NGA DALIP GRECA/
Nuk është baladë si ajo e Kostandinit me Doruntinën, e ndërtuar mbi legjendën e mbajtjes së besës së dhënë prej vëllait të vdekur, Kostandinit, që çohet nga varri dhe kthen motrën tek nëna, jo, është një baladë tjetër dhimbjeje, ku motra, ka mësuar për gjëmën që i ka ndodhur vëllait, Veteran Amerikan i Luftës në Korenë e Veriut, i plagosur atje dhe i kthyer në invalid, që vuante në një keqtrajtim jo njerëzor, shkaktuar nga një bashkatdhetar, që e shfrytëzonte si kafshë punë.
Që në fillim të këtij shkrimi më duhet të bëj një parashtrim: Motra e baladës quhet Burbuqe Idris Ruka (Mene), vëllai i saj Alexander. Sot Burbuqja jeton në Detroit, e lodhur pas kërcënimeve, kalvarit gjyqsor për mbrojtjen e vëllait nga kujdestari abuzues, e revoltuar nga mashtrimet, kurthet, padrejtësitë, indiferentizmi i shqiptarëve, por disi më e qetë, pasi besën që ia pat dhënë vetes dhe prindërve te vdekur, e ka mbajtur; vëllain e ka gjetur, paçka se aitani sjeton më, ka kaluar në jetën tjetër, pas një ceremonie solemne nderuese, duke u varrosur me të gjitha nderet, që u rezervohen veteranëve të Luftës. Shpirtin, motra e ka plagë nga dhimbjet që i rezervoi jeta.Diktatura komuniste i solli familjes së saj vetëm vuajtje, edhe pse ishte bijë e një intelektuali dhe patrioti, që e kishte provuar veten se e donte atdheun.Babai i saj pati fatin e shumë intelektualëve të tjerë, që u ndëshkuan, qoftë edhe pse kishin studiuar në Perëndim.
INTELEKTUALI QË U MBYLL NË BURGUN E BURRELIT
Babai i Burbuqes, Idris Ruka, është një emër i njohur. Në fakt u bë i njohur pas shembjes së diktaturës. Kishte studiuar për mësues në Janinë dhe shërbeu pak vite mësues.Në vitet 1928-31 kishte përfunduar me rezultate të shkëlqyera Shkollën e lartë të Karabinierisë pranë Akademisë ushtarake në Firence të Italisë. Kërkesës së autoritetve për të punuar në Itali, iu përgjigj prerazi sekishte studiuar për t’i shërbyer vendit të tij. U kthye në Shqipëri dhe nuk ishte thjesht një ushtarak, por një intelektual i spikatur.Zotëronte 6 gjuhë të huaja. Dy vite pas përfundimit të Akademisë hartoi të parin libër shkencor në gjuhën shqipe”Policia shkencore”, libër që e bija, Burbuqa e ribotoi pas 78 vitesh me shpenzimet e saj.Një kopjee këtij libri ka mbërritur në bibliotekën e Vatrës.
Diktatura për këtë intelektual, që gjatë kohës së luftës kishte luftuar në Kosovë, në rrethinat e Pejës, pas lufte i rezervoi si shpërblimin burgun-ferr të Burrelit, i dënuar me 20 vjet burg.Patrioti intelektual, jo vetëm u mësonte të burgosurëve gjuhë të huaja, po aty iu fut edhe punës për hartimin e Fjalorit Anglisht-Shqip. Në ato kushte të tmerrshme ai nuk u dorëzua , por e çoi punën deri në fund duke hartuar Fjalorin me 55 mijë fjalë dhe fraza. Po në burg Idris Ruka përfundoi edhe Metodën e thjeshtësuar të gjuhës angleze.Dorëshkrimin original të Fjalorit dhe Metodës, e bija, Burbuqja, i ka dorëzuar në Muzeun Historik në Tiranë.Tashmë edhe Fjalori edhe Metoda, të botuar nga e bija, ndodhen në bibliotekën e Vatrës, të dhuruar prej saj.
Idriz Ruka është një figurë me vizion të gjërë, atë do ta trajtojmë më vete në numrat e ardhshëm, le të kthehemi tek balada e motrës dhe vëllait.
