NGA SADIK ELSHANI*/
Nje kurs veror i gjuhes franceze, pervoje e bukur jetesore ne skenen nderkombetare/
Mbresa e kujtime/
Nga Sadik ELSHANI/ DIELLI
Kur isha duke vazhduar studimet ne Universitetin e Zagrebit, kisha vendosur qe gjate pushimeve te veres te shkoja ne nje vend perendimor per te mesuar nje gjuhe boterore, anglisht, ose frengjisht. Meqenese kurset verore ishin me te lira ne France, atehere u percaktova per frengjishten. Shkova ne Institutin Francez ne Zagreb dhe mora nje broshure per kurset verore qe zhvilloheshin ne France. Ata me rekomanduan nje kurs qe organizohej ne qytetin Menton ne Bregdetin Azur, sepse drejtues i atij kursi ishte profesori Raymond Warnier (1899 – 1987, une atehere nuk e kam ditur vitin e tij te lindjes)), lektori i pare i gjuhes frenge ne Universitetin e Zagrebit (1921) dhe themeluesi i Instituti Francez ne Zagreb (1922). Po ashtu, me thane se ai kujdesej dhe i ndihmonte shume studentet qe vinin nga ish Jugosllavia. Regjistrimet per keto kurse beheshin me heret, por meqenese kisha vendosur ne momentin e fundit, nuk kishte me kohe per regjistrime. Vendosa te shkoja, nese kishte vend do te rrija, nese jo, do te kaloja ca dite pushimi dhe do te kthehesha prape. Duhet theksuar se une nuk dija fare frengjisht, ne shkolle kisha mesuar rusisht. Para fillimit te ketij udhetimi isha mjaft i emocionuar, pak i shqetesuar, pasi ishte hera e pare qe po udhetoja jashte kufijve te ish Jugosllavise, apo siç thonim ne atehere: ne boten e jashtme. Gjate udhetimit, kur treni po hynte ne stacionin kryesor te Milanos, Milano Centrale, me kapluan emocione te papershkrueshme, sepse ai stacion paraqitej ne fillimin e filmit “Roko dhe vellezerit e tij” (“Rocco e i suoi Fratelli”, 1960) te regjisorit italian, Luchino Viscontit (1906 – 1976), njerit nga filmat e mi me te dashur te te gjitha koherave. Ishte pra ajo skena kur familja Parondi nga Jugu i Italise po arrinte ne Milano per nje jete me te mire, po arrinte pikerisht ne kete stacion. Pas nje udhetimi te gjate me tren, mberrita ne Menton dhe shkova ne bashki, se ajo ishte adresa qe e kisha ne broshure dhe vetem e thoja emrin e profesorit Warnier. Ata me çuan ne nje lice ku do te mbahej kursi dhe aty takova profesorin Warnier, nje burre i gjate me floke te thinjura dhe me moshe diku rreth te tetedhjetave. U pershendetem – ai fliste nje kroatishte shume te paster, kishte nje kujtese te jashtezakonshme. Kembyem fjalet qe kembehen ne raste te tilla dhe me tha se nuk kishte problem per vendosjen time. Une shkova nja dy – tri dite perpara se te fillonte kursi dhe isha studenti i vetem. Profesoret ishin aty dhe po pergatiteshin per fillimin e kursit. Nje profesoreshe me tha se zonja e profesorit ishte polake. Mire thashe, permes rusishtes dhe kroatishtes mund te komunikoja me te gjtha gjuhet sllave. Nipi i profesorit kishte ardhur nga Parisi per t’i kaluar pushimet dhe shoqerohej me mua. Nje dite me tha se gjyshja e tij donte te me takone (une ende nuk e kisha takuar ate). Ajo me te birin dhe nusen e tij ishin ne plazh dhe ne shkuam t’i vizitonim. Edhe zonja e profesorit ishte ne moshe ralativisht te shtyre dhe po me fliste kroatisht. Une u habita, sepse e dija qe ishte polake. E pyeta se prej nga ishte dhe ajo me tha se ishte nga Zagrebi dhe quhej