Agron Tufa publikon dokumentin: Ja shkrimtarët që i bënë ekspertizën Visar Zhitit/

Shkrimtari Agron Tufa ka publikuar sot disa dokumente, që sipas tij tregojnë dy shkrimtarët e tjerë që kanë bërë ekspertizën poetit Visar Zhiti, ekspertizë e cila e dërgoi në burg.

Në dokumente e publikuara nga Tufa, dy shkrimtarët që i bënë ekspertizën Zhitit ishin Pandeli Koçi dhe Ramazan Vozga.

“Nje pyetje qe duhet ngritur. Keta qe kane emrat poshte akt-ekspertizes, qe çoi në burg poetin Visar Zhiti, a u detyrohen lexuesve nje shpjegim, se si ndodhi? Meqe jane figura publike dhe i shohim neper tubime, apo jo? Te mos thone: i kemi sqaruar keto gjera me Visarin (kjo eshte tjeter gjë), por te na sqarojne njehere e mire ne, publikisht (dhe kjo eshte nje gjë krejt tjeter)… Perndryshe, pyetjeja mbetet e ngritur, sapo shfaqet prezenca e tyre ne publik”, shkruan në postimin  e tij Tufa.

E.XH

-Kreu i Qeverisë: Po i hapem kufijtë e Kosovës, ne i hapim varret e atyre që i kujtojmë sot, Ai që cenon këta kufij, është armik i Kosovës/

-Kryeministri Haradinaj, foli edhe për vendosjen e taksës ndaj Serbisë duke e theksuar edhe njëherë se ajo do të qëndrojë deri në njohjen e Kosovës nga Serbia/

DEÇAN, 11 Shkurt 2019- Gazeta DIELLI/“Nëse ne i hapim kufijtë e kësaj Kosove, atëherë i hapim edhe varret e atyre për të cilët jemi ardh për t’i kujtuar sot, plagët dhe vuajtjet e tyre. Ai që cenon këta kufij, është armik i Kosovës”,  tha kryeministri i Republikës së Kosovës, Ramush Haradinaj gjatë fjalimit të tij të mbajtur para familjeve të dëshmorëve të Komunës së Deçanit.Me këtë rast, kryeministri Haradinaj,  pasi i ka përshëndetur të gjithë të pranishmit, tha se janë në javën e përvjetorit të Pavarësisë ku bëhen 11 vjet që Kosova u bë shtet sovran dhe i pavarur.

“ Kjo javë ka rastisur që të fillojë në Deçan, një rastësi e cila është me meritë. Pra Deçani dhe kjo trevë e Dukagjinit, vërtet janë me meritë për lirinë e atdheut tonë, pavarësinë”, tha kryeministri Haradinaj, duke theksuar se e drejta e shqiptarëve është studiuar e trajtuar nga shumë mendimtarë e njohës të zhvillimeve,  jo vetëm në Ballkan por edhe në botë.Ndër tjerash, kryeministri Haradinaj tha se si populli më i vjetër në Ballkan, edhe historia e shqiptarëve është prej më të hershmëve  dhe se vërteta e tyre është prej më të parave në Ballkan, dhe kësisoj gjithë rrugëtimin e shqiptarëve deri këtu, sot askush nuk e konteston.

“Në luftën e ’98 e ’99 të UÇK-së me ndihmën e NATO-s të prirë nga Amerika, e për të cilën ne jemi mirënjohës ndaj tyre, u realizua një pjesë e të drejtës shqiptare e cila kishte mbetur peng me mijëra vjet përpjekjesh, e që ajo ishte Kosova”, theksoi kryeministri Haradinaj.Më tej, duke folur për shpalljen e Pavarësisë së Kosovës, kryeministri Haradinaj e bëri të qartë se 17 Shkurti i 2008-ës dhe flamuri i saj ishte një minimum kompromis i të drejtës së shqiptarëve dhe se duke qenë kështu, çdo shqiptar e  ka obligim ta mbrojë këtë Kosovë, Kosovën e 17 Shkurtit, mbrojtjen e së cilës siç tha ai, e obligon edhe Kushtetuta.Kryeministri Haradinaj, foli edhe për vendosjen e taksës ndaj Serbisë duke e theksuar edhe njëherë se ajo do të qëndrojë deri në njohjen e Kosovës nga Serbia.Nga një fjalë rasti mbajtën edhe kryetari i Komunës së Deçanit, Bashkim Ramosaj dhe kryetari i OVL – UÇK-së dega në Deçan, Abdyl Mushkolaj. Ndërsa, në emër të familjeve të dëshmorëve, Antigona Dabiçaj, i ndau mirënjohje kryeministrit Ramush Haradinaj./b.j/

RRËFIMI I ADILES, MOTRËS SË MADHE TË MBRETIT ZOG, NË MEDIAN FRANCEZE (1939) : “JAM E LUMTUR QË ARRITA NË FRANCË DHE KAM NDËRMEND TË QËNDROJ KËTU.”/

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 12 Shkurt 2019//

“Paris-soir” ka botuar, të mërkurën e 5 korrikut 1939, në faqen n°7, një shkrim në lidhje me rrëfimin e motrës së madhe të mbretit Zog, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Motra e madhe e mbretit Zog është nisur për në Paris

Marsejë, 4 Korrik.

Motra më e madhe e ish mbretit Zog të Shqipërisë, princesha Adile, mbërriti dje në Marsejë me dy vajzat e saj, kunatën e ish mbretit, gjyshen dhe vëllain e vogël të mbretëreshës Geraldinë, kontin Jul Apponyi.

“— Jam e lumtur që arrita në Francë dhe kam ndërmend të qëndroj këtu, tha ajo. Po nisem për në kështjellën e Mayes, pranë Versajës, e cila është marrë me qira për ne. Aty do të vijë edhe vëllai im. Nga Polonia, ai do të shkojë në Londër, ku do të bëjë një qëndrim të shkurtër. Pastaj do të vijë në Versajë.”

Princesha Adile dhe shoqëruesit e saj u larguan nga Marseja për në Paris me trenin e orës 14:40.

*Princeshe Adile (1893-1966) u martua me Emin Bej Agolli-Doshishti dhe paten tre djem ( Salih, Hysein, Sherafedin) dhe dy vajza (Teri, Danush). Ajo iu perkushtua familjes dhe te gjithe bashke jetuan ne Angli. Vitet e fundit te jetes i kaloi ne Paris prane djalit te saj te pamartuar, Salih.

Nga Martin Camaj/

Prej 28 deri më 30 nandor u zhvilluen në New York kremtimet kushtue gjashtëdhetëvjetorit të fletores ma të vjetër shqiptare “Dielli”. Nuk qe vetëm nji kongres madhështor në dukjen e jashtme ndër sallat e gjana të farfurishme të “Americana Hotel” në qendrën e atij qyteti të stërmadh, por dhe nji takim mallëngjyes i mijra shqiptarësh të ardhun nga katër anët e Amerikës, të Kanadahit e të Europës. Dhe dihet se nji takim i tillë, në kushtet tona kështu të shpërndamë siç jemi jo vetëm në hapësi por edhe në mendime e besojma të ndryshme, nuk ishte e lehtë… Amerika u ba me kohë vendi i lirisë edhe për të gjitha komunitetet fetare, prandej këto institucione losin edhe sot e kësaj dite nji rol të madh në të gjitha shtresat e shoqnisë që përbahet prej kombesh e racash së ndryshme. Në përshtatëmeni me kushtet e vendit dhe komunitetet fetare shqiptare zhvillojnë ne Amerikë veprimtari të shumëllojshme shoqnore, doktrinare e kulturore kombëtare…..

Me 29 paradreke u zhvillue nji ceremoni madhështore në katedralen e New York-ut “Saint Patrick”.

Celebruen hirësitë arbreshe Mons.Perniciaro, Abati Minishi me priftnit arbreshë nji meshë solemne në ritin lindor. Mesha me kangët e bukura të ritit të vjetër lindor u tha në gjuhën shqipe, kori bani të shungullonte në shqipe hapësinë e këtij tempulli historik, mbushë plot e përplot me shqiptarë e arbreshë të Amerikës. Asistoshin Kardinali i New York-ut Eminenca Cooke, Peshkopi Stefan Lasko, i cili tha Besojmën e Ati Ynë në gjuhën shqipe. Don Zef Oroshi, përfaqësues i klerit katolik shqiptar në Shtetet e Bashkueme, mbajti lutjen e rastit. Ky i paraqiti Kardinalit Cooke të pranishmit tue cilësue këtë mbledhje fetare si ngjarje me randësi, njikohësisht si gjeti dhe fjalë lavdi për popullin shqiptar e historinë e tij. 
Mbas sjelljes fetare në “Saint Patrick” u vu për udhë parada mija vetësh, stolisë me kostumet e grave arbreshe si me kostume burrash e grash të viseve të ndryshme të Shqipnisë. Prijshin flamuj dhe pankarda. Parada kaloi nëpër rrugën e rrahun natë e ditë me mija njerzish në qëndrën e New York-utm quejtun Promenade Rockefeller Center….. 
Në sezonin e parë që filloi me 28 nandor në ora 9 të mëngjesit ma së pari foli Dr. Hamdi Oruçi, Chairman nacional i festimeve të Vatrës i cili u dha mirëse-ardhjen të pranishmëve tue theksue karakterin kulturor të Vatrës në të kaluemen dhe qëllimet kulturore shoqnore pa dallime njerëzish kulture që merren me çështje shqiptare, qofshin këta shqiptarë apo të huej…. 
Puna filloi me kumtesën e profesor Zef Sqiroit: “Kuptimi i fjalës Arbër dhe përgjegja e tij në vetëdijen e popullit shqiptar”. Prof. Sqiro ndoq përdorimin e fjalës greke Alvanon, Alvanitis, Alvani, Alvana nëpër kronikat bizantine dhe vjen në përfundim se këto variante si forma shqipe Arbër-i kanë vështrimin “gjithë fisi shqiptar” si dhe “vendi apo atëdheu i shqiptarevet”. Ai tha mandej se shqiptari dhe sot kudo që shkon ngul vatrën e tij, mun aty krijon e vijon dhe të qenunit “Arbër”- shqiptar. Sqiro shtoi: “Është një Shqipëri mistike, një Shqipëri spirituale me plotësimin e të gjithë vlerave morale që çdo shqiptar trashëgon nga autoriteti atëror dhe jau pason pasardhësvet me besnikëri”… 
Profesor Andrew Torielli, romanist dhe mik i kulturës shqiptare, nji ndër udhëheqës të Loyla University të Chicago-s, foli mbi rrugën e hymjes së kulturës botnore në Amerikë dhe asimilimin dhe shndërrimin e kulturave nacionale në Shtetet e Bashkueme. Ai u ndal në interpretimin e fjalës së përmendun se “Amerika nuk asht nji përzimje elementash, porse nji filozofi”… Kumtesa e prof.Zef Valentinit u lexue nga Dr.Parrino, adsistent i albanologjisë në Universitetin e Palermës, që kishte si titull “Vlera ekumenike e diasporës shqiptare”… 
Në sesjonin e parë të dytës ditë foli i pari zoti Stephen Peters: Karakteristikat, kontributet dhe përgjegjësitë e shqiptarëvet të Amerikës” Profesor Nelo Drizari, nji ndër botues të Diellit foli mbi vjetërsinë e Popullit shqiptar, shikue në dritën e gjuhës… Prof. Dr. Louis Solano, titullar i kathedrës së romanistikës në Harvard University të Boston-it, paraqiti disa mendime mbi gjuhën shqipe dhe kulturën shqiptare në Amerikë… 
Temën “Përfytyrimi i Skanderbeut dhe autenticiteti i tij” e zhvilloi At Vinçenc Malaj. Malaj, i cili në salën e kongresit, si i ngarkuem nga Instituti i Studimeve Shqiptare t’Universitetit të Romës paraqiti kolekcionin e vizatimeve dhe të pikturave të herojt kombëtar, shprehi mendimin se, piktura e përmendun që paraqet Skënderbegun në mënyrë ma të ngjashme me të, gjindet në Venedik. Me 29 mbasdreke u zhvillue sesioni i tretë që zgjati deri në mbramje. Porfesor Ernest Koliqi paraqiti kumtesën me titull “Fan S. Noli”. Ai shqyrtoi fytyrën e këtij shkrimtari e njeriu të madh sidomos në ballafaqim me ngjarjet që përcaktuen deri dikund dhe vehtjen e Nolit si mendimtar e njeri veprimi…

Zoti Dhimitër Beratti u tregoi të pranishmëve imtësi të çmueshme rreth ngjarjes së ngritjes së flamurit në Vlonë para 57 vjeç ku edhe ai vetë ishte aktor i kësaj vepre të madhe. Në të katërtin sesion dhe të fundit që filloi që ora 9 të mëngjesit të datës 30 nëndor foli i pari Kemal Vokopola mbi “Vërejtje të përgjithshme të 60-vjetorit të Diellit”.

Dr. Ragip Frashëri foli mbi “kombin dhe ekonominë shqiptare, tue fillue nga nëjsitë ekonomike të pashallëkut të bushatlive në veri të Shqipnisë. Papas Ignazio Parrino u paraqit me temën “Vlerat Kulturale nacionale ndër kolonitë arbreshe të Siqilisë”… Në këtë sesion u këndue dhe referati i profesor Arshi Pipës i Universitetit të Minneapolis, i cili kishte nji karakter kritik ndaj vatrës dhe kryesisë së saj. Ai disa mendime të veta i ka paraqitë në kohët e fundit botnisht në shkrime që qarkullojnë dorë më dorë. Me keqardhje thom (e kjo asht forma ma e butë e shprehjes sime) se këto mendime dhe sidomos mënyra e hovshme në të cilën ato shfaqen nuk janë aspak konstruktive. Zoti Refat Gurrazezi, ish-editor i diellit, foli mbi “Faik Konicën” të cilin ky e ka njoftë për së afërmi si bashkëpunëtor i ngushtë i tij. Parashtrimi mbi historjatin e gjuhësisë e kulturës pranë arbreshëvet të Siqilisë i profesor Nino Guzzetta, çfaqë në gjuhën anglisht, qe një mbyllje e bukur që vuni në pah veprën e Kamardës, të Gaetani Petrottës, të Marco La Pianës e të tjerëve. 
Në mbarim u banë këto propozime: prof. Zef Sqiroj sugjeroi botimin e nji fjalori të shqiptarëve të mëdha, mbi jetën e veprën e tyne gjatë shekujve për naltësimin e kombit e të kulturës së tij. Me propozimin e ribotimit të veprave të Konicës u shprehën Refat gurrazezi, i nënshkruemi (Camaj, shën.redak.) dhe prof Sqiroj. Seminari u mbyll nga presidenti i kremtimeve Dr. H. Oruçit që gjatë të tanë kohës tregoi vullnet të pashoq që ky manifestim kulturor të kunorohet me nji mirëdalje të posaçme. E pasunoi mbarë kremtimin edhe ekspozita e përbashkët e piktorëvet shqiptarë Ibrahim Kodra dhe Lin Delija po në sallat e “Americana Hotel”. (Marrë me shkurtime nga Shejzat, 12-13, 1969)

Me rastin 20 Shkurtit, një vjetorit të ndarjes nga jeta të Sali Asllan Selimaj/NGA ISUF S. SELIMAJ/

Sali Asllan Selimaj 3 Shkurt 1940 dhe u nda nga jeta me 20 Shkurt 2018/

U mbush një vit që ndërrove jetë dhe u ndave nga ne, Sali Asllani. Ishte ditë dhimbjeje për të gjithë, veçanërisht për mua, familjen tënde, dhe për të gjithë farefisin SELIMAJ. Të gjithë e ndjejmë mungesën tënde.

Prej Sali Asllanit kam pasë shumë mirësi. Kam ndjerë ndihmën e tij në ditë të vështira. Jo vetëm unë, por ai ndihmonte këdo në nevojë, këdo qëi lypej ndihma e tij. Njeri me zemër të mirë, bujar në shpirt. Bamirësitë e tij janë të njohura në komunitetin shqiptar.

I dashur njeri i mirë, Sali Asllani; jeta nuk ka qenë e lehtë për ju, as e drejtë, madje ka qenë tepër e vështirë, por e ndritshme.Ti nuk u përule, por e ruajte moralin dhe karakterin e forte të malsorit.Veçanërisht në rininë tënde ti kalove të papritura dhe kurthe që të ngritën shërbimet sekrete me spiunë të shitur tek UDB-ja. Ishe vetëm 16 vjeçar kur UDB-ja e atëhershme malazeze nisi përndjekjet ndaj teje vetëm pse ti nuk pranove që të viheshe në shërbim të saj. Gjithçka ndodhi pse ti ishe i padëgjueshmi i UDB-së.

Strategjia dhe politika e UDB ishte që të largonte sa më shumë shqiptarë nga trojet e tyre të vendlindjes, veçanërisht malësorëtë Plavës dhe të Gucisë. Ata që nuk bindeshin keqtrajtoheshin.

Sali Asllani ishte në shënjestër të shërbimeve sekrete malazeze dhe ata prisnin momentin që ta fusnin në kurthin e tyre që t’i vinin prangat. Për të realizuar qëllimin e tyre ata vendosin ta fusin në kurth: I dërgojnë një spiun që e njihte Salihin. Spiuni i thotë : Ti Salih je në rrezik të madh, mund të arrestojnë shumë shpejt, prandaj duhet të ikësh.

Po ku të shkoj, ia ktheu Salihu.

Spiuni i propozon që të arratisej në vendin amë, në Shqipëri. Unë,i thotë spiuni, do të ndihmoj, do të udhëheq rrugën deri në kufi, që të shpëtosh nga UDB-ja. Unë e di rrugën mirë se kam ndihmuar dhe të tjerë. Ke besim se do të shpëtoj një here e mire nga këta. Salihu i beson dhe i thotë: Po mire, jam në dorë tënde, në besën tënde. Më drejto rrugën!

Caktuan ditën dhe u nisën.Për habinë e Salihut ai po e drejtonte në kah të kundërt, në drejtim të gabuar. Pasi ecën një copë rrugë, Salihu po e pyet:Pse po na çon në këtë drejtim? Kjo rrugë të çon në Plavë, jo në kufi me Shqipërinë. Spiuni ia kthen përgjigjen aty për aty:- Jo jo, e ke gabim, kjo është rruga më e shkurtër, e njoh mirë unë.

Spiuni e kishte lidhë fjalën me UDB-ën që të kalonte pikërisht në atë rrugë ku ata kishin ngritë pritën e tyre për ta arrestuar. Nuk kaluan veç pak minuta pas kësaj bisede kur u shfaq para tyre makina me policët UDB-ashëdhe u kërkoi që të ndaleshin në vend.

• Ku po shkoni ju me kaq ngut?-kanë pyet policët, edhe pse e dinin mire nga bashkëpunëtori i tyre se ku po shkonin.

Përgjigjet spiuni:- Nuk du me ju rrejt, unë i kam dhanë fjalën Salihut me e përcjellë në Shqipëri sepse këtu nuk ka kërkënd , është fare i vetëm.

• Ç’ka po thoni, a nuk e dini ju se është rreptësisht e ndaluar që kaloni kufirin dhe të shkoni në Shqipëri?

