i dhënë kështu edhe mbështetjen e fuqishme institucionale krijimit të mundësive dhe kushteve për rifillimin e botimit të gazetës simbol i traditës së informimit në Kosovë, të cilën administrata e UNMIK e kishte dëbuar kundërligjshëm e padrejtësisht nga Pallati Rilindja në 21 shkurt 2002.

Pas kësaj date gazeta Rilindja ka dalë me numra protestues të jashtëzakonshëm, të kohëpaskohshëm.

Gazeta Rilindja, kronikë e zhvillimeve historike të Kosovës, pasi doli me botime speciale edhe për ngjarjen historike të shpalljes së pavarësisë në 17 shkurt 2008 dhe për njohjet ndërkombëtare që pasuan, ka përmbyllë daljet e mëse 40 numrave protestues para mëse 8 viteve, në 30 dhjetor 2008, me numrin e festës së Vitit të Ri 2009, me paralajmërimin në ballinë: “Duke besuar në sundimin e ligjit në shtetin e Kosovës presim që nga numri i ardhshëm Rilindja të dalë përditë”.

Zgjidhja për Rilindjen, që ka statusin e ndërmarrjes shoqërore, pritet e kërkohet nga Agjencia Kosovare e Privatizimit. Për privatizimin e gazetës tradicionale të Kosovës,  pa u ndërlidhur me objektin e saj të shpronësuar,  që tash është ndërtesë qeveritare, është edhe shembulli i gazetave në rajon dhe në botë, që kishin statusin si të Rilindjes, e që janë privatizuar dhe kanë vazhduar të dalin.

Në arsyetimin e  kërkesës për privatizim theksohet edhe se emri dhe tradita e gazetës Rilindja është një vlerë shumë e madhe, e krijuar gjatë mëse 70 viteve, është pasuri me vlerë më të madhe se e çdo pallati, dhe kjo duhet të vlerësohet edhe në procesin e privatizimit.

“Dhe, ai që do ta blejë gazetën Rilindja dhe natyrisht do e nxjerrë këtë të përditshme historike dhe tradicionale të Kosovës do jetë pronar i një pasurie të madhe mediale kombëtare, do të jetë trashëgimtar i ligjshëm i firmës-emrit, traditës. Rilindja ishte, është dhe mbetet edhe si një shenjë identiteti”, theksohet në kërkesën drejtuar Agjencisë Kosovare të Privatizimit në 12 shkurt 2014.

Me rastin e 549 vjetorit të vdekjes së Heroit Kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu, më 17 janar 1468./Nga Fotaq Andrea/

Asnjëherë deri më sot, publiku artdashës shqiptar nuk ka parë një portret të tillë të Skënderbeut me simbolikë tepër të fuqishme: Heroi ynë kombëtar mban mbi krye përkrenaren e tij karakteristike me kokën e dhisë me brirë dhe, pikërisht mes brirëve, mban edhe kryqin e shenjtë të Jezusit, simbolin e krishtërimit, mjetin shpirtëror për shpëtimin e njerëzimit.

Na erdhi papritur ky portret i Gjergj Kastriotit si “dhuratë” e urim për Vitin e Ri nga i Përndrituri At Artur Liolin, kancelar i Kishës Ortodokse Shqiptare në Amerikë, dhe po e botojmë sot, në këtë përvjetor të amshimit të Kryeheroit tonë, nderuar nga Vatikani me titullin e lartë “Mbrojtës i Krishtërimit – Atlet i Krishtit”. Në letrën shoqëruese që na e përcolli Znj. Neka Doko, konservatore e Bibliotekës Fan Noli në Boston, At Liolini na shkruante më 26 dhjetor 2016:

” I dashur dhe i nderuar Zoti Andrea,

Shpresoj se gëzoni stinën e shenjtë të Kërshdellave në lumturi dhe prisni Vitin e Ri me shëndet. Ju falënderoj nga zemra për studimin tuaj në veprën e gjerë dhe të larmishme për Gjergj Kastriotin ~ një dhuratë për bibliotekën tonë që na pasuron. Jemi tepër mirënjohës.