Vera. I tregova se ç’me kishte thene profesoresha franceze, ndersa ajo me tha se, francezet i ngaterrojne vendet e Lindjes. Per mua kjo ishte nje befasi e kendshme. Meqenese une studioja ne Zagreb, atehere biseduam per Zagrebin, gjendjen ne Jugosllavi, Kosove, etj. Me kalimin e diteve une isha bere shume i afert me ta, gati si anetar i familjes se tyre. Gjate bisedave me ta mesova shume per jeten e tyre dinamike, mjaft te angazhuar e interesante. Ata kishin qendruar ne Zagreb gjer ne vitin 1935, pastaj Profesori kishte shkuar ne Portugali si drejtues i Institutit Francez. Ne vitin 1947 ka qene themelues dhe drejtor i pare i Institutit Francez ne Budapest. Ne vitet e 50-ta te shekullit te kaluar ka qene atashe kulturor prane ambasades franceze ne Brazil. Ne Zagreb ishin shoqeruar e miqesuar me eliten kulturore e intelektuale te Kroacise se atehershme, sidomos kishin patur shume miqesi me skulptorin kroat me fame boterore, Ivan Meshtroviq (1883 – 1962), piktoret e bashkuar rreth grupit “Zemlja” (shqip, Toka) te udhehequr nga piktori i njohur kroat, Kersto Hegedushiq (1901 – 1975). Shume piktoreve kroate, profesori Warnier u kishte siguruar bursa per te studiuar ne France. Bursa u kishte siguruar edhe shume piktoreve te rinj braziliane. Ata kishin qene ne shume vende te botes, por Zagrebin e mbanin ne zemren e tyre. Profesori Warnier kishte diplomuar gjermanistiken ne shkollen e njohur ku eshte shkolluar elita francize: L’ Ecole Normale Superieure, Ai gjithashtu ishte nje njohes shume i mire i Ballkanit, studiues me autoritet i poetit francez, Guillaume Apollinaire (1880 – 1918).
Pjesemarresit e atij kursi vinin nga shumica e shteteve te Europes dhe disa vendeve tjera te botes. Ne periudhen 1978 – 1987 kam marre pjese gjashte here ne ate kurs dhe kam qene shqiptari i vetem. Gati per te gjithe isha shqiptari i pare qe ata kishin pare ndonjehere. Une ne fillim (1978) kisha shkuar gati pa ditur asnje fjale, prandaj ne ato fillime e kisha shume te veshtire komunikimin. Perveç librave, me duhej te shoqerohesha edhe me pjesemarresit tjere per te patur me shume mundesi per te ushtruar gjuhen franceze. Si te thuash, isha bere si “i perkeledhuri” i atij kursi, te gjithe mundoheshin te me tregonin diçka, te me mesonin ndonje fjale, shprehje te re. Ata e dinin qe vija nga ish Jugosllavia (jam lindur e rritur ne Kosove), por habiteshin kur u thoja se isha shqiptar. Atehere me duhej t’u spjegoja pak historine tone per t’i sqaruar gjerat. Pra, ne baze te “njohurive” te mia te gjuhes franceze, une u caktova ne klasen e fillestareve, ndersa pasdite e ndiqja edhe kursin special per fillestare, Audio – Visuel. Gjithmone librat e mi doracake i merrja me vete, ne plazh, shetitje, shoqeri, etj. Mundohesha te perfitoja sa me shume ne ate kurs, por nganjehere koka sa nuk me pelciste nga ngarkesa e madhe e fjaleve dhe shprehjeve franceze. E shfrytezoja bukur analogjine e gjuhes franceze me ate latine qe e kisha bere per dy vite ne gjimnaz. Profesoresha ime, zonja Andree Guignaud, ishte nje profesoreshe nga po ai qytet, nje zonjw mjaft e sjellshme e me plot kulture – zonje tipike franceze. Ajo e njihte shkelqyeshem edhe gjuhen gjermane, sepse vinte nga krahina e Alzasit. Trupin pedagogjik te atij kursi e perbenin shume profesore te