Nga Ylli M. Dilo-Pater,Greqi/
Nisur nga deshira per te transmetuar tek lexuesi ndjenjat qe me ka shkaktuar leximi i vepres “Nen hijen e Rozafes ” te Prof. Sami Rrepishti” , po paraqes ne kete shkrim mendimet e mia per vepren ne fjale. Brezat e sotem, por dhe brezat qe do te vine duhet te njohin ” inxhinjeret e tyre shpirterore ” dhe veprat e tyre. Nje nga korifejte e ketyre ” inxhinjereve ” eshte Prof. Rrepishti. Vepra e tij “Nen hijen e Rozafes” eshte nje veper poliedrike; ne ‘te konsolidohen ne menyre harmonike historia, filozofia, thesari leksikor i gjuhes shqipe, vitaliteti dhe zakonet e popullit tone. Te gjitha keto cilesi te vepres ne fjale, autori i pershkruan me nje gjuhe dhe stil hyjnor do ta quaja. Megjithese elementi historik ne kete veper kufizohet ne kohe ne ato vite kur ne Shqiperi sundonte diktatura komuniste, megjithese ngjarjet qe pershkruhen jane ne biruca, burgje dhe kampe pune ku “ujqerit e uritur enveriane ” hanin mish njeriu, nuk gjejme ne asnje rresht te vepres fjale te ashpra.
Kjo, per mendimin tim,
i shton vlerat vepres dhe e radhit ne veprat hyjnore.
” Objektivi ” i autorit fokuson
torturat e tmerrshme qe u behen te burgosurve, ku shpesh here eshte vete autori
i vepres viktima , fokuson trajtimin mizor te tyre dhe te familjareve ,
tjetresimin e popullit qe diktatura po e kthente ne nje turme pa personalitet,
shkaterrimin e objekteve historike, kulturale, fetare , etj.Pra nje shkaterrim
i pergjithshem kombetar, shpirteror dhe materjal.
Kjo eshte e verteta, kete deshmon autori me ” objektivin ” e tij por, ” porsi i amli fllad i ere ” qe tenton te sheroje keto plage vdekjeprurese dhe te hapi horizonte te reja jane idete filozofike te autorit.
Lexon vepren ” Nen hijen e Rozafes ” dhe gjen te koncentruar ne ‘te filozofine e Aristotelit dhe psikollogjine e Gustav Le Bonit.
Ne disa raste gjate leximit ndjen, se dhe ti vete si lexues, je brenda atyre ambjenteve ku dara e hekurt e diktatures enveriane thyen kocka njerezish dhe merr jeten e disa te tjereve. Degjon britma femijesh dhe renkime nenash qe cizmja e ushtarit te kuq i shtyp pa meshire. Ne keto momente kur te duket se botes i erdhi fundi dhe cdo gje eshte pregatitur per ta hipur ne ” varken e Haronit te Mitollogjise “, autori zhduk ” erresiren ” ne kuptimin mitollogjik te fjales dhe hap shtigje te reja per vazhdimin e jetes. Nje paralelizem te tille mund ta bejme ndermjet vepres ne fjale dhe Muzeumit Historik ne Berlin te Gjermanise. Ne kete Muzeum , vizitori pasi eshte futur ne dhomen e erret ku me zhurma, vibrim te sheshit dhe britmave te nazisteve, i eshte krijuar ideja se eshte i kapur nga ushtari nazist dhe, te hipur ne nje tren po e shpien ne dhomat e ekzekutimit; pasi del jashte dhomes se erret shikon sklupturen e dy ushtareve fitimtare qe buzeqeshin me shikim nga DIELLI.
Rozafa, kjo keshtjelle madheshtore qe percjell ne kujtesen kombetare te nje populli te lashte legjenden e murimit, ka nderin t’ i percjelli ketij kombi dhe me gjere jo vetem virtutet, sakrificat deri ne vetmohim dhe ngjitjen ne piedestalin e lavdise por dhe predikimin Kristian: fali ata qe nuk dine se c’bejne por , goditi me kamzhik ata qe me vetedije te shkaterrojne.
Gjithe keto ide progresive, edukative, filozofike transmetohen gjate leximit te vepres ” Nen hijen e Rozafes ” si nje rrefim magjik i ” Vijes ” se Getes. Nje “Vije ” e Getes eshte perla qe na dhuron Prof. Sami Rrepishti. Ajo del nga burgu i zi i diktatures me te eger ne planet dhe i tregon njerezimit se nuk ka dhune ne bote qe te shkaterroje virtutet e larta te nje kombi , se nuk ka pengese per njeriun kur i ka vene detyre vehtes te arrije maja te larte. Autori i kesaj vepre brilante, nje ish student reformator, i burgosur dhe i torturuar rende ne burgjet enveriane , shpertheu telat me gjemba te inkuzicionit komunist dhe si shqiponje me shikimin pertej kohe ligjeroi me erudicion ne sallat e universiteteve dhe parlamenteve te shteteve demokratike. Vepra e tij ne duart e brezave te tanishem dhe te atyre qe do te vine, eshte nje thesar i cmuar. Ajo do te mbetet nje pike referimi per historianet, filozofet dhe psikolloget por dhe nje etalon per gjithe ato shoqeri njerezore qe duan te edukojne gjeneratat me ndjenja te dlira dhe korekte.
E kundruar ne kendveshtrimin letrar, vepra ne fjale, lexohet si proze poetike. Dialekti i veriut me gjithe koloritin e tij te pasur eshte nderthurur ne menyre prefekte me dialektin e jugut me nje disipline linguistike te rrepte, karakteristike kjo e personaliteteve erudite. Nuk marr persiper nepermjet ketij shkrimi t’i bej analizen ose kritiken letrare kesaj vepre madheshtore por, ashtu si jam shprehur ne fillim te shkrimit, dua te transmetoj tek lexuesi cfare ndjeva kur lexova kete perle te krijimtarise tone kombetare dhe me gjere.