Për interesin tuaj, viteve të shkuara, gjeta një artikull në revistën The Blue Book Magazine. Fatkeqësisht, isha në moshën e re atëherë, e tani nuk gjej dot datën e publikimit, por besoj se ishte në vitet 1950-të. Megjithatë, mbajta në arkivin tim dy ilustrime të Skënderbeut – fragmente që shoqëronin artikullin në fjalë (shiko të bashkëngjiturat). Ilustruesi ishte John Richard Flanagan – lindur në Sydney, Australi, në vitin 1895. Jetoi në Sh.B.A. duke fituar emër të njohur si ilustrues në gazeta të ndryshme dhe ndërroi jetë në vitin 1964. Në qoftë se nuk i kini parë këto vepra të zhanrit popullor (ku heroi paraqitet me veshje folklorike), shpresoj se do t’i gjeni interesante.

Mbetem …etj.

Arthur Liolin, Boston”.

Bazuar në këto të dhëna të At Liolinit, i brumosur, siç shihet, që në moshë mjaft të re me ndjenja patriotike, i hymë hulumtimit dhe zbuluam se dy gravurat e John Richard Flanagan-it ilustronin shkrimin Scanderbeg – Forgotten Great Captain (Skënderbeu – kapiteni i madh i harruar) shkruar nga Colonel Charles A. King dhe botuar në revistën The Blue Book Magazine, vëll. 90, 6 prill 1950, f.52-58.

Në pritje për të pasur këto ditë në dorë revistën, po e përqendrojmë vëmendjen tek ky portret i panjohur i Skënderbeut. Vëmë re se disa elementë të veçantë dhe mjaft domethënës e tipizojnë bukur figurën e tij emblematike. Gravura na e paraqet kështu Kryetrimin shqiptar në moshën e tij më burrërore dhe fisnike, 50-60 vjeçare, me vështrim të ngulët, por të rreptë, drejt horizontit malor nga dyndeshin hordhitë barbare. Shfaqet i mendueshëm e i vëmendshëm, krejt i përqendruar, e mbi të gjitha, me qetësi shpirtërore, paepuri e epizëm. Një mjekër mesatare e dendur, e hijeshon bukur portretin, tek mban mbi krye helmetën legjendare të Pirro-Burrit, sunduar nga koka e dhisë së shenjtë Amaltea dhe nga ai kryq aq i veçantë që lartohet në ajri, që tejshpon qiejt dhe përndrit e mbron shpirtrat. Kemi këtu një simbolikë unikale apo sui generis, ku harmonizohen brirët e dhisë me kryqin, me këtë simbol të përbotshëm të krishterimi, duke na e shfaqur Skënderbeun si një trim dhe tribun popullor, në kuptimin më figurativ të shprehjes së vjetër dhe të bukur shqipe “burri ynë me brina”, siç shpjegon prof. Dhimitri Pilika në librin e tij të vyer për lexuesin shqiptar Pellazgët, origjina jonë e mohuar.

Nuk është rastësi, e aq më pak çudi, që edhe në portretin më të hershëm të Donika Kastriotit nga gjermani Johann Theodor de Bry (shek. XVI) e shohim bashkëshorten e Kryetrimit shqiptar me kryqin e krishterë në gjoks teksa mes zbukurimeve florale e bestiare të portretit të saj, dallojmë sërish dhinë Amaltea, si një simbolikë e përbashkët lashtësore e çiftit Kastrioti. Por, çka e bën edhe më interesant portretin e Skënderbeut tek Flanagan është shalli tipik rugovas që mbështjell helmetën kastriotase, dhe që të kujton në çast portretin e famshëm të Bajronit me veshjen karakteristike shqiptare sipas tablosë së shkëlqyer të Thomas Phillips. Po përse pikërisht ky shall tek ky portret i Skënderbeut, me atë rënie të lirë të njërit skaj mbi supin e Heroit? Nuk ka dyshim se Flanagan kërkon këtu ta bëjë sa më tipike dhe sa më shqiptare portretin e Heroit tonë Kombëtar. Dhe për këtë, ai e “huazon”, të themi, shallin nga veshja e hijshme e Bajronit me kostumin e tij të “bijve të shqipes”. Kësisoj, Flanagan përjetëson grafikisht, në mënyrë mjeshtërore, lavdinë epokale skënderbejane, ashtu si  Bajroni, që i përjetësoi dhe i vuri shqiptarët në piedestal të Historisë me penën e tij gjeniale të pavdekshme dhe që Kastriotin tonë e quajti aq bukur “ky Aleksandër i ri, ky princ i kohërave”‘.