universiteteve te njohura, te cilet ishin specialiste te gjuhes dhe letersise franceze dhe qe kishin pervoje me studentet e huaj. Kishte profesore te Sorbonws, Heidelbergut, Kolumbias (Nju Jork), Helsinkit, etj. Pas profesorit Warnier, drejtor per nje vit ishte profesor Georges Matore (1908 – 1998), profesor i Sorbones, njeri nder leksikologet me te njohur francez, themelues dhe drejtor i Institut des Hautes Etudes d’ Interpretariat. Per mua ishte shume domethenese pjesemarrja ne kete kurs, ne mesin e shume te rinjve dhe njerezve te moshave me te vjetra, nga shume vende te botes, te mateshe, te krahasoheshe me ta, me nivelin e tyre kulturor e arsimor. Aty e kam pare se ne shqiptaret, sa u perkiste mesimit te gjuheve te huaja ishim shume me te talentuar, me kembengules, nuk ishim fare prapa pjesemarresve nga vendet me te qyteteruara. Vendet tona ndoshta nuk mund te krahasoheshin perkah zhvillimi i gjithmbarshem, por individet, po. Prandaj, ne raste te tilla nuk duhet te ndihemi fare te kompleksuar, ta ulim koken. Per nje djalosh 22 vjeçar nga Suhareka/Theranda e Kosoves kjo ishte nje pervoje e vlefshme jetesore, nje perjetim qe veshtire mund te shprehet me fjale.
Disa tema te papritura shqiptare
Mengjesin, dreken dhe darken e hanim ne kuzhinen shume te mire te liceut. Kete kohe e shfrytezonim per te biseduar, per t’u njohur me mire me njeri – tjetrin. Aty ushqeheshin edhe profesoret tane si dhe çifti Warnier. Nje profesoreshe nga Sarajeva qe njihej me ta me heret e sillte nje grup te madhe studentesh. Une isha shqiptari i vetem. Nje dite ne nje nga keto biseda po bisedonim per udhetimet e tyre ne vende te ndryshme. Zonja Warnier u kthye nga une dhe me tha se kishin qene edhe ne Shqiperi. Po si, e pyeta une, kur udhetimi per ne Shqiperi ne ate kohe ishte shume i veshtire, edhepse Shqiperia kishte marredhenje relativisht te mira me Francen, krahasuar me vendet tjera perendimore. Ajo me tha se kishin qene para Luftes se Dyte Boterore, sepse nje miku i tyre ne ate kohe po bente germime arkeologjike ne Shqiperi. Leon Rei (1877 – 1956), i thashe une. Ajo me pyeti me habi se ku ia kisha degjuar emrin atij. I tregova se emri i tij permendej ne librin “Historia e popullit shqiptar” dhe se ai ishte arkeologu i pare qe kishte bere germime arkeologjike ilire ne Shqiperi. Pastaj ajo tregoi sesi kishin udhetuar me makine neper rruge te paasfaltuara, kishin pare gra te mbuluara me ferexhe, etj. Per shkak te moshes, profesori Warnier fliste shume pak, por pasi perfundoi zonja e tij, ai shtoi se gjate qendrimit te tyre ne Shqiperi ishin takuar edhe me Lumo Skendon. Une nga habia u shtanga kur degjove emrin e Lumo Skendos, sepse e dija qe ai ishte siemri (pseudonimi) i Mit’hat Frasherit (1880 – 1949), intelektualit, shkrimtarit, diplomatit, publicistit, atdhetarit te pashoq, kryetarit te Kongresit te Manastirit, birit te Abdyl Frasherit. Ne ne shkolle, ne oret e gjuhes shqipe e kishim permendur per ato qe shkrova me lart dhe per prozat e tij te bukura poetike. I tregova profesorit per figuren e Lumo Skendos dhe vendin qe ai zinte ne letersine dhe kulturen tone kombetare, edhepse ne ate kohe kur ne po bisedonim, emri i tij nuk permendej fare ne Shqiperi. U habita edhe per faktin sesi profesori ende e mbante ne mend emrin e