Share

Të vranë,  o Gaqi, të vranë,/Ti me  grushte , ata me kamë./

Nga Vangjel SIMAKU/

Historikisht dihet që korçarët ishin emigrantët e parë, të cilët  zbarkuan në kontinentin e ri, Amerikën, që në shekullin e ’19-ë . Ata  bënin atje, punë  nga më të rëndomtat, natyrisht  edhe nga më të vështirat. Me kalimin e kohës disa prej tyre kishin mundur edhe të pasuroheshin. Krijuan edhe një diasporë atdhetare, që u përpoq shumë për  dheun e të parëve. Njëri prej tyre ishte edhe djaloshi korçar, Gaqo Vërvëri. Ishte një bir i Korçës, që edhe ai si shumë bashkëatdhetarë të tij, pati emigruar qysh i vogël nga Korça drejt Amerikës, vendit të ëndrrave.

Po kush ishte Gaqo Vërvëri…

Ai pat shkuar atje i vogël dhe u vendos në Boston të SHBA-s. Fillimisht bëri punën e lustraxhiut të këpucëve. Djaloshi hodhi shtat shumë shpejt dhe në të njëjtën kohë kishte filluar të ushtronte sportin e mundjes (wrestler) edhe të  boksit. Vitet rrodhën dhe ai mori pjesë në shumë ndeshje në të cilat doli fitimtar dhe u shpall dy herë kampion i mundjes. Djaloshi korçari  binte në sy për trupin e fuqishëm, muskuloz e shtatin e lartë.

Një ditë të bukur kampioni shqiptaro – amerikan vendosi të kthehet në vendlindjen e tij, Korçë. Por ai kësaj here nuk erdhi vetëm, solli me vete edhe gruan e tij të re amerikane, Sarën.Të gjithëve,  në Korçën e atyre viteve -ishte koha e mbretërisë shqiptare, – u bënte përshtypje ky çift i ri,  i paparë ndonjëherë në këto anë. Gaqo Vërvëri  me bashkëshorten e tij, e veshur allafrënga , bridhnin fushave nga Drenova e tutje, të hipur mbi dy kuaj race.

Ai kishte bërë dhe një shtëpi, diku  në periferi të Korçës, midis  trekëndëshit të sotëm dhe sanatoriumit, me qëllim që fushat ku lodronte me kuaj t’i kishte pranë. Gaqo Vërvëri, i cili nga një djalë i zakonshëm, ishte kthyer në një kampion të mundjes në Amerikë, kishte shumë të gjallë edhe shpirtin e bamirësisë. Ai çdo vit derdhte një shumë të hollash në adresë të jetimores së Korçës. Merrte përsipër të martonte edhe shumë vajza nga familje të varfëra apo jetimë.  Emri i tij filloi të përmendej mes atyre të shumë filantropëve të tjerë korçarë.

Por një natë mizore,  një bandë kusarësh dhe vrasësish të nxitur nga Maliq beu mësyjnë në shtëpinë e bukur të kampionit shqiptaro-amerikan. Maliq  Beu,  nuk dëshironte dhe nuk mund të lejonte kurrësesi askënd mbi veten,  që një  tjetër person ta rivalizonte,  dhe aq më tepër  një i krishterë,  i cili solli në Korçë,  mënyrën amerikane të jetesës. Shërbëtorja e shtëpisë, e blerë prej  njerëzve të Maliq beut, qëllimisht nuk i vuri shulin derës një  mbrëmje.

Njerëz të armatosur hyjnë atë  buzëmbrëmje në shtëpinë e shqiptaro – amerikanit, Gaqo Vërvëri për ta grabitur e vrarë.

Kampioni shqiptaro-amerikan, i cili  e dinte se në ç’vend jetonte e me ç’njerëz kishte  të bënte, mbante poshtë jastëkut ku flinte, një revole. Vrasësit hyjnë tinëzisht nga dera e jashtme e lënë enkas hapur dhe sulmuan  dhomën e çiftit të ri. Tetë veta hidhen ta mbërthejnë në gjumë  kampionin amerikan.  Arrijnë  t’i marrin edhe revolen poshtë jastëkut,  por nuk dinin ta përdornin. Gaqoja  me trupin e tij të fuqishëm,  i flakte tutje kundërshtarët.

– Topuzin ! – thirri ai .Gruaja e tij amerikane shfrytëzoi rrëmujën,  që u shkaktua nga dylyftimi i vrasësve me të shoqin dhe doli nga dhoma. Por ajo nuk e dinte ku ndodhej topuzi. Atëhere shtyu derën e tualetit, e cila kishte në anën e jashtëme një pasqyrë  të madhe, që e maskonte shumë mirë dhe u fut aty. Përveç saj dhe bashkëshortit askush nuk e dinte se pas  asaj pasqyre,  ndodhej  tualeti. Ndërkohë në dhomën e gjumit ndeshja vazhdonte. Gaqoja  mbrohej  i vetëm me grushte  ndaj   bandës së grabitësve. Ai i theu krahun njërit prej tyre dhe vuri poshtë një tjetër, por ndërkohë gjashtë të tjerët u sulën drejt tij dhe e qëlluan me thika. Mbi dhjetë herë vrasësit ngulën thikat në trupin e tij të fuqishëm. Pas këtyre goditjeve Gaqo Vërvëri u shemb në tokë.

Vrasësit u tmerruan nga guximi i tij. Disa i zuri gjaku  dhe disa u plagosën keq. U larguan nga sytë këmbët, pa mundur të vidhnin asgjë. Kjo ngjarje tronditi qytetin e Korçës. Menjëherë  policia e  mbretërisë së Zogut u vu në lëvizje. Gjatë dy luftimit me kampionin korçar, vrasësit u plagosën, dhe lanë shumë shenja. Policia e shtetit shqiptar, më saktë e mbretërisë shqiptare, që ishte vërtet shtet, nuk e pati shumë të vështirë , u shqyrtuan gjurmët e gjakut dhe pas disa ditësh vrasësit u kapën. Ata u dënuan të gjithë me vdekje  dhe u ekzekutuan brenda një kohe të shkurtër.

Kjo ngjarje u përcoll me shumë  indinjatë dhe dhimbje  në qytetin e Korçës. Populli i këndoi birit të tij kampion një këngë  ku spikatin vargjet:

Të vranë,  o Gaqi, të vranë,

Ti me  grushte , ata me kamë.

Share

Share

NGA ZEF GURAKUQI/

At Zef Pllumi nuk jeton ma. Ai u shue si një dritë që shndriti deri në çastet e fundit të jetës. Por pse them u shue, kur kjo dritë shkëlqen e do të ndriçojë në veprën që la pas. Nuk mund të themi edhe se ai nuk jeton ma, mbasi jeton në kujtimet e njerëzve.

Më ka qëllue të punoj rreth 14 vitet e fundit me të dhe e quej për detyrë e nderim ta kujtoj e ta vlerësoj atë si njeri, si frat e si shkrimtar.

Më thirrën të bashkëpunoj për botimin e “Hyllit të Dritës” në mesin e vitit 1994. Kishte kalue një vit e gjysmë që kur kjo revistë historike e kulturës shqiptare rifilloi botimin me nismën e guximshme të At Zef Pllumit, që u ba edhe drejtor i saj, si dhe me punën e palodhun e cilësore të kryeredaktorit të atyne viteve, Aurel Plasarit. Qëndrova aty deri sa u ndërpre botimi, por e vazhdova bashkëpunimin edhe 10 vjet të tjera. At Zefi kishte nevojë për bashkëpunëtorë në plotësimin e një premtimi që u kishte dhanë shokëve të tij klerikë të burgut, tue u botue dorëshkrimet e fshehuna në qelitë e kampet e përqendrimit, apo të ruejtuna në fondet rezervat të arkivave. Ai gjithashtu kishte nevojë për bashkëpunim, qoftë edhe teknik, se vazhdoi të botojë edhe kujtimet e veta për atë periudhë 27-vjeçare vuajtjesh dhe poshtnimesh si dhe librat e tij me studime, krijime letrare dhe publicistike. Një kontribut të madh në këtë bashkëpunim dhanë si redaktorë Aurel Plasari dhe David Luka. Në kompjuterin tim u radhitën, u faqosën apo u ruejtën pothuaj të gjitha librat e tij si “Rrno vetëm për me tregue”, “Françeskanët e mëdhaj”, “Frati i pashallarëve Bushatlí të Shkodrës”, “U theri dicebamus…”, “Njerëz fisnikë”, etj. Kjo ishte arsyeja që edhe në përmbledhjen e veprës së tij të zgjedhun që doli në dy vëllime vitin e fundit, qe më e lehtë për botuesit të rimerren me saktësi, ashtu siç i donte autori, të gjitha shkrimet e librat e tij. Pra me pak fjalë, kam se ç’të tregoj për këtë frat të madh.

