Shkruan: Avdi Ibrahimi/
Foto: Rrënojat e Kishës së Kabashit, ku u krye masakra në mes mars të vitit 1913!/
Tash e 101 vite më pare diku kah mbarimi i mesit të marsit të vitit 1913 Serbia bëri një kasaphane të paparë në fshatin malor të Kabashit të vendit,fshat ky që shtrihet në komunën e Prizrenit.Faktet historike flasin për 120 shqiptar të masakruar, kurse rapsodi popullor flet për nëntëdhjetë, masakrën e kishte bërë Spirrë Kapetani me çetnikët e tij, dhe të gjithëve ua kishte prerë kokat duke i hedhur pastaj në kërshet e malit, çetnikët ja afronin njerëzit me duar e gojë të lidhur te cungu i arrës dy degësh dhe ai Spirroja u mëshonte me sopatë në kokë dhe i hidhte tutje. Populli rrëfen se Spirroja ishte veshur me pështjellak të grave, se nuk donte t’i përlyente rrobat me gjakun e shqiptarit, gjithashtu i kish përvjelur mëngët e xhaketës ushtarake si kasap…Ushtria dhe xhandarmeria çetnike serbe bëri plojën në Kabash, që solli zi e dhembje në gjithë Shqipërin. Sa lot e gjak u derdhen, pikllim e vrerë të grumbulluar në shpirtrat e familjeve kabashe. Nënat e mbetura me duar në gji, shumë motra mbetën pa u martuar nga hidhërimi e zemra e ndarë përgjysmë, shumë nuse u kthyen në familjet e veta, shumë gra të mbetura shtatëzëna, e shumë gra të veja, shumë fëmijë jetima pa njërin prind, disa familje e mbyllën për gjithmonë derën me therra… familje të tëra i mbështolli zia, nëna, nuse e motra të futuara, në vend se t’i gëzoheshin pranëverës që po vinte, tek kishin kaluar një dimer të rendë që merr nëpër malësi me s’kamje e një mijë halle të malësorëve, mbi ta rëndoi pasha e rendë e robërisë së re, Ku populli shprehet: Shkoi Jonuzi , erdhi Domuzi.Pra shkoi Perandoria Otomane Tureke ndërsa erdhi Mbretëria Serbo Kroato Sllovene.
Mbasi kreu masakrën Spiro Kapetani ishte lodhur aq shumë sa mezi arriti në kopshtin e Kishës së”Shën Markut”,duke i ngritur sytë nga qielli ku ju duk se qielli kishte marrë ngjyren e kuqe të gjakut,nga gjaku i derdhur i shqiptarëve të fisit kabash,në sytë e tij rrotulloheshin disa rrathë të kuq gjaku nga burrat shqiptar me koka të prera me sakic nga dora e tij,,nisën mëpastaj të lëvizin dhe luajnë rreth e rrotull tij,- në çast u dridh,ndjeu sikur një burrë me plis të bardhë,me këmish të bardhë e me tesha veshur në të bardha,sikur qëndroi mu pranë tij.- Shikoi dhe vrejti një burrë paksa të gjatë,me një shall të mbështjellur rreth koke,me një fytyrë të verdhë,paksa të zgjatur e të hajthme më sy të skuqur në të përflakur,ai e shikonte drejt në sy,ai Spiroja mbylli sytë me ato duar të përgjakuar që ende nuk iu ishte tharë gjaku.-Pse gjelat na preve kokën me goj të mbyllur e me duar mbrapa lidhur!Pse na mbytët të vendi i Kishës,po a nuk është ky vend ku njerëzit i drejtojnë lutje Zotit!!!Më dëgjon o Spir,o mëkatar,o i poshtër dhe zemërzi si Djalli!O, Satana!O,Luçiferr Spira!-bërtitnin me dhjetra zëra.Paksa më vonë ai erdhi në vete,u ngrit i trembur duke fshirë pakuptim me duart e veta rrobat e përgjakura e s,fliste asgjë.-Më pastaj murmuriste si derrë i dehur nga që e kishte zënë gjaku i të masakruarve të pafajshëm…ja çfarë të keqe bëra!Në këta njerëz qytetar shqiptar,me të cilët jetuam në fqinjësi të mire.