tij, edhepse nga takimi i tyre kishin kaluar gati 55 vite. Me siguri, biseda e tyre do te kete qene ne nje nivel te larte intelektual. Dhe ja une tani po bisedoja me njeriun qe i kishte shtrenguar doren Mit’hat Frasherit. Pastaj profesori tregoi se ne librarine e Lumo Skendos kishin blere ca libra te vjeter. Dihet mire se ne ate kohe Mit’hat Frasheri kishte patur nje librari – biblioteke shume te pasur. Meqenese ra biseda per Shqiperine une i pyeta se nese kishin degjuar per Aleksander Moisiun. Profesori beri nje levizje te ngadalshme me koke ne drejtim te zonjes se tij, sikur donte te thoshte se ajo ka per te thene diçka. Ajo kishte marre nje shikim, nje pamje te fytyres sikur ishte tretur diku ne kujtime dhe shume e habitur me pyeti: “Po ti ku ke degjuar per te?!” Sigurisht i eshte dukur e cuditshme qe nje djalosh nga Kosova kishte degjuar per nje aktor qe kishte gati 45 vite qe ishte ndare nga kjo bote. Une i thashe se kisha degjuar e kisha lexuar shume per te, pasi ai ishte aktor i lindur nga prinder shqiptare dhe ai ishte i vetedijshem per prejardhjen e tij shqiptare. Ajo u shpreh me shume habi: “Shqiptar?!” Une pastaj nder te tjera i tregova per kerkesen e Moisiut qe i kishte bere Zyres se Gjendjes Civile ne Durres per te marre shtetesine shqiptare dhe deklaraten e tij se ai nuk donte te vdiste si aktor gjerman. Pasi u bind, ajo ma ktheu: “Ja, jam para vdekjes dhe nuk e paskam ditur kombesine e Moisiut!”. Ajo pastaj tha se per per shkak te mbiemrit te tij Moissi, atehere ishte perhapur fjala se ai ishte hebre, prandaj edhe ishte perndjekur nga nazistet. Me tutje ajo vazhdoi: “Kur kemi qene te rinj, me babain shpesh shkonim nga Zagrebi ne Vjene per te pare ne teater shfaqjet ku luante Moisiu. Dhe kur kthehesha ne Zagreb, per nje jave, apo djhete dite nuk doja ta hapja gojen e te flisja me njeri, vetem qe zeri i Moisiut te mos me dilte nga koka”. Kjo shprehje e Zonjes Warnier ngerthen ne vete jo vetem karakteristikat fizike te zerit te Moisiut, por edhe emocionet qe ai ngjallte dhe mbresat qe vuloste te adhuruesit e teatrit, mbresa qe ishin bere pjese e jetes se tyre. (Per kete episode e kam bere nje shkrim te posacem: Zeri i Aleksander Moisiut sipas nje deshmie origjinale ten je adhurueseje te tij”, botuar ne disa gazeta e portale elektronike).
Romanet e Ismail Kadarese, befasi e kendshme per profesoret e mi franceze
E dija qe disa vepra te Ismail Kadarese ishin perkthyer
frengjisht ne fillim te viteve te 70-ta dhe ai gezonte nje popullaritet te
lakmueshem ne France, sidomos me romanin e tij, “Gjenerali i ushtrise se
vdekur”. Pas disa ditesh pasi isha sistemuar ne ate kurs dhe pasi tani
njiuheshim deri diku me profesoreshen time, i tregova se ne kemi nje shkrimtar
te njohur me emrin Ismail Kadare, veprat e te cilit ishin perkthyer ne gjuhen
franceze dhe nga kurreshtja e pyeta se a kishte degjuar per te, apo kishte
lexuar ndonje liber te tij. “Jo”, me tha, ende nuk kishte degjuar per Ismail
Kadarene. Pas disa ditesh kur m’u dha mundesia e pare, dola per ta vizituar
qytetin. Qyteti i vjeter shtrihej ne nje koder, me ato rrugicat e ngushta me
kujtonte qytetet shqiptare, Prizrenin, Beratin, Gjirokastren, kuptohet, pa
detin. Prane detit kishte nje shetitore te gjere e te bukur me plot restorante