Në vend ia shtërnguan në duar prangat Salihut dhe drejt e në burg. Kur kanë shkuar në zyrat e policisë Salihu ka parë me sytë e tij se si qeshej spiuni me policët. E kuptoi se “bamirësi” i tij,ishte në shërbim të UDB-ës, por tash ishte tepër vonë për ta shmangë kurthin. Nuk ka më keq kur e kupton se të ka shitur ai që të hiqet si mik. Pas shumë torturash që i bënë në burgjet e Malit të Zi, destinacioni i fundit i tij ishte Gerova, një emër i njohur për vuajtje i shqiptarëve dhe i ballkanasve të tjerë. Duhet të kaloje aty pa të fitoje të drejtën për të kaluar në Perëndim, fshehurazi ose me leje. Salihu ishte me fat që vuajtjet i la pikërisht në atë kamp-burg dhe kaloi në Itali, në kampet e emigrantëve. Vuajtjet kishin sosur për Salih Asllanin sepse aty i buzëqeshi fati për të marrë rrugën drejt Amerikës, ëndrra e të gjithë atyre që kanë vuajtur dhe u ka munguar liria.

Këtu në Shtetet e Bashkuara ai u bë një aktivist i papërtuari komunitetit duke i shërbyer idealit Kombëtar duke u anëtarësuar në Klubin Patriotik”Jusuf Gërvalla”. Aktivist i papërtuar për çështjen shqiptare punoi me të gjitha forcat e mundësitë financiare për çështjen shqiptare.

Në luftën e Kosovës për liri Salihi ishte kontribues i Fondit Vendlindja Thërret. Në të gjitha fushatat ai nuk priste ta thërrisnin por ishte aty ku kërkohej ndihma e tij, për Kosovë  e Shqipëri.

I paharruari Salih Asllani, gjithëmonëdo të ndjehem krenar dhe do të mburrem me ty e me veprat e tua.Pushofsh në Paqë!

Kushëriri yt

Isuf S. Selimaj

Nju Jork, 20 Shkurt 2019

Në Foto: Sali Asllan Selimaj u lind me 3 Shkurt 1940 dhe u nda nga jeta me 20 Shkurt 2018

Nga Astrit Lulushi/

Vdiq përfaqësuesi i fundit i një brezi të shquar albanologësh. Ai ishte 89 vjeç. Quhej Eric Pratt Hamp. Vdiq më 17 shkurt 2019. Shtypi shqip heshti, jo në shenjë nderimi por sepse ndoshta nuk kishte kohë të kujtohej. Shqiptarët sot kanë probleme krimin, korrupsionin e varfërinē, pasoja të politikave, këto i bëjnë të harrojnë kulturën, kulturologët e albanologët, veçanërisht ata të huaj.
Eric P. Hamp ishte mes të gjithash indo-europianist, keltolog, sllavist i shquar. Idea për studimet mbi prejardhjen e shqipes i lindi rreth viteve 1950 gjatë një vizite në Italinë jugore ku ra në kontakt me arbëreshë, të cilët që prej shekullit XV pas vdekjes së prijësit të tyre, Gjergj Kastrioti -Skenderbej, kishin emigruar në gadishullin italik, për të jetuar por edhe për të përhapur a mbajtur gjallë gjuhën dhe zakonet të pranishme sot. Pastaj Hamp shkoi në Greqi për të njohur nga afër edhe arbëreshët (arvanitas) dhe dialektin e tyre.
Ndryshe nga linguistët e tjerë, veçanërisht ata evropianë, të cilët punojnë tërësisht në bazë të materialeve të shkruara, Hamp kreu punë të gjerë kërkimore mbështetur në kontakte të drejtpërdrejta me gjuhët dhe dialektet indo-evropiane si shqipja, arbërishtja dhe arvanitika; breton; welsh; irlandisht; skoceze dhe gaelike.
Hamp lindi në Londër me 1920. Ishtë fëmijë 5 vjeç kur së bashku me familjen emigroi në SHBA ku u vendosën përfundimisht ne Çikago të shtetit Illinois.
Hamp studioi në Kolegjin Amherst ku u diplomua në vitin 1942. Ai shërbeu në Ushtrinë Amerikane dhe pasi u lirua në vitin 1947 rifilloi studimet duke marrë masterin (1948 ) dhe doktoraturën (1954) nga Universiteti i Harvardit
Hamp ka shkruar me qindra në mos mijëra artikuj, studime dhe kritika, duke trajtuar thuajse çdo aspekt të rëndësishëm të linguistikës historike. Libri “Albanian and Its Dialects” është vepra e tij më e shënuar rreth shqipes.

POR JO KOMUNIZMIN DHE ENVERIZMIN/

NGA ENTELA KASI/Tirane/

Sot përsëri më kthehet ngultas në kujtesë Sebastiano Grasso kur më pyeti : – Ju besoni se diktatura ka vdekur me Enver Hoxhën? ( ndërsa ecnim përmes bllokut të famshëm, për darkën me miq të PEN International,                                                                                    .

Ndërsa Francine Prose, shkrimtare amerikane dhe gazetare e the New York Times në vitin 2009, në udhëtimin tonë drejt Petrelës e tronditur tha :

” E dashur, këtu xhelatët janë ulur në tryezë duke ngrënë çka munden prej viktimave të tyre. Kjo më trishton e më dhemb. Të duket sikur jetohet mes fantazmash..

.” E, për të përmbyllur kujtimin e kësaj date, e cila duhej të kishte sjellë ndryshimin e madh e të shumëpritur për një popull që jetoi tragjedinë e izolimit , diktaturën, ende edhe sot janë shqiptarët që përjetojnë traumën e kaosit social, ekonomik, kulturor dhe politik të post diktaturës. Sot në Shqipërinë e njerëzve të ikur, të lodhur, e të pa qetë, të varfëruar në zgripin e mbijetesës, duket sikur kemi mbetur nën rrënojat e lirisë së munguar… Kujtesa është një dëshmi e pa kompromis e historisë. E vërteta është tronditëse për çdo shoqëri. E vërteta ka shijen e hidhur të aktualitetit. 20 Shkurt 2019, ( p.s. – dikush që shqetesimet i ka për gjuhën të korrigjojë gabimet e drejtshkrimit…të tjerët të shqetësohen për vlerën e lirisë, parimet e demokracisë dhe dinjitetin e qytetarëve shqiptarë, e po ashtu për dinjitetin e shtetit shqiptar i cili përbëhet nga institucionet…)

U SHËNUA 100-VJETORI I MASAKRËS SË MALIT TË ZI DHE TË SER­BISË NË SHTUPEQ  DHE NË KATUNDE TË TJERA TË RUGOVËS, MË 1919/

Nga Zymer U. Neziri/

Në Pejë, në universitetin ‘’Haxhi Zeka’’, në bashkorganizim me Klubin e Intele­ktua­lëve të Ru­go­vës në Prishtinë, u mbajt simpozium shkencor në këtë 100-vjetor, më 15 shkurt 2019, për njërën ndër masakrat më mëdha të asaj kohe. Ku­mtuan studiues të përmendur, shumica nga qendrat tona uni­v­ersitare: dr. sc. Arben Arifi, Prishtinë, prof. Binak Ulaj, Plavë e Guci, prof. as. dr. Elinda Dibra (Ra­ma­dani), Shkodër, prof. dr. Fatmira Musaj, Tiranë, prof. as. dr. Fitim Rifati, Prishtinë, prof. dr. Hakif Bajrami, Prishtinë, prof. dr. Haki Kasumi, Prishtinë, prof. dr. Isamedin Azizi, Shkup, prof. dr. Limon Rushiti, Prishtinë, prof. as. dr. Luan Tetaj, Prishtinë, prof. dr. Lush Culaj, Prishtinë, akad. prof. dr. Marenglen Verli, Tiranë, dr. sc. Mark Palnikaj, Tiranë, dr. sci. Nail Draga, Ulqin, mr. sc. Nikollë Loka, Tiranë, prof. dr. Dom Nikë Ukgjini, Shkodër, dr. sci. Qerim Lita, Shkup, prof. Rexhep Dedushaj, Plavë e Guci, prof. as. dr. Rudina Mita, Elbasan, prof. dr. Shyqyri Hysi, Gjir­okastër, prof. dr. Zymer Ujkan Neziri, Prishtinë. Pos kumtesave të lexuara, me interes ishin edhe diskutimet.

Në sallën e mbushur përplot janë shpërndarë libri Shku­r­torja e kumtesave me programin e sim­po­ziumit dhe libri Ditt e trishtimit… të Zef Mark Harapit, përgatiutr për shtyp nga dom Nikë Ukgjini, ribotim i ‘’Dukagjinit’’, dhuratë për nevojat e shënimit të këtij përvjetori. U shpërnda edhe dokumenti i Komitetit Mbrojtja Kombëtare e Kosovës, pjesa për Shtupeqin e Vogël dhe për Shtupeqin e Madh, me emrat e 433 dëshmorëve e martirëve të masakruar, të vrarë ose të djegur të gjallë nëpër shtëpia dhe në Hanin e Isuf Veselit, më 16 shkurt 1919. Mosha e tyre është nga fëmija një vjeç (djali i Shabanit, Sh. i Madh) e deri te plaku 101 vjeç (gruaja e Ibishit, Sh. i Madh). Ndër ta është edhe bajraktari i Bajrakut të Shtupeqit të Vogël, Mehmet Shabi – Pepënikaj, i plagosur gjatë luftimeve, i zënë rob në Lipë dhe i pushkatuar bashkë me ndi­h­mësin e tij, Bekë Hyseni – Nilënikaj. Por, ka aty edhe disa emra personash që kanë shpëtuar, pra, janë shënuar ga­bi­misht, mirëpo ka edhe emra që mungojnë. Dokumenti i KMKK-së, dt. 8 shkurt-25 shkurt 1919, është do­rë­zuar në Lidhjen e Kombeve, më 21 dhjetor 1921, me të dhëna për këto dy katunde dhe për katundet e tjera të Rugovës, si dhe për Plavën, Gucinë, Pejën, Gjakovën, Rozhajën. Versioni i tashëm, i botuar në rev. Dy Drina’’, pjesa për Shtupeqin e Vogël dhe për Shtupeqin e Madh, me emrat e 433 dëshmorëve e martirëve të masakruar, të vrarë ose të djegur të gjallë, është i për­k­thyer nga frëngjishtja dhe është përgatitur për shtyp nga Kujtim Nuro.

Të pra­ni­shmit i përshëndetën prorektori, prof. dr. Afrim Se­limaj, dhe kryetari i KD të Klubit, prof. dr. Ali Muriqi. Në mbrëmje, në teatrin ’’Istref Begolli’’, në praninë e personaliteteve të njo­hura, u mbajt aka­­demi përkujtimore, me drejtues prof. dr. Jeton Kelmendin, sekretar i Klubit, ku folën ministri Shyqyri Bytyqi, kryesuesi i Kuvendit, Islam Husaj, koma­n­danti Salih B. Lajçi, prorektori Afrim Se­limaj dhe Zymer U. Neziri, hartues i projektit. La mbresa të forta AFA ’’Ru­gova’’ me këngë e me valle të njohura epike, kurse Fatos M. La­jçi shfaqi një film dokumentar.

Të ne­sër­men, kumtuesit vunë kurora pranë pllakave përkujtimore në Shtu­peq dhe u thanë fjalë rasti nga Ramiz Beqir Nikçi, Avdi Hysë Halili dhe Haxhë Zenel Nikçi.

Kjo ishte një përpjekje për të larë borxh ndaj atyre rugovasve që u masa­k­ruan nga Serbia dhe Ma­li i Zi vetëm pse ishin shqiptarë. Kjo është po ashtu përpjekje për ndriçi­min e mëtejshëm të historisë më të re të krimeve të Malit të Zi dhe të Serbisë mbi popullin shqi­ptar. Por, më krye­so­rja është që me këtë simpozium shkencor t’ia kuj­tojmë brezit tonë të ri rru­gëtimin e për­gjakshëm të të parëve tanë nën robëri, nga viti 1912 deri në qershor 1999, kur Ru­gova e Pe­ja gjatë luftës së Ushtrisë Çlirimtare të Koso­vës përsëri janë masakruar, janë plaç­kitur e janë dje­­gur nga Mali i Zi e Ser­bia. Mirëpo, deri më sot ato nuk kanë kërkuar falje për kri­met, nuk i kanë kthyer eshtrat e të pagje­tu­rve, as nuk i kanë paguar dëmet e shkaktuara, ndo­nëse luftën e kanë humbur. Madje, Mal­in e Zi e kanë shpërblyer 80 deputetë shqiptarë me afër një të tretën e te­rr­itorit të krahinës së Rugovës, më 21 mars 2018, në Kuvendin e Republikës së Kosovës!

Për kumtuesit u ndanë certifikata, kurse mirënjohje u dhanë për ata që e ndihmuan realizimin e projektit me punë dhe me mjete financiare. Kumtesat do të botohen. Do të botohet edhe një vë­llim me dokumente. Në qershor planifikohet vë­nia e gur­themeleve të dy qendrave për­kuj­timore për periudhën e robërisë dhe të qendresës, 1912-1999, në Shtupeq të Vogël dhe në Shtu­peq të Madh.

Nga Pjeter Logoreci/

Ylli i skenës botnore Aleksander Moisiu/    2-3      Moisiu në rolin e  Montezumës/ 4-Vizatim Moisiu Montezum/Vizatim Moisiu në rolin e Montezumës/

Për teatrin gjermanishtfolës, aktori Franz Eckhardt, ishte një ndër figurat e dashtuna e sidomos për publikun vjenez. Edhe pse kishte krye akademinë e arteve në Vjenë për art dramatik, ai ishte edhe këngëtar, skenarist, libretist, kabaretist e regjisor.  Nana e tij, një aktore teatri, e la jetim në moshen 9 vjeçare, ndërsa i ati, që ishte drejtor teatri në Vjenë, u vra nga nazistët gjatë fushatave kundër hebrejve.

Fritzi u ngjit në skenë si aktor ndihmës qysh në adoleshencën e tij, por karrieren e tij artistike, si profesionist, e filloj në moshen 24 vjeçare, si aktor i Teatrit Popullor të Vjenës përkrah aktorëve ma në za të kohës. Ai ishte multitalent. Përveç aktrimit ai shkruante pjesë të shkurta komedie apo muzikë, por i detyruem të mbetej si autor anonim  nga frika e përndjekjes si çifut nga nazistët. Gjatë karrierës së tij shumë vjeçare, ai u nderue me urdhënat dhe çmimet ma të nalta për një artist, në teatër, film, si libretist e kabaretist.

Si autor ai shkroj disa libra ndër të cilët edhe një libër biografik me titullin “ Një aktor duhet të jetë i gjithëanshëm”, ku përshkruhet jeta e karriera e tij dhe përfshirja e tij në fushën e teatrit, muzikës, filmit por edhe kujtime e anektoda që i ndodhen në jetë dhe në skenë, ku përfshiheshin,  aktorë e personalitete të famshëm.

Një ndër figurat e dashtuna dhe të respektueme për Fritzin ishte edhe aktori me origjinë shqiptare, gjeniu i skenës botnore Aleksander Moisi. Nëpërmes këtij shkrimi, dëshiroj me sjell për lexuesin shqiptar disa ndodhi apo anektoda që Fritz Eckhardt përjetoj me Aleksandrin tonë.

Takimi i aktorit vjenez Fritz Eckhardt me gjeniun e skenës Aleksander Moisiun.

Fritzi tregon: “Ma në fund më erdhi mundësia që të kem një rol, por një rol të vërtetë, në dramen e Gerhart Hauptamann “Shpëtimtari i Bardhë”, që ishte në repertorin vjetor të Teatrit Popullor të Vjenës. Kjo dramë ishte zgjedhun nga drejtuesit e teatrit vetëm për shkakun se roli kryesor, ai i mbretit të Aztekëve, Montezumës, një rol që erdhi në këtë teatër si shkollë e plastikës, interpretohej nga Aleksander Moisiu, që ishte ylli e ma i njohuni i ditës.

Vetëm mendimi se do të ndodhesha në skenë përballë gjigandit Aleksander Moisiu, se do ta kem partner, ishte emocioni më i madh në jetën time të sapo fillueme teatrore. Në të vertetë roli im ishte vetëm një frazë, por një frazë në vargje dhe tepër e gjatë. Siç ishte zakon të “trajtoheshin” asokohe aktorët e rij, një ditë para premierës, një asistent i regjisorit u muer pak çaste me mue, tuj më “mësue” që batuten ta thojshe me ton të naltë, gati si ulurimë.

Natën e premieres, në rolin e një ushtari spanjol nga vjeti 1520, isha i veshun me jelek me gjoksore llamarine që natyrisht dukej si prej çeliku, me çizme të mëdha e pantallona shumë ngjyrëshe, e në kokë nje helmetë të randë e të frigshme stolisë me pupla. Në dorë mbaja të veshuna doreza me mbulesë metalike. I transformuem në një “monstër” lufte, me të ndigjue “batutën” e pritun u futa me vrull në skenë  duke citue me egërsi, me fytyrë nga publiku që kishte mbushë plot e përplot teatrin, frazën time të vetme.

Mandej heshtje. ….S’po ndodhte asgja. ….Pat një pause aq të gjatë sa fillova të mendoj se ishte fundi i dramës dhe pritshe ramjen e siparit, por ai s’ po binte…

…por një lëvizje mjeshtrore e të madhit Moisi, i cili si zakonisht qëndronte afër gropës së  suflerit, më bani që të frymoj përsëri. Me disa levizje magjepsëse prej princi të vertetë, Moisiu erdhi drejt meje duke përshpëritur lehtë sa dhe unë mezi e dëgjova:…”më godit… a ndjeve, më godit”… Unë s’po kuptojshe asgja dhe qëndrojshe si i shushatun e fytyra ime kishte marrë një pamje qesharake nën helmeten e shemtueme. Një fishkëllimë e gjeniut sikur me solli në vehte:…”Të thashë që të më godasësh, ti idiot”…

Ah, mendova, goditja ime duhet të jetë “shenja” kur ai duhet të fillojë batuten e tij…., dhe pa u mendue gjatë, e godita. Jo me t’gjithë forcën, por aq fort sa trupi i dobët i Moisiut u lëkund. Por përsëri Montezuma Moisi, duke lëvizë drejt meje, me za të butë më drejtohet: …”Pse s’po më godet fort?”

I çuditur mendova: a thu do të jetë teksti ashtu, që të kërkojë një goditje ma të fortë? Dhe godita, por kësaj herë me të gjithë forcën time prej 17 vjeçarit, me grushtin e mbështjellë  me dorezë metalike. Moisiu fluturoj mbi parkmakët e skenës që e mbajtën pa ra në publik…mandej duke u ngrit ngadalë, me sy lutës mu drejtue me fjalët e rolit…: “Me bjer, me godit për vdekje mik”… Atë natë unë, me të gjithë seriozitetin tim, rraha në skenë, sipas të gjithë rregullave të artit, yllin botnor Aleksander Moisiu.

Menjëherë mbas shfaqjes, me za të butë ashtu siç ishte dhe vetë ai, Moisiu mu drejtue: “Herë tjetër lexoje tekstin e dramës”… I skuqun në ftyrë i tregova se e njihja tekstin, por aty nuk shkruhej se duhet ta godisja, që edhe asistent regjisori nuk ma kishte thanë këtë detaj.

Sot, nuk mund të imagjinoj se çfarë unë do ti thojshe një aktori të ri, sikur ai të më rrihte në skenë edhe pse jam ma i fuqishëm e mbi peshen e Moisiut.