ALEXANDRI, NJË YLL I SHUAR TRAGJIKISHT
Vëllai i Burbuqes, Alaxandri ishte një talent i rrallë, që shkëlqeu që në hapat e para të shkollimit. Në vitin 1940, në moshën 15 vjeçare kish përfunduar Liceun e Korçës, duke përfituar dy vite për një vit shkollor, edhe pse programi i rregullt shkollor ishte për katër vjet. Zotëronte që në bangat e Liceut dy gjuhë, italisht dhe frëngjisht dhe ishte i pasionuar pas violinës. Në vitin 1940, shkon për studime në Itali.Mbaroi fillimisht Institutin Silezian.Më pas vazhdoi studimet në Universitetin e Napolit. Aty studioi paralelisht nëdy degë; Teologji dhe Drejtësi. Edhe në atë Universitet ndjek përvojën e Liceut të Korçës, për një vit shkollor përfiton dy vite njëherëazi. Paralelisht jepte mësim në klasat më të ulta, ndërkohë që vetë merrte mësim në klasat më të larta. Në atë kohë Alexandri zotëronte katër gjuhë të gjalla; frëngjisht, italisht, anglisht dhe spanjisht si dhe dy gjuhë të vdekura; latinishten dhe greqishten e vjetër. Ishte kjo një pasuri intelektuale që ai e kishte vënë me mund.
Ndërkohë, në Itali ishte edhe e motra, Vitoria, që kishte përfunduar magjistraturën në Universitetin e Napolit. Tëdy motër e vëlla kishin mbetur peng sepse s’ishin paguar detyrimet e studimit në universitet. Familja në Shqipëri shiti gjithçka dhe i ktheu paratë në flori sepse Ministria e Jashtme e shtetit komunist kishte marrë përsipër se do t’i atdhesonte ata pasi të dorëzohej shuma e kërkuar, por gjithçka rezultoi një farsë. Ministria e Jashtme mori floririn dhe vëlla e motërmbetën peng në Itali.
Në këto kushte, në vitin 1949, kur ishte vetëm 24 vjeç, Alexandri merr rugën drejt Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Në këtë udhëtim të tij ai u ndihmua nga Hasan Dosti, që kur e mësoi faktin se dy studentë shqiptarë kishin mbetur në katër rrugët, u interesua dhe e nisi Alexandrin drejt Amerikës.
Amerika ishte plot alternative për Aleksandrin; në moshë të re, gjuhën e vendit e zotëronte (jo vetëm anglishten), i diplomuar në Itali;të gjitha këto ishin garanci për një të ardhme të garantuar. Në një periudhë të shkurtër ai dha provimin e anglishtes dhe konvertoi dy diplomat që kishte marrë në Itali. Që në vitin 1949 u sistemua me punë në Degën Ushtarake në Nju Jork. I motivuar nga aksioma, që ai e kishte moto tëtijën ”Jeta e njeriut nuk ka vlerë pa kulturë”, jep një provim shtesë dhe nis studimet për Filozofi. Djaloshi shqiptar ishte me dije të pakufizuara.Sukseset e tij i mrekulluan eprorët e degës Ushtarake që ndiqnin nga afër suskseset e shqiptarit.Ishte kohë lufte në Korenë e Veriut. Nuk kishte kaluar as dy vjet punë në Degën Ushatarake të Nju Jork-ut, kur Alexandri merr emërimin si oficer për anën financiare në Korenë e Veriut.Shkoi dhe punoi siç dinte ai; me pasion, vullnet e ndërgjegje.Njohuritë e Alexandrit në shumë fusha, gjuhët e huaja që zotëronte, i kishin dhënë një respekt të jashtzaknoshëm tek eprorët më të lartë.Por jeta i kishte caktuar fat të keq djaloshit inteligjent, që sapo kishte filluar të ndriste në mjediset e ushtrisë më të madhe e më të fortë në botë .
Tragjedia ndodhi një vit pasi ai kishte filluar detyrën në forcat ushtarake Amerikane.Ishte viti 1952.Pranë zyrave të ushtrisë, ku ishte edhe komanda e forcave amerikane, shpërtheu një eksploziv i fuqishëm.Dëmi qe i madh; shumë ushtarakë mbetën të vrarë, shumë të tjerë të plagosur. Fat të keq pat edhe Alexandri që u godit për vdekje dhe mbeti i shtrirë në zyrën e tij. Me avion special dërgohet nga komanda urgjentisht për mjekim në spitalin ushtarak, ndër më të mirë të asaj kohe në Nju Jork. Diagnoza ishte serioze; zhvendosje e dy qendarve të trurit nga forca plasëse e eksplozivit. Shteti amerikan bëri të gjitha përpjekjet për ta kthyer nënormalitet, por dëmitimi ishte i jashtzakonshëm.Për 13 vite ai qëndroi në spital, duke pasë mbi vete kujdes intensiv mjekësor, dhe përkujdesje njerëzore nga personeli i spitalit.