Njeriu e franceskani

Shumë prej atyne që e njohën kanë pa tek ai njeriun e vërtetë, të përkushtuem, të gatshëm për me iu gjetë në nevojë të gjithëve. Kam ndigjue nga goja e tij disa ngjarje, por njena më asht ngulitë në mendje ma shumë. Një vajze i kish dalë e drejta e studimit në Itali, por nuk po shkonte atje sepse familjes së saj të vorfën i mungonin paret. Kur e mori vesh hallin e dëshpërimin e saj bani çmos me i gjetë donatorë tue ia plotësue shumën edhe me kursimet e veta. Nuk ia di emnin asaj vajze, ashtu si nuk ia di edhe shumë të rinjve të tjerë, që morën rrugën e arsimimit nëpër botë me ndërhymjen e palodhun të At Zefit. Ata kurrë nuk do ia harrojnë këtë përkujdesje fratit të tyne.

Ai ishte njeri i andrrimeve të mëdha. Më ka qëllue të njoh një nga këto andrrime. Ai shkonte shpesh në zonën e Ishmit. Për mue, që nuk e kisha pa asnjëherë këtë zonë, ishte një kuriozitet. Dhe njëherë iu luta të më merrte me vete. E pranoi pa ngurrim dhe një të diel shkova me të. Aty mësova se ai interesohej për një kishë të moçme në Kepin e Rodonit që i përkiste shekujve të shkuem, para Skënderbeut. Kishte angazhue shumë njerëz (zona popullohej me katunde katolike) për të ndërtue një rrugë që të çonte deri te kisha, i kishte ba shumë kërkesa shtetit për t’i kthye kishës tokat që ishin pronë e saj, i ishte drejtue institutit të monumenteve për të restaurue këtë kishë të vjetër, ku rastësisht ishte ruejtë edhe një mozaik i lashtë. Kur shkuem atje më shoqnoi vetë në këtë kishë dhe në ambientet e mrekullueshme të saj, më njohu edhe me një kala të kohës së Skënderbeut

në bregdetin e Rodonit. Por ajo që më bani ma shumë përshtypje ishte ideja e tij se në këtë vend të mrekullueshëm bregdetar mund të ndërtohej një kamping ku të sillej rinia nga gjithë vendet e Europës. Do të ishte, thoshte, një prezantim aq i bukur me natyrën e Shqipnisë, por edhe me lashtësinë e katolicizmit të këtij vendi të vogël, por të pakrahasuem për nga vlerat historike. Nuk di deri ku kanë shkue përpjekjet e tij, sa asht restaurue kisha, a i janë kthye tokat asaj dhe ma kryesorja, a do të mund realizohet ideja e tij për të sjellë në këtë bregdet të bukur e historik rininë e Europës.

Si prift katolik ai i kushtonte një randësi të madhe bashkëjetesës midis feve të ndryshme me mendimin se të gjithë njerëzit i bashkon një Zot. Këtë prirje kam pas rastin ta dalloj si vepronte ai në kishën e Tiranës. Ajo ndodhet në një lagje, pothuaj myslimane. Ishte kënaqësi kur shihje në oborrin dhe ambientet e kishës të vinin edhe shumë të rinj myslimanë. Edhe puna e tij për arsimimin e të rinjve në shkollat evropiane, nuk dalloi kurrë elementin fetar. Me kontributin e tij shkuen për studime po aq sa të krishtenë edhe myslimanë.

Këtë ide të bashkëjetesës midis feve At Zefi e pasqyroi edhe në librat e tij. Një nga miqtë më të dashun në burg ishte një hoxhë, Xhabir Dibra, i cilin ndau me të edhe kafshatën gojës. Kur doli nga burgu në vitin 1951, vizitën e parë në Shkodër ia bani familjes së këtij hoxhe.

Ma me forcë shfaqet kjo prirje bashkëjetese në librin “Frati françeskan i pashallarëve Bushatlí të Shkodrës”. Mehmet e Karamahmut Pasha, marrin në sarajet e tyne priftin françeskan, jo vetëm si mjek, por edhe si këshilltar. Këta dy pashallarë , pa asnjë paragjykim, lejojnë, madje inkurajojnë ndërtimin e kishave, dhe si sundimtarë të pashallëkut, janë përkrahës të kulturës europjane dhe të elementit katolik.

Në një pamje edhe ma interesante na jepet në veprën e tij “Njerëz fisnikë” figura e një pasardhësi të Toptanëve, që gjatë studimeve në Zvicër, konvertohet në fenë katolike dhe këtë vetë toptanasi e tregon me një ndjenjë kënaqësie e nderimi.

Personalitetin e At Zefit si klerik me autoritet, si njeri i mendimit dhe i kulturës e kam konstatue disa herë. Ka qenë këto vitet e fundit i pranishëm në ngjarjet ma të mëdha. Ishte një nga njerëzit që priti dhe e përcolli nëpër Shqipni nanë Terezën. Por atë e njohën e e çmuen edhe personalitete të tjera të nalta, e një prej tyne ishte edhe europarlamentari Vander Linden, i cili erdhi në Shqipni në vitin e mbrapshtë të 1997-tës, tue gjetë te At Zefi analistin dhe gjykuesin e saktë të atyne ngjarjeve.

Një herë, kur ai mori vesh se do të baja një udhëtim në Holandë për të takue vajzën time, më solli një tufë librash të tij për t’ia dërgue, në shenjë nderimi e respekti, mikut të tij. Më gjeti ndërsa përgatisja dhuratat e mia për të njohunit e vajzës, midis të cilave edhe një bust të Teutës. U kujtova se kur do t’u jepja miqve këtë dhuratë, duhej t’i thoja diçka ma shumë për këtë mbretëreshë ilire, prandaj po kërkoja në bibliotekë të shfletoja Fjalorin Enciklopedik. Ndërkaq At Zefi, që ishte një enciklopedi më vete, me lehtësinë më të madhe po më jepte aq shumë informacion historik, sa kur ma vonë shfletova Fjalorin, konstatova se jo vetëm ato që më tha ishin të sakta, por isha njohë prej tij me ma shumë informacion historik për mbretëreshën ilire.

Mbi memorien e tij të pakrahasueshme flet edhe një fakt tjetër i habitshëm. Kishte lexue në rininë e tij, kur shërbente në Arkivin e Kuvendit Franceskan, një fletore me dorëshkrimin e fratit Erasmo Balneo. Ngjarjet që përshruheshin e lanë pa mend. Kur doli nga burgu e kërkoi në të gjitha arkivat për ta rilexue, por nuk gjeti. Dikush e kishte zhdukë. Atëherë iu fut punës për të shkrue librin “Frati i pashallarëve…” tue u mbështetë

në kujtesën e leximit të rinisë. Dhe shkruejti një nga librat ma të bukur. Kur e lexoi një frat italian, mendoi se ishte para një krijimi të trilluem artistik. Kureshtarë ai i hyni punës për të gjetë ndonjë gjurmë në Arkivin e Vatikanit. Dhe me një ndjenjë gëzimi i dërgon At Zefit dy dokumente të Pashallarëve që i përgjigjeshin me vërtetësi ngarjes së tregueme. Këto dokumente At Zefi i botoi në veprën e zgjedhun.

E pashtershme ishte njohunia e tij për historinë, kulturën, mendimin filozofik. Dhe gjithnjë kam ba pyetjen, si e formoi ai gjithë atë bagazh njohunish, kur një pjesë të madhe e ma të rëndësishme të jetës e kaloi në burgje, internime, galeri minierash me punë të stërmundimshme.

Thonë për të se nganjëherë ishte nevrik, i ashpër dhe e kishte fjalën e randë. Në vështrim të parë mund të krijohet kjo përshtypje. Por e vërteta qëndron ndryshe. Këtë gjë po përpiqem ta shpjegoj me disa raste që i kam jetur vetë. Ishte koha kur ai po mendonte të krijonte kushte ma të mira për botimet e “Hyllit të Dritës”, tue krijue një ambjent ma të përshtatshëm për zyrat dhe për shtypshkronjën. U thirr një skuadër ndërtimi dhe u banë marrëveshjet financiare për çdo volum pune. Kur mbaroi mueji, kryepunëtori bani matjet dhe kërkoi pagesën. Si njohës i mirë i ndërtimeve kuptoi se e mashtruen me vëllimet e punës dhe pagesën që kërkonin. U mërzit shumë, dhe i heshtun shkoi në dhomën e tij. Pas pak u ul përsëri poshtë. Kishte marrë nji vendim: urdhnoi t’i jepej paga që kërkonin, madje edhe një shpërblim për festën e bajramit që qëllonte ato ditë, dhe u largue tue thanë se të nesërmen do të kërkonte një skuadër tjetër ndërtimi. Nuk di si e ka pritë këtë veprim ai grup ndërtuesish, por për mue ai ishte një mësim se si mund të qortohet një mashtrim i cili të lë ma të turpënuem.