Moisiu si Kardinali Richelieu

Një herë, i ftuem në teatrin e St. Polten, Moisiu interpretonte rolin e Kardinalit Richelieu në dramen me të njejtin titull të një autorit françes, që me të drejtë sot asht pjesë e harrueme. Si zakonisht pat vetëm një provë të Aleksandrit me aktorët vendas të cilët e kishin mësuar pjesën përpara. Moisiu i cili ishte ulur qetësisht dhe po vëzhgonte proven, po i tregonte një shërbëtorit që lajmëronte hymjen në skenë të Kardinalit/Moisi, se si duhej ta thonte batuten:…”ndigjo miku im, ti duhet të jesh i kujdesëshëm në këtë lajmërim mbasi Kardinali Richelieu në kohën e tij ishte burri më i randësishëm i kishës, si Papa…më kupton? Mos u ban qesharak, mos të merret goja, mos bëlbëzo ashtu si në provë, por me za të fuqishëm dhe stoik lajmëro: …Shkëlqësia e tij Kardinali Richelieu…, më kupton, fuqishëm për burrin më të fuqishëm të kishës…

Por fjalët e Moisiut banë efektin e kundërt, mbasi aktori/shërbëtor u turbullue shumë nga personaliteti dhe këshillat e Moisiu dhe ndodhi që atë mbramje në shfaqje, ai u fut me rrëmbim në skenë  e duke marrë një qëndrim prej statuje  lajmëroj me ton të fuqishëm:…Para jush Shkelqësia e tij Papa…

Mbas shfaqjes, i zëmëruem, Moisiu po i fliste ashpër atij. Shërbëtori / lajmëtar, i fyer nga toni i mjeshtrit, reagoj me kambëngulje: ….Çke, pse zemërohesh? Ti vetë më the që ai asht burri më i madh i kishës, …e nji tjetër ma të madh se Papa nuk mund të gjej…

Vjenë, Shkurt 2019

-Kosova me demonstrata para 38 viteve kërkonte të bëhej Republikë/

PRISHTINË, 11 Mars 2019-Gazeta DIELLI/ Në Prishtinë para 38 viteve, në 11 mars,  studentët nisën protestat e para të 1981-tës që vazhduan dhe u bënë demonstrata masive studentore e gjithëpopullore me kërkesë themelore për Republikën e Kosovës.

Presidenti i Kosovës Hashim Thaçi përkujton se,  pas demonstratave të vitit 1968, që shprehën hapur kërkesën për ngritjen e statusit të Kosovës në nivel të republikës, më 11 mars 1981 filloi një fazë e re historike. “Demonstrata e filluar nga studentët e Universitetit të Kosovës u shndërrua në vullnet dhe kërkesë gjithëpopullore për Republikën e Kosovës. Viti 1981 shënon kthesën përfundimtare të orientimit të kërkesave politike për avansimin e statusit politik të Kosovës, që pas përpjekjeve dhe sakrificave u kurorëzua me çlirimin dhe pavarësinë Kosovës”, thekson Presidenti Thaçi.

Kryeministri Ramush Haradinaj vlerëson se,  demonstrata e 11 marsit ‘81 shënon një epokë vendimtare në historinë më të re të Kosovës. 

“Mijëra studentë zgjodhën rrugën e paqes për ta kundërshtuar shtypjen dhe pabarazinë. Në përvjetorin e demonstratave studentore, kujtojmë të gjithë ata që guxuan të kërkonin atë që iu takonte, të drejtën e tyre, dhe që i dolën zot këtij vendi, në rrugën drejt çlirimit”, shprehet Kryeministri Haradinaj./b.j/

NGA RAIMONDA MOISIU/

Ndërtimi i Shtëpisë së Bardhë ka filluar  në vitin 1792, sipas planimetrisë të arkitektit irlandez James Hoban, i cili ishte edhe fituesi i tenderit  arkitektorial, që u zhvillua enkas për ndërtimin e saj. James Hoban pati emigruar në Amerikë, në moshë fare të re. Pas disa problemeve  të mprehta financiare, të cilat sillnin shpesh ngadalësimin dhe ndërprerjen e punimeve në kohë, ndërtesa u bë gati për  banim pjesërisht në vitin 1800, që shënon edhe vitin kur Presidenti i Dytë i Amerikës, John Adams dhe bashkëshortja e tij, hynë për herë të parë brenda  Shtëpisë së Bardhë. Planimetria origjinale e fasadës veriore nga Hoban, e cila edhe i mbijetoi kohës, reflektonte arkitekturën angleze e stilit paladian të mes-shekullit të 18-ë.

Thomas Jefferson, Presidenti i Tretë, i cili  hyri më pas në Shtëpinë e Bardhë, punësoi arkitektin e talentuar dhe vizionar, Benjamin H. Latrobe  në vitin 1806-ë,  i cili ndihmoi  në dizenjimin e sallave (Dhomave) të ndërtesave  lindore dhe perëndimore. Arkitektura moderne e fundit, ajo e Dhomës  Legjislative i ka mbijetuar kohës dhe është  afërsisht në gjendjen origjinale që prej ndërtimit të saj. Gjithashtu, Latrobe bëri edhe skicimet e tablove të Dhomave  veriore e perëndimore të cilat janë modifikuar me kalimin e kohës.

Por, në vitin 1816, -në kohën e Luftës, e cila pati filluar  në vitin 1812, -forcat britanike dogjën të gjitha ndërtesat publike në Washington, duke mos kursyer edhe atë, -Shtëpinë e Bardhë. Përvecse portretit të Xhorxh Washingtonit nga Gilbert Stuart, portret, i cili  ekziston edhe sot në Dhomën Lindore, të gjitha  pajisjet dhe mobilimet e tjera që nga koha e administratës së presidentëve Adams, Jefferson, dhe Madison, u rrënuan. Nën mbikqyrjen e arkitektit James Hoban, Shtëpia e Bardhë u rindërtua brenda vitit, dhe në vitin 1817 ishte e banueshme, e rimobiluar në stilin  perandorak, me pajisje, orendi  dhe mobilje të importuara nga Franca prej Presidentit James Monroe. Gjithsesi,  arkitekturën e ndërtesës dhe praktikisht asaj në brendësi, arkitekti irlandez James Hoban  iu riktheu  stilin Palladian të mëparshëm, dhe nuk ripërsëriti inovacionet neo-klasike të bëra nga Latrobe. Fasadat e jashtëme të përzhitura nga zjarri u bojatisën të bardha. Flitet se është kjo arësyeja që aksindetalisht kjo  ndërtesë u quajt dhe  thirret Shtëpia e Bardhë, megjithëse  ka edhe një të dhënë  tjetër, që realisht  është emërtuar me atë term, qëkur u ndërtua për herën e parë. Gjatë gjithë shekullit të 19-ë, dekorimi i brendshmëm i Shtëpisë së Bardhë ka ardhur duke  rinovuar  në  mënyrë të njëpasnjëshme çdo stil dekorativ, porse fasada e jashtëme e ndërtesës mbeti njësoj.

Në vitin 1833, tubacionet sillnin ujin nga  një rezervat uji, që ndodhej shumë pranë Shtëpisë së Bardhë, i cili  zvendësoi gjithashtu përkohësisht  depon e ujit të mëparëshme. Ndriçimi me gas u fut në Shtëpinë e Bardhë, në vitin 1849 dhe sistemi ngrohës në vitin 1853. Midis viteve 1850-1853, filloi furnizimi me ujë në Shtëpinë e Bardhë, nëpërmjet sistemit hidraulik të instaluar gjatë këtyre viteve, dhe i lidhur direkt me sistemin ujor  qëndror të qytetit. Disa të dhëna të hershme pohojnë se ishte pikërisht Millard Fillmore,  Presidenti i 13-të amerikan, i cili  përdori për herë të parë  sistemin  hidraulik të brendshëm, koha kur ai ishte në Shtëpinë e Bardhë nga viti1850 deri në vitin 1853. Porse  një artikull i vitit 1989-ë mbi sistemin hidraulik të  Shtëpisë së Bardhë, botuar  në revistën “Plumbing & Mechanical”, – shkruan  se mund të ketë qenë, Lincoln  Presidenti  i Shteteve të Bashkuara, i cili  përdori për herë të parë dushin me rrjedhje  uji dhe vaskën e parë, të cilat mendohet se janë  instaluar gjatë presidencës së Lincoln.

Në vitin 1877-ë, në administratën e Presidenti Rutherford B. Hayes, u instalua linja telefonike dhe  aparati telefonik i parë në Shtëpinë e Bardhë, sinjali i të cilit vinte nga dhoma telegrafike e instaluar në  rezidencën presidenciale. Presidenti Hayes e përqafoi teknologjinë e re, edhe pse rrallë merrte telefonata. Në fakt, Departamenti i Thesarit posedonte të vetmen linjë telefonike, veçse të drejtpërdrejtë me Shtëpinë e Bardhë në atë kohë. Numri i telefonit të Shtëpisë së Bardhë ishte “1”.  Kështu që shërbimi telefonik në të gjithë Amerikën i ka  fillesat  e tij në vitin1877-ë. Vetëm një vit më vonë, shkëmbimi i parë telefonik u krye në Connecticut (Kenerike) dhe 50 vjet më pas  do të ishte Presidenti Herbert Hoover që instaloi  linjën e parë telefonike në tavolinën e Presidentit, pikërisht në Zyrën Ovale.

Ndërsa energjia elektrike hyri për herë të parë, gjatë rezidencës së Presidentit, Benjamin Harrison. Në vitin 1902, gjatë administratës së Presidentit, Theodore Roosvelt, Shtëpia e Bardhë, iu nënshtrua  një rinovimi pothuajse tërësor, nën drejtimin e  firmës arkitekturale të njohur e kohës,- e McKim, Mead dhe Ëhite.  Dhomave të katit të parë iu hoq plotësisht veshja viktoriane dhe iu kthye traditës se hershme të shekullit të 19-ë. Shkallët e mëdha u zhvendosën në  korridorin hyrës, për të patur  mundësinë të  shkonin në kafeterinë shtetërore, që ndodhej në cepin jugperëndimor të ndërtesës.

Në vitin 1949, gjatë administratës së  Presidentit Harry S. Truman, u konstatua se Shtëpia e Bardhë nuk ishte e përshtatëshme dhe e sigurtë  për të  banuar aty.

Fasadat e mureve të jashtme ruajtën ngjyrën e bardhë, ndërsa struktura e brendshme e ndërtesës ndryshoi pothuajse tërësisht dhe u rindërtua me skelete,  shtylla betoni e çeliku. Kujdes i madh u tregua për ruajtjen e punimeve origjinale prej druri, oxhaqet prej mermeri,  dhe suvatë dekorative. Planimetria origjinale e bazamentit u ruajt me devocion. Po ashtu edhe njëra prej verandave, e njohur sot e kësaj dite si Ballkoni Truman, e ndërtuar në katin e dytë të portikut jugor. Qysh atëhere  Ballkoni Truman është një nga verandat më të  preferuara të familjeve presidenciale.

Vite më vonë, kur Presidenti John F. Kennedy dhe familja e tij hyri në Shtëpinë e Bardhë, bashkëshortja e tij, znj. Jacqueline Kennedy nisi restaurimin tërësor  në brendësi të Shtëpisë së Bardhë, nga  formatet  origjnale të fundshekullit të 18-ë  dhe  ato të fillimshekullit të 19-ë, deri në shkëlqimin e sotëm të saj. Gjithashtu Znj. Kennedy ngriti një Komsion të posaçëm arti, i përbërë nga specialistë  të aftë e të talentuar dhe personalitete mjaft  të njohura të kohës,  në fushën e artit artikteturial dhe restaurimit të muzeumeve e veprave të artit, me qëllim për të drejtuar punimet e restaurimit KENNEDY-sikundër u quajt në atë kohë. Një komision i veçantë këshillimor dhe një komision i tablove, pikturave, peisazheve, dezanjimit  dhe kompozimit të tyre forcuan më tej punën e komisionit qëndror.

Para këtij restaurimi, nuk kishte pasur ndonjë përpjekje për të ruajtur ose për të përdorur orenditë antike dhe historike të Shtëpisë së Bardhë, dhe dhomat e katit të parë ishin të pajisura kryesisht me orendi të rigjeneruara. Shumica e sendeve të rëndësishme u gjetën  të magazinuara në depot e Shtëpisë së Bardhë. Donatorë dashamirës ofruan relike të qëmotëshme të  arteve dekorative dhe mobilje antike e të çmuara për krijimin e kabinetit presidencial.  Zonja Kennedy u ndje fort e ngazëllyer prej aktit filantropist dhe dashamirësisë  të donatorëve , duke u shprehur se “ çdo gjë e dhuruar në Shtëpinë e Bardhë, duhet të ketë një arësye për të qenë aty ku duhet”. Më pas Presidenti Johnson ngriti Komisionin për Ruajtjen dhe Mirëmbajtjen e Shtëpisë së Bardhë, dhe departamentin e përhershëm përgjegjës për mirëmbajtjen e saj. Pajisje të tjera të mobiljeve  dhe tablove amerikane me vlerë u  sollën në Shtëpinë e Bardhë gjatë  administratës së Nixon-it,  dhe dhomat kryesore të kateve të para dhe  kateve  tokësore u zbukuruan gjatë viteve të presidencës së Nixon-it. Pasi u u shpërngul në rezidencën presidenciale në janar të vitit 1981-ë, bashkëshortja e Presidentit Ronald Regan, znj. Nancy Regan, mbikqyri rikonstruksionin e dhomave të katit të parë, të dytë dhe të disa projekteve të ruajtjes e mirëmbajtjes. Për publikun amerikan, rezidenca presidenciale është bërë rezidencë kombëtare, si edhe shtëpia e presidentit, apo thënë ndryshe të kreut të ekzekutivit.  Sipas Presidentit Dëight d. Eisenhoëer: “Shtëpia e Bardhë ka qenë dhe duhet të mbetet gjithmonë një vend që duhet të nderohet dhe respektohet jo vetëm nga  banorët e saj,  por edhe nga  të gjithë amerikanët.”

Post-scriptum

Shtëpia e Bardhë ndodhet në 1600 Pennsylvania Avenue, N.W., në  Washington DC, dhe prej kohës  që u ndërtua është  pallati presidencial, që përkon edhe me  kohën kur u akomodua Presidenti i Dytë  i Amerikës, -John ADAMS. Pallati presidencial zotëron 7.3 hektarë, rrethuar me drurë të lartë dhe shekullorë.

Ballina  kryesore e ndërtesës është  52 metra (170f.) e gjatë dhe 26 metra (85f.) e gjerë. Disa nga katet përdhese  janë ndërtuar sipas stilit anglez,  kjo për shkak të pjerrësisë së  tokës, ndërsa dy pjesët  anësore, i kanë  rezistuar dhe i përkasin strukturës origjinale. Konstruksioni i krahut perëndimor u bë në  vitin 1902, nën kujdesin e Kongresit Amerikan me një investim prej $65.196 (dollar). Aty ndodhen Zyra Ovale presidenciale, dhoma e seancave, e quajtur ndryshe Roosevelt Room, Sekretaria dhe Dhoma e Senatit. Dyert prej xhami të Zyrës së Presidentit hapen  mbi dhe në drejtim të Rose Garden (Parku Rose). Kontruksioni i Pjesës Lindore u bë në vitin 1942, dhe në të ndodhen përveçse zyrave të sekretaritve presidenciale, por edhe zyrat arkivore dhe depo magazinimi.

Jacqualine Kennedy Garden, ( Parku Zhaklin Kennedy-i) është quajtur kështu nga bashkëshortja e Presidentit Lyndon B. Johnson, Znj.  Claudia Alta “Lady Bird” Johnson, e cila ishte  edhe pasaardhësja e saj. Ky park i bukur ndodhet jashtë pjesës lindore dhe është përdorur nga Zonja e Parë si një park mikpritës, shëtitës  dhe argëtues. Para viti 1902, kati e parë ka shërbyer si vendi  e punës së presidentit. Aty gjendet biblioteka,  e cila u riorganizua tërësisht në vitin 1962.  Dhoma Muze e Shtëpisë së Bardhë “Vermeil Room, e cila quhet edhe Gold Room, për shkak të mureve të paneluara  në ngjyrë ari dhe koleksionin e takëmeve  të praruara prej ari  dhe argjendi, lënë trashëgimi Shtëpisë së Bardhë në vitin 1956-ë nga zonja Margaret Thompson Biddle.

Perdet prej mendafshi me sfondin në të gjelbrën e zbehtë, ku  dalloheshin  qartë fije ari të praruara dhe qëndisura nëpër to, dhe janë  dizajne  të  hershëme të shekullit të 19-të. Tapeti  është Herek  prodhim turk i qëmotshëm, rreth vitit 1860.

Në qendër të dhomës muze ndodhet një tavolinë antike –sofër- e stilit perandorak të  shekullit të 19-të. Në tavanin e saj  varet një shandan  kristali me dhjetë degëzime, edhe ky i qëmotshëm, i prodhuar në Angli në vitin 1785. 

Portrete të shtatë Zonjave të Para janë ekspozuar në Dhomën Muze të Shtëpisë së Bardhë, (Vermeil Room), dhomë që thirret gjithashtu edhe si; The Room of First Ladies!

Më pas vjen kabineti i pritjeve diplomatike, zyra e hartave, nga e cila Presidenti Franklin D. Roosevelt monitoronte ngjarjet e Luftës së Dytë Botërore. Ndonëse kati i parë është rinovuar shumë herë përgjatë viteve, dyshemeja nuk ka ndryshuar nga ana arkitektonike, që pasi Shtëpia e Bardhë u projektua nga John Hoban, në vitin 1792. Të gjitha dhomat e katit të parë janë të hapura për publikun amerikan, me përjashtim të dhomës së ngrënies, e cila përdoret vetëm nga banorët e Shtëpisë së Bardhë. Madje, East Room-  Salla Lindore –e quajtur “Public Audience”(Audiencë Publike),  ruan ende stilin klasik të shekullit të 19-ë. Por jo vetëm kaq, East Room përdoret për mbrëmje argëtuese, dasma, funerale, dhe aty bëhen edhe firmosje të kontratave ekonomike.

E veçanta historike e East Room,  qëndron në faktin historik presidencial se në atë kabinet, presidenti Gerald Ford-it, mori tributet e një burri shteti dhe një figurë imponuese në histori, si një nënpresident dhe president, në një kohë kur Amerika po përballej, me luftën aspak popullore në Vietnam, Skandalin e Watergate-it, dhe Richard Nixon u largua pa mbaruar mandatin, i cili u zvendësua  prej G. Ford. Kati i dytë përfshin komplekse dhoma të ndryshme, që nga dhoma e çlodhjes, e argëtimit dhe  kafeterisë të Zonjës së Parë. Po në katin e dytë ndodhet dhoma e gjumit  e quajtur Lincoln, e cila më herët ka shërbyer edhe si Kabineti i Presidentit të 16-ë –LINCOLN, dhe Dhoma ngjitur me të,- gjatë administratës së John F. Kennedy-i, ka qenë ish zyra e Kabinetit Presidencial, nga ku janë pasqyruar shumë vendime të rëndësishme, të marra brenda saj. Kompleksi i apartamenteve të jetës private të  Presidentit dhe Familjes së tij, gjenden në anën perëndimore të katit të dytë. Me rindërtimin e Shtëpisë së Bardhë në vitin 1952, u tregua kujdes i veçantë në ruajtjen e pjesës më të madhe të rinovuar në vitin 1902,  megjithëse shumë prej orendive “barionale” u hoqën nga muret e lyer me të blertën celadon. Nga viti 1961 -1963 u bë një tjetër rinovim edhe më tej, u ndryshuan disa dhoma, duke i përafruar ato me atë të stilit perandorak dhe me  orendi antike dhe klasike  të periudhave të kahershme. Ndryshime dhe rinovime u bënë edhe në vitet 1970-të, 1980-të, 1998-të dhe 2015-të.