Aleksandri, që ishte plot ëndrra për jetën,që kishte studuar në tre fakultete, kishte tri diploma, që zotronte gjithë ato gjuhë të huaja, në moshën 27 vjeçare u kthye në një invalid, pa pasur mundësi që ta gëzonte jetën. Pat mbërritur në kohët e mjekimit të tij një letër nga spitali i Nju Jorkut në burgun e Burrelit, ku kryente dënimin e fajit të pabërë i ati i tij, Idrizi.Letrën e shkruante dr, Xhordano nga Spitali i Nju Jorkut. Nëatë letër mjeku i shkruante me dhimbje atit zemërplasur që dergjej në burg:”Është një fatkeqësi e madhe për djalin tuaj dhe mësuesin tonë tëpësojë një fat të tillë. Ky djalë, përveç shumë gjuhëve që fliten sot në botë, di dhe gjuhëtët vdekura si Latinisht dhe Greqishten evjetër.”
Shteti amerikan bëri të gjitha përpjekjet për ta rehabilituar Alexandrin, e çoi nëpër mjedise klimaterike,i krijoi kushte argëtimi, vallëzimi e dëfrimi, me qëllim që të ndihmohej që të rikthehej në jetën normale, por ishte e pamundur.
Babai i Alexandrit që komunikonte nga burgu me spitalin përmes letrave, natyrisht të kontrolluara, kërkoi që i biri të dilte nga mjediset spitalore në ajër të hapur dhe i caktoi një kujdestar, mikun e tij.
MOTRA TAKON VËLLANË
Burbuqe Ruka Mene udhëtoi nga Shqipëria për t’i ardhur në ndihmë vëllait të sëmurë dhe të braktisur.Historia që mësoi ishte tronditëse.Vëllanë e gjeti të braktisur, të veshur keq, me rroba të pista si ç’mbajnë të pastrehët që enden rrugëve, jetonte në një dhomë tepër të vogël, të papastër. E indinjuar e takoi”mirëbërsin” qëia kishte nxi jetën vëllait të saj.
Mëtregon Burbuqja: Kur pashë Aleksandrin të veshur si lypës, i grisur e i palarë, me këpucë më të vogla se këmba e tij, qëmezi ecte nga dhimbjet, me thonjtë e këmbëve të paprerë kurrë, me këmbët me kallo të mëdha, u tmerrova e u skandalizova. O Zot, a kanë shpirt këta lloj kujdestarësh?!
Sapo e takova kujdestarin B.M, mora prej tij kërcënimin:”Se mos guxosh t’i kërkosh paratë Aleksandrit se do ta keshë për të zezën e kokës tënde.”
Po ç’kishte ndodhur me Aleksandrin?
Fillimisht Alexandrin e mori në kujdestari Xh. M, me dëshirën e babait të Alaksandrit. Motra ka mësuar se kujdestari e mori Alexandrin nga spitali së bashku me financat qëia kishte ruajtur spitali. Shuma sipas saj ishte $ 500 mijë.E motra thotë se 350 mijë nga ajo shumë Xh.Mifuti në biznes, duke blerë një restorant luksoz, me hotel e pista vallzimi, ndërsa 150 mijëi mbetën Aleksandrit.Në kohën që mbahej nën kujdesin e Xh. Meçe, Aleksandri trajtohej njerëzisht, mbahej dhe vishej pastër. Por dikur kujdestari u sëmur dhe para se të ndërronte jetë, Alexandrin dhe hotelin i la nën kujdesin e një shqiptari tjetër, B. M. Kujdestari iri, tregon Burbuqja, e trajtonte shumë keq të vëllanë e saj; ia shpenzoi të gjitha paratë, madje edhe pensionin e veteranit ia merrte. Nuk u mjaftua me aq, por e futi në punëqë të lante pjatat në një restorant grek, duke irregulluar një orar që niste në pesë të mbrëmjes dhe përfundonte në pesë të mëngjesit. Gjithë kjo, arsyeton e motra, bëhej që të mos kuptohej nga Komisioni i veteranëve.Kjo punë sfilitëse për një njeri të sëmur si Aleksandri vazhdoi për 26 vjet.
E motra u ndje ligsht për vëllanë dhe trajtimin çnjerëzor qëi kishin bërë. Të vëllait ia kishin marrë jo vetëm paratë, por edhe dokumentet e identitetit, nuk kishte as Social Security, as pasaportë, përveç kartën e mjeku.
E kërkoi vëllanë por hasi në pengesa. E mori në shtëpi, pa pyetur kënd, dhe u kujdes duke u përpjekur që ta kthente në normalitet njerëzor, duke idhënëdashurinë e munguar familjare. Mirëpo u akuzua se e kishte marrë vëllanë në mënyrëjotë ligjshme dhe për këtë do të ndëshkohej. I kërkoi ndihmë Organziatës Katolike Arch Dioceses, e cila mori përsipër të sponsorizonte një avokat. Përmes avokatit, motra itelefonoi policisë për motivet e veprimit qëkishte bërë duke u thënë prerazi se :” vëllanë tim nuk ma merrni dot, pa kaluar më parë mbi trupin tim. Nëse më futni në burg, unë që aty do të ngre padi për policinë dhe shtetin. Do t’ju akuzoj për këto padrejtësi të mëdha qëi bëni këtij veterani të luftës, që jetën ia dha shtetit amerikan, ndërsa është lënë në dorën e një batakçiu të pamëshirshëm, pa e kontrolluar kurrë në abuzimet që bënte ndaj vëllait tim, që e kishte kthyer në skllav, që i sillte para.