Shpesh atë edhe e keqkuptonin kur bahej nevrik. Po u tregoj një rast që lidhet me mue. Më kishte ngarkue detyrën me zgjidhë një problem të redaksisë me administratën shtetnore. U përpoqa, por nuk munda ta përmbush këtë detyrë dhe u ktheva i mërzitun. E takova në oborrin e kishës ku qëndronte me një person tjetër dhe ia tregova dështimin tim. U zemrue shumë e filloi të shajë, por ajo që më erdhi keq, në një adresë të pacaktueme, pra që mund t’i merrja sharjet edhe në adresën time. I heshtun u largova dhe shkova në zyrën e redaksisë. Aty mora një vendim të dorëzoj çelësat dhe të largohem. Kisha mbushë tavolinën e punës me dosje e shkrimeve, kur befas ai erdhi dhe i habitun pyeti: “Çka je tue ba?” “Do të dorëzoj punën” – i thashë. E kuptoi keqkuptimin dhe ashtu, i nervozuem siç ishte, doli vrullshëm nga zyra tue thanë: “Mos çaj kryet për ata që thashë se nuk e kisha me ty, por për ata burokratët e zyrave.” Mbeta i lehtësuem dhe sigurisht ndrrova mendje. Kam punue edhe 10 vjet të tjera me të pa u grindë kurrë ma.

At Zefi ishte trim. Në rrëmujat e vitit 1997, kur breshëritë e plumbave nuk kursenin askënd, ai nuk ngurroi asnjëherë të bante udhëtimin e tij të zakonshëm Tiranë-Shkodër dhe anasjelltas. Detyrat si frat i kishës françeskane të Tiranës dhe si drejtor i “Hyllit të Dritës” e detyronin t’i bante këto udhëtime edhe në ato ditë plot rreziqe. Në një mbramje ai kthehej nga Shkodra dhe i lodhun siç ishte e kish zanë gjumi në sedilje. “Maskat” i dalin veturës përpara dhe shoferi e ndalë i trembun dhe zgjon At Zefin. I përgjumun e kupton në çast shkakun e asaj ndalese dhe i qetë i drejtohet “maskave”: “Bijt e mi çka doni prej meje, me ju mallkue apo me ju bekua?” “Maskat” të befasuem nga këto fjalë mbyllën derën e veturës dhe u larguen. Veprimet e tyne meritonin vërtetë mallkimin.

Shkrimtari, studiuesi e publicisti

Siç kam thanë edhe ma sipër, kam pas fatin të ndjek hap pas hapi krijimet e tij, mbasi një pjesë të mirë të dorëshkrimeve ose e kam kalue germë për germë në kompjuterin tim, ose i kam redaktue e korrektue. Ai m’i sillte librat e tij kapitull pas kapitulli e unë ia ktheja të printueme. Kishte një dëshirë të madhe të shkruhej gegnishtja dhe e donte këtë drejtshkrim ashtu siç e kishin shkrue mjeshtrat e mëdhenj shkodranë. Ia kam respektue dëshirën me korrektesë. Ai kërkonte që edhe në “Hyllin e Dritës”, sidomos autorët shkodranë, t’i sillnin shkrimet e tyne në gegnisht. Por për fat të keq, kjo nuk realizohej gjithnjë.

Kur i dorëzoja printimet, unë tue e ndie veten afër tij, i baja edhe ndonjë sugjerim redaktimi, që e shënoja anash fletës së printueme. I priste me dashamirësi këto sugjerime kur ishte fjala për ta ba ma të qartë kuptimin e frazës, por jo kurrë kur vërejtja ishte për ndonjë mendim. Më kujtohet një herë i pata ba, anash printimit, pyetjen: “Pse Pater Zef e ke thanë kështu?” (nuk më kujtohet për çka i baja vërejtjen), por asht e befasuese përgjigja që vazhdonte poshtë shënimit tim: “Pse-hin e di vetë!”

Më ka sjellë kapituj pas kapitujsh edhe librin e tij mbi Bushatlinjt që pati shumë sukses. Nga fundi nuk më erdhi ma dorëshkrimi i shkruem prej tij, por një dorëshkrim i panjohtun. At Zefin e kishin lanë sytë dhe ai vinte shënimin: “Këtë kapitull po e shkruen Ejis Rripa simbas fjalëve të thanuna prej Pater Zef Pllumit, i cili nuk shef mâ as me shkrue as me lexue.” Ishte e dhimbshme për të gjithë ata që e morën vesh këtë humbje shikimi. Ma vonë nipat e tij i siguruen një lente të madhe që ai e vinte mbi tavolinën e punës. Me të mundi të lexonte ndonjë shkrim apo të shkruente edhe pak krijimtari të re. Një prej shkrimeve të tij të fundit ishte tregimi biografik “Unë që jetova shumë shekuj”. Ma dha ta radhis vitin e fundit. Kam në kompjuterin tim faqet e para. E kam pyet nëse ka shkrue të tjera kapituj dhe më asht përgjigj se diçka kishte ba, por pak. Ndoshta njerëzit ma afër tij, duhet të interesohen për këtë vazhdim dorëshkrimi që të mund të botohet pas vdekjes, qoftë edhe i pa përfunduem.

Të shkruesh për të si shkrimtar kërkon mjaft vend, mbasi librat e tij kanë shumë informacion, vlera artistike dhe një larmi temash. Por unë do të ndalem vetëm në një aspekt të stilit të këtyne librave, sidomos në fushën e kujtimeve, që më duket e ban të dallueshëm nga lëvruesit e tjerë të kësaj gjinie.

Vërtetësia, thjeshtësia dhe modestia e të treguemit të një kalvari të pafund vuajtjesh që përfshijnë një periudhë ma se 27-vjeçare, janë vlera që lexuesi i përjeton menjëherë. Por tue qenë se asht i detyruem me renditë fakte e ngjarje që i shkaktojnë lexuesit një ngarkesë të lodhshme e të zymtë të jetës së burgjeve, ai, tue e ndie këtë ngarkesë, kërkon të gjejë dritare “çlodhjeje” dhe këtë e ban me shumë sukses.

Po ju kujtoj disa episode të këtij mjeti “çlodhës” . Asht tejet e zymtë jeta në kampin e Maliqit, ku të burgosunit jetojnë me një mijë vuejtje në baltat e kënetës, ku përveç lodhjes e urisë, janë të detyruem të ruhen edhe nga ushujzat gjakpirëse të moçalit. Njerëzit rraskapiten, rrihen, dënohen me izolim, dhe kjo i shkakton lexuesit një përjetim të zymtë. Por ja që autori gjen një “dritare” çlodhëse. Një malësor, i burgosun edhe ai, i tregon një ngjarje sa interesante gati edhe të pabesueshme. Tue qenë në gjak në katundin e tij ai merr arratinë në bjeshkët e nalta për t’u ruejtë nga gjakmarrësit. Jeton në një shpellë i izoluem dhe ushqehet me gjahun që siguron gjatë ditës. Por një mbramje, ndërsa asht ulë pranë zjarrit, sheh në hymje të shpellës shkëlqimin e syve të një ujku. I tmerruem nga ky rrezik i ri s’di çka të bajë. Puna e parë merr një hu të ndezun dhe sheh se ai nuk po i afrohet. Por si do ta kalonte gjithë natën? I hedh një copë bukë, por ujku i merr erë dhe

nuk e ha. Kujtohet se bisha nuk e pëlqen bukën. Atëherë i hedh një copë mish. Sheh me kënaqësi se ujku e përlanë menjëherë. Ishte arrijtë mirëkuptimi. Ujku dhe malësori ndejtën përballë njeni-tjetrit në paqe atë natë. Mbramjen tjetër ai erdhi përsëri në hymje të shpellës dhe malësori prapë i hodhi një copë mish. Mbramjen e tretë ujku ia shpërbleu tue i sjellë gjahun e tij dhe të dy, njeriu dhe bisha, lidhën miqësinë midis tyne. Por një ditë malësori dëgjoi një krisëm pushke dhe në mbramje ujku nuk erdhi ma në shpellës. Të nesërmen shkoi ndër barinj dhe pyeti mos e kishin vra. Një pyetje që ngjalli shumë dyshime, të cilat shkuen deri te posta ushtarake. Ky ishte edhe fundi i tregimit të malësorit mbasi ai u burgos i cilësuem si diversant dhe ishte në një qeli izolimi me At Zefin. Autori i kujtimeve të burgut e tregon këtë ngjarje si një “shplodhje” për lexuesin për ta largue nga tmerret e kampit famëkeq të Maliqit.