e hotele. Qyteti vlonte nga turistet. Mua me teper me interesonte te gjeja nje
librari, dhe ja diku afer qendres se qytetit e pashe nje. Menjehere u futa
brenda dhe fillova te kerkoja veprat e Ismail Kadarese. Ajo ishte nje librari
relativisht e vogel, por per kenaqesine time, aty e gjeta romanin “Gjenerali i
ushtrise se vdekur” (“Le general de l’armee morte”), nje botim i formatit
“liber xhepi” (“Livre de poche”). Ne kete format ne France botoheshin librat qe
ishin shume te popullarizuar me lexuesit. dhe qe shiteshin shume
(“bestseller”). Ja pra, nje nga ata libra ishte edhe “Gjenerali i ushtrise se
vdekur”. E bleva te vetmen kopje qe ishte ne ate librari dhe ia dhurova
profesoreshes sime. Pas ca ditesh, pasi e kishte perfunduar se lexuari romanin,
ajo me tha se kishte mbetur e mahnitur; se ishte nje roman i mrekullueshem, nje
rrefim krejt origjinal per luften dhe tmerret e saj, shkruar me nje stil te
lart, figuracion mjaft te pasur dhe se kishte kohe qe nuk kishte lexuar dicka
te tille. Ndersa per Ismail Kadarene tha se ishte nje shkrimtar mjaft i
talentuar me shije te holle artistike e imagjinate te pasur. Pastaj ajo me tha
se kishte mbetur e befasuar qe nje shkrimtar i kalibrit te tille dhe nje veper
aq cilesore si “Gjenerali” te vinte nga nje vend i vogel e i izoluar si
Shqiperia e atyre viteve, vend per te cilin ajo gati nuk dinte asgje. Kuptohet,
pastaj vinin me radhe bisedat per Shqiperine, shqiptaret, historine, artin,
kulturen, traditat shqiptare. Vepra e Kadarese ishte nje pikenisje e mire per
biseda te tilla.
Me vone kur m’u dha rasti e vizitova edhe Nicen
qe eshte qyteti me i madh dhe qendra e atij rajoni dhe kuptohet, qe edhe
librarite i kishte me te medha se ato te Mentonit. Aty i gjeta te gjitha veprat
e Ismail Kadarese qe ishin botuar gjer atehere: “Keshtjella” qe ne frengjisht ishte
botuar nen titullin “Daullet e shiut” (“Les tambours de le pluie”), “Kronike ne
gur” (“Chronique de la ville de pierre”), “Dimri i madh” (“Le grand hiver”) dhe
vepra te tjera dhe ato qe do te perktheheshin me vone nder vite. Pervec
profesoreshes Guignaud, librat e Kadarese ua dhuroja edhe profesoreve te tjere
si dhe disa miqve te mi. Qe te gjithe e shprehnin adhurimin, vleresimet me te
larta per Kadarene dhe veprat e tij dhe te gjithe e shihnin si nje kandidat
potencial per Çmimin Nobel. Veprat e Kadarese per ta ishin nje zbulim i
kendshem, u kujtonin Kafken. Zonja Guignaud u be nje adhuruese e Ismail
Kadarese dhe vepres se tij. Kur Kadareja shkonte here pas here ne France dhe
jepte ndonje interviste ne televizionin francez, profesoresha menjehere me shkruante
per kete: “Mbreme zoti Kadare ka dhene nje interviste ne televizionin francez –
ishte i mrekullueshem”.
I solla sot keto kujtime per romanet e Ismail Kadarese, jo per ta mburrur veten, sepse nuk kam bere asgje, por vetem per te shpalosur krenarine qe une ndjeja si bashkekombas i tij, kenaqesine time kur e shihja nga afer sesi vleresohej nje shkrimtar shqiptar ne nje mjedis aq te kulturuar, nga njerez qe ishin specialiste te gjuhes dhe letersise franceze. Vlerat e verteta jane perfaqesuesit, ambasadoret me te mire te nje kombi dhe ne te gjithe duhet te perpiqemi qe te krijojme vlera e te bejme perpjekje qe t’i perhapim ato vlera ne te gjitha menyrat brenda mundesive tona.