Ngo kjo ngjarje ishte neveritur edhe vetë ai.Ja se çfarë frymëzimi na jep Udhëheqja dhe Kishën Ortodokse Serbe.-“Jo,kjo është e tmerrshme…fqinji…s,vlenë…shqiptari është i mire vetëm i vdekur…Përveç vrasjeve,dëbimeve dhe dhunës që u bëmë popullates shqiptare në Kosovë, ndërmorëm aksione për t’ua ndërruar fenë, për t’i kryquar dhe për ti serbizuar, si shqiptarët musliman,ashtu edhe ata katolikë.Këtë masë të konvertimit e ndërmorëm me pushtetin malazez në Rrafshin e Dukagjinit,në pjesën që e kishim aneksuar.Nëpërmjet diktaturës ushatarake e policore i tubonim shqiptarët me dhunë se Perandoria Otomane Turke po jepte shpirt,ata shqiptarët i vënim në rresht me flamurin serb përpara dhe i çonim në Kishë,i vramë e i pushkatuam me mijëra vetë e kushedi edhe sa të tjerë do ta kenë këtë fat të zi në të ardhmën.Kjo kryqëzat e ushqyer me helmin urrejtës fetar e kombetare serbo-malazeze,shekuj me radhë nga kisha ortodokse e qevrit,korrëm shumë viktima të pafajshme.Fshatarët shqiptarë i rrethonim,i plaçkitnim dhe u venim flakën disa i digjnim për së gjalli.Fshatra të panumërta u rrënuan për tokë,u shëndrruan në grumbuj gërmadhash.Oficeret serbo-malazez shpallnin se:” paqja efektive në Shqipëri mund të arrihet vetëm duke i shfarosur krejtësisht shqiptarët.”Urdhëri supreme i Beogradit dhe Podgoroicës ishte i prerë:”Duhet mësuar ai popull i egër për të jetuar në një shtet modern.”Pastaj,në gazetat serbe shkruhej:”Duhet të vdesin disa gjenerata të shqiptarëve që të harrohet çfarë bëmë serbo-malazezët ndaj tyre.”Më në fund i vajti mendja,ka ndodhë çfarë ka ndodhur.” U nis në brendësi të Kishës së “Shën Markut”,ku ishte ulur gjenerali serb në tavolinën e drunjtë rrumbullake së bashku me kryemurgun Serafim dhe dhaskal Petrin me disa të tjerë që ja kishin filluar të hanin e të pinin për shtatë pale qejfe,e ftuan Spiron të ulëj në mes të gjeneralit dhe kryemurgut.Për një çast të gjitha mendimet i largoi nga koka,bile trishtimi i pakmëparshëm disi ju duke se i kaloi,filluan ti ngrsnin gotat me raki shlivovice njërën pas tjetrës,copëtonin si ujqër mishin e pjekur të qingjit nga murgesha e Kishës.Por ky çast gëzimi ishte i përkohshëm tek mirrte lavdata për shërbimin e madhë që i kishte bërë krajlit dhe vetë shtetit Serb,së shpejti u zhyt në mendime duke u dalldisur tutje duke mos vërejtur asgjë rreth vetës,mendimet po pshtjelloheshin,se si pakë orë më pare kishin kryer një masakër,një krim të rëndë njerëzor,mbytëm në gjak dhjetra kabashas,e tani mbi gjakun e tyre të derdhur po bëhet festë,po bëhet gosti për shatë pale qejfe.-O,Zot! Sa e tmerrshme është kjo puna e krimit shtetëror serb,a është e mundur,a është e mundur këtë tmerr,këtë llahtar,ta bëjnë njerëzit normal,kjo nuk përkon asgjë me njerëzorën…koka më zien dhe nuk kuptoj asgjë normale…kam dalur jashtë normalitetit…udhëheqja serbe nuk është normale…Kisha Ortodokse Serbe ka dalur jashtë kontrollit njerëzor fetar…kjo është më shumë se marrëzi,më shumë se apsurditet!-Shtoi Spiroja me mendimin e turbulluar,unë jam bërë Spiro i tmerrshëm,më i zi se Ivani i tmerrshëm.