Këtë mjet artistik shkrimtari e përdorë shumë herë. Asht torturuese puna në kampin e bregdetit Pishporos të Vlorës. Por midis këtij ambienti torturues ai gjen një “dritare” tjetër çlodhëse tue tregue jetën e pelikanëve që popullonin bregdetin. Të burgosunit kishin numërue rreth 2000 pelikanë. Ishte koha e fluturimeve të tyne në vise të tjera dhe ata bajnë përgatitjet për këtë udhëtim të gjatë e të lodhshëm. Me një mprehtësi vëzhgimi ai tregon se si bahet kjo përgatitje. “Në fillim – shkruen autori – mblidheshin disa pelikanë të mdhaj në grupe të vogla prej 10-12 shpendësh. N’e nesret mblidheshin me shumicë jo në nji vend, por lagje-lagje, dikund 30, dikund 50 e dikund mâ shumë, sikur t’ishin të ndamë ndër fise. Më çojshin mallin e tubimeve ndër male tona… Fluturimi i çetës së parë fillonte mbas orës 9. Rreth 50 pelikanë fillojshin fluturimin të vumë në rresht mbas njanit që printe. Së pari, fluturimi bahej poshtë, në formë rrethore, mbi kënetë, e deri te fusha e shkollës së aviacionit, gjithmonë në ngritje, dhe kur afërsisht mbrrijshin naltësinë 300-400 metër atëherë çohej çeta e dytë, po n’atê mënyrë. Ashtu e treta dhe e katërta, derisa çeta e parë kishte mbrrijtë atje ku merrte drejtimin për udhëtim, gjithmonë drejt veriut.”

Në mënyrë simbolike, jepet liria e atyne shpendëve, përballë një kampi mundimesh ku njerëzve të rrethuem ndër tela u mungonte çdo gja njerëzore.

Asht gjithashtu një ambient i zymtë burgu i Ballshit. Por edhe këtu gjindet një oazë çlodhëse. At Zefi ka marrë detyrën të ushqejë pëllumbat e burgut. Aty çdo ditë vjen nga mali edhe një gushkuq i bukur, që e çmendte me kangën e tij. At Zefi e ushqen dhe ai përsëri kthehet të nesërmen me cicërimat mahnitëse dhe merr shpërblimin e ushqimit. Asht një lidhje shpirtnore midis kafshës dhe njeriut. Por një ditë, aty pari, kalon një oficer i burgut që e ndjek këtë skenë dhe mahnitet. Kur ikë gushkuqi ai e urdhënon At Zefin që të nesërmen ta kapë dhe t’ia dorëzojë. Por oficeri mori këtë përgjigje: “Zotni komandant, ai nuk asht zogu im, por asht zog malit… Don me shtí në burg edhe zogjt e malit!… U asht bâ mendja burg… burg!…”

Asht shumë e bukur thyerja që i ban autori momenteve torturuese të hetuesisë. At Zefi thirret kohë e pa kohë për të hetue një ngjarje kur ai ka qenë prift në një kishë të malësisë. E rrahin barbarisht për të tregue gjana që as i njeh as s’ka se si ti dijë. E shkapetin për mure, i ndrydhin duert, e lenë pa fjetë. Por kur ma në fund shkon në qelinë e tij, akull të ftohtë, e shtrihet në shtrat, i vjen ndër kambë një kotele që asht e gardianit të burgut. Kafsha mundohet t’ia ngrohë kambët kallkan. Krijohet një marrëdhënie e ngushtë midis njeriut dhe kafshës. Hetuesit-njerëz e torturojnë, kafsha i bahet shok në fatkeqësi.

Po e mbyll ilustrimin e këtij mjeti të bukur artistik me një episod tjetër që më ka lanë mbresë. Autori na çon në kampin e Shën Vasisë në Sarandë. I randë dhe torturues si të gjitha kampet e punës. Asht natë dhe At Zefin nuk e zë gjumi. Dëgjon diku larg

kumbimin e disa kambanave. Asht prag krishtlindjesh. I bajnë veshët apo asht një jehonë iluzive? Del jashtë tue u justifikue, para rojeve, se ka nevojë të shkojë në banjë. Jehona nuk dëgjohet ma. Shkon sërish të flejë, por përsëri ajo jehonë kambanash. Nuk u beson veshëve. Del përsëri jashtë dhe prapë nuk dëgjon gja. Autori ia ka arritun qëllimit. Asht fundi i viteve ’80, pragu i ndryshimeve të mëdha. Nuk e di nëse asht një trillim artistik apo i vërtetë ai kumbim kambanash (përballë kampit ishte Korfuzi mbushë me kisha), por unë dëshiroj ta komentoj këtë episod si një paralajmërim simbolik të asaj që do të vinte: lirimin e të burgosurve, por ç’asht ma e rëndësishmja, lirimin e kishës dhe të fesë në këtë vend.

* * *

At Zefi qe një historian e publicist shumë i angazhuem në vitet e fundit. Botoi një libër ku shpalosi mendimet e tij për fatet e demokracisë shqiptare, botoi shkrime për ta vendosur historinë në vendin e vet me të vërteta të pa censurueme, shkruejti një numër portretesh për figura historike, sidomos për ma të mëdhenjtë françeskanë. Ai u ba kështu një nga lëvruesit ma të dalluem dhe realistë të kujtimeve, të veprave letrare, të publicistikës. Dhe me të drejtë meritoi titujt më të naltë “Nderi i kombit” dhe “Penda e artë”. Meritoi edhe atë nderim të madh që i bani shteti, kisha e populli i Shkodrës në përcjelljen për në banesën e fundit. Ai do të mbetet në kujtesën e brezave.

Share

Share

Nga Hysni Syla, Mitrovicë/

Në Mitrovicë, nën përkujdesin e kryetarit të Komunës, Agim Bahtiri të organizuar nga Lidhja e Historianëve të Kosovës “Ali Hadri” dega Mitrovicë, dhe TV MITROVICA, në prani të një numri të madh pjesëmarrësish, që kishin ardhur nga e tërë Kosova, Shqipëria e Mali i Zi, është shënuar  100 vjetori i lindjes së atdhetarit të devotshëm, intelektualit të shquar dhe gazetarit të njohur, Dr. Xhelal Mitrovica. Në tubim ishin edhe tri vajzat dhe djali i tij, që jetojnë në Kanada, Belgjikë, Shqipëri e gjetiu.

Nënkryetari i Komunës, Safet Kamberi, falënderoi në mënyrë të veçantë pinjollët e atdhetarit dhe intelektualit Dr. Xhelal Mitrovica që kishin ardhur nga shtete të ndryshme të botës në Mitrovicë, disa prej tyre për herë të parë, për të marrë pjesë në shënimin e 100 vjetorit të lindjes së babit të tyre.

Për nënkryetarin Kamberi, Dr. Xhelali, por edhe i ati Dervishi, dhe të tjerët, ishin atdhetarë të devotshëm dhe të përkushtuar për të ndihmuar me të gjitha forcat avancimin e çështjes mbarëkombëtare.

“Dr. Xhelal Mitrovica, së bashku me disa intelektualë tjerë, si: Xhafer Deva, Rexhep Mitrovica, Bedri Pejani, Bedri Gjinaj, Ago Agaj, Tafil Boletini, Ymer Lutfiu, Kudret Kokoshi, Gjon Logoreci, Ferat Draga, Vehbi Frashëri, Ali Draga, Pajazit Boletini, Shaban Mustafa e të tjerë, ndër të tjera u angazhua me tërë qenien për organizimin e pushtetit lokal e administratën në gjuhën shqipe, për hapjen e shkollave shqipe në Prefekturën e Mitrovicës (Mitrovicë, Vushtrri, Podujevë e Pazar të Ri – Novi Pzari i sotëm). Ishte shumë dinamik, prandaj përcillte dhe ndihmonte çdo aktivitet me karakter politik, kulturor, arsimor etj”, tha ndër të tjera nënkryetari Kamberi.

Ai i njoftoi pjesëmarrësit në tubim se komuna e ka emërtuar një rrugë me emrin e Dr. Xhelal Mitrovicës, ndërsa kryetari Bahtiri i ka propozua Presidentit të Kosovës, Hashim Thaçi, ta dekorojë këtë atdhetar të devotshëm.

Intelektuali dhe shkrimtari i njohur mitrovicas, që ka merita të mëdha për ndriçimin e shumë figurave të shquara nga Mitrovica, që kanë dhënë gjithçka për çështjen kombëtare, Fazli Hajrizi, tha fillimisht se shumë ngjarje me rëndësi kombëtare e jetike për popullin shqiptar fillimin e përfundimin e tyre e kanë pasur pikërisht në Mitrovicë dhe në rrethinat e saj. Këto ngjarje, sipas tij kanë pasur si protagonistë atdhetarë të shquar, kundërshtarë të përjetshëm të pushtuesve të huaj, sidomos atij osman e serb. Patriotët e intelektualë të këtij mjedisi kanë qenë dalëzotës të flakët e të mençur të të drejtave kombëtare dhe virtyteve shqiptare, të lirisë dhe demokracisë.