*Referuar “The New Lexicon Webster’s Encyclopedic Dictionary of the English Language.

Kur Italia fashiste detyroi refugjatët hebrenj, të pranuar nga mbreti Zog, të largoheshin nga Shqipëria

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 17 Mars 2019

Gazeta “Paix et Droit”, organ i Aleancës Universale Izraelite, ka botuar, në qershor të 1939, në faqen n°12, një shkrim mbi fatin e refugjatëve hebrenj në Shqipëri, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Të gjithë refugjatët hebrenj do të duhet të largohen nga Shqipëria

Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

“Autoritetet italiane kanë urdhëruar refugjatët hebrenj që banojnë në Shqipëri që të largohen nga vendi deri më 7 qershor.

Në Shqipëri, mes njëqind dhe dyqind refugjatë u pranuan në këtë vend nga Mbreti Zog I. Deri tani, ata gëzonin lirinë më të plotë dhe kishin marrëdhëniet më të mira me popullsinë shqiptare.”

Nga Marjana BULKU/

Një përfaqësi nxënësish të shkollës shqipe “Children of the eagle” Albanian American dual language and culture AADLC , së bashku me mësuesen e tyre Drita Gjongecaj vizituan Vatrën pikërisht në prag të festimeve të 110 -vjetorit të gazetës  Dielli, gazetës më të vjetër në gjuhën shqipe këtu në Amerikë.Do të ishin kështu të parët protagonistë fëmijnor që do të shfletonin faqet e gazetës më të vjetër në gjuhën shqipe në mjediset e Vatrës.  Një vizitë e shkurtër studimore, në funksion të proçesit të gjatë dhe jo fort të lehtë të mësimit të gjuhës shqipe mund edhe të ketë vlera edukuese sa dhjetra orë leximi e shpjegimi .Mjediset e vatrës janë ideale për të rrëfyer historinë tonë . Me tekste, me fotografi , me relike e simbole , ku fëmijët shqiptaro-amerikanë të lindur në SHBA , munden ti takojnë në pak minuta, falë këtyre mjediseve të pasura e të mirmbajtura. Prezenca e editorit të Diellit, zotit Dalip Greca i cili e mirpriti idenë e kësaj vizite ua bëri edhe më të lehtë këtë studim ndryshe. Ai rrëfen disa publikime të gazetës dielli ndër vite, logon, kopertinat me simbolet tona kombëtare nga ku fëmijët njohin dhe përmendin njëzëri Skënderbeun, Nënë Terezën, flamurin shqiptar, kostumet tona të mrekullueshme kombëtare.Ata e lexojnë rrjedhshëm gjuhën shqipe mbi faqet e gazetës më të vjetër shqip tingëllon  aq bukur shqipja e brishtë e vizitorëve më të rinj të Vatrës, nxënês të shkollës shqipe Children of the eagle” .Është një përvojë e bukur që ata do ta ndajnë me bashkëmoshatarët e tyre. Ata munden të jenë jo vetëm lexues të kësaj gazete por pse jo edhe opinionistë të saj e  me anglishten e tyre do munden të shkruajnë emocionet e një dite si kjo ku ora e mësimit spostohet në objekte dhe subjekte me kaq shumë përmbajtje sa një shkollë e tërë .Aty dokumentohet historia e shqipërisë , kollosët e letërsisë, diplomacisë dhe mendimit shqiptar ndër vite.Shikimet e tyre kureshtare depërtojnë sa tek flamujt, fotografitë mbi mure dhe ndalen gjatë të kostumet e larmishme kombëtare në paradën e shqiptarëve të Amerikës, e njohin dhe mbase e kanë përjetuar drejtpërdrejt këtë ngjarje që është bërë traditë në Nju Jork por brenda Vatrës merr vlera historike siç është edhe kjo vizitë e tyre në këtë 110 vjetor të Diellit. Mësuesja e tyre Drita e cila është mike e përhershme e Vatrës , madje majin e kaluar organizoi një seminar me përfaqsuesit e shkollave shqipe të Nju Jorkut pikërisht në mjediset e Vatrës mbi ” Arritjet dhe perspektivat e mësimdhënies së gjuhës amtare në shkollat shqipe të Diasporës Amerikane”. Drita Gjongecaj , Zëvendës drejtore në shkollën publike 110 ( The Theodore Schoenfeld School Bronx ) prej 8 vjetësh , përpos angazhimeve të përditëshme gjen kohë dhe mundësi që mësimi i gjuhës shqipe të aplikohet përmes metodave më të mira që përthithen shpejt nga nxënësit pa i lodhur dhe mbingarkuar ato. Teksa largohen ju jap poemën “Bagëti e bujqësi ” të Naim Frashërit por në gjuhën angleze me shpresën që në ardhjen tjetêr këta nxënës te mirë e fëmijë të mrekullueshēm do ta përkthejnë , lexojnë dhe citojnë në gjuhën shqipe. Largohemi duke marrë me vete fotografitë e shumta pranë simboleve që identifikojnë të pandryshueshmen tonë të përbashkët: shqiptarinê. Mars 2019

• Nga Shpend Sollaku Noé
  

Mundohuni të merrni me mend një tufë prej disa qindra djemsh, të porsaqethur zero, të veshur të gjithë me të njëjtat bereta, me të njëjtat xhaketone, me të  njëjtat pantallona e këpucë me qafa. Si emërues i përbashkët i tyre, me tepër sesa uniforma – hutimi tërësor. Duhen ditë apo edhe javë për ta mbledhur veten, për ta kuptuar se për tre vjet ti nuk i përket më vetvetes, por një rregulloreje të çmendur dhe ca burrave të tjerë me uniformë që e zbatojnë pikë për pikë, apo që e interpretojnë akoma më egërsisht, dhe që mund të bëjnë ç’të duan me trullosjen tënde.

Ndonjeri, sapo dëgjoi që ai grup kazermash quhej “Shkolla e Instruksionit Orikum”, mendoi vërtetë se gjindej në një shkollë, në të cilën mund edhe të bënte mungesa; mund të ngrihej edhe vonë nga shtrati, mund edhe të mos i lante çorapet dhe të gërhiste sa ta mundësonte fyti, në kapanonin ku ngryseshin e përpiqeshin të shpodheshin dhjetra marinarë.

Ushtria është shkolle pjekurie, kështu na kishin thënë. U përpoqem ta ligjëronim këtë thënie, por shenjat e pjekurisë së vërtetë na u desh t’i shihnim tek mosvjellja e copave të dhjamit të derrit sa një sapun Rrogozhine që, sipas normës së marinës, na servirej si mish; t’i vërenim në gjellën me fara kungulli sa një pesëlekshe, t’i gëlltisnim në servilizmin ndaj eprorit edhe për një ditë lejeje pranë familjes; të blerë me spiunimin e shokut; të shpërblyer me një karriere të mjerueshme prej komandanti skuadre. Për të mos pësuar fjetjen gjumë me Kallashnikov apo Simonov në dorë, pasi, sipas thënieve nën zë, armiku atë priste prapa cepit të kazermës, të na fuste thonjtë në grykë.

Tregoheshin shumë legjenda rreth depos së silurave aty përreth. Tregohej se si armiku kish tentuar ta na hidhte në erë; shpjegohej sesa forcë shkatërruese mund të kishte gjithë ai eksploziv i përfshirë tek silurat; na thuhej se pa ata silura nëndetset tona nuk vlenin asgjë.

Ah, nëndeteset, ato në portin “sekret” përballë shkollës, nën sqetullën e Karaburunit. Ku ta dinim se vendi ku na dërgonin për karantinë nuk ishte vetëm ai kinoteatër i vogël antik me skenë dhe shkallë

të gdhendura në shkëmb; nuk ishte vetëm Sheshi i Goricave, nuk ishte vetëm rrushi i vjedhur për të shuar etjen dhe urinë. Kush do të kish guxuar të thonte se aty pranë ishte varreza në qiell të hapur e baterive të nëndetseve që villnin plumbin në tokë, që plagosnin pa shpresë shpëtimi ujrat dhe ajrin.

Eh, nëndetëset. Shumë prej nesh ishin ndeshur me atë koncept anijeje së pari nga një roman i Kadaresë.

Po pse, o Ismail?

Pse edhe pse. Jo sepse shkruajte një roman me nëndetëse të pathyeshme, jo sepse shkruajte një libër me personazh kryesor diktatorin, por sepse na gënjeve; jo vetëm për diktatorin, prej të cilit edhe mund të ishe i detyruar të bëje lëshime. Gënjeshtra më e madhe ishte ajo me nëndetëset. Katër gërdalla nënujëse na i paraqite sikur të kishin qenë mbrojtëse të shkëlqyera të ujrave tona. Ti kishe studjuar në Bashkimin Sovjetik. Nuk e dije që, në kohën që ti lavdëroje ato qerret tona me Diesel Gjenerator, sovjetikët kishin hedhur në det nëndetëset me silura balistikë bërthamorë? Dhe ti mendoje vërtetë se sovjetikët do t’i shpinin në atdhe ato bythëglasat që lanë në Pashaliman? Po ku ishin në gjëndje ato zhele të ndërmerrnin një lundrim aq të gjatë? E mendoje vërtetë, vërtetë? Se vështirë të mos e dije. Apo nuk ishe thelluar? Ë? Po ti ndërkaq ishe mjaft i njohur. Arkivat nuk t’i mbyllte askush. Rusishten duhet ta kesh njohur mirë. Kredija për t’i rrëmuar nuk besoj të të mohohej. Sidomos nëse punoje për një vepër që kish si strumbullar përbindshin vetë. Si ia lejove vetes atë mashtrim? Apo e dije që kishim për të të besuar, pasi shumë nga ne, sidomos intelektualë, tek ty i kishin sytë. Apo mendoje se ne do të mbeteshim përjetë të painformuar, pasi as që e kishe vënë në preventiv rënien e komunizmit? E hëngri atë mashtrimin tënd edhe autori i këtyre rreshtave: shkoi me një shokun e tij, nga Lushnja në Hyzgjokaj, pasi një librar i atjeshëm, prej të cilit mbaj mend vetëm vetullat më të trasha se të Stefano Belisarit, të “Elio e le Storie Tese”, na kish premtuar të na gjente ndonjë copë libër. Gjithë ajo rrugë në këmbë për një kopje të romanit tënd “Dimri i vetmisë së madhe”.

Po pse, or burra të tjerë, edhe një film-propagandë sipas atij libri? Nuk mjaftuan dy variante të romanit të Kadaresë?

Më kujtohet si sot, kur filloi xhirimi i tij në Pashaliman. “Ballë për ballë” do ta quanin. Që në fillim ai nisi me mashtrime të mëdha. Jo vetë për skenarin që bazohej mbi “Mashtrimin Stërmadh” të Kadaresë. Autorët e filmit u përpoqën të gënjenin edhe veten. Nëse shqiptarët do ta besojnë, ne pse jo, mendonin të bindur.

Së pari mashtrimi i vetvetes filloi me ndërtimin e një kodre të rreme në mes të fushës së futbollit të Shkollës së Instruksionit. Kodër e sajuar me gozhdë, trarë e dërrasa. Në kulmin e saj u montua një varr i lashtë prej guri, që nuk e di se nga u suall. Shumë betoheshin se me atë pretekst po bëhej batërdia në Apolloninë e lashtë; të tjerë mendonin se po shkatërroheshin site të tjera arkologjike, ndokush ishte i bindur që ndoshta edhe Butrinti ish përdorur si burim i “lëndës së parë” për një film që, mesa dukej, duhej patjetër të kënaqte jo vetëm Kadarënë që kish shkruar edhe skenarin, por edhe sidomos, Enver Hoxhën. Unë, marinar Sollaku, nuk kisha sesi ta dija se nga ia mbërrinin gjithë ato gjetje arkeologjike që u vunë sidomos mbi muret rrethues të Shkollës së Instruksionit dhe përreth varrit. Të dridhurat e emetuara nga ato thesare të gurtë, të shpërngulura me dhunë, sidoqoftë, i ndieja deri në palcë. Po pëpiqesha të luaja rolin e mjerë të një figuranti, me shpresën që të shpëtoja prej stërvitjes së rëndë qoftë edhe për ca ditë. I vendosur nga regjisori të rrija me Kallashnikov në dorë, sikur bëja roje, mbi një dyqan kuleçësh të shndërruar në pikë vrojtimi. Veprim që më dha mundësinë edhe të shihja më mirë mashtrimet, sidomos ato me nëndetëset. Problemi ishte sesi të dukeshin shumë, dhe jo vetëm ato katër bishta dhish që kishin mbetur në Pashaliman. Kurrësesi nuk duhej ditur nga publiku i gjërë që vetëm dy prej tyre ishin në gjendje të dilnin në det të hapur; që dy të tjerat “me të shtyrë” mezi i nxirrje në radë, përballë Shkollës së Inkursionit. Prandaj të shkretët regjizorë u detyruan t’i filmonin dy herë. Në anën e majtë të urës së komandimit vunë një numër, në anën e djathtë një numër tjetër. Njëra nëndetëse vlente sa për dy. Ky lloj truku nuk është i panjohur edhe në kinematografinë botërore. Por nëse filmi ishte aq shumë i politizuar si ai “Ballë për ballë”, idea artistike ishte trasformuar në propagandë të pastër partiake.

Të gjitha skenat e filmit të lënë përshtypjen se ilustrojnë 100% idetë e Enverit për prishsjen me sovjetikët. Dhe as që mund të merret me mend ideja aq e vërtetë që qëdrimi i tyre rreth liderit shqiptar ka qenë pothuaj mospërfillës, qoftë kur e kishin si aleat, qoftë kur pellua shqiptar u rebelua.

Qëndrimi para atij karakollit të rremë në Shkollën e Instruksionit, sidoqoftë, mua më dha rastësisht mundësinë t’i veshtroja shumë gjëra nga lart, dmth për t’i kuptuar më mirë. Ato rrena kombëtare ndonjëherë edhe më zbavitnin, sidomos kur Stavri Shkurtit të shkretë, ndërsa ngjitej drejt varrit të Pashait, i ngecte këmba në të çarat e dërrasave, të fshehura poshtë pllakave të barit. Më vinte edhe keq. Po sikur të ishte gjakosur?

 Ah, më vijnë ndërmend edhe skenat me kollonat që ecnin me hap rreshtor nëpër rrugicat e Shkollës. I bëmë vërtetë ato ecje deri sa të dilnin të përsosura sipas regjizorëve. Aty njohëm edhe Ben Imamin, që shpejt e pagëzuam “Beni i Mamit”. Ai të paktën, në mos gaboj, edhe fjeti në kapanonin tonë. Po këto kujtime nuk kanë kurrsesi efektin e lavazhit të trurit, për harrimin e mashtrimeve të mëdha. As edhe forcën që të na detyrojnë të mos bëjmë edhe pyetjet: Po pse o Kujtim Çashku? Po pse o Piro Milkani? Vetëm artin e llustrimit kishit studiuar?

Maksi, shpirti parajsor mes Grykave të Xhehnemit

Maksi Kaloti ishte djali i lagjes tonë. Fytyrë e bukur, trup i gjatë, sjellje prej zotërie të lindur, shpirt fisnik. Maksin e ngritën ushtar. Shumë prej nesh nuk e dinin se ku. Edhe unë, deri ditën e fundit, nuk e dija se ku do të më përplasnin. Vetëm kur pashë kapotat e zeza të oficerëve në aneksin e stadiumit të Lushnjes, kuptova se rinisë time kishin për t’i munguar plot tre nga vitet më të bukura. Marinën ne e kishim marrë me tapi. Vëllai im i madh – Fatmiri, atje e kishte kryer shërbimin e detyruar ushtarak. Për katër vite të pambarueshme. Duhej të ngushëllohesha që do të vuaja një vit më pak? Jo edhe jo. Nuk po shkoja vullnetar t’ì shërbeja atdheut tim, më detyruan ta vesh atë uniformë.

As Maksin nuk e kishin pyetur, ashtu si edhe vëllezërit e tij. Ashtu si unë, edhe ai qe i detyruar të pranonte. Nuk mund të ishe conscientious objector nën diktaturë. Nëse nuk paraqiteshe, trajtoheshe si dezertor, përfundoje në burg apo edhe më keq.

Bijtë e atyre që predikonin dashurinë për atdheun, me nota shumë më të keqija se tonat, u nisën universiteteve. Ata ishin përzgjedhur t’i shërbenin atdheut ndryshe, nëpër auditore.

Vetëm kur, pas disa mujash në Pashaliman, mua dhe Qerim Serbishtin nga Lushnja, si të padëshiruar, na dërguan në Sazan, fillova ta kuptoj vërtetë se ç’më kish ndodhur. U ngjita në njërën nga kodrat me pisha, përkrah portit të vogël të ishullit, dhe ndizja e shuaja cigaret me njera-tjetrën. O zot, si do t’i shtyja ato 27 muajt e mbetura atje, mbi shkëmbinjtë me emra të tmerrshëm në mes të detit?

Me Qerimin nuk u ndamë asnjëhere, as edhe në Sazan, deri sa morëm vesh që një tjetër lushnjar gjëndej aty: Maksim Kaloti. U interesuam dhe, si për mrekulli, vumë re se ai ishte caktuar kuzhinier në mensën e madhe të Katerave Silurues. Mensë në ushtri do të thote së pari të hash dicka. Se ushtarit nuk i shkonte mendja për gjë tjetër në ato vite të egra: vetëm një copë buke më shumë, mundësisht të ngjyer në salsën e kazanit të fasuleve. Pastaj gjumë. Besomëni: që ekzistojnë femrat ushtarit të Sazanit i kujtohej kur dilte në Tokë të Madhe, siç i thoshim Vlorës. Nëpër shkëmbinj, falë zotit, kishte plot bunkerë në të cilët, të paktën, partia nuk kishte arritur të ndalonte masturbimin ritual. Atje kish falimentuar edhe klori me tepricë i hedhur në çaj e gjellëra.

Gjetja e Maksim Kalotit tonë në rolin e kuzhinierit për ne qe më i rëndësishëm se zbulimi i penicilinës. Edhe pse bënim pjesë në efektivin e marinës, shpesh, unë dhe Qerimi duhej të hapnim edhe tunele. Ushqimi i marinës sa vinte e keqësohej. Sigurisht mbetej më i mire se ai i “kambaleve”, si i quanim në përgjithësi ushtarët me uniformë të gjelbër; në rastet më të shumta ose genierë, ose artilierë. Për ta shteti kish rezervuar një copë bukë, pak çaj me klor nëpër sapllake alumini të deformuara, të palara mirë, një copë nga korja e djathit kaçkavall sa një domino, ca kokra fasulesh të rralla nën një shtresë të trashë salce që maskonte edhe mungesën e yndyrës, apo pak pilaf me miza e buburrecër, që ne i quanim me lloj-lloj emrash, si doçër, tarakane, etj. Vetëm kaq, edhe per ata që bënin 12 orë shërbim në ditë apo hapnin tunele. Kush kish mik kuzhinierin e repartit të kambaleve, mund edhe ta ngjyente bukën me salcën në pjesën e sipërme të kazanit, që mbulonte ujin e zjerë, në fund të të cilit një polumbar do ta kish të vështirë të peshkonte kokrat e rralla të groshës. Salca acide që brente stomaqet, sidoqoftë, konsiderohej një fat i madh.