-A është e mundur ta kem bërë një kasaphane,një masakër kaq të tmerrshme për njerëzimin!Kjo është ndyrësi,është vepër e Djallit, e Dreqit të mallkuar,e Statnasë,e Luçiferrit…kjo është zemërligësi e shtetit serb,është satanizëm,është gërdi…e ne jemi ulur brenda në Kishë e po festojmë këtë satanizëm neveritës.Por,jo!Jo!i tërë ky turbullim mendor tashmë është i kotë,krimi i rend në mjedis të Europës tashmë është kryer…nuk ja vlenë të mendohem e assesi të pendeohem,sepse krimi është kryer me paramendim nga shteti Serb dhe krajli i Serbisë…me bekimin e Kishës Ortodokse Serbe…nga ne sherbëtorët e popullit serb që na kanë helmatisur me propagandë anti shqiptare…na kanë verbuar duke na frymëzuar me shovenizëm serbomadh…sepse krime e masakra të tilla knë ndodhur ndaj shqiptarëve edhe para nesh…do të ndodhin edhe pas nesh…e Rusia cariste do ta detyroj Europën orrospi të heshtë…të mos i ndihet zëri…asnjëherë në historin e tyre serbet nuk kanë ndjer ndonjë dhembshuri ose pendim kur kanë ushtruar dhunë e kanë bërë masakra ndaj shqiptarëve atukton…i këtij karakteri jam edhe unë,fliste Spiroja më vetën e tij…prandaj unë Spiro Dobrosavljeviçi jam kafshë qyshse më ka lindur nëna shkinë!-Bile kafshë satanike,prandaj dua të pi raki shlivovice të dehem dhe të harroj gjithçka që ka ndodhur disa orë më pare…kështu ai dëgjonte zëra burrash shqiptarë me koka të prera,i erdhi si një dëshprim padashje tek mbështeti kokën mbi tavolinë- por vazhdoi ai ta ngriste here pas here kokën dhe ngriste dollin me bashkë kriminelët e tij.Gjenerali serb i Divizionit të Shumadisë dhe aradhave malazeze me ne krye majorin Ostoiç nën ndikimin e alkoholit,fliste se duhet pushtuar të gjitha tokat shqiptare,e në ato toka të mos jetoj asnjë shqiptar,kështu i udhëzonte serbet lokal gjenerali çetnik i shtetit Serb…Ndërsa Spiroja ashtu i dehur bërtiste nga rakia shlivovica…a kuptoni,a kuptoni gjeneral,çdo të thotë kjo masakër?E pra cili është krimineli,a nuk ju vie keq për këtë,çfarë soji jemi ne kriminelët serb?Hë?Ju vjen keq për mua?Më thoni zotëri,gjeneral,në ju vjen keq a jo? Ha-ha-ha!
Ai u mundua të pinte akoma,por nuk kishte se çfarë të pinte.Shishja me raki shlivovice ishte e zbrazur.-Ti vije keq!-e përse ti vije keq briti papandehur kryemurgu Serafim,me një fare inspirimi të vendosur,na duhet të zgjerohemi në tokat shqiptare,këtë e kemi për mission të përhershëm,këtë në lutjet fetare ortodokse serbe e thotë edhe Patriarku serb…Ti kemi falur të gjitha mëkatët edhe tani Spiro,do ti falë Zoti të gjitha krimet…nuk ka kthim prapa…Disa flakë qirinjesh e ndriqonin brendin e Kishës…Njeriu i poshtër mësohet me krime të tilla!-Klithi Spiroja…hera-herës i dukej se po e pinte shishën e mbushur me lëng gjaku,oborri i Kishës është larë me gjak shqiptari.-E gjaku i dukej se shpejt i sosej nga shishja!-Çfarë gjaku?…Pyeti vetën!-Po,pikërisht në këtë vendë u premë kokat me sakic dhjetra burrave nga Kabashi…në oborrin e Kishës është bërë një moçal i tërë gjaku,aty të arra dy degëshe,aty u premë kokat me sakic burrave shqipëtar…i dukej se dëgjonte britma të tmerrshme.O,Zot,çfarë britma janë këto!Ca tinguj të panatyrshëm,ulërima të tilla,s,kishte dëgjuar ndonjë here,thirrje të tilla llahtarie,kërcëllim dhëmbësh,goditje sakice në qafë dhe koka u binte për tokë,ç,shtazëri,ç,harbim,ishte ajo skenë makabriteti,kokat e prera dhe trupat e mbytur i gjuanim në lumin që rridhte midis fsahtit Kabash…Spiro gjelati mori sëpatën,e çoi më të dy duart dhe preu kokën e pare të shqiptarit me gojë të lidhur,e më duar të lidhura prapa kurrizit,Rexhë Ukë Dakën,mu aty në cungun dy degësh të arrës të livadhi i Kishës së”Shën Markut” në Kabash,pastaj ra koka tjetër për tokë ajo e Hakiut,Bislimit,Hysen Adem Kabashit,Tahirit,Saliut,Skënderit.