“Në historinë kombëtare shqiptare janë të njohura personalitete të shquara që mbajnë si mbiemër emrin e qytetit MITROVICA, si: major Dervish Mitrovica, delegat në Kuvendin e Vlorës (1912), qarkkomandant i xhandarmërisë në Shkodër në Qeverinë e Fan Nolit (1924); Rexhep Mitrovica, firmëtar i Shpalljes së Pavarësisë, ministër i Arsimit e kryeministër i Shqipërisë; Dr. Xhelal Mitrovica, sekretar i “Lidhjes Popullore Shqiptare” (1941), drejtor i Radio Prishtinës (1941), mësimdhënës në Gjimnazin “Sami Frashëri në Prishtinë, përfaqësues i Mitrovicës në Parlamentin e Shqipërisë (1943-44). gazetar i spikatur; Shejh Muharrem Mitrovica, veprimtar i devotshëm i çështjes kombëtare e fetare, pjesëtar i tarikatit Sa’adi, kryetar i Organizatës “Drita”, bashkëpunëtor i revistës “Njeriu”; Muharrem Mitrovica, nënprefekt i Mitrovicës, patriot i dalluar, i burgosur në Pejë në Kullën e Sheremetit, i vrarë në mënyrë mizore më 11 gusht 1946 dhe i varrosur në vendin e quajtur “Gropat e zeza”; Kimete Mitrovica, vajza e Xhelal Mitrovicës, e cila jeton në Bruksel, veprimtare e dalluar bashkë me të shoqin Idriz Basha, bashkëpunëtore e rregullt e gazetës “Koha e jonë” që u botua gjatë periudhës 1962-1992; Rexhep Mitrovica – i Riu (1959), sot njëri ndër artistët me famë botërore, aktor në Teatrin e Komedisë në Paris, Dervish Xhelal Mitrovica, sot një personalitet i njohur në Kanada e të tjerë”, tha profesor Hajrizi..

Sipas tij, Dr. Xhelal Mitrovica ka qenë sekretar i Komitetit “Mbrojtja Kombëtare Shqiptare e Kosovës” e pastaj edhe anëtar i“Lidhjes Popullore Shqiptare” themeluar në gusht të vitit 1941 në Mitrovicë, nëpunës i përgjithshëm me shërbim në Prizren (korrik 1941), drejtor i Radio Prishtinës dhe mësimdhënës në Gjimnazin, përkatësisht në Normalen “Sami Frashëri” në Prishtinë gjatë Luftës së Dytë Botërore, pjesëmarrës në Lidhjen e Dytë të Prizrenit (shtator 1943), sekretar i Komitetit (KEP) i zgjedhur në mbledhjen e Kuvendit Kombëtar më 6 tetor 1943, deputet i Mitrovicës në Parlamentin e Shqipërisë (18 korrik – 28 gusht 1944) në qeverinë e Fiqri Dinës, njëri ndër gazetarët më të sprovuar e më të mirë të kohës, bashkëpunëtor në të përkohshmet “Kosova”, “Lidhja e Dytë e Prizrenit”, organ i Komitetit Lidhja II e Prizrenit, “Bashkimi i Kombit”, Koha e Jonë”, drejtues  i gazetave “Vatra Shqiptare” dhe “Buletini i Lidhjes së Shqiptarëve” në Australi etj.

“Xhelal Mitrovica u lind më 14 shtator të vitit 1916, në Mitrovicë në një familje bujare e atdhetare me prejardhje nga Pazari i Ri (Jeni Pazari). Dr. Xhelal Dervish Mitrovica, ishte patriot i shkëlqyer i kombit shqiptar i cili punoi e luftoi tërë jetën për një Shqipëri të lirë, të bashkuar si komb në Europën demokratike, dhe ishte orator e poliglot që mahniste me dijet dhe kulturën, një ndër gazetarët më të njohur në kohën e vet. I ati i tij, Dervish Mitrovica, oficer i shkolluar, arsimdashës i flaktë, politikan, patriot i kulluar, bashkëluftëtar dhe bashkëmendimtar i Hasan Prishtinës, Isa Boletinit, Bajram Currit, Mustafa Krujës, Tafil Boletinit, Rexhep Mitrovicës, Azem e Shotë Galicës, kundërshtar i rreptë e luftëtar i pa kompromis i politikës serbe, ishte i lindur në Pazarin e Ri, por që nga mosha e re e kishte lidhur jetën me qytetin buzë Ibrit (Angrin e lashtë). Duke qenë se jetonte në Mitrovicë dhe ishte i lidhur me tërë qenien e tij me këtë mjedis që e donte dhe e admironte shumë, e mori për mbiemër emrin e qytetit – Mitrovica. Xhelal Mitrovica, pa mbushur moshën trevjeçare prindërit e tij migruan në Shqipëri (Shkodër). Aty në Shkodër, e kaloi fëmijërinë e hershme, ku i vijoi mësimet në shkollën Severiane. Në fillim të vitit 1925, disa muaj qëndroi me familjen e tij në Itali, për të kaluar pastaj në Zarë (Dalmaci të Kroacisë), ku përfundoi filloren dhe Gjimnazin. Ishte njëri ndër nxënësit më të zgjuar e më të talentuar. I etshëm për dije dhe me qëllim që t’i thellojë e zgjerojë njohuritë, në mesin e viteve ’30 shkoi në Itali, ku studioi për drejtësi në Universitetin e Bolonjës. Mori edhe gradën shkencore “Doktor i shkencave juridike”. U kthye në Shqipëri, ku u mor kryesisht me gazetari, me çështjet e përparimit të atdheut e të popullit të tij. Bashkëpunoi me dhjetëra gazeta të kohës dhe u shqua si njëri ndër publicistët më të talentuar.  Bëri emër sidomos në gazetat “Kosova”, “Lidhja e Dytë e Prizrenit”, “Bashkimi i Kombit”, Koha e Jonë” etj.”, tha tutje profesor Hajrizi.

Ai i njoftoi të pranishmit se në mesin e prillit të vitit 1941, kur Mbretëria Jugosllave kapitulloi, Dr. Xhelal Mitrovica, i cili atëbotë ishte sekretar i Komiteti “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”, bashkë me Bedri Pejanin – kryetar, Rexhep Mitrovicën – nënkryetar, anëtarët: Ibrahim Gjakova, Tafil Boletini, Qerim Begolli, Shaqir Curri, Qemajl Prishtina, Rexhep Krasniqi, Tahir Zajmi e të tjerë, erdhi në vendlindjen e tij, në Mitrovicë.

“Në mesin e vitit 1941, Dr. Xhelal Mitrovica u emërua drejtor i Radio Prishtinës. Në vitin shkollor 1942/43, ai u angazhua edhe si mësimdhënës në Gjimnazin, përkatësisht Shkollën Normale “Sami Frashëri” në Prishtinë, ku jepte lëndën mësimore Elementet e së drejtës ekonomike me nga dy orë në javë. Më 6 tetor 1943, në mbledhjen e Kuvendit Kombëtar, Dr. Xhelal Mitrovica u zgjodh sekretar i Komitetit (KEP). Po në këtë kohë u zgjodh përfaqësues i Mitrovicës në Parlamentin e Shqipërisë, ministër për propagandë. Në një fjalim të tij, ndër të tjera, thotë: “Zani i Shqiptarizmës së krahinës që unë kam nderin këtu me e përfaqësue, po buqet i fuqishëm, atje në fushën e burrave, atje ku luftohet dhe vdiset për Shqipni”, tha ndër të tjera profesor Fazli Hajrizi.

Për disa aspekte të angazhimit politiko-diplomatik të Dr. Xhelal Mitrovicës, foli Prof. Dr. Nexhemdin Spahiu, opinionist i njohur dhe drejtor i RTV Mitrovica. Ai tha se tani kur Kosova po krijon identitetin e vet politik, apo më saktë atë kombëtar, ajo ka nevojë që ta pastroje pluhurin e harresës për figurat më të shquara të saj, të së  kaluarës, të cilët përbëjnë boshtin e këtij identiteti, për të shtuar se  Dr. Xhelal Mitrovica dhe baba i tij Dervish Mitrovica, si dhe daja i tij, Xhafer Deva, janë shtylla kurrizore e identitetit të Kosovës dhe se këta, secili në fushën e vet, i dhanë Kosovës shëndritjen më të madhe në histori, kurse Shqipërisë ia dhanë shkëlqimin e Kosovës.

“Periudha e errët komuniste u përpoq të hidhte baltën dhe pluhurin e harresës, por vepra e tyre po rikthehet tani shumëfish më fuqishëm. Fatkeqësisht, kurrikulumet e shkollave dhe universiteteve tona akoma dominohen me shkrimet e historianëve që ishin shërbëtorë të Enver Hoxha. Është për keqardhje që nxënësit dhe studentët tanë ende e mësojnë historinë e shtrembëruar, por përmes manifestimeve kësisoj, si ky sot, publiku ynë po e mëson të vërtetën historike”, tha ndër të tjera ai.