Prej kësaj urie të përhershme tek ushtarët e Sazanit kish lindur prej kohe këmbimi në natyrë, i tipit:  një fletë-leje e fallsfikuar me katër vazo komposteje kumbulle plus dy bukë të porsapjekura pjekura, korja e të cilave mund të ta shuante edhe thatë urinë. Bukët t’i jepte me një shkëmbim tjetër furxhiu apo mushkaxhiu, edhe ai ushtar, kur i vije para hundës një kuti të vjedhur mishi. Tre konserva të sardeleve të Vlores arritën të shkëmbeheshin me një kg manaferra të mbledhura nga barinjtë. Sardelet vidheshin kryesisht nëpër magazinat e anijeve. Dikush njëherë shkëmbeu xhaketonin për një kg djathë, me shpresë që të vidhte më pas një tjetër por, për fatin e tij të keq, iu desh të kalonte një javë janari vetëm me bluzën, deri sa e zëvendësoi. Me ca paco makarona mund edhe të siguroje një dalje klandestine prej Sazanit në Vlorë, me çisternën e ujit që kish ekipazh civil.

Tek mensa e silurave dieta socialiste ishte ca më mdryshe. Atje qarkullonin edhe kutitë e mishit, edhe konservat e peshkut. Kuptohet, jo për të gjithë. Hidheshin në kazan dhe askush nuk kuptonte më sesa ishin përdorur. Prandaj edhe gjetja e Maksit në atë mensë qe një ndodhi e jashtëzakonshme. Ai u bë copë të na ndihmonte, për të mos provuar urinë. Nuk qe i detyruar ta bënte, por rrezikoi njëlloj duke na nxjerre ushqim, apo duke mbyllyr derën e kuzhines nga brenda, për të mos na gjetur duke ngrënë oficerët që, sidomos mua, sidomos disa prej tyre, nuk më shihnin dot me sy. Shumë në atë kuzhinë të rrezikshme, me derën përballë komandës së marinës, do të kishin zgjedhur asnjëanësinë apo servilizmin ndaj eprorëve. Maksi zgjodhi rrezikun duke ndihmuar të tjerët. Dhe ky është tipari kryesor i njeriut fisnik: nëse ka mundësi, bën mirë, edhe në ato vende të sikterisura që mund t’i quaje me plot gojën vrimën anale të Shqipërisë.

 Në atë ishull pata fatin e mirë të kem miq besnikë, se ndryshe kushedi se në çfarë qelish do të kisha përfunduar. Shoqëria ime me Qerimin e Maksin u zgjerua nga pak shumë me lushnjarë, përfshirë këtu të mirin Arjan Rançi, të buzëqeshurin Llazar Loshe, Idriz Labotin e shkretë me forcë herkulore dhe ndonjë tjetër. Jam gjendur mirë edhe me Xhovani Pingulin, të riun e edukuar nga Berati, me të cilin më bashkonte origjina. Rrinte afër nesh edhe ish-mësuesi i urtë i rusishtes, Gëzim Myzeqari, që e kishin caktuar postier dhe na tregonte fshehurazi telegramet, edhe për vdekje, që ndodhte të mos na i njoftonin.

Mes oficereve kishte edhe nga ta që nuk më njoftuan vdekjen e babait, por kishte edhe të tjerë që na ndodheshin afër në hall apo që na kuptonin. Quheshin Et’hem Mahmutaj, Kostandin Lika, Vladimir Beja, Ylli Lika, Resul Lagji. Ata burra nuk ishin vetëm të mbushur gjer në grykë me parime, tritole, silura, bomba thellesie, nëndetese, katera, dragamina e gjuajtës. Edhe pa e rrënuar autoritetin prej oficeri, nën uniformë ata ditën të mbeteshin njerëz ndaj nesh – të papranuarit edhe në vendin me emra të tmerrshëm: Gryka e Xhehnemit, Gryka e Skëterrës. 

Këto rreshta janë vetëm një homazh i vogël për njerëzit shpirtgjërë si Maks Kaloti që, si edhe shumë të tjerë, kanë bërë mirë në kohëra të vështira, pa synyar aspak të jenë heronj, apo të përfundojnë në faqet e para të shtypit. Në fund të fundit këta janë heronjtë e vërtetë, që si të tillë i njohu shoqëria, dhe jo dekretet e vulosura në zyrat e mykyra të diktaturës.

Në kohë të këqija ai që nuk arrin të bëjë mirë, të paktën nuk duhet të bëjë keq. Aq më mire kur në mes të ferrishtes gjen mundësi edhe t’i falësh tjetrit një mirësi, që mbetet edhe pas jetës.

Pasi vendi i keq i bënte akoma më të ligj të këqinjtë, ndërsa të mirën tek burrat që përmenda më sipër nuk arriti ta tjetërsojë. Ashtu edhe si nuk tjetërsoi djaloshin Maksim Kaloti. Edhe pse ne nuk ishim nga më të këshilluarit për t’u patur miq, edhe pse, për shkakun tim e të shokëve të mi, kur u larguam më në fund prej Ishullit, lamë pas një psherëtime kënaqësie: Ahhhh! Mos na mbiftë më këmbë lushnjari këtu në Sazan. I dinim të urtë! Kush, Shpend Sollaku? Pa, pa, pa, pa!

-Duke vlerësuar rezistencën dhe heroizmin e dëshmorëve të  lirisë, duke respektuar Kushtetutën dhe ligjet e vendit, presidenti Thaçi i ka dekoruar me Urdhrin Hero i Kosovës, dëshmorët: Agim Ali Selmanaj, Arben Bajram Ahmetaj, Artan Ahmet Mehmetaj, Burim Sadik Mustafaj, Enver Hasan Halilaj, Fatmir Smajl Nimanaj, Hasim Misin Halilaj, Luan Gani Nimanaj, Naim Metë  Nimanaj, Orhan Lan Halilaj, Sokol Muzli Sejfijaj, Shpend Zeqë  Malaj/

GLLOGJAN, 24 Mars 2019-Gazeta DIELLI/ Presidenti i Republikë s së  Kosovës, Hashim Thaçi, mori pjesë  sot në  manifestimin shtetëror “Epopeja e UÇK-së në Dukagjin”.

Presidenti Thaçi tha se në  këtë  ditë pas fillimit të  fuqizimit të  rezistencës së  Ushtrisë  Çlirimtare të  Kosovës në  krye me komandantin legjendar Adem Jashari, dhe familjen Jashari dhe bashkëluftëtarë të tjerë, ndodhi ajo që  pritej të  ndodh edhe në  Gllogjan.

“Ndodhi ajo që  pritej të  ndodhte, sepse bërthamat e para të  Ushtrisë  Çlirimtare të  Kosovës tanimë  ishin fuqizuar, ishin zgjeruar dhe sulmet ishin të  pandërprera kundër forcave ushtarake dhe policore të  Serbisë”, ka thënë  presidenti Thaçi.

Kreu i vendit tha se Epopeja e Dukagjinit shënoi një  kthesë  historike në  luftën për liri, çlirim dhe pavarësi.

“Madhështia dhe vlera më  e madhe e kësaj date i shtohet kur kemi parasysh se më  24 mars 1999, 20 vite më  parë,  filluan bombardimet e NATO-s. E, bombardimet e NATO-s dhe kjo aleancë  kosovaro-perëndimore nuk është  lidhur rastësisht, por pikërisht falë  rezistencës së  Ushtrisë  Çlirimtare të  Kosovës, rezistencës së  çdo qytetari të  Kosovës kudo që  ka qenë  në  Kosovë  e diasporë, që  ndihmuan luftën për liri”, ka theksuar presidenti Thaçi.

I pari i vendit ka shtuar se sot kujtojmë  me pietet e respekt Epopejën e Dukagjinit, kujtojmë  dhe vlerësojmë  lart mbështetjen ndërkombëtare të  cilën duhet ta ruajmë  si sytë  e ballit në  rrugëtimin tonë  për anëtarësim në  NATO, Bashkim Evropian dhe raporte speciale me Shtet e Bashkuara të  Amerikës.

Duke vlerësuar rezistencën dhe heroizmin e dëshmorëve të  lirisë, duke respektuar Kushtetutën dhe ligjet e vendit, presidenti Thaçi i ka dekoruar me Urdhrin Hero i Kosovës, dëshmorët: Agim Ali Selmanaj, Arben Bajram Ahmetaj, Artan Ahmet Mehmetaj, Burim Sadik Mustafaj, Enver Hasan Halilaj, Fatmir Smajl Nimanaj, Hasim Misin Halilaj, Luan Gani Nimanaj, Naim Metë  Nimanaj, Orhan Lan Halilaj, Sokol Muzli Sejfijaj, Shpend Zeqë  Malaj./b.j/

-Kosova 30 vjet nga “Kushtetuta e tankeve” serbe deri në 20 vjet Liri e 11 vjet Pavarësi/

-2019-ta Vit i NATO-s në Kosovë. Festohet 20 vjetori i Lirisë, e cila nisi me Ditën e Paqes e Lirisë – 12 Qershorin e vitit 1999, kur forcat paqeruajtëse shpëtimtare të  NATO-s, prirë nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, filluan të  hynin në Kosovë. Këshill Organizativ për shënimin e 20 vjetorit të NATO-s në Kosovë/

Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul JASHARI

PRISHTINË, 28 Mars 2019/ Kosova në lëvizjen e luftën e shqiptarëve drejt lirisë e pavarësisë kurrë nuk u ndal.

As para 30 vitesh, kur në 28 Mars të vitit 1989, Serbia në Kuvendin e saj miratoi “Kushtetutën e tankeve”, që përgjakshëm, në rrethana tragjike terrori, me forcë e në mënyrë kundërkushtetuese rrënoi autonominë që kishte Kosova me Kushtetutën e vitit 1974 si element konstituiv me të drejtë vetoje i federatës, nga shpërbërja e së cilës pastaj dolën shtatë shtete.

Kundërshtimi i fuqishëm rrënimit të autonomisë në Kosovë ishin demonstratat gjithëpopullore në të cilat vetëm brenda dy ditëve, në 27 e 28 Mars 1989, në shtetrrethimin e hekurt ushtarako-policor të vendosur nga Beogradi u vranë 22 shqiptarë e plagosën qindra të tjerë në Prishtinë, Mitrovicë, Zhur e Dushanovë afër Prizrenit, Podujevë, Deçan, Gjilan e në anë të tjera të Kosovës.

Demonstratat pasonin grevën  e urisë të 1.300 minatorëve të Trepçës, nga 20 deri 28  Shkurt 1989, e cila ishte në mbrojtje nga sulmet e Serbisë kundër Kosovës e mëvetësisë së saj, rezistencë e fuqishme e përkrahur nga populli dhe në kërkim të lirisë, demokracisë e të drejtave të plota për shqiptarët.

Në vijimësi të kundërshtimeve të fuqishme gjithëpopullore dhe institucionale të “Kushtetutës së tankeve” serbe, në rrethana të okupimit, Kosova në vitin 1990 shpalli Deklaratën Kushtetuese për Pavaraësi në 2 Korrik e më pastaj Kuvendi miratoi në 7 Shtator Kushtetutën e Republikës së Kosovës.

Në vitin 1991, nga 26 deri në 30 Shtator u organizua edhe Referendumi ku kosovarët votuan 99,87 për qind për Kosovën shtet sovran dhe i pavarur, i cili pasohej me zgjedhjet e para pluraliste, parlamentare e presidenciale të 24 Majit 1992, kur President i parë u zgjodh Ibrahim Rugova.

 Republika e Kosovës me Kushtetutën e vet e institucionet demokratike të zgjedhura atëherë nuk u njoh ndërkombëtarisht, por megjithatë ishte dhe njihej si deklarim i fuqishëm i vullnetit të popullit mbi 90 përqind shumicë shqiptare, si edhe pjesëtarëve të komuniteteve pakicë.

Kosova e lirë, pas përfundimit të luftës në Qershor 1999, prej vitit 2001 deri pas shpalljes së pavarësisë në 17 Shkurt 2008  ka pasur një Kornizë Kushtetuese, të miratuar nga Organizata e Kombeve të Bashkuara, e cila ishte dokument më shumë inicial kushtetues, por ka mundësuar zhvillimin e vendit nga një krijesë defakto e pavarur, ndonëse nën protektorat, në një entitet shtetëror të pavarur, edhe pse nën mbikëqyrje ndërkombëtare për një kohë.

Në 15 Qershor 2008 ka hyrë në fuqi Kushteta e Republikës së Kosovës të njohur ndërkombëtarisht, e cila në nenin 1 e përcakton “shtet i pavarur, sovran, demokratik, unik, dhe i pandashëm”. 

Më parë, më pak se dy maj pas shpalljes së pavarësisë, akti më i lartë  juridik i shtetit ishte miratuar nga Kuvendi i Kosovës në ditën e 9 Prillit, e cila është Dita e Kushtetutës – festë shtetërore, sipas Ligjit për festat zyrtare në Republikën e Kosovës, të miratuar në Kuvend në 21 Maj 2008.

Dekretimi i këtij ligji dhe 40 ligjeve të tjera, të  dala nga paketa e Propozimit Gjithpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës të Kryenegociatorit Martti Ahtisaari – Emisarit Special të OKB-së, ishte një nga zhvillimet më të rëndësishme të ditës së hyrjes në fuqi të Kushtetutës, 15 Qershorit 2008. Dekretimin e ligjeve e bëri Presidenti i atëhershëm i Republikës së Kosovës, Fatmir Sejdiu, pasi ato i dërgoi në Presidencë Kryeparlamentari në atë kohë, Jakup Krasniqi.

Deri në hyrjen në fuqi të Kushtetutës ligjet e miratuara në Kuvendin e Kosovës i ka nënshkruar Shefi i UNMIK-ut, Misionit të Organizatës së Kombëve të Bashkuara.

Në këtë vit – 2019-tën, 11 vjetori i hyrjes në fuqi të Kushtetutës së shtetit të pavarur do shënohet në kohën kur festohet 20 vjetori i lirisë, e cila nisi me Ditën e Paqes e Lirisë – 12 Qershorin e vitit 1999, kur forcat paqeruajtëse shpëtimtare të  NATO-s, prirë nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, filluan të  hynin në Kosovë, nga Maqedonia, e të nesërmen edhe nga Shqipëria,  pas ndërhyrjes me aviacion në fushatën ajrore 78 ditëshe të goditjes së caqeve të forcave serbe që bënin masakra e spastrim etnik duke vrarë më shumë se 12 mijë shqiptarë, zhdukur mëse 6 mijë e dëbuar rreth një milion.

Në 8 Janar të këtij viti, Presidenti i Republikës së Kosovës, Hashim Thaçi, e ka shpallur 2019-tën Vit të NATO-s në Kosovë. “Populli i Kosovës do u jetë përjetësisht mirënjohës shteteve anëtare të NATO-s për mbështetjen e tyre”, theksonte deklarata e Presidencës.

Këtë javë, në 26 Mars Qeveria e Kosovës, në një mbledhje drejtuar nga Kryeministri Ramush Haradinaj, ka themeluar Këshillin Organizativ për shënimin e 20 vjetorit të ndërhyrjes së NATO-s në Kosovë, i cili do të udhëhiqet nga ish-Presidentja e Republikës, Atifete Jahjaga. Këshilli do të organizojë, koordinojë dhe hartojë planin e aktiviteteve të jubileut të 20 vjetorit të NATO-s në Kosovë.

Nga Ylli M. Dilo-Pater,Greqi/

Nisur nga deshira per te transmetuar tek lexuesi ndjenjat qe me ka shkaktuar leximi i vepres  “Nen hijen e Rozafes ” te Prof. Sami Rrepishti” , po paraqes ne kete shkrim mendimet e mia per vepren ne fjale. Brezat e sotem, por dhe brezat qe do te vine duhet te njohin ” inxhinjeret e tyre shpirterore ” dhe veprat e tyre. Nje nga korifejte e ketyre  ” inxhinjereve ” eshte Prof. Rrepishti. Vepra e tij “Nen hijen e Rozafes” eshte nje veper poliedrike;  ne ‘te konsolidohen ne menyre harmonike historia, filozofia, thesari leksikor i gjuhes shqipe, vitaliteti dhe zakonet e popullit tone. Te gjitha keto cilesi te vepres ne fjale, autori i pershkruan me nje gjuhe dhe stil hyjnor do ta quaja. Megjithese elementi historik ne kete veper kufizohet ne kohe ne ato vite kur ne Shqiperi sundonte diktatura komuniste, megjithese ngjarjet qe pershkruhen jane ne biruca, burgje dhe kampe pune ku  “ujqerit e uritur enveriane ” hanin mish njeriu, nuk gjejme ne asnje rresht te vepres fjale te ashpra.

 Kjo, per mendimin tim, i shton vlerat vepres dhe e radhit ne veprat hyjnore.
 ” Objektivi ” i autorit fokuson torturat e tmerrshme qe u behen te burgosurve, ku shpesh here eshte vete autori i vepres viktima , fokuson trajtimin mizor te tyre dhe te familjareve , tjetresimin e popullit qe diktatura po e kthente ne nje turme pa personalitet, shkaterrimin e objekteve historike, kulturale, fetare , etj.Pra nje shkaterrim i pergjithshem kombetar, shpirteror dhe materjal.                             

Kjo eshte e verteta, kete deshmon autori me ” objektivin ” e tij por, ” porsi i amli fllad i ere ” qe tenton te sheroje keto plage vdekjeprurese dhe te hapi horizonte te reja jane idete filozofike te autorit.              

Lexon vepren ” Nen hijen e Rozafes ” dhe gjen te koncentruar ne ‘te filozofine e Aristotelit dhe psikollogjine e Gustav Le Bonit.                                                            

             Ne disa raste gjate leximit ndjen, se dhe ti vete si lexues, je brenda atyre ambjenteve ku dara e hekurt e diktatures enveriane thyen kocka njerezish dhe merr jeten e disa te tjereve. Degjon britma femijesh dhe renkime nenash qe cizmja e ushtarit te kuq i shtyp pa meshire. Ne keto momente kur te duket se botes i erdhi fundi dhe cdo gje eshte pregatitur per ta hipur ne ” varken e Haronit te Mitollogjise “, autori zhduk ” erresiren ” ne kuptimin mitollogjik te fjales dhe hap shtigje te reja per vazhdimin e jetes.  Nje paralelizem te tille mund ta bejme ndermjet vepres ne fjale dhe Muzeumit Historik ne Berlin te Gjermanise. Ne kete Muzeum , vizitori pasi eshte futur ne dhomen e erret ku me zhurma, vibrim te sheshit dhe britmave te nazisteve, i eshte krijuar ideja se eshte i kapur nga ushtari nazist dhe, te hipur ne nje tren po e shpien ne dhomat e ekzekutimit; pasi del jashte dhomes se erret shikon sklupturen e dy ushtareve fitimtare qe buzeqeshin me shikim nga DIELLI.                             