Nuk kemi të bëjmë aspak këtu me një çallmë, apo me turbanin e gjerë oriental, lëkundur majë koke në shesh të betejës dhe që shpesh binte përdhe. Përkundrazi. Kemi të bëjmë në portretin tonë me atë shall historik të ravijëzuar (zadrimor), quajtur “shallia e kësulës” që mbante lidhur kësulën apo kapuçin e burrave të malësisë në Shqipëri të Veriut, Kosovë e Mal të Zi. Është sivëllai i brezit të lashtë “me rrema”, që qarkonte disa herë belin për të mbajtur armët dhe që u pasua nga silahu. Edhe vetë rënia e lirë e njërit skaj të shallit mbi sup të Heroit përbën dukshëm një simbol krenarie që valëvitej si flamur nga era kur Kryetrimi shqiptar kalëronte në shesh të betejës. Por, le të themi, që po ky shall kishte nga ana tjetër edhe funksion të thjeshtë “shamie” për të fshirë djersët në ballë a gushë apo, pse jo, edhe për të lidhur plagët e luftës dhe për të ndalur hemorragjitë. A nuk jepet shpesh në portrete Skënderbeu me një shami poshtë përkrenares apo kësulës së tij? Sidoqoftë, bukuria e lidhjes mbi përkrenare e këtij shalli i jep mjaft epizëm dhe romantizëm portretit tonë skënderbeian, vendosur artistikisht mbi një sfond kështjelle dhe malesh arbërore të pamposhtura.

Ilustrimi i dytë i Flanagan-it na e paraqet Skënderbeun në krejt madhështinë e tij fizike e luftarake, drejtpërdrejt në ndeshje të rrufeshme me osmanlinjtë, me atë goditje të tij proverbiale që çante më dysh një dem apo një njeri nga koka në këmbë, siç thotë Barleci, i cili, me veprën e tij madhore u bë burim frymëzimi për mjaft autorë dhe gravuristë të huaj të shekujve XVI-XVIII. Shohim në këtë gravurë një Skënderbe “furtunë” përpara një pashai turk të çarmatosur dhe të zënë në befasi, që mbron kryet për të shmangur goditjen fatale. Dhe në diçiturën bashkëshoqëruese të gravurës lëçisim: “Firuz Pasha, luftëtari më famshëm i ushtrisë turke u vra nga vetë Skënderbeu”. Manteli valëvitës mbi shpatullat e gjera të Heroit shqiptar e shfaq Skënderbeun si engjëll me krahë, si vetë Shën-Gjergjin, emrin e të cilit ai mbante. Dhe përsëri, përballë gjysmë hënës në përkrenaren osmane të mposhtur, shohim të shfaqet e të lartohet hijshëm kryqi i shenjtë i krishterimit mes brirëve të dhisë mbi përkrenaren kastriotine, simbolika më e fuqishme e Kryetrimit tonë me përmasë sa kombëtare dhe europiane, kur Ai, “Mbret i Shqipërisë e i Epirit” u bë njëkohësisht edhe Mbrojtësi i vetëm i Krishtërimit dhe i Europës për një çerek shekulli me radhë, duke ndalur përparimin e perandorisë osmane në dyert e Europës e të Italisë, të asaj perandorie që ishte superfuqia dhe tmerri i kohës.

Sot, në këtë përvjetor të vdekjes së Kryetrimit shqiptar, që shënon njëkohësisht pragun e pesë shekujve e gjysmë lavdie të amshimit të tij, kujtojmë forcën dhe mjeshtërinë e fjalës së Konicës për Heroin tonë Kombëtar, kur thoshte: “Skënderbeu është Rolani i Shqipërisë; për njëzet e shtatë vjet, ai i kundërvuri një qëndresë fitimtare islamizmit pushtues të egër; Ronsëvoja dhe Kruja janë dy tempuj në Europë që Krishtërimi mirënjohës lypset t’i nderojë me pelegrinazhe të përvitshme. Europa, në atë kohë, as që e kishte atë guxim bukurosh që po na tregon tani; thjesht emri i turqve u kallte datën europianëve më të guximshëm. Mbarë bota ishte e pranishme duke u dridhur në luftën që bënin shqiptarët – domethënë Evropa – kundër turqve; papa nxitoi t’i dërgonte Skënderbeut titullin e bujshëm Mbrojtës i Kryqit”.