Për veprimtarinë e suksesshme në gazetari të intelektualit Dr. Xhelal Mitrovica, foli gazetari Hysni Syla. Ai ndër të tjera tha se Xhelal Mitrovica ka lëruar me mjeshtri të gjitha gjinitë e publicistikës dhe ka ngritur probleme madhore që lidhen me çështjen tonë kombëtare: me kulturën, ekonominë, arsimin, politikën, historinë, etj. Ai ishte njëri ndër intelektualët më të fuqishëm në fushën e gazetarisë dhe publicistikës shqiptare, ishte një emblemë e kësaj fushe, drejtues i disa gazetave.

“Dr. Xhelal Mitrovica është një ndër emrat e mëdhenj të gazetarisë (publicistikës) shqiptare. Gazetaria në gjuhën shqipe, siç dihet, fillon me De Radën, vijon me Sami Frashërin, Faik Konicën, Fan Nolin, Nikolla Naçon, Ernest Koliqin, Gjergj Bubanin e të tjerë që punuan me mish e me shpirt nga diaspora e larg atdheut atje, ku kishin emigruar. Ajo u konsolidua me Gjergj Fishtën, Jorgji Meksin, Branko Merxhanin, Vangjel Koçën, Nebil Çikën, Maz’har Sopotin, Dr. Xhelal Mitrovicën e të tjerë. Në kohën e tij Xhelali  dëshmoi se është një intelektual i formuar, me kulturë të gjerë e botëkuptime të avancuara për kohën, një studiues i zellshëm e luftëtar konsekuent për çështjen shqiptare, një politikan i kompletuar e një njohës i shkëlqyeshëm i historisë popullit shqiptar, një analist i hollë i problemeve ndërkombëtare e sidomos atyre ndërballkanike, një njohës i mirë i interesave të fuqive që ndërthureshin në Shqipëri e më gjerë”, tha Syla.

Në vazhdim ai shtoi se Dr. Xhelal Mitrovica si intelektual dhe politikan gjithmonë nxirrte përfundime të qarta dhe të sakta dhe se është fatkeqësi që veprimtaria e tij e madhe dhe e gjerë në gazetarinë shqiptare ka mbetur e panjohur për lexuesin shqiptar. “Etiketimi që iu bë si kundërshtar i ideologjisë komuniste dhe regjimit të Enver Hoxhës ka zhdukur një pjesë të madhe të dokumentacionit të tij. Megjithatë, një pjesë e krijimtarisë së tij publicistike gjendet e përqendruar në disa gazeta, si: Bashkimi i Kombit”, “Kosova”, Lidhja e Dytë e Prizrenit”, “Vatra shqiptare” etj”, përfundoi fjalën e tij Syla.

Ndërkaq, në emër të familjes Mitrovica, ka folur vajza e madhe Lolita Mitrovica-Kupi. Sipas saj, pjesa më e madhe e nacionalistëve sot janë lënë në harresë ose ju është hedhur baltë prej të cilës ende nuk kanë dalë. Ajo ka bërë të ditur se e ka njohur Xhelalin si një bashkëshort dhe baba të dashur, të përkushtuar dhe të interesuar për zhvillimet shoqërore, intelektuale e njerëzore të Kombit shqiptar.

Nënkryetari i komunës, Safet Kamberi ia dorëzoi zonjës Kupi mirënjohjen që ia dedikoi, pas vdekjes, kryetari i komunës së Mitrovicës  Bahtiri dhe Emblemën e Komunës së Mitrovicës.

Iniciatori i shënimit të këtij përvjetori të figurës së madhe të Dr. Xhelal Mitrovicës, profesor Fazli Hajrizi, kishte përgatitur për këtë tubim një dokumentar mbi jetën dhe veprimtarinë e patriotit Mitrovica, duke e ilustruar me fotografi të vjetra të kohës, disa nga të cilat u publikuan për herë të parë.

Në qytetin e Mitrovicës edhe një rrugë u pagëzua me emrin Dr. Xhelal Mitrovica.

Share

Share

NEBIL ÇIKA: DEKORIMI QË NUK MJAFTON*/

 Divjake : Nderohen 82 martire te pushkatuar pa gjygj me 21 tetor 1943 – ne Matjan te rrethit te Lushnjes/

Share

Share

Mitrovicë-Zhabari kremtoi 100 vjetorin e shkollës /

-Në vitin 1996, 80-vjetori i funksionimit të kësaj shkolle është shënuar në fushë, për shkak se okupatori nuk lejonte që shkolla shqipe të punoj dhe të arsimoj breza të ri/

Mitrovicë, 25 Tetor 2016/ Zhabari i Mitrovicës ka shënuar 100 vjetorin e shkollës në fshat, që mbanë emrin e mësuesit të parë, nga po ky fshat, Shaban Idrizi.

Kryetari i komunës,  Agim Bahtiri, i cili mori pjesë në këtë manifestim të rëndësishëm, pasi ju uroj nxënësve dhe arsimtarëve përvjetorin e 100-të shkollës, vlerësoi lartë mësuesin Shaban Idrizi, por edhe të gjithë mësuesit tjerë që kanë punuar në këtë vatër arsimore për kontributin e dhënë.

Drejtoresha e shkollës, foli për punën e madhe që po bëhet në shkollë për edukimin dhe arsimimin e fëmijëve, duke bërë të ditur se nxënësit e kësaj shkolle po arrin suksese të jashtëzakonshme në garat e ndryshme në komunë, vend dhe madje edhe në shtete tjera.

Për rëndësinë e edukimit e arsimit dhe për rrugën e 100 vjeçare të shkollës, si dhe për veprimtarinë e mësuesit Shaban Idrizi, foli shkrimtari dhe intelektuali i shquar mitrovicas, profesor Fazli Hajrizi.

Ai duke folur për kushtet e në të cilat punon sot shkolla, tha se në vitin 1996, 80-vjetori i funksionimit të kësaj shkolle është shënuar në fushë, për shkak se okupatori nuk lejonte që shkolla shqipe të punoj dhe të arsimoj breza të ri.

“Sot kushtet janë shumë më të mira. Shkolla shqipe punon me plane kombëtare në Republikën e lirë të Kosovës, ku institucionet përkujdesen që nxënësit dhe mësimdhënësit të punojnë sa më mirë dhe që cilësia e mësimit të jetë në nivelin e duhur”, tha ndër të tjera profesor Hajrizi.

Për historikun e shkollës folën edhe bashkëfshatarët e mësuesit Shaban Idrizi, Mulla Asllan Murati dhe profesor Bedri Dërvari.

Duke falënderuar për organizimin e këtij shënimi, nipi i Shaban Idrizit, Albion Idrizi, tha se ai dhe familja e tij ndjehen krenar që mësuesi Shaban Idrizi ka përhap dritën e diturisë dhe që ka nxjerr nga analfabetizmi shumë fëmijë që më vonë janë bërë emra të njohur në arsimin shqip e fusha të tjera.