    Rozafa, kjo keshtjelle madheshtore qe percjell ne kujtesen kombetare te nje populli te lashte legjenden e murimit, ka nderin t’ i percjelli ketij kombi dhe me gjere jo vetem virtutet, sakrificat deri ne vetmohim dhe ngjitjen ne piedestalin e lavdise por dhe  predikimin Kristian: fali ata qe nuk dine se c’bejne por , goditi me kamzhik ata qe me vetedije te shkaterrojne.                                           

 Gjithe keto ide progresive, edukative, filozofike transmetohen gjate leximit te vepres ” Nen hijen e Rozafes ” si nje rrefim magjik i  ” Vijes ”  se Getes. Nje  “Vije ” e Getes eshte perla qe na dhuron Prof. Sami Rrepishti.   Ajo del nga burgu i zi i diktatures me te eger ne planet dhe i tregon njerezimit se nuk ka dhune ne bote qe te shkaterroje virtutet e larta te nje kombi , se nuk ka pengese per njeriun kur i ka vene detyre vehtes te arrije maja te larte.  Autori i kesaj vepre brilante, nje ish student reformator, i burgosur dhe i torturuar rende ne burgjet enveriane , shpertheu telat me gjemba te inkuzicionit komunist dhe si shqiponje me shikimin pertej kohe ligjeroi me erudicion ne sallat e universiteteve dhe parlamenteve te shteteve demokratike.   Vepra e tij ne duart e brezave te tanishem dhe te atyre qe do te vine, eshte nje thesar i cmuar. Ajo do te mbetet nje pike referimi per historianet, filozofet dhe psikolloget por dhe nje etalon per gjithe ato shoqeri njerezore qe duan te edukojne gjeneratat me ndjenja te dlira dhe korekte.                  

                E kundruar ne kendveshtrimin letrar, vepra ne fjale, lexohet si proze poetike. Dialekti i veriut me gjithe koloritin e tij te pasur eshte nderthurur ne menyre prefekte me dialektin e jugut me nje disipline linguistike te rrepte, karakteristike kjo e personaliteteve erudite.  Nuk marr persiper nepermjet ketij shkrimi t’i bej analizen ose kritiken letrare kesaj vepre madheshtore por, ashtu si jam shprehur ne fillim te shkrimit, dua te transmetoj tek lexuesi cfare ndjeva kur lexova kete perle te krijimtarise tone kombetare dhe me gjere.

NGA ENGJELL ZERDELIA/

Rexhep Mitrovica/

Delegatët e Kongresit Arsimor të Tiranës (gusht 1924 ), në mes Bajram Curri.

Kongresi  Arsimor  i Tiranës, Gusht 1924

(në prag të 95-vjetorit)

         Ngjarjet klumore kombëtare, kanë bërë të mundur thirrjet e kongreseve arsimore në Shqipëri, S’kishte si të ndodhte ndryshe edhe pas fitores së Revolucionit Demokratik-Borgjez të Qershorit të udhehequr nga kryeministri i asaj kohe Theofan Stilian Noli në vitin 1924 u pa e arsyeshme që të organizohej një kongres kombëtar tjetër për arsimin, por ndryshe nga praktikat e ndjekura deri tani, që këto kongrese i afronte dhe drejtonte Ministria e Arsimit dhe qeverite përkatëse, ky kongres u pri nga vetë mësimdhënësit. Praktika dhe tradita e shndritshme fillon me nismën e arsimtarëve të Normales së Elbasanit; A.Xhuvani, A.Gashi, K.Lajrja, K.Ylli, S.Harri, Sh.Arra, A.Duhanxhiu, S.Sejdini, I.Xhaja, S.Paparisto, H.Zeka e të tjerë dhe gjen mbështetje të plotë edhe tek arsimtarët e Tiranës; Shadije Bogdo, J. Blakaçori, J.Minga, R.Zeko, M.Vokshi, J.Pano, J.Fekeçi, Z.Jarani e të tjerë. 

Kjo nismë gjeti mbështetje të plotë në të gjitha krahinat shqiptare. Po të veshtrosh  me vëmendje edhe përkatësia e emrave të mësuseve te saj shtrihet nga Zara e largët, Gjakova, Shkodra, Tirana, Elbasani, Berati, Vlora, Korca, Gjirokastra dhe Pogoni ne Camëri. Tek kjo listë s’ka se si të mos ndalesh dhe të analizosh me krenari pjesëmarrjen e gruas apo femrës moderne dhe bashkëkohere shqiptare që arsimimin e shikon si të vetmen rrugë të zhvillimit dhe përparimit të kombit tonë.

Kjo armatë mësuesish cohet më këmbë dhe thërret dhe kërkon emëruesin e përbashkët: “Shqypnia, nëpër shkollë, pret dritë”. Të vetëdijshëm, të drejtë dhe shumë korrekt lajmërojnë organet kopetente për mbarëvajtjen e këtij misioni të rëndësishëm, largpamës dhe historik.

Ministrisë së Arsimit dhe Punëve të Brendëshme/Tiranë 

Këtu bashkangjitur kemi nderin t’ju paraqesim kopjen e deklaratës për mbledhjen e një kongresi arsimor në Tiranë, më 12 gusht; duke qenë se qëllimi i kongresit është zhvillimi i arsimit kombëtar dhe me anë të këtij, lehtësimi i barrës së rëndë që ka qeveria e sotme për zbatimin e parimeve të saj demokratike, lutemi të na jepni leje për çeljen e kongresit në fjalë dhe ndihmën morale të Qeverisë. 
Sekretari M. Vokshi 
Kryetari i Komisionit Nismëtar J. K. Minga

   Delegatët e Kongresit Arsimor të Tiranës (gusht 1924 ), në mes Bajram Curri.

 Nënprefektura e Tiranës 
Nr.2063 Tirane, me 26.VII.1924 

Në mbështetje të urdhërit 1731/I, të datës 26.VII.1924 të Ministrisë së Punëve të Brendeshme ju jepet leje për mbajtjen e kongresit … dhe të na njoftoni vendin dhe kohën e mbledhjes për të dërguar përfaqësuesin e prefekturës në çdo mbledhje. 

***
Ministria e Arsimit 
Nr.960/I Tiranë, më 26.VII.1924 
Kryetarit të Komisionit Nismëtar Tiranë 

Ju njoftojmë se Ministria e Arsimit duke çmuar dobinë dhe qëllimin e bukur që ka kjo mbledhje e këtij Kongresi, jep lejen e vet, duke shtuar se do të jetë gati kurdoherë për përkrahjen e tij moralisht e materialisht. 

                             Për zav. Ministrin e Arsimit Pertef Pogoni 

Deklarta e Arsimtarëve të Shqipërisë, me nismën e bukur të mësuesve të Normales së Elbasanit të prirë nga prof. A.Xhuvani dhe stafet pedagogjike të Tiranës gjeti mbështetje të fortë anekënd atdheut tonë të dashur. 

Komisioni Nismëtar parashtroi këto pika: 

1) Arsimi mbi parime demokratike drejt evolucionit të shpejtë të popullit, 

2) Njësia shkollore mbi thmele kombëtare, 

3) Përmirësimi i programit mbi baza të jetës reale, 

4) Mos me hapë shkolla të reja, pa rregulluar nga çdo pikëpamje plotësisht shkollat e sotme,

5) Krijimi i një komisioni permanent për botimet e teksteve shkollore e të tjera,

6) Formimi i një lidhjeje të përgjithshme të arsimtarëve me këto qëllime: 

a. Paralelizmi në rrogë me nëpunësit e tjerë; 

b. Sigurimi i pensionit;

c. Gradimi me mënyra legale; 

ç. Përhapja e jetës sportive 

d. Konfrenca, shëtitje, muzeu e shkollës e të tjera; 

dh. Lartësimi moral dhe intelektual i mësuesvet me libra, revista dhe botime të tjera në ndihmë të tij; 

e. Lehtësim ekonomik i mësuesve me të dhanme tokë të shtetit; 

f. Mbrojtja e të drejtave legale të mësuesit (emërime, transferime, ndëshkime e të tjera) 

7….12) Sigurimi i detyrimit të arsimit edhe për femra Komisioni Nismëtar Shadije Bogdo, Jonuz Blakaçori, Jani Minga, Ruhi Zeko, Mehmet Vokshi, Jorgji Pano, Jozef Fekeçi, Zan Jarani.

       Kongresi i Arsimtarëve të Tiranës çeli punimet, më 12.08.1924 në orën 17:00, pra mbasdite në shkollën femërore  dhe merrnin pjesë 33 delegatë nga të gjitha trevat e Shqipërisë. Në bazë të traditës mbledhjen e hap më i moshuari i delegatëve dhe e kryeson zoti Jani Minga, i cili mbajti një fjalim patetik duke falenderuar me ngrohtësi delegatët që iu pergjigjën thirrjes së Komisionit Nismëtor. Ndër të tjera vlerëson rëndësinë e kongresit dhe është plotësisht i bindur dhe thotë se do t’i vëmë arsimit themele të shëndosha për të bërë të mundur rrugën e qytetërimit dhe përparimit. Ne kemi titullin më të lartë dhe meritimi i të cilit është një lavdi për ne. Vlerëson arsimtarin që është i zoti të ndreqë, jo vetëm fatin e vet, por edhe atë të gjithë kombit… me shpresë që vepra e këtij kuvendi do të japë pemët e duhura, po thërres:

       A.Xhuvani                          J.Minga                              P.Pogoni

Rroftë kombi shqiptar! 

Rrofshin arsimtarët! 

***

Bisedimet e ditës së parë: 

1. Zgjedhja e kryesisë së kongresit me kryetar zoti Ahmet Gashi, nënkryetar zoti Jani Minga, sekretarë zotërinjtë Kiço Konomi, L. Kromiqi, Jonuz Blakaçori. 

2. U vendos dërgimi i një komisioni tek Kryeministri dhe tek Ministria e Arsimit për urim i përbërë nga zotërinjtë: Ahmet Gashi, Mihal Sherko dhe Xhevat Korça. 

U vazhdua me pikat e tjera; leximi i programit, veprimi i Kongresit në orën 8.00-12.00 dhe mbasdite 15.30-19.00 dhe së fundi mbas një diskutimi të gjatë u vendos: arsimi të jetë mbi baza demokratike kombëtare dhe që shkolla shqipe të jetë e përbashkët në çdo vend e në çdo pikëpamje. Ky debat ishte shumë i nxehtë, saqë prej anës së mësuesve katolikë të prefekturës së Shkodrës me nxitje dhe mbështetje të fuksionarëve fetarë dhe të disa qeveritarëve, zotërinjtë Ndue Paluca, Kol Margjini dhe prej myslimanëve dr. Xhevat Korça, Ismail Anamali u larguan nga kuvendi. Kongresi u vu në rrezik edhe për shkak të indiferencës së Ministrisë së Arsimit dhe të Qeverisë së kohës, për këtë arsye u thirrën në polici: Ahmet Gashi, Aleksandër Xhuvani, Salih Ҫeka, Jani Minga dhe dy të tjerë. Për këtë ngjarje një grup delegatësh me në krye Ibrahim Fehmiun, vunë në dijeni ushtarakun, senatorin dhe atdhetarin e madh Bajram Curri që ndëryri energjikisht për mbylljen e këtij incidenti, ai erdhi vetë në Kongres,- thotë prfesor A.Gashi, – na përgëzoi për punën tonë dhe na dha zemër për të vazhduar më tej dhe bëri një fotografi bashkë me kongresistët.

          Ahmet Gashi                           Xhevat Korca                      Kico Konomi

Vendimet e Kuvendit Arsimor të Tiranës 

1. Arsimi në baza demokratike kombëtare. 

2. Shkollat e Shqipërisë do të jenë një e të përbashkëta në çdo vend e në çdo pikëpamje. 

3. Përmirësimi i gjëndjes kulturore të mësuesve që nuk kanë pasur fatin të bëjnë mësimet e nevojshme për mjeshtërinë e tyre duke i parashtruar Ministrisë së Arsimit si mjete të përmirësimit të këtyre organizimin e një shkolle normale për secilin sekt dhe dispensat. 

4. T’i parashtrohet Ministrisë së Arsimit që të mos hapen shkolla të tjera, pa plotësuar ato që gjinden… të emërohen mësues të aftë me të tëra cilësitë e mësuesisë, ndërtesa të mira dhe mjete të nevojshme. 

5. Për formimin e Lidhjes së Përgjithshme të Arsimtarëve u zgjodh një komision prej shtatë vetash… 

6. U pranua që shumica e bursave të shtetit t’u jepej nxënësve që do të ndjekin degën pedagogjike duke parapëlqyer fëmijët e arsimtarëve dhe atyre që janë më në nevojë materiale. 

7. Detyrimi i arsimit fillor të sigurohet si për femra dhe për meshkuj duke filluar prej moshës 7 vjeç… 

8. T’i parashtrohet Ministrisë së Arsimit, krijimi i shkollës Normale Femërore dhe ndihma arsimore për kulturimin e gruas. 

9. Stabilizimi i mënyrës së Internateve (konvikteve) mashkullore dhe femërore. 

10. Krijimin e një fjalori të vogël me kredite arsimi… 

Kongresi arsimor i Tiranës i vitit 1924 është i një rëndësie të veçantë në historinë e arsimit shqip, mendimit pedagogjik dhe shkollës shqipe, sepse nga njera anë tregonte shqetësimet, dobësitë dhe përpjekjet e armatës demokratike përparimtare, nga ana tjetër ndjehej ndikimi i vendimeve në lulëzimin e shkollës shqipe.

    Engjëll ZERDELIA-New York

Gjatë ditës së sotme, e Hënë 1 Prill 2019, veprimtari i komunitetit, biznesmeni i njohur Tony (Tush) Musaj e thirri Editorin e Diellit dhe i dhuroi $500.00(Pesëqind dollarë) për 110 vjetorin e Gazetës “DIELLI”. Federata VATRA dhe gazeta e saj DIELLI e cmojnë shumë bujarinë dhe i shprehin falenderime të përzemërta z. Tony Musaj dhe familjes së tij atdhetare. Z. Musaj është i njohur për kontributet e tij në ndihmë të komunitetit.

 Faleminderit i dashur atdhetar!

***

THIRRJE E EDITORIT

Vatranë; është radha juaj të tregoni bujarinë dhe frymën vatrane. Dielli ka 110 vjet që mbahet me dhurime të nxitura nga fryma vatrane dhe shpirti bujar i shqiptarëve të Amerikës.Le të vedosim të gjithë nga një gur në kështjellën e shqiptarizmës këtu në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe në Kanada, Kështjellën me emrin e bukur VATRA & DIELLI. Secili kontribuon me aq sa mundet, por gur -gur bëhet kalaja. Kështu e kanë mbajtë Kështjellën e shqiptarizmës vatranët këtu në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Drejtues dhe Kryesi të Degëve të Vatrës
Vihuni në krye të degëve dhe kontribuoni në këtë fushatë që synon të përballojë veprimtaritë kushtuar 110 vjetorit të DIELLIT dhe Konsolidimin në këtë shekull të dytë të gazetës tonë të dashur.
Ju të zgjedhur në strukturat e Vatrës, tregojeni me vepra se dini t’u prini fushatave të Vatrës. Është koha të kryeni obligimet tuaja!
Ju biznesmenë, që ju akrakterizon shpirti i patriotizmit, mbështetni gazetën, që ka regjistruar 110 vite jetë të Kombit tonë. DHURONI!

Sekretari i fundit i Abacisë së Mirditës, themeluesi i kishës së parë katolike shqiptare në SHBA (New York) mons. dr. Zef Oroshi (1912-1989) /

Nga Klajd Kapinova /

Po kush ishte imzot Zef Oroshi, që për një kohë të shkurtë, u bë një nga personalitet më të shquar të diasporës shqiptare në Europë e ShBA?

Oroshi, është ish qendra e Mirditës, që ka gdhendur faqe të ndritura në historinë e popullit shqiptar.

Ajo, për shkak të pozicionit të saj gjeografik, në qendër të maleve kreshnike të Veriut, duke u njohur me traditat e saj si një krahinë katolike, ka qenë ndër shekuj një kështjellë e fortë e shqiptarizmës, një epiqendër e fuqishme e tërmetit kundërosman për shekuj me radhë.

Ata që bënë historinë e Mirditës ndër shekuj, ishin kapedanët ose Dera e famshme shtatë shekullore e Gjonmarkagjonit dhe abatët, veçanërisht imzot Preng Doçi, ku, pasardhësit e të cilit jetojnë ende në afërsi të Rubikut.

Ai u shkollua në Shkodër dhe Itali. Shërbeu si misionar për shumë vjet në Kanada dhe Kalkuta (Indi). Më pas ringriti Abacinë e Oroshit. Ishte njeri, ndër figurat kryesore, që bëri shumë për të zhvilluar Mirditën dhe vendosur rregull në jetën e malësorëve të asaj ane.

Abati i shquar, kishte shpesh tendenca të forta pavarësie nga otomanizmi de-shqiptarizues. Ishte njeriu, që kishte ngritur një platformë të kjartë me bosht të theksuar politik, për krijimin e një Principate në Mirditë, duke u përpjekur, për ta vënë atë në jetë.

Për më tepër, krahina në fjalë, është qeverisur gjithmonë me dinjitet, në bazë të kanunit të maleve dhe për kohën e mungesës së shtetit dhe të drejtës (ligjeve ose kushtetutës) së shkruar.

Kanuni i Lek Dukagjinit (i mbledhur dhe kodifikuar më vonë nga atë Shtjefen Gjeçovi O.F.M. (1874-1929), ishte një nevojë e domosdoshme, për të drejtuar jetën e bashkësisë nëpër Malësi të Veriut, në të cilën, ka zënë vend në histori Mirdita, me qendrën e saj të hershme Oroshin.

Mbiemri Oroshi, që prelati mbarti me dinjitet edhe në SHBA, lajmëron sipas regjistrave të kishës, se ai kishte lindur më 24 nëntor 1912, në Tokën e Kathedraleve (deri në shek. XIX numëronte 200 kisha), limanin vigan të kryengritjeve për flamurin e lirë, që ishte e mbeti Mirdita.

15 vjet më pas, i riu Jozef Oroshi, gjendet në auditoret e Seminarit Papnor në Shkodër. Librat, me sa duket ishin dhe mbetën pasioni i tij i vetëm. Përkushtimi i përshpirtshëm ndaj fesë e shërbesave fetare, ishte një traditë e hershme e trashëguar nga të parët e familjes Oroshi.

Mësimet fillestare Zefi i vogël, i mbaroi në vendlindje, ndërsa mësimet e mesme i nis në vitin 1927, në seminarin e mirënjohur të Jezuitve në Shkodër.

I etur për dije të thella e kulturë të pasur civilizuese dhe kristiane Perëndimore, vijon studimet e larta më 1936-1940, në degën admiruese të Teologjisë e Filozofisë në Romë (Itali) pranë Universitetit të Urbino-s në Propaganda Fide, sëbashku me 14 djem të tjerë të rinj shqiptarë asokohe. Mprehtësia dhe zgjuarësia, ishin të ngjizur thellë në mendjen e begatë të të riut.

