A MUND TË PRANOHET LUIGJI M. UGOLINI ZBULUES I BUTRINTIT?

Shkruan: KOZMA TAHO-CLEARWATER , FLORIDA /
Katër vjet pasi emisari i saj Prof. i Arkeologjise L.M. Ugolini pat vizituar Butrintin , Kalivuan, Çukën e Ajtoit , dhe dy vjet pas kërkimeve arkeologjike në qytetin e lashtë të Foenikës , Akademia e Kulturës se Romës Fashiste dhe Prof. Ugolini do te prapagandonin zbulimin e qytetit antik te Butrintit. Në ditët e sotme gjithëfarë autoresh e paraqesin Ugolinin si zbulues të Butrintit , si të thuash një Shliman të ri . Por, – a është Ugolini zbulues i Butrintit ? Kjo nuk është aspak e vërtet. Qartë, prerë e në menyrë të pa diskutushme mund tju themi tërë atyre që besojnë e pranojnsi zbulues te Butrintit Ugolinin;se nuk ka si të quhet Ugolini zbulues i tij ; që dihej fare mire ku ishte, kush ishte dhe çfar përfaqësonte . Popullsit vëndëse , çobenët që silleshin këtyre anëve si dhe inteligjenca shqiptare e atyre moteve e dinin fare mirë kush ndodhej në këtë truall të mbuluar tashmë nga një pyll i dëndur e që ata e emërtonin vithrinë apo vuthrinë . Butrinti nën emrin Buthrot apo Buthrotos, për rëndësin dhe shkelqimin e tij si një ndër portet detare nga më të mëdhejt e trojeve e popujve Kaon , përmëndet e u rekomandohet tregëtareve helen qysh në shek. VIp.e.s. nga vizitori i parë dhe i vetëm helen Hekateu i Miletit , gjeograf e historian . Nga Skylaksi (shek. VI—V p.e.s. ) apo pseudo Skylaksi (shek. IV p.e.s.) përmëndet para toka e tij nën emrin mitik” EURITHEA “ e dalluar për rritjen e një lloj gjedhi trup madh, konsideruar raca më e mirë në tërë botë e lashtë.( Aristoteli ). Historiani i madh greko-helen, Tuqididi e përmënd shkarazi kur bën fjalë për strehimin e Themistokliut në Epir ( 470p.e.s.) Aleksander Molosi dhe Pirrua i Epirit e patën përdorur si port detar për të hedhur ushtrit epirote në gadishullin Italik, ku patën zhvilluar beteja të suksesëshme me ushtrit romake . Apolodori (180—109 p.e.s.) e pat përfshir në kronikat e tij. Në Butrint u vendos latifondisti romak Pompon Atiku, mik i Ciceronit , madje ndërtoj edhe një vilë modern për kohën “AMALTEA “ ende e pa zbuluar. Jul Qezari e përdori si një nga pikat më të rëndësishme për furnizimin e ushtrisë gjatë luftes civile në Iliri. Perandori August e mori në mbrojtje madje vendosi edhe veteran të luftës këtu. Ata e zgjeruan shumë qytetin edhe matan rrjedhes së Vivarit . Ndërtuan vepra madhore e të rëndësishme sikurse ujësjellësi rikonstruktuan teatrin e ndërtuan forumin romak , ende i pa zbuluar plotesisht, banja publike e tje. Kaloj në këto anë , e vizitoj e la shënime gjeografi i madh grek Straboni. Vizitor i tij ishte edhe gjeografi ,matematicieni dhe historiani egjyptian me rrënjë Iliro Maqedone Ptolemeu , i cili la edhe kordinatat gjeografike të tij. Në shek. e III të erës sonë do të përmëndet për mrekullinë e Shen Tirinit ku konfirmohet edhe ekzistenca e teatrit të tij . Do të përmëndet po ashtu edhe për mrekullinë e Shen Iliut ( të riut ) ne shek. e IX të erës sonë. Një shek. më vonë dijetari Ibn Haukon do ta përfshij ne veprën “ Konfiguracioni i Tokës “ nën emrin “ Bardhout “. Butrintin e pat vizituar dy here pionieri i arkeologjisë Kiriaku del Pizzicolli i Ankonës ( 1428—1435 ) Ai vizatoj me përpikmë të tre muret e tij si dhe kopjoj e mori disa mbishkrime , fatin e të cilave nuk e dim . Atë e kanë skicuar hartograf të shumt të Venetikut e ndër ta edhe hartografi i shquar At Coronelli i cili përdori emërtesat e kohës ( viti 1688 ) siç na njofton studiuesi A. Shkreli . Harta të sakta ushtarake hartuan Turqët, Inglezët , Francezët madje dhe Rusët. E vizituan atë Konsujt Francez e Inglez akredituar pran Ali Pash Tepelenes duke na lënë edhe shënime të shumta . Mbas këtyre :- a mund të thuhet se L.M. Ugolini është zbulusi i Butrintit ? Ndërkaq L. M. Ugolini ishte arkeologu i parë që do të vendoste çadrat e do të fillonte gërmimet në trojet e qytetit të lashtë të Butrintit . E , për të thënë të vërtetën kjo ishte një inisiativ tepër e guximeshme . Kush e ka vizituar Butrintin para viteve gjashtëdhjet e di mirë se aty të çanin mushkonjat e gjarpërinjtë e shumt e tepër të rrezikshëm që vërdalloseshin nëpër rrënoja . Zbulimi i objekteve nga më të spikaturit tregon për se ku duhet të punonte dhe se ç’far duhet të nxirrte në drite . Pas tij dhe për mbi të qëndronte Akademia e Kulturës së Romes Fashiste qe orientonte ç’do veprimtari të Ekspeditës dhe qe e donte Butrintin ta kishin themeluar greko helenet por dhe me dritare te hapur per kalimin e trojaneve. Personalisht nuk e gjykoj Ugolinin mbi bazën e librave që Akademia e Romës botoj nen emrin e tij e pas vdekjes se tij, por për ato ç’ka ai bëri ne Butrint dhe qe tregojë qarte shkarje nga puna shkencore arkeologjike.