Dhe teksa gjeniu shqiptar Konica qëndiste këto fjalë për Heroin tonë Kombëtar te revista Albania në korrik 1897, miku i tij i ngushtë gjeniu francez Apoliner, do shkruante vite më vonë (1917) me penë të fuqishme për lavdinë historike shqiptare: “Çështja shqiptare u duket diplomatëve që rregullojnë fatet e botës tepër e vogël në krahasim me çështjet tepër të mëdha që i detyrohen vëmendjes së Gjithësisë së tronditur. Diplomatët e mëdhenj ndoshta gabohen. Ndoshta krejt të habitur do venë një ditë në Janinë a Krujë, kryeqyteti i lashtë i Skënderbeut, të vendosin me dorën plot emocion themelet e një Europe të Re.”

Ja kush është lavdia shqiptare, ja kush është lavdia skënderbejane nën penën Konica-Apoliner, lavdi që lypset të gdhendet me germa të arta në një monument të përbashkët të këtyre dy gjenive të Letrave frënge e shqiptare, në një kohë kur kori shovinist greko-serb vazhdon provokimet e rënda  ndaj lirisë dhe sovranitetit të kombit shqiptar në Kosovën dhe Shqipërinë e martirizuar historikisht, por të  mëvetësuara dhe të pavarura përfundimisht në trojet e tyre të lashta iliro-arbërore.

Në përfundim, falënderojmë edhe një herë publikisht At Artur Liolinin për dhuratën e bukur që na ka bërë me këto dy gravura të Flanagan-it, duke i uruar lumturi e përherë shërbesë fisnike në Kryekishën “Shën Gjergji” të Bostonit, themeluar nga Fan S. Noli si domosdoshmëri historike për një Kishë ortodokse autoqefale shqiptare.

Olsi Rama, është një i ri shqiptar, shumë i talentuar që jeton në Elmwood Park të Ilinois-it dhe stërvitet për të arritur rezultate të kënaqshme në sportin e peshëngritjes. Historia e 18-vjeçarit Olsi, ka zënë faqet e një prej gazetave më të rëndësishme në SHBA si, “Chikagotribune” për arsyen e vetme se, prindërit e tij shqiptarë, bashkë me motrën janë dëbuar tashmë nga Shtetet Bashkuara të Amerikës, për shkak se ishin emigrantë të jashtëligjshëm, ndërsa Olsi duke qenë se ka lindur atje, është detyruar të jetojë i vetëm. “Prindërit e mi, tani jetojnë në një vend tjetër. Ata erdhën në Amerikë pa dokumente, bashkë me motrën time, kur nëna ishte shtatzënë me mua. Unë kam lindur këtu dhe kam shtetësi amerikane. Prindërit e mi u kthyen sërish në Shqipëri pas 10 vitesh qëndrim këtu” tregon Olsi. Duke treguar pasionin për mundjen, i riu thotë se, e ndan atë me vështirësitë e të jetuarit vetëm dhe pa mbështetjen e familjes. Ai pranon se takohet çdo verë me familjen e tij, prindërit Ferrick dhe Natasha Rama dhe motrën 20-vjeçare Lediana, por kaq nuk mjafton. Ajo që ata humbasin janë garat e tij të mundjes, ku Olsi premton shumë. Vetëm nga garat dimërore ai ka arritur të renditet i nënti në Ilinois, një rezultat shumë i mirë, sipas trajnerit të tij. Megjithatë, Olsi shprehet se nuk e di nëse në të ardhmen do vazhdojë t’i përkushtohet pasionit të tij për këtë sport, pasi dëshiron të ndjekë edhe studimet e larta për inxhinieri elektrike ose finance. Dëshira e tij më e madhe është që të rritet sa më shpejt dhe të mbushë 21 vjeç, atëherë kur ka të drejtë të kërkojë edhe bashkim familjar. “Sytë e prindërve të mi janë tek unë. Ata krijuan gjithë këto mundësi për mua dhe unë dua të bashkohem me ta”,- thotë djaloshi shqiptaro-amerikan, Olsi Rama.(SHK)