Kardinali italian Shkëlqësia e Tij mons. Fumasson Biondi, Prefekt i Propoganda Fide, e shuguron, duke i dhuruar petkat dhe koletin e meshtarit.

Buzëqeshja e sinqertë dhe fisnike, lexohej lehtë në fytyrën e meshtarit të ri, që hynte me ndërgjegje dhe dëshirë të plotë në vreshtën e madhe të Zotit. Fjala e Zotit, është fjala e popullit.

Meshtari, gjatë gjithë jetës së tij, u gjend afër popullit të vet, në ditë të mira dhe të vështira, si një ushtar besnik i Krishtit.

Ai ndau me besimtarët gëzimet dhe hidhërimet e një jetë të vështirë plot tallaze në emigracion.

Abati i Mirditës dhe Delegati (Regent) Apostolik (kur është dëbuar nga qeveria komuniste e Tiranës imzot Leone Nigris Delegat Apostolik në Shqipëri deri më 5 maj 1945, shënimi im K.K.) imzot Frano P. Gjini (1886-1948) e kishte don Zef Oroshin meshtar të ri në moshë dhe njëkohsisht sekretar të tij të përkushtuar, brenda famullive që administronte shpirtërisht (kishat sufragane).

“Edhe në jëtën baritore, ai s’ka pushue kurr pa përfitue nga përvoja kur ka pasë shembuj të shkëlqyeshëm.

Prej 1940-1942, p.sh. shërbeu si sekretar i Abatit të Mirditës n’Orosh, Imzot Frano Gjinit, të cilin e admironte për drejtimet e këshillat qi epte, për elokuencën e tij bindëse e për pervujtininë e dinjitetin fetar e kombtar qi e praronte.

Si në dhomen e pritjes dhe zyren e Abatit, ashtu edhe në zyren e sekretarit të tij, Dom Zefi, kishte varë pikturat e patriotit në za, Abat Preng Doçit.

Nji ditë i vjen nji mik prej Shkodre Imzot Gjinit, dhe kur ve re se titullari i avacis nuk kishte asnji pikturë, i kthehet Dom Zefit, tue e prozhmue: “Po si more Dom Zef, s’ia paskeni gjetë nji pikturë edhe Monsinjor Gjinit!?”

Per te mos e ngushtue priftin e ri, Monsinjor Gjini, i pergjigjet me të shpejtë: “Kur të vdes un, në qoftëse e meritoj, do t’ma venë pikturën krah për krah me Abat Doçin; përndryshe do të mbajnë vetëm t’Atijën. Si dihet Monsinjor Gjini, u ba martir e dha shum ma tepër se Abati i “surgjenum” për mase 20 vjet.” (1)

Mbas 12 vjetëve (1940-1952), pasojë e përndjekjeve të sigurimit dhe martirizimeve të vëllezërve në Krishtin, në kohën e ateizmit të gjirokastritit Enver Hoxha, mbasi thotë meshën e pagëzon një fëmijë të porsalindur, hoqi shpejt veladonin dhe mori udhën e arratisjes nëpër male, duke iu bashkuar forcave të rezistencës kundërkomuniste.

Kryqin, që kishte në qaf nuk e la në Kishë, por e mori me vete, për t’ia prirë të mbaren në udhëkryqet e botës.

E Zoti e deshti dhe e ndihmoi shumë. Ai ndihmoi në momentet më të vështira me qindra emigrantëve, duke u dhënë ndihmë papushim, në të gjitha drejtimet, deri sa kaloi në jetën e pasosun…

Për 8-9 muaj, qëndron mes maleve, në shpella, shi e borë, me bukë e pabukë, i veshur keq në dimër, duke provuar mundimet e Krishtit, që salvohet nga të pafetë.

Në ditën e Pashkëve 1952, për 15 trimat e lirisë, mes maleve të Mirditës (pyjet e Molungut), thotë meshën në orët e para të mëngjesit, ku, Zoti i dëgjon lutjet, duke e shpëtuar e udhëhequr drejt tokës së lirë…

Në gusht 1952, ai gjendet në tokat etnike shqiptare në Dardani për 3 muaj, duke kaluar e qëndruar për pak kohë në Gjakovë, Pejë, Mitrovicë dhe shkon në Beograd.

Dera e Gjomarkajve të atdhelindjes së vet, falë mikpritjes, zemërgjerësisë, bujarisë tradicionale, i dërgon garanci, për të shkuar në Itali.

Ishte viti 1953, kur ai gjendet sërisht para ëndrrës rinore. Tashmë 41-vjeçari Oroshi, po e prekte realitetin dhe shijonte atë liri, që prej kohësh e kishte bluar në mendje e dëshiruar me zemër.

Sërisht me libra dhe pranë tyre, ndjehej i gëzuar dhe krenar si bir arbëror. Më të mbërritur në Romë, fillon përpjekjet e takimet me klerikë, për të vijuar studimet e larta në Teologji.

Këtë dëshirë zemre e përkushtimi, për dituritë, shumë vite më parë, ia kishte shprehur ish-eprorit të lartë abatit ipeshkëv imzot Frano Gjinit.

Dhe Zoti e ndihmoi, për t’i hapur me bujari portat e dijës universale, mbasi kishte ndjekur nga afër kalvarin e vuajtjeve, për të ardhur deri tek Portat e Piazza di San Pietro në Itali.

Paralel me studimet e larta, i kërkoj Selisë së Shenjtë, që t’i miratoj kërkesën (dekretin), për të qenë kapelan katolik (bari misionar), për bashkëatdhetarët mërgimtar politik, që gjendeshin në Romë.

Një pjesë e grigjës së tij, kishin shprehur dëshirën, për të emigruar në ShBA, ku, imzot Oroshi i ndihmon, falë bujarisë të gjithë pa dallim feje.

Sikurse kujtojnë miqtë e tij prelati, ka ndihmuar me bujari një hoxhë shqiptar, për të ardhur i qetë në Tokën e Bekuar të Amerikës.

Me bindje të plotë tek e ardhmja, menjëherë iu përvesh punës dhe filloj veprimtarinë intelektuale e baritore, duke u marrë pikësëpari me shqipërimin e librave të rëndësishme, me të cilat, do të përhapte fjalën Hyjnore të Krishtit dhe ruajtjen e gjuhës së bukur amtare, shqipen.

Por në Tokën e Bekuar të Botës së Re, një tjetër prelat katolik, kishte qenë përpara imzot Zef Oroshit. Ai ishte bashkëvendasi e atdhetari i flaktë, abati i Mirditës e rilindasi i madh imzot Preng Doçi.

Kjo kishte ndodhur, në gjysmën e dytë të shekullit XIX. Ai, meqenëse e kishte të ndaluar të kthehej në Shqipëri nga Perandoria Osmane asokohe (mbas 11 vjet burg, që kaloi në qelitë e ftohta të osmanllinjve), imzot Preng Doçi (duke e marrë miratimin nga Selia e Shenjtë), u nis për mision në Amerikën e Veriut në vitin 1877. Ishte ky shqiptari i parë mirditor, që shkeli kontinentin e ri, si misionar klerik katolik.

Dy mirditas Doçi e Oroshi, në kohë të ndryshme, bëhen tribunë e mendimit përparimtar shqiptar, duke lënë gjurmë të pashlyeshme në ndihmë të besimtarëve dhe popullit shqiptar i ndodhur njeri mbas tjetrit në dy robëri: otomane barbare dhe diktaturën komuniste.

Studiuesi dr. Pjetër Pepa, saktëson: “Natyrisht, kleri katolik, që kishte qenë historikisht urë lidhjeje mes Shqipërisë dhe Europës, që kishte kulturën perëndimore, kishte miq në Perëndim e bashkëpunonte me Perendimin, sa herë e lypte çështja kombëtare dhe fatet e atdheut, ishte gjithnjë kundër orientalizmit dhe e luftoi atë, me të menduarin, mënyrën e jetesës, administratën e veprimtarinë shoqërore e prapë, gjithsesi ishte në epiqendër.”(2)

Falë pasionit e vullnetit të hekurt, për t’u marrë me libra dhe studime, që kërkonin shumë mund dhe kohë në përkthime, dr. Oroshi, përfundoi shqipërimin e librave: Katekizmi (1953), Ungjilli simbas Mateut (1953), Studimet e Bioshme (1953), duke mos lënë mbas dore studimin e leksioneve të disiplinave të universitetit në vitin e parë akademik (1953-1954).

Po më 1960, përkthen dhe boton Visarthin Shpirtnuer, një lloj katekizmi doracak, për familjarët emigrantë shqiptarë katolik.

Dashuria e respekti, për shkrimtarët e shkollës së traditës geg veriorë, që kishin vulosur me erudicionin e përkushtimin e tyre, u bënë objekt i studimeve të tij.

Për të qenë më konkret, ai zgjodhi shkrimtarin e shquar dhe prozatorin modern prof. Ernest Koliqin dhe kontributin e tij shumëplanësh, në fushën e letërsisë bashkëkohore shqipe.

Një punim të plotë dhe dinjitoz: si vepër monumentale, kushtuar shkrimtarit Koliqi (numër special), ai e botoi të plotë, në revistën autoritative, shkencore, kulturore Shejzat (1975), në përkujtim të mikut të tij të madh.

Në Universitetin e famshëm të Romës Angelicum (1958), vijon studimet e vitit të pestë në degën adhuruese të teologjisë, që ndryshe njihet si disiplina ose gjimnasitika e trurit.

Këtu merr si subjekt, për të trajtuar gjerësisht e filozofikisht 20 teza në shkencën e Teologjisë, duke e mbrojtur (në vitin 1960) me sukses temën: “Një reformator i madh i Kishës irlandeze të shekullit XII”, për gradën shkencore Doktor.(3)

Në komisionin e Këshillit Shkencor Vlerësues të Universitetit, bënin pjesë figura të shquara të kulturës, që punonin si lektorë në Universitetet e ndryshme italiane.

Ekipi prej pesë profesorëve të njohur italianë dhe një nga Universiteti i Oxford-it në Angli, e dëgjonte me vëmendje dhe interesim shpiegimin e tezave, sipas një këndvështrimi dhe studimi të hollësishëm, që kleriku shqiptar, i kishte bërë punimit voluminoz shkencor të disertacionit shumëplanësh filozofik, teologjik, të cilin, e përshkonte një bosht i ngjeshur enciklopedik.

Kjo u duk dhe në literaturën e përzgjedhur shoqëruese, që autori i palodhur e këmngulës kishte renditur në fund të temës shkencor hulumtuese.

Kujtimet e hidhura nuk i fshihen…

Ai përpiqej, t’a largonte vemendjen nga ngjarje plot të papritura, që i kishin ndodhur në Shqipëri. Por sërisht, kujtime të një kohë të hidhur, që s’harrohen e ngacmonin, për të gjykuar sesi ka mundësi, që shqiptari komunist urren për vdekje bashkëatdhetarin atdhedashës dhe idealist.

Jemi në vitet e inkuizicionit të zjarrtë komunist, ku, proletarët, ishin gati të grinin në morsën e tyre cilindo, që nuk mendonte, ushqehej e këndonte vallen sllavo-ruse proletare kundërshqiptare…

Kështu, krimineli me nofkën sadisti i pamëshirshëm, i quajturi famkeqi Hodo Habibi (i vetëquajtur si Toger Baba), me urdhër të treshës: Rita Markos, Mehmet Shehut e Enver Hoxhës, e ndiqte këmba-këmbës don Zefin, për ta vrarë, ashtu sikurse kishin masakruar pa gjyq 101 vetë në Qarkun e Shkodrës sëbashku me Malësi të Madhe (Kelmend), sikurse në Lezhë dhe Mirditë.

Duke lexuar me kujdes, kujtimet plot plagë të imzot dr. Zef Oroshit, shohim se: “… Vetë Mehmet Shehu, pati deklarue, se Dom Zefit ia fali jetën, por në gjyq duhet me dalë. Nji e thanë tjetër, ishte e sigurt: “Sa t’i peshoj trupi i tij aq flori japim për atë që na e fut në kurth gjallë apo vdekun Dom Zefin”… Nga ujqit në qeveri e ujqërit e malit, kjem të detyruem të iknim, sepse të dyja palët turreshin mbas erës së gjakut… Preng Përdoda, po ecte pak përpara dhe u fut në gjirin e nji kepi sa rafti. Sapo vuna kamben e djathtë ndigjova zanin e tij: “O shkova megjith gur.” Menjiherë kapa degën e frashnit e e tërhoqa për xhakete, duke i shpëtue jetën…”(4)

Editorët e botimeve kulturore të kohës, me këmbëngulje i kërkonin eruditit të palodhur dr. Oroshit, artikuj të larmishëm me tematika të ndryshme.

Kjo duket gjatë letërkëmbimeve, që prelati katolik kishte me pendat e spikatura të mendimit elitar shqiptar në emigracion, si: prof. Ernest Koliqin, prof. Karl Gurakuqin, prof. Rexhep Krasniqin, prof. Martin Camaj, atë Daniel Gjeçaj O.F.M…

Kështu, në një letër që prof. Ernest Koliqi, i shkruan nga Roma imzot Oroshit, ndër të tjera nënvizon: “Ju falena nderës për letër. Presim si zogla verës ndoi shkrim t’Uejin. Shndet e punë të mbara.”

Gjithashtu ruajti një korrespondencë të rregullt, me shumë personalitete e njerëz të thjeshtë shqiptare dhe të huaja, ndër të cilët, ishin: Halim Begeja, dr. Henrik Gurashi (1914-1971), Tahir Kërnaja, A. Toto, K.Cakrani, J. Bresa, Gj. Bala, Terence Carinal Cooke D.D., Robert F. Kennedy, Teki Xhindi, Xhevat Kallajxhiu, Abdurrahim Kumbarçe, Gus Gorguze, dr. Hamdi H. Uruçi M.D., Kolec Pikolini, Rrok Maloki, Marash Ndoc Shkreli, Ymer Doda, reverend Baba Rexhepi, Ibrahim Kulla, Tahir Markaj, dr. Lec Zojzi M.D., Giovanni Cardinale Villot, msgr. James J. Murray, Cardinal Antoniutti, imam Salih Myftija, Edward E. Swanstrom, Harvey Rothenberg, veschovo (ipeshkëv) Giuseppe Perniciaro, Thomas F. Henegham, mons. Felice Cenci rettore, atë Andreaw Nargaj, doktor dhe zoja Dibra, Vahit Çika, dr. Andrew E. Elia, John J. Maguire D.D., episkopi Stefan lasku, imam Isa Hoxha, prof. Rexhep Krasniqi, dr. Tajar Zavalani, prof. Mhill Marku, prof. Zef V. Neka, don Prek Ndrevashaj, papas Teodoro Minisci arqimandrit, Lec Shllaku, Nesti Andrea, Roza Baba, dr. Agim Leka M.D., Kolë Preka Cacaj, fr. Emmanuel Kljajiç O.F.M., don Ivan Colakoviç, Preng Gruda, Sami Çaushaj, Isa E.Ndreu, Ndoc Vulaj etj.

Ajo që është interesante, është se ai ka nënshkruar si antar i Urdhërit të shën Françeskut, kur në fakt kishte mbaruar studimet teologjike si klerik jezuit.

Edhe sot komuniteti katolik shqiptar në New York dhe rrethina, meshtarin aktual (një prift dioçezan) të Urdhërit Jezuit don Pjetër A. Popaj, shpesh e thërret si frat.

Malësorët tanë, kanë pasur e ruajnë ende një respekt të veçantë, për antarët e Urdhërit të shën Françeskut, në Veri të Shqipërisë, të cilët, me përkushtimin dhe dashurinë e tyre për popullin, kanë lënë gjurmë të pashlyeshme, në ndërgjegjën e kombit shqiptar ndër shekuj.

Don Zefi, ka celebruar meshë së pari në kishën sllovene të shën Cirilit në St. Morris Park 8th Street në New York, në kapelen e Universitetit të Fordham-it në Bronx, në shkollën e kishës së Mount Cornel në Bronx, në kishën e St Raymond’s në Costle Hill Avenue në Bronx.

Emigrantët shqiptarë në Amerikë, kishin ardhur nga kampet e refugjatëve të Italisë e Austrisë. Për më tepër, Lidhja Katolike, u formua në një mbledhje të mbajtur në kishën katolike Sllovene të shën Qirilit, në Saint Mark’s Pace, New York.

Në mbledhje, si mysafirë, morën pjesë, mes të tjerëve, prof. Rexhep Krasniqi, Kryetar i Komitetit Shqipnia e Lirë dhe aktivisti i komunitetit Stavri Qiriako nga Bashkësia Orthodokse Shqiptaro Amerikane.

Asokohe Monsinjori, që ishte meshtar i emëruar, për shërbesa fetare në St. Raymond (East Tremont Avenue, Bronx, New York), megjithëse çonte meshë në Kishën amerikane, gjithnjë me shpirt e zemër rrinte pranë komunitetit të vogël katolik shqiptar.

Dhe më 1973, u realizua dëshira e madhe e klerikut të përkushtuar në trinomin Fe Atdhe Përparim, mbas fushatës fondmbledhëse prej bashkëatdhetarëve, në praninë e besimtarëve, u bë më në fund bekimi i kishës së re, mes një atmosfere të madhe gëzimi, me të cilin ishte bashkuar, përmes mesazhit edhe ish Kardinali i New York-ut, i ndjeri, Arqipeshkvi Metropolitan Eminenca e Tij Terence Cooke.

Kisha e re, qendroi për shumë orë e hapur, për vizitorët e shumtë shqiptarë e amerikanë.

Në një nga sallat e bukura të ambienteve të Fordham University, u mbajt programi i rastit dhe u shtrua darka madhështore, përgatitur nga Këshilli dhe Pleqsia e Lidhjes Katolike Shqiptaro Amerikane dhe tre komisione te formuara nga ata.

Ja sesi e përshkruan, Mark K.Shkreli, atmosferën festive të asaj dite gëzimi, për të gjithë bashkëatdhetarët, në faqet e revistës me të njëjtin emër, tek përcjell raportin:

“Saloni, megjithse me 400 vende, kje tepër i vogël, për të pranue të gjithë ata që dëshirojshin të merrshin pjesë në këtë solemnitet. Mbramjen madhështore e zamadhe me praninë e tyne dhe mysafirët e grishun, për ketë rast e nderonin ndër të tjerë (mbasi drejtori i ynë, At Zef Oroshi dhe kryetari i mbramjes z. Fran Sokoli, morën vendet e veta) edhe: Dr. H. Begeja, përqafsues i Ballit Kombëtar, z. Ago Agaj, përfaqësues i B.K.I., Dr. Rexhep Krasniqi, president i K.Sh.L., z. Imam Isa Hoxha i New York-ut, z.Peter Chickos, president i Vatrës, imzot Gustav Schultheoss, Vikar Episkopal i Bronx-it dhe perfaqësues i Eminencës Kardinal Cooke, Arqipeshkëv i New York-ut; Imzot Stefan Lasko, ipeshkëv i Kishës Orthodokse Shqiptare n’U.S.A.; Dr. Anthony Athanas, ish-Kryetar i Vatrës dhe përkrahës i çdo të mire shqiptare; Dr.Çesk Ashta, Kryetar i L.K.Sh.; z. Sami Çaushaj, i Org. Balli Kombëtar; Dr. Arnold, i shkollës Mjeksore “Eistein” Bronx; Dr. Brown, Drejtor i Projekteve Shëndetësore në Fordham Misericordia Hospital; Dr. Athanas Gegaj, editor i gazetës “Diellit”.

N’ora 5 mbas dreke, kryetari i darkës z. Fran Sokoli, shpalli fillimin e programit. Zonjusha shqiptare Lume Juka, këndoi Hymnin Kombëtar amerikan dhe atë shqiptar. Mbasandej lexuene referatet z.  Ndoc Vulaj, n/kryetar i L.K.Sh.A. dhe z. Pashko Deda, antar i të njajtës. Hymnet dhe referatet kjenë të pershëndetuna me duartrokitje të zjarrta.”(5)

Po të shikosh me kujdes fotot e botuar, në koleksionin e revistës Jeta Katolike asokohe, syri dallon menjëherë pamjen arkitektonike të projektuesit, ku, Shtëpia e Zotit, (Kisha), kishte formën e kryqit latin, me kumbonare, me hapësirë mbas lterit, me drita të zbukuruara shumëngjyrëshe, që ndriçojnë fuguret e shenjtorëve dhe afresket e shënjtorëve në pikturë.

Këtu shquhej një ballkon, brenda ambienteve të Kishës dhe në fasadet e saj, janë të vendosur truporet e shën Ndout, shën Nikolla, Nana e Këshillit të Mirë, etj., ndër më të adhuruarit me devocion të besimtarëve të krishterë e jokrishterë.

Bariu nacionalist e dijetari i ndritur i shqiptarëve, la një emër shumë të mirë në fushën e publicistikës e botimeve në gjuhën shqipe.

Ishte ai, që shqipëroi librin Katër Ungjijt dhe Punët e Apostujve (Romë, 1960, 1979), në gjuhën e ëmbël gegë, aq të nevojshëm për shqiptarët.

Pjesë nga materialet e para të shqipëruara prej Ungjillit, nisin të botohen për herë të parë, në revistën e komunitetit katolik Jeta Katholike Shqiptare (1966-1978), në numërat e para të saj, por pa nënshkrimin e vet.

Kjo rubrikë, vijoi rregullisht, në shumë numëra të së përkohshmes, për pesë vite me radhë.

 Monsinjori ishte tepër enërgjik, në kryerjen me saktësi deri në fund të çdo detyre, që merrte përsipër. Don Zefi, me modestinë tipike malësore, ishte një bibliotekë, që ecte me dy këmbë, sikurse shpreheshin të gjithë ato që e njihnin nga afër, “një enciklopedi vërtetë e gjallë”.

Ai nuk dinte të shterronte kurrë, për dijet akademike dhe bashkëkohore fetare dhe kulturore shqiptare që zotëronte. Për nga kultura e pasur dhe e gjerë, ai kishte përherë në zotërim, një thellësi e pastërti mendimi logjik.

Mbas Koncilit II Vatikanas (1967), mesha e shenjtë, u caktua me dekret papal asokohe të mbahet jo në gjuhën tradicionale latine, por në gjuhën respektive të çdo populli, që ushtron besimin katolik.

Eshtë bërë traditë në çdo shtet, për meshtarët, kur emërohen si barinj shpirtëror në shtete të ndryshme të botës, duhet të flasin gjuhën e popujve që u shërbejnë me sakramente e çojnë meshën në kishë.

Në këtë mënyrë, kuptohet e përjetohet më kjartë domethënia e doktrinës së krishterë.

Mbas 40 viteve (2007), papa Benedikti XVI, ka shprehur orientimin (sërisht me dekret papal), për t’u kthyer tek tradita e hershme kristiane.

Tashmë mesha, po mbahet në gjuhën e hershme tradicionale latine, për të qenë më pranë kohës së hershme, kur krishterimi u bë si fe zyrtare në botë.

Shprehja me fjalë të zgjedhura e mbresëlënëse, erudicioni dhe edukata e thellë ekumenike e imzot Oroshit, ishin ftesa e së dielës edhe për shqiptarët e besimeve të tjera, shumë prej të cilëve shkonin për të dëgjuar predikimin (homelinë) në kishë.

Si njeri me kapacitet human, si mjek i mirë me ilaçet e Krishtit, shëron shumë plagë ndër shqiptarë, mërgimtarë të infektuar nga dhuna e ushtruar nga rregjimet e njëjta totalitare.(6)

Dr. Oroshi, edhe gjatë meshëve në kishat amerikane, bëri apel, për të drejtën e popullit për liri civile, besimi, për të cilën vuante shpirtërisht e punoi me devocion me miqtë amerikanë e aktivistë të palodhur bashkëatdhetarë kudo nëpër botë, për lirinë e fesë në Shqipëri.

Projektues e aktivisti i flaktë, mbetet si frymëzuesi i bashkëatdhetarëve në organizimin e disa tubimeve kundërkomuniste dhe liri besimi në Shqipëri, para Organizatës së Kombeve të Bashkuara (UN) në Manhattan New York.

Respekt e mirënjohje për mësuesin Mjeda

Imzoti e adhuronte shumë mësuesin e paharruar klerikun, poetin dhe njeriun e shquar të përmasave botërore don Ndre Mjeden (1866-1937).

Oroshi, shpesh jetonte e vepronte, nën shembullin e edukatorit të zellshëm e frytdhënës pranë Seminarit Papnor në Shkodër (1843-1946, 1991).

Për të gjithë shqiptarët asokohe, Ishte një ndër njohësit dhe propaganduesi më i shkëlqyer i jetës dhe veprës së poetit të dashtur Mjeda.

Ai, e përkujtoi me respekt të madh mësuesin e tij, në shenjë mirënjohje e nderimi në New York, duke organizuar përkujtimin, në 40-vjetorin e vdekjes.

Mjedja e nxënësi i shkollës e adhurues i tij, kleriku emigrant imzot Oroshi, kishte miqësi me klerikët shqiptarë të besimeve fetare.

Don Ndre Mjeda e prifti Oroshi, ishin për dialogun ekumenik me ortodoksët, besimin islam, bektashit, protestantët e fetë e tjera.

Ai, kishte bërë shpesh takime me Kryepeshkopin Hirësinë e Tij imzot dr. Fan Stilian Nolin në Boston.

Për frymën e shëndosh në takimet ekumenike (midis kishave të krishtera), sikurse mësojmë nga studiuesi i rrymës shkencore të mjedjaologjisë prof. dr. Mentor Quku(7), “…autoriteti i Mjedës, në këtë drejtim ishte absolut. Personaliteti i poetit, shihej si njeriu më i përshtatshëm në të gjitha rastet kur lindëte nevoja për dialog.”(8)

Në mesin e shekullit XX, me rizgjimin e lëvizjeve për bashkimin e besimtarëve të krishterë në botë, filluan të thyhen shumë barriera e pengesa përmes ekumenizmit.

Kështu papa Pali (Paul) VI (1963-1978) e Patriarku i Konstantinopojës Atenagora I (1886-1972) me origjinë arvanitas, që jetojnë në Greqi, në takimin e tyre në vitin 1964 në Tokën e Shenjtë, u munduan t’i afrojnë zemrat e të krishterëve të ndarë (shkizma) në vitin 1054.

Diskutimet e gjata, të dy barinjve të grigjës shqiptare në emigracion, gjenin gjithnjë frymën e ngrohtë të mirëkuptimit e respektin e ndërsjelltë. Ata kishin menduar kohë të gjatë, për rikthimin dialogut ndërfetar (ekumenik), që kishin bërë pararendësit prelatë, për të afruar e më mbas bashkuar kishën e ritit oksidental (catholic roman) dhe oriental (orthodox east), si një vlerë e re shpirtërore e bashkësisë arbërore në ShBA.

Me sa duket, përvojën e kishte mësuar nga eruditi i gjërë e i thellë poliedrik i poetit don Ndre Mjedja shumë vite më parë. Fëmijëria dhe rinia asokohe, kanë qenë një bllok shënimesh në kujtesën e freskët të klerikut dr. Oroshi.

Në revistën 3 mujore të përkohshme të komunitetit katolik shqiptar në New York, ai do të shkruaj artikullin me titull: “Dom Ndre Mjedja me rastin e 40-vjetores së vdekjes”(9)

Ashtu sikurse për don Mjedjen e madh dhe bariun në emigracion imzot dr. Oroshin, “… feja dhe atdheu janë dy nocione, të cilat, nuk ishin në raporte përjashtuese me njeri tjetrin. Në çdo rast kudo dhe kurdo kishte vend për të gjithë… Devocioni fetar është brenda vetëdijës së Mjedës sëbashku me atdhetarizmin e flaktë. Ata nuk mund të përjashtonin njeri-tjetrin, sepse ashtu ishin dimensionuar; ata flinin bashkë brenda Mjedës”(10)

Kishte raste, që nga misionet e pambarim imzot Oroshi, gjente pak kohë të lirë, për t’u prerë në qetësi, vetmi e cila, i pushtonte mallin për atdhelindjen. Meditacionin e thellë si ushtrim shpirtëror e bënte dy javë në vit.

Vetmia e tij, ishte një adhurim i përshtatshëm mbushur me lutje, për një kontakt më imtim me Zotin.

Ai shpesh i mbushte sytë me lot dhimbjeje e malli të pashuar, për atdhelindjen Oroshin, familjen e shpërndarë në kampet e vështira të internimeve komuniste.

Gjatë shëtitjeve të lira në park, që miku i afërt Tomë Mrijaj, ka bërë me kumbarën e katër fëmijëve të tij (Ardiana, Nikolla, Elizabeta dhe Donika, shënimi im K.K.), kleriku i nderuar dhe respektuar imzot dr. Zef Oroshi, vijueshmërisht, bënte biseda të lira për Oroshin, përsekutimin e klerit katolik në Shqipëri.

Një ditë, kujton studiuesi dhe publicist Tomë Mrijaj, disa vite para se meshtari të ndahej nga kjo jetë, ku, jetonte me shumë priftërinj të tjerë të moshuar, që kishin dalë në pension në Cardinal Spellman High School në Bronx, New York, thotë se, ai më thirri në telefon.

Dr. Oroshi, gjatë bisedës telefonike, i thotë mikut të vet: “Tomë, a keni mundësi të vini pak tek unë!?” Bashkëbiseduesi i përgjigjet prelatit, se në çdo kohë, jam i gatshëm të vi tek ju. Gjatë rrugës, duke udhëtuar me makinë Toma, mendonte, se don Zefi, duhet të jetë shumë i sëmurë.

Aktivisti i kishës katolike shqiptare Zoja e Shkodrës dhe miku i afërt i meshtarit Tomë Mrijaj, tregon: “Kur hyra brenda shtëpisë, Monsinjori, u ngrit në këmbë, me buzëqeshi gjithë humor, duke thënë: “Pashë në dritare një diell të bukur, që më ngacmoi në shpirt frymëzimin. Menjëherë, më shkoj mendja tek ju, e u telefonova, duke qenë i sigurtë se do të vinit për të shëtit sëbashku me mua.”

Iu përgjigja, se jam gati të shkojmë për shëtitje, ku, të dëshironi ju. Ai dëshironte që të shkonim në brigjet e plazhit Orchard Beach. Atë ditë, në bregdet nuk kishte asnjë vizitor, përveç meje, imzot dr. Zef Oroshit dhe qindra pulëbardha, që fluturonin dhe ecnin të qetë rreth nesh.

Prelati ynë më pyeti: 
“I dashtun Tomë, nëse ia qëlloj a më thua të vërtetën?”

Ai nga sëmundja e rëndë, mendonte se e kishte humbur vetëdijën. Monsinjori, e ngriti dorën e djathtë lart e shtriu drejt ujërave të pambarim të Oqeanit Atlantik dhe me drejtimin nga Jugu më tha: “A i bie të jetë në atë drejtim Shqipnia?”

Unë iu përgjigja menjeherë, se në atë drejtim, që tregoni ju me dorë është Shqipëria. Pashë se mënjeherë i erdhi nga thellësia e shpirtit një buzeqeshje shumë e gëzuar.

U ngrit në këmbë, i çoi duart përpjetë dhe tha fjalët: “E vraft Zoti Enver Hoxhën e at komunizëm të zi, që nuk na la me jetue në vendin tonë. Po ç’ka i bam na priftat, të cilët, u masakruan nga diktatura e tij. Na historikisht, e kena dasht dhe e dona vendin e popullin tonë, të cilit, i kena shërbye përherë me zemër e dashuni.”

Atij i plasi një vaj i madh dënese dhe përshpërti emrat e vëllezërve të tij Prenit, Ndout dhe motrës Luçies, për të cilët, kishte marrë lajme jo të mira, se gjenden të internuar në Gradisht të Lushnjës.

Ju drejtova imzot Zef Oroshit, se ju jeni një personalitet i madh, që po vuani, sikurse kanë vuajtur historikisht njerëzit e shquar të këtij planeti.

Librin tuaj të shqipëruar: “Katër Ungjijt dhe Punët e Apostujve”, e pashë në çdo Kishë gjatë vizitës sëfundit në Kosovë dhe meshtarët më pyesnin për ju. Ai u qetësua disi dhe mbas pak minutash u kthyem me makinë në shtëpinë e tij…”

Mons. Oroshi dhe numëri i parë i revistës Jeta Katholike Katolike (New York, 1966)

“Shekujt e parë letrarë shqiptarë, apo e thënë ndryshe, faza pararendëse e kulturës së shkruar shqipe, dallohet për një prani të gjithëpushtetëshme të autorëve klerikë katolikë… Në gjysmën e parë të shekullit të kaluar, nga 294 autorë që botuan të paktën një libër, 205 prej tyre ishin pjesëtarë rë komunitetit të krishterë shqiptarë…” – Prof. dr. Stefan Çapaliku. “Krishtërimi ndër shqiptarë”, Tiranë, 1999 f.440-444

Revista fetaro kulturore Jeta Katholike Shqiptare (Albanian Catholic Life) si organ shtypi, që në hyrje përcakton, se është organ i Lidhjes Katholike Shqiptaro Amerikane në New York.

Redaktorët e parë ishin: Dr. Çesk Ashta e Kolë Çuni, ndërsa drejtor përgjegjës Rev. Joseph J. Oroshi, D.D. Adresa e parë e revistës ishte: 261 South Broadway Tarrytown, N.Y., U.S.A.

Më poshtë në faqen e dytë thuhet, se dorëshkrimet dhe nëse nuk botohen nuk kthehen.

Karakterin demokratik dhe lirinë e debatit e shohim në përcaktimin se: “Artikujt me karakter polemik, duhet të nënshkruhen me emen”, një shembull ky për mediat “demokratike” shqiptare të shekullit XXI.

Në ballinë bie në sy dy shtegtarët arbëror, që shoqërojnë me vështrim ikjen në Genazzano (Itali) të fugurës së shenjt të Zojës së Shkodrës, mbas masakrave barbare të pushtuesve turq mbi popullsinë vendase.

Kjo vepër relgjioze dhe artistike njëherësh, gjendet sot në tavanin pranë elterit të kishës katolike Zoja e Shkodrës (1998) në Hartsdale New York.

Revista, në #1, viti I (1966), ka 26 faqe. Bie në sy në gjithë buletinin mungesa e gërmes ë.

Ajo hapet me editorial-in e shkruar nga drejtori përgjegjës imzot dr. Zef Oroshi, me pseudonimin Zodiaku (E më vonë do të përdorë pseudonimin Teologu, Redaksia).

Ai, mbasi bën një përshkrim të shkurtër të përsekutimit të intelektualëve në Shqipëri në vitet e errëta të komunizmit ateist, shton se përballë masakrave elita intelektuale në emigracion përkujton frytet dritëdhënëse të lëmeve të ndryshme të diturisë, duke përshkruar revistat që botoheshin në Shkodër, gjatë kohës që vetë meshtari Oroshi ishte student në shkollën private katolike.

Me një nostalgji të veçantë, kleriku Oroshi, kujton dy pleqtë të veshur me kostume tradicionale vendase, që shëtisnin derë më derë, për të shpërndarë me një krenari e zë të lartë revistat: Hylli i Dritës, L.E.K.A. etj.

Autori Zodiaku, shkruan:

“Natyrisht dhe per kete, megjithse do te dale tremujor dhe pa kurrfare mtese epersijet, na mungojnë mjetet dhe, ne rrethanat e sotshme, deri diku dhe pendat, sepse, secili asht i mbethyem ne tavoline ose fabrike me punen nga e cila nxjerr jetesen e perditshme.

Meshtaret shqiptare, dhe ata qe kane mbete gjalle dhe jetojne ne boten e lire, jane te shkaperderdhun e te lidhun me pune aty ku i ka hjedhe rrethana historike, nen urdhnin e auktoritetevet fetare vendase.

Megjithate, derisa ndjetin e kemi te mire, me te gjitha flijimet personale qe parashifen, kemi uzdaje te plote se disa penda ma prodhueset nder ambjente te e sidomos meshtarevet e te katholikevet kane me na mungue…

Sot per sot Lidhja Katholike Shqiptare Amerikane e New York-ut ka caktue me e qite per nji vjete buletinin.

Nese bamiresija, simpathija dhe penda e intelektualvet do te na perkrahin, u premtojme lexuesavet se grupit t’yne nuk do t’i mungojne vullndesa e flijimevet personale dhe e punes vullnedtare per vijimin e tij.” (f.2)

Artikulli vijues, në faqet 3-5, është shkruar nga Pader Andrew Nargaj, O.F.M., Ph.D., duke i lënë vendin më pas shkrimit redaksional: Rruga e Jone.

Një përkthim interesant, është bërë nga Prof. Martin Camaj, të titulluar: Adhurimi i Tre Dijetareve nga Lindja, ndërsa Kolë Nikoll Bajraktari, përshkruan atmosferën e Krishtlindjeve dhe vijon me poezinë Keshendellat.

Kol Çuni, në shkrimin e parë jep përshkrimin e Presidentit John F. Kennedy: Babe Familjet e Besimtare i Vertete.

Prof. Mhill Marku, paraqitet për lexuesit mërgimtarë me analizën: Gjuha Shqipe ne Amerike dhe më poshtë ka ofruar një poezi nga Pader Gjergj Fishta.

Zef Pashko Deda, trajton marrëdhëniet mes Vatikanit e Washingtonit dhe Papa Pali VI, ndërsa për Gonxhe Bojanxhiun e veprimtarinë e saj në dobi të të varfërve, At dr. Zef Oroshi, u tregon shqiptarëve ne mërgim për bijën e harruar në tokën e të parëve në Shqipëri.

Revista, në #1 të saj, ka kronikën shoqërore, zgjedhjet e reja të Lidhjes Katolike Shqiptare Amerikane, si dhe stafin e shtypit, në të cilën janë emrat: Loro Stajka, Ndue Gj. Markaj, Nikoll Melyshi, Kol Nikoll Bajraktari, Zef Pashko Deda, Tonin Mirakaj, Zef Hasani, Fran Sokoli, Lodovik M. Bajraktari.

Ajo që është më interesantja, është se në revistë janë të shënuar meshët përkujtimore e mesha për deshmorët e Atdheut (pavarësisht se cilit besim i përkasin), duke u quajtur tradicionalisht më vonë si meshë Kombëtare çdo 28 Nëntor, kur është edhe kremtimi i Shpalljes së Pavarësisë.

Revista, falënderoi të gjithë për pagesën e rregullt të antarësisë, me anën e së cilës krijohet mundesia e vijimësisë së saj.