Mentoni, “Margaritari i Frances”
Kursi ne fjale zhvillohej ne qytetin e vogel, Menton, ne Bregdetin Azur, mu ne kufi me Italine. Per bukurine dhe magjepsjen e tij e quajne “perle de la France” (margaritari i Frances”). Qyteti i vjeter shtrihet ne nje koder, me ato rrugicat e ngushta me kujtonte qytetet shqiptare, Prizrenin, Beratin, Gjirokastren, kuptohet, pa detin. Prane detit ka nje shetitore te gjere e te bukur me lulishte te bukura, plot restorante e hotele. Qyteti ne muajt e veres vlon nga turistet. Mentoni me bukurine e tij, mikroklimen shume te pershtatshme vazhdimisht i ka terhequr shume personalitete te kultures dhe artit, aristokrate. Nder personalitetet me te shquara qe lidhen me Mentonin eshte poeti, dramaturgu, regjisori, romancieri, artisti pamor, kritiku dhe piktori i njohur francez, njeriu i shume talenteve, Jean Cocteau (1889 – 1963). Ne fortesen ne portin e Mentonit, Bastion, ndodhet muzeu qe e mban emrin e tij. Ai e ka zbukuruar me pikturat e tij Sallen e Martesave (La Salle des Marriages) ne Bashkine e Mentonit. Eshte shpallur Qytetar Nderi i Mentonit. Nje here ceremonia e ndarjeve te diplomave eshte zhvilluar ne kete salle. Zakonisht ndarja e diplomave ne perfundim te kursit behej ne Villa Maria Serena, nje ville e bukur me nje kopsht botanik magjeps me bime tropikale e subtropikale. Kjo ville eshte ndertuar per nje pjestar te familjes se projektuesit te Kanalit te Suezit, Ferdinand de Lesseps (1805 – 1894). Mentoni eshte i njohur per rritjen e limonave speciale, te nje cilesie te larte, ndersa ne shkurt te çdo viti organizohet Festivali i Limonit, tani edhe ngjarje e njohur nderkombetarisht.
Provenca, Rajoni magjeps i Frances
Provence eshte njeri nder rajonet me te popullarizuara turistike ne jug te Frances, i njohur per llojllojshmerine e peizazheve, vreshtat, ullishtet, fushat e livandes, fshatrat piktoreske, traditat, vererat, ushqimet dhe motin me diell. Ne shekullin e XIX-te dhe ate te XX-te shume aristokrate, personalitete te shquara boterore, shkrimtare, artiste, piktore te njohur, jane vendosur ne Provence te terhequr nga klima e bute dhe qartesia e drites, drite e paster pa pluhur. Vlen te permenden disa nga keta piktore te medhenj: Paul Cezanne (1839 – 1906), Vincent Van Gogh (1853 – 1890), Auguste Renoir (1841 – 1919), Claude Monet (1840 – 1926), Henri Mattisse (1869 – 1954), Pablo Picaso (1881 – 1973) e shume e shume te tjere.
Bregdeti Azur (Cote d’Azur) apo siç njihet edhe si Riviera Franceze eshte nder rajonet me te njohura turistike ne bote, i njohur per ujin e kaltert te detit, plazhet, qytetet e bukura: Nica, Kani, Antibes, Mentoni, Saint Tropez, Principata e Monakos e shume e shume qyteza e fshatra piktoreske me arkitekture tipike mediterane, te cilat vazhdimisht kane teerhequr dhe vazhdojne te terheqin njerezit me me ndikim ne politike, shkence, art e kulture (disa i permendem pak me lart).
Diteve te shtuna organizoheshin ekskurzione per pjesemarresit e kursit dhe ky ishte nje rast i mire per t’i vizituar keto vende te bukura, qytez tipike mesjetare, manastire me doreshkrime te rralla, muzeume e galeri te shumta. Ne Antibes kemi vizituar Muzeun – galeri, Picaso, ku ishin te ekspozuara mjaft vepra arti te piktorit te famshem: piktura, grafika, skulptura. Nje vizite frymezuese ishte edhe vizita e fshatit piktoresk, Eze, i njohur per kopshtin ekzotik, por edhe me i njohur per “Shtegun e Niçes” (filozofi gjerman, 1844 – 1900). Niçe ka qendruar shpesh ne kete fshat nga kodrat e te cilit duket nje pamje e mrekullueshme e bregdetit. Ai ka ecur neper kete shteg qe fillon ne fshat e vazhdon neper kodrinat perreth dhe thuhet se gjate ketyre shetitjeve Niçe eshte frymezuar per ta shkruar pjesen e trete te librit “Ashtu fliste Zaratrusta”, se pari e ka perpiluar ne koke e pastaj e ka hedhur ne leter.