Policia, duke dëgjuar arsyetimin logjik të motrës, vendosi që ajo ta mbante vëllanë nështëpi , ndërkohë që kërkuan përshpejtimin e procesit gjyqsor, ku Burbuqja kishte hedhur kujdestarin për padrejtësitë që i kishte bërë vëllait, për shfrytëzimin si dhe grabitjen e pasurisë. Por procesi u manipulua nga avokatët mbrojtës, si ai akuzës edhe ai palës tjetër,që duket se u blenë nga kujdestari(kështu beson Burbuqja) të cilët, sipas saj, u blenë nga kujdestari qëkishte prishur gjithë atë pasuri. Vetë kujdestari kishte vdekur 3 ditë para gjyqit dhe u përfaqësua aty nga e shoqja.Mosditja e gjuhës inxori probleme Burbuqes.Nga të gjitha krahët mashtrime e kurthe. Edhe një shqiptar qëi kishte marrë përsipër t’i mbrojë si avokat mbrojtës, MD, i kishte braktisur, duke i nxjerrë nga salla e gjyqit, se gjoja ai gjyq do tështyhej e do të zhvillohej herë tjetër, në fakt gjyqi u zhvillua në mungesën e palës së akuzës.
Më vonë, u bë dhe një gjyq i dytë, i cili mori vendimin që motra ta merrte vëllanëpërgjithmonë në shtëpi dhe të përkujdesej për të, duke qenë ajo kujdestarja ligjore. Një odise e tërë që ende ia ndjenë dhimbjen Burbuqja.
ÇASTET E FUNDIT, VËLLA E MOTËR PRANË E PRANË
Motra e çoi vëllanë në shtëpinë e saj dhe mori frymë e çliruar, edhe pse shpirtin e kishte të ngarkuar nga helmi i padrejtësive qëikish bërë vëllait. Pyeste veten: A nuk besojnë në Zot këta njerëz që përfitojnë nga fatkeqësia e tjetrit?
Po nga ana tjetër e qetësonte shpirtin se vëllanë e kishte aty pranë dhe mund t’i shërbente me dhembshuri e përkujdes motre.Përkujdesejet e së motrës e rigjallëruan vëllanë.Për të parën herë ai ndjeu përkujdesje njerëzore.
Pas atij kalvari, ata jetuan pranë e pranë për 6 vjet.Vëllai ndërroi jetë më 12 nëntor 1977.Ceremonia e përmortshme u organizua me të gjithë përkujdesjet e së motrës, që e qau vëllanë për të gjitha fatkeqësitë qëiranë në këtë jetë.Por ndjehej dhe krenare për vëllanë e saj, që në rininë e vet shkëlqeu.
Nëceremoninë e varrimit, motra ndjeu dhe respektin e shtetit amerikan. Vëllai u varros me ceremoni nderimi në varrezat e veteranëve të luftës. Ceremonia u shoqërua me breshëri armësh. Aleksandri e meritonte atë ceremoni nderimi.
Edhe pse kanë kaluar vite që nga dita kur varrosi të vëllanë, e motra ende s’ndjehet e çliruar plotësisht nga dhimbja e keqtrajtimit të Aleksandrit. Pas vdekjes së Aleksandrit,çuditërisht janë gjetur dy numra social Security të Aleksandrit. Përse ijanë dashur ‘kujdestarit” këto?-pyet pafajsisht Burbuqja. Më pas shton:Po gjithë ata shqiptarë rreth e rrotull, aty në Detroit, a nuk e shihnin se çfarë trajtimi i bënte një bashkatdhetari të vetmuar një njeri ipa shpirt? Si e lejonin? Ndoshat do t’ia kishin lehtësuar vuajtjet, po tëëkishin nderhyrë ose të kishin sinajlizuar keqtrajtimin e tij.
Në fund të këtyre radhëve, një kujtesë: Për ata që kanë shkruar deri tani për veteranët e luftës, të mos harrojnë se që nga viti 1997, nuk rron më një veteran amerikan, me kombësi shqiptare, Aleksander Ruka. Në listat e veteranëve shqiptarë, që dhanë jetën për shtetin amerikan, është edhe emri i Aleksander Idris Ruka. Mos e harroni! Shqiptaro-Amerikanët në Detroit, të mos harrojnë që në Ditën e Veteranëve të Luftes, te shkojnë pranë varrit të tij dhe të vendosin një tufë lule!