Share

Share

Share

Share

Hazir Mehmeti, Vjenë/
Austria kremtoi 26 Tetorin, Festën Kombëtare, datë kjo kur para 61 vjetësh u larguan përfundimisht forcat aleate fituese kundër nazizmit.
Qendra e Vjenës, Heldenplaci ishte i mbushur me ushtarë regrutë të cilët solemnisht dhanë betimin para qytetarëve dhe drejtuesve të vendit, përjashtuar kryetarin i cili pritet të zgjidhet në dhjetor.
Kancelari Christian Kern në fjalën e rastit mes tjerash tha: “ Historia e sukseseve në Austri është shkruar nga e përbashkëta, ju referohem mbi 2 milion vullnetarëve anëtarë të shoqatave dhe organizatave në vend. Kjo tregon mbi vetëdijen e lartë për një ta qua sigurt Austrinë përpara”  U organizua parada ushtarake në unazën e parë të qytetit aty ku janë edhe Parlamenti, Universiteti, Burgtheatri.
Përndryshe, polarizimit mes forcave politike në vend asnjëherë nuk kanë qenë më të ashpra. Kjo u vërtetua edhe me dështimin e zgjedhjes së presidentit pas dy përpjekjeve.
Përndryshe Austria që nga viti 1959 është përcaktuar si vend me politikë neutrale, çka i dha një prestigj të lartë në politikën globale deri atje sa prej këtij shteti u zgjodhe edhe Kryetari i Organizatës së Kombeve të Bashkuara (OKB) Kurt Waldheim.
Gazetat kryesore “Die Presse”, “Der Standard” etj  shkruajnë  me titullin “Festa kombëtare pa president” ku jepen fjalët e kancelarit Kern dhe analizë gjendjes së polaritetit politike me theks të veçantë ruajtja e imazhit dhe progresit politik të vendit.
Austria ka një ekonomi të zhvilluar, me të ardhura të larta për krye banori e cila renditet ndër të parat në botë, me kualitet jete gjithmonë nga vendi i parë deri në të tretin. Të ardhurat kombëtare kryesore janë nga industria, turizmi, bujqësia. Vetëm Vjenën e vizitojnë brenda vitit mbi 13 milion turist nga e gjithë globi. Edhe pse nuk ka det, Austria me turizëm i siguron 1/3 e të ardhura kombëtare.
Në historinë e popullit austriak dhe shqiptar janë të shkruara lidhje miqësore shekujve, njëri nga të cilët ishte mbështetja e Austro-Hungarisë për shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë në shekullin e kaluar. Përkrahja diplomatike në situata të vështira popullin shqiptar pas rrëzimit të komunizmit, kundërshtimi i politikës shtypëse e gjenocide të Serbisë, përkrahja e kërkesave të drejta të shqiptarëve, mbështetja e ekonomike, pjesëtarët austriak të KFOR-it etj.  Këtu janë të njohura mirë për ne  figurat politike si: Alois Mock, Bruno Keesky, Viktor Klima etj, Apo gazetarja e mirënjohur e  Die Pressit në Beograd Christine Von Kochl, e cila u shpall e pa dëshirueshme në Beograd vetëm pse mbajti qëndrim të drejtë ndaj shqiptarëve, dhe ishte kundër dhunës jugosllave, kundër mohimit të të drejtave të shqiptarëve në viset shqiptare.
Në historinë e re mes dy kombeve do jetë e shkruar me shkronja që peshojnë, hartimi dhe përkrahja e planit për pavarësinë e Kosovës ambasadori dhe diplomati i njohur, Albert Rohan.
Të gjitha këtyre lidhjeve u prijnë ata që brumosin trurin me shkencë e kulturë, veprat e gjuhëtarëve e shkencëtarëve austriak e gjerman: Johannes Gerog Hahn, Gustav Meyer, Franz   Baron Nopsca, mes  të cilëve themelues i studimeve albanologjike  Norber Jokli, nga i cili për herë të parë prej të gjitha gjuhëve ballkanase incizoi në shirit fjalët nga gjuha shqipe.
Austria ngriti shumë shkolla shqipe, shkolloi mbi baza njerëzore e patriotike ku mësuan shumë figura të njohura kombëtare.
Shqiptarët kontribuuan në bazamentit e fortë të miqësisë, ndër të cilët duhet përmendur: Gjergj Basta, komandat ushtrie dhe guvernator i Vjenës para katër shekujve, Karl Gega, Aleksandër Moisiu etj.  Aktualisht në Austri jetojnë rreth 60 mijë shqiptarë, shumica mërgatë e re. Janë të integruar mirë në jetën e vendit. Kanë shoqata e biznese të shumta dhe dallohen me sukseset e tyre. Në qendrat Universitare të Austrisë studiojnë student shqiptarë nga të gjitha viset shqiptare, vetëm në Vjenë rreth njëmijë student pjesërisht të organizuar në shoqata studentore. Në Austri mësohet gjuha shqipe si gjuhë amtare për çka nga shteti austriak paguhen 24 mësues me  2600 nxënës.  Tani shqiptarët janë të kyçur edhe në organet administrative vendore dhe në jetën politike.
Vjena është pjesërisht seli e Kombeve të Bashkuara ku edhe shqiptarët janë të përfaqësuar përmes shtetit amë, Shqipërisë.

Share

Share

Ilir Ikonomi sjell në Tiranë biografinë “Esat pashë Toptani: Njeriu, lufta, pushteti”/*

Një libër biografik prej 570 faqesh për Esat pashë Toptanin, botim i UET Press, është punimi më i ri i gazetarit të “Zërit të Amerikës” Ilir Ikonomi, i njohur për suksesin me Faik Konicën (2011) dhe Ismail Qemalin (2012). Ky libër, fryt i një studimi katërvjeçar, për herë të parë i sjell lexuesit një trajtim të paanshëm dhe neutral të Esat Pashës (1864-1920), të cilin autori e karakterizon si njërin ndër personazhet më enigmatikë të botës shqiptare. Qysh në krye, Ikonomi shtron pa mëdyshje pyetjet që ka marrë përsipër t’u përgjigjet në libër: A ishte Esati mercenari që shiste atdheun për një grusht para? Apo ishte pragmatisti që refuzonte të bëhej shërbëtor i të huajit? Përse i zemëronte disa qeveri dhe ia dilte të miqësohej me të tjera? Si arrinte ky njeri pa ndonjë shkollë të fuste në dilema edhe diplomatët e përpunuar në universitetet europiane? Ku e mësoi artin e të folurit, që i bënte intervistat e tij të tingëllonin më koherente dhe më bindëse, sesa belbëzimet e shumë prej udhëheqësve që njohim? Përse u vra dhe kush u gëzua nga vrasja e tij? Përse historianët shqiptarë nuk kanë dashur kurrë të merren seriozisht me të, por i bien shkurt dhe e shpallin tradhtar?
Përgjigja e autorit është komplekse, ashtu si vetë jeta e Esat Pashës. Në thelb, Ikonomi përpiqet që, nëpërmjet personazhit të tij, të na zhysë në periudhën e formimit së shtetit të ri shqiptar dhe të rrëfejë shumë nga misteret e asaj kohe, kur Shqipëria përballej herë me shpresat e ngritjes, herë me kaosin e rebelimeve dhe herë me fatalitetin e pushtimeve të huaja. Ai nuk moralizon, por thjesht paraqet faktet, duke e lënë në dorën e lexuesit të gjykojë mbi Esat Pashën, i cili edhe sot është objekt debatesh të ndezura. “Personalisht, – shkruan Ikonomi, – nuk më lidh asgjë me Toptanët dhe nuk kam ndonjë interes për të qëndruar në këtë, ose në atë anë të debatit. Aty nuk ka tradhtarë dhe heronj. Aty ka fakte të ftohta që mund ta bëjnë lexuesin të argëtohet ose të trishtohet nga çmenduria njerëzore, por kurrsesi të kalojë në indinjatë apo ekzaltim, kur ndeshet me një poshtërsi a me një heroizëm”. Autori sqaron se libri i tij i drejtohet publikut të gjerë e jo thjesht studiuesve të historisë. Megjithatë, shpjegon Ikonomi, studimi i Esat Pashës nuk mund të mos mbështetej mbi një burim të shëndoshë arkivor, të pandotur nga rrëfimet gojore dhe nga interpretimet subjektive. Për këtë arsye ai ka kërkuar në shumë arkiva për të nxjerrë një arsenal të tërë dokumentesh pak ose aspak të njohura deri më sot.
Por Esat Pasha që na sjell Ikonomi nuk është personazhi statik, që jeton i kyçur në një botë të veçuar, siç e kemi përfytyruar deri më sot. Mjeshtërisht, autori e bën Esatin të flasë dhe të komunikojë me lexuesin në terrenin shqiptar të kohës. Me kujdesin e tij të njohur për detajin, Ilir Ikonomi na zhyt natyrshëm në jetën e Esat Pashës, na bën të shohim dhe të prekim mjedisin ku ai jetonte, të kuptojmë psikologjinë e tij, të thithim të njëjtin ajër.
Libri ka shtrirje të gjerë, por përqendrohet kryesisht në ngjarjet e viteve 1912-1920, periudha më delikate e krijimit të shtetit shqiptar, kur ekzistenca e Shqipërisë ishte vazhdimisht në pikëpyetje. Në biografinë e Ikonomit, Esati rezulton si njeriu ambicioz që nuk e duron tutelën e askujt dhe dëshiron të mbretërojë në një Shqipëri larg ndërhyrjes së Fuqive. Por, shpjegon autori, ky ishte thjesht një iluzion në klimën e rivalitetit mes Fuqive europiane për influencë në Shqipëri. Kjo klimë ndërlikohej edhe më shumë nga synimet e fqinjëve ballkanikë për t’i shkëputur ndonjë copë trupit të dobët të shtetit të ri.
Libri të befason me galerinë e personazheve që lëvizin dhe e ndikojnë botën shqiptare të fillimshekullit të njëzetë: Ismail Qemali, Syrja bej Vlora, Myfit Libohova, Faik Konica, Princ Vidi, Leopold Berchtold, Sidney Sonnino, Carlo Aliotti dhe Nikolla Pashiç janë vetëm disa prej tyre. Esati jep e merr me ta, diku përfiton me zgjuarsinë e tij proverbiale, diku lëshon për t’u rikthyer në skenën politike.
Esat Pasha ruajti një hije dominuese në dekadën e parë të ekzistencës së shtetit shqiptar. Ndërsa të tjerët u bënë figura kalimtare, Esati arriti të qëndrojë dhe të qeverisë sa mundej në një Shqipëri pa institucione dhe pa miq të fuqishëm. Një ditë, tregon gazetari amerikan Gordon-Smith, duke pirë kafe me Esatin në Durrës, e pyeta për atë që thoshin njerëzit, se pashai sundonte me dorë të fortë. Esati u përgjigj: “Shqipërinë njeriu e qeveris siç mundet e jo siç duhet”.
Për disa, ai u bë një pasha i urryer, sepse bashkëpunoi me Serbinë dhe kërkoi ndihmën e saj për të shtypur rebelimin e Haxhi Qamilit. Për të tjerë, ai ishte prijësi që mbrojti Shkodrën, guxoi t’i kundërvihej rebelimit proturk dhe luftoi në anën e Antantës, bllokut fitues në Luftën e Parë Botërore, ndërkohë që rivalët e tij u rreshtuan me fuqinë humbëse, Austro-Hungarinë.
Ky punim, – sqaron Ikonomi, – nuk ka si qëllim “rehabilitimin” e Esat Pashës. Ai është shkruar për të dhënë rreth tij një vlerësim objektiv, të pandikuar nga ideologjia. Ikonomi ngrihet mbi meskinitetin e disa kritikëve të Esatit, të cilët nuk përfillin terrenin ekstremisht të mjerueshëm ku u ngrit dhe funksionoi shteti i ri shqiptar. Megjithatë, autori nuk mungon të nxjerrë në pah dobësitë në karakterin e Esatit, duke na dhënë përshkrime të balancuara, me teknikat e një studiuesi modern e të përmbajtur.
Parathënia e librit është shkruar nga studiuesi Bejtullah Destani, autor i dhjetëra punimeve historike. “Libri, – shkruan Destani, – është i derdhur në një stil transparent, inteligjent dhe të përmbajtur, ku asnjë fjalë nuk është e tepërt. Ai ndërthur parashtrimin e qartë të dokumentit historik me rrëfimin konciz dhe tërheqës.”
Biografia përmban rreth 60 fotografi të cilësisë së lartë, disa prej të cilave publikohen për herë të parë. Ajo është e pajisur me shënime në fund të faqeve, me një bibliografi të hollësishme dhe me treguesin e emrave.(Kortezi: Mapo)