Ne shtepine e Renoirit
Por per mua vizita me mbreselenese ishte vizita ne shtepine e piktorit te njohur te impresionizmit. Pierre Auguste Renoir ne Cagnes-sur-Mer. Renoiri ka jetuar ne kete shtepi nga viti 1907 e deri kur ka vdekur ne vitin 1919. Kjo eshte nje shtepi madheshtore dykateshe prej guri e vendosur ne kodrinat mbi qytet, me nje kopsht te bukur te mbushur plot me ullinj, portokalle dhe bime te tjera. Eshte nje pamje mjaft frymezuese dhe piktori e ka paraqitur disa here ne pikturat e tij. Ne muret e dhomave jane te varura pikturat e tij. Dhoma me e dukshme, me mahnitese eshte ateljeu madheshtor i Renoirit ne katin e pare, me oxhakun karakterisik prej guri. Ne qender ndodhet kembaleci i piktorit, brushat dhe bojerat, karroca prej druri ku eshte ulur piktori per te pikturuar, sepse kah fundi i jetes ai nuk ka mundur te levizte vetem. Veshtire pershkruhen ndjenjat qe te kaplojne kur ndodhesh ne nje mjedis te tille, kur imagjinon se aty vite me pare ka qendruar njeri nder piktoret me te njohur te kohes se tij. Kudo, ne shtepi dhe ne kopshtin perreth bien ne sy, ndihen gjurmet dhe shijet artistike e estetike te Renoirit.
Edhe diçka per ne fund
Ka çka te shkruhet me teper per kete pervoje te bukur jetesore, keto rajone te bukura te Frances, historine qe ato ngerthejne e ruajne ne vete, rajon ku jeta vlon me tere fuqine e saj shperthyese. Qendrimi ne ate kurs vertet ishte edhe nje pushim intelegjent, “Les vacances intelegent”, siç e quanin pjesemarrjen ne kete kurs, studim, pushim, argetim, kulture, histori… Ah, ai shkelqimi i diellit, uji i kaltert i Mesdheut, miqesite e shumta, vitet e rinise!…
Profesori Warnier ka nderruar jete me 1987, zonja e tij disa vite me vone. E ndiej veten shume te lumtur, shpirterisht shume te pasur qe kam njohur dhe kam patur miqesi me njerez te kalibrit te tille. Per nje djale nga Suhareka/Theranda, nga Kosova, kjo do te thote shume. Sidomos per keto tema shqiptare qe pershkrova me lart. Atehere as qe me ka shkuar mendja se do te degjoja rrefime te tilla ne ate kurs veror te gjuhes franceze. Nganjehere jeta ruan shume te papriturat te kendshme! Permes Facebook-ut pas dyzet vjeteve kam vendosur kontakt me nipin e profesorit Warnier, i cili tani jeton ne Quebec – Kanada. Atehere ishte nxenes i shkolles se mesme, tani ai eshte bere gjysh. Po,ashtu, pas dyzet vjeteve kam vendosur kontakte me dy miq te mi, nje egjiptian dhe nje japoneze qe atehere ishin te fejuar. Egjiptiani ishte me i perparuar se ne, ndersa e fejuara e tij dhe une ishim ne klasen e fillestareve dhe shoke banke. I kujtuam ato kohera te largeta, çaste te lumtura, thuajse nuk ishim ndare kurre. Kujtimet mbesin, miqesia vazhdon…
Philadelphia, gusht – shtator 2019
*Sadik Elshani eshte doktor i shkencave dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.Per me shume fotografi shkoni ne Facebook dielli vatra