Spir Shejtani kish përvjelur mangët e këmishës dhe kish veshur kanacin e një gruaje nga Kabashi,goditja tjetër ra mbi qafën e burrit kabashas, Liman Dakës,Arif Shaban Ahmetajt,Abdullahut,Shabanit.
Kokat binin përtokë njëra pas tjetrës,pastaj u rrokullis për tokë koka e ndarë nga trupi i Isufit, Sadikut, Abazait, Sylës, Bekës, R,ramës, Rushitit, Abdylit, Shaban Ramë Ahmetajt, e Qerimit,Shaban Zenun Memajt,Aliut,Hajrushit,Haxhiut,Sejdiut, e të tjera…u prenë nëntë dhjetë koka burrash shqiptar.Zylfijen e Arif Shaban Ahmetajt e kishin djegur për së gjalli në shtëpi,poashtu Kada Memaj-(gruaja e Aliut,ishte nga Lubizhda e masakroi Jovani i Lubizhdës).Të nesërmën Spiro Gjelati shkoi në shtëpin e tij në fshatin Delloc komuna e Suharekës,ku ky fshat kishte pothuaja një ngjashmëri gjeografike me Kabashin,edhe këtë fshat e ndante lumi midis dy bjeshkëve.Pasi u desh,duke u dridhur i tëri,u shtri në shtart pranë Ljubinkës.U zgjua dikur vonë nga një ditë e tmerrshme marsi.Ai u dridh mënjëherë si thupra e thanes,ai i njohu këta zëra të burrave shqiptar që u kishte prerë kokat në Kishën e “Shën Markut”,në Kabash.-Uji,është gati?Hajde e ftoi Ljubinka,mi jepe rrobat,kurse ai hyri në hamamxhik të lahej,ta hiqte nga trupi i tij erën e gjakut.
Ljubinka mori teshat e tij që ishin të ulura në gjak,ashtu e habitur pyeti Spiron çka është tërë ky gjak në rrobat tua,a ke qenë në kasapnic të krajlit a?…mori të gjitha rrobat e gjakosura për ti larë,e kapi një ankth.Perëndi! Çka është kjo?-Çka ka ndodhur?O zot e kapi kokën me të dy duart,po sikur të jetë i tërë ky gjak i derdhur në rrobat e tij duke ua marrë jetën fqinjëve shqiptar?E kam dëgjuar shpesh ti fliste Filës së Sahisë me urrejtje për fqinjët shqiptar!I shtrëngoi me dhëmbë buzët që zunë ti dridheshin,kështu desh e mbyti këlthitja që i doli nga krahërori.Ngadalë i ofroi peshqirin me të cilin fshiu trupin Spiroja dhe mori e veshi rrobat e pastra.Ljubinka Dobrosavleviçi u sul te dritarja aty në karrigën e drunjtë në këndin e shtëpisë,ishte vendosur një enë e madhe dheu me ujë,e përgaditur për larjen e rrobave të pista.Ndërkohë dhoma e pritjes në shtëpin e tyre filloi të mbushej nga fqinjët që kishin ardhur për vizit,ata kishin dëgjuar nga Fila për masakrën e Kabashit,banorët serb të këtij fshati malor paten një ndjenjë të çuditshme të kënaqësisë dhe admirimit për”heroin” e tyre kasapin gjakpirës Spiro Dobrosavljeviçin,ata nuk po ndjenin asfarë keqardhjeje për fatkeqësin e gjëmën e madhe që u kishin shkaktuar fqinjëve të tyre shqiptar,pasi dëgjuan lavdatat për masakrën nga goja e Spiros tek mburrej e lavdërohej se kishte bërë një shërbim të madh krajlit serb,e për këtë vepër kriminale kishte marrë bekimin nga kryemurgu Serafin.Sado që prapa derës u dëgjua zëri i mekur i Ljubinkës,e për çfarë trimërie flet ore Spir,ti i paske prerë të gjithë ato koka burrash shqiptar,me gojë të lidhur me shami,e me duar të lidhura prapa shpine!Kjo është një faqe e zezë për ju dhe Serbin.Unë nuk jam lajkatare si këta fqinjët tanë serb që të shprehin kënaqësi për krimin e kryer,në vend se të shqetësohen e të dilnin hapur kundër këtij krimi mizor të orkestruar nga udhëheqja e Beogradit dhe Kisha Ortodokse Serbe.Spiroja i habidur nga ky kundërshtim i hapur të bashkëshortës së tij tha,përse ky kundërshtim nga ju Ljubinka?!Të gjithë e dinë se sa miq e përkrahës kam në rrugën për ta bërë në trojet shqiptare,Serbin e madhe.- Oh,Zot!I tërë ky krim paska përkrahës!Sa keq!-Foli ajo me dëshprim,oh,jetë e mallkuar!Ai e dëgjoi dhe heshti.me atë shikimin e trembur,kërkonte me sy,shikimi i tij i egër u ndal në Ljubinkën e cila prapa dere dridhej sikur të qe në ethe.Fqinjët në çast me përulësi u përshëndetën me Spiron,tek sejcili shkoi në shtëpin e tij.-A…a…bënte shenj nga ajo me nervozizëm.donte të thoshte diç..-Bërtiti Ljubinka në kupë të qiellit,ç,kërkon akoma?Ke për ta ngrënë kokën tënde,shqiptarët kurrë nuk kanë për ta harruar,e as nuk kanë për ta falur kurrë këtë krim.Me shikim të tërbuar briti sa mundi Spiroja.-Hesht bushtër!-Klithi me zemërim dhe i dha goditjen me grusht hundëve dhe sharje të panumërta,një harbim,një shatzëri të tillë kurr nuk e kishte marrë me mend ajo.Nga frika u mundua të hapë derën e të ikte nga ky harbut,por qe e kotë, nga ai vazhdoi rrhaja,kukama dhe sharjet sa bëheshin më të fuqishme.
Ajo Ljubinka, gjëmonte,klithte,e i thërriste në ndihm fqinjet,por askush nuk po dëgjohej gjëkundi.Zëri i atij harbuti që e rrihte nga mllefi e tërbimi bëhej aq i tmerrshëm saqë dëgjohej në tërë fshatin Delloc.
Filoja u dridh nga kjo ngjarje e papritur,ai e njihte këtë njeri ,e njihte këtë zë,ishte zëri i tërbuar i Spiro Dobrosavljeviçit,i cili po e rrihte zonjën e shtëpisë.Po e godiste me shqelma,,kokën e saj po e përplaste për dere të shtëpisë.-Kjo po dëgjohej qartë,nga gjëmimet nga goditjet!Po përmbyset bota!Pse a ka mundësi ta ketë zënë gjaku i të masakruarve.Oh,Perëndi!Po atë ditë erdhen familjaret e saj me nje qerre dhe e morën atë me duar e këmbë të thyera.Nëna e saj Angjelika ulërinte pranë shtartit të Ljubinkës,dëneste.Tek iu drejtua bashkëshortit të saj Çedomirit,pse e rrahu,pse e përgjaku,pse ia ka thyer duar e kembë.Pse?!-Ai e shikoi me vemendje dhe plot dhimbje gruan dhe vajzën e tij,-sepse e ka kundërshtuar hapur para fshatarëve serb në Delloc,për kasaphanën e bërë ndaj burrave të Kabashit.,në Kishën e “Shën Markut”,në atë vend ku është faltorja kundërmon erë gjaku!-Gjak…çfarë gjaku?-Murmuriste duke u zverdhur në fytyrë Angjelika,teksa zbrapsej nga muri.-Ajo tashmë quhet Kisha e përgjakur.