Share

Share

Share

Share

Simpozium për Shkollën e Parë Shqipe dhe themelimi i Vëllazërisë Ungjillore shqiptare në Amerikën e Veriut/Nga Keze Kozeta Zylo/

 Në kishën Baptiste “Calvary”, Manhattan, NY, u përkujtua nën frymën e Zotit 125 Vjetori i hapjes së shkollës së parë Shqipe të vashave në Korçë nga Familja Qirjazi.  Aktiviteti u organizua nga Pastori i Kishës Evangjeliste miku i gjithë shqiptarëve që flet një shqipe të kulluar z.Steven Galegor.Besimtarët e Vëllazërisë Ungjillore si dhe jo besimtare u mblodhën së bashku brenda kishës amerikane “Calvary” për të marrë pjesë në këtë ngjarje historike për shqiptarët dhe kishat envagjeliste.Simpoziumi u hap me përshëndetjen e Pastorit Steve Galegor i cili pas lutjes ka përshëndetur të gjithë pjesëmarrësit dhe shqiptarët kudo që ndodhen.

Vlerësimi maksimal për familjen Qiriazi të cilët ishin me besimin tek Ungjilli dhe arritën të hapnin shkollën e parë shqipe në Korcë duke dalë hapur kundër patrikanave dhe hordhive që penguan për 500 vjet hapjen e shkollave shqipe e bënte këtë Pastor të fliste plot krenari jo vetëm si besimtar i devotshëm, por dhe si mik i shqiptarëve.

Në program që monitorohej me plot kulturë ishin dhe këngët e adhurimit në shqip si “Beko o shpirti im ti Perëndinë”, “Dashuri e Perëndisë”, “ Perëndi plot madhështi” të interpretuara nga Bledar Kurti dhe Endrit Mullisi, ndërsa në fletëpalosjet e programit ishte një fragment poezie i shkëputur nga Gjerasim Qiriazi nga “E para ditë e Majit” si: “Dashuria, vëllazeria, nga Zoti vetë kanë buruar/ dhe ai njeri i urtë, qëllimin e jetës që e kupton/ dhe për të bërë mire tjetrit ai gjithnjë mendon/  Me gëimin dhe lumturi, i këtillë do të jetë rrethuar/ se zemra e tij e bardhë, me Zotin është bekuar…

Kumtesa e Pastorit Steve Galegor nën titullin “Misioni dhe Vizioni i Vëllazërisë” përgatitur me shumë dashuri dhe fakte historike u mirëprit me duartrokitje nga të pranishmit.

Z.Martin Katro mbajti kumtesën: “Themeli i Qiriazëve”.

Znj.Dana Stucky referoi “Reflektimi në jetën  e Sevasti Qiriazit”.

Dr.Bexhet Asani mbajti kumtesën: “Abetaret e Parashqevi Qiriazit dhe besimi protestant i Qiriazëve”. Midis të tjerash ai tha: Kur femra shqiptare vuante nën thundrën e obskurantizmit, ndërsa mësueset numëroheshin nëpër gishta, Parashqevi Qiriazi mori pjesë në Kongresin historik të Manastirit, por pa të drejtë vote. Meqë punimet e Kongresit zhvilloheshin në shtëpinë e të vëllait Gjergj Qiriazit asaj iu dha mundësia që t’i ndiqte nga afër pothuaj të gjitha seancat dhe komisionet e Kongresit. Kështu , ajo u shërbeu atyre burrave të kombit me nikoqirllëk, së bashku me gruan e Gjergj Qiriazit ishin mjaft të shqetësuara, për faktin se shtëpia e Qiriazit në ato ditë gumëzhinte nga delegatët të cilët priteshin dhe përcilleshin sipas zakoneve dhe traditës shqiptare (Dishnica,1997:74) Komisioni që u zgjodh nga kongresi për të paraqitur një projekt mbi çështjen e alfabetit, nuk mundi të caktonte një alfabet të vetëm për gjuhën shqipe. Por Kongresi e pranoi vendimin e komisionit që “të merret Abeceja e Stambollit e me të bashkë edhe një Abece thjesht latine, që të mësohen e të përdoren bashkarisht në mes të shqiptarëve. Të dy alfabetet do të mësoheshin detyrimisht në shkollë. Ky vendim, siç e pranoj vetë kongresi, nuk i shërbente sa duhej përparimit të gjuhës shqipe dhe ishte një hap prapa në krahasim me qëllimin e kongresit, por u muar, me sa duket, për të mos shkaktuar përçarje në radhët e delegatëve. Më vonë jeta e bëri të nevojshme mbajtjen e një alfabeti, të alfabetit të mbështetur krejtësisht në karakteret latine. (H.P.SH. 1979:286). Edhe pse nuk mori pjesë gjatë diskutimeve, mësuesja Parashqevi Qiriazi pati nderin që të materializojë dhe t’i jetësojë vendimet e këtij kuvendi të madh gjithëkombëtar. Kështu, ajo do t’i përvishet punës për të shkruar Abetaren e Dr. Bexhet Asani 24 parë disa muaj më vonë pasi kishte përfunduar punimet me sukses Kongresi i Manastirit. Shoqëritë e shumta të kohës që ishin themeluar dhe që u themeluan anë e kënd vendit nëpër qytete të ndryshme i drejtoheshin shoqërisë “Bashkimi” të Bukureshtit me qëllim që kjo shoqëri t’i furnizonte me libra të botuara para dhe pas Kongresit. Qerim Gunbardhi nga Vlora kërkon nga shoqëria “Bashkimi” t’i dërgojë libra të botuara pas Kongresit për t’i përhapur këto nëpërmes librarisë. (Dërmaku, 1983:350). Nga 14 titujt e librave të kërkuar si: Lulet e Verës, Iliada e Homerit, Erveheja, Istori e përgjithshme, Shqipëria ç’ka qënë…, Bagëti e bujqësia etj. (Dërmaku, 1983:350), nuk përmendet Abetarja e Parashqevisë. Atëherë shtrohet pyetja:kur u botua Abetarja e Parashqevi Qiriazit? Pedagoges së shquar iu desh një motmot për ta përgatitur Abetaren sepse nuk e ka pasur të lehtë, mbase mund të ishte teksti i parë që përgatitej me dy alfabete! Pra siç mund të shihet vështirësitë për përpilimin e tekstit kanë qenë të natyrave të ndryshme.Sihariqin për daljen e Abetares nga shtypi një vit pas Kongresit e ka dhënë gazeta “ Bashkimi i Kombit”, më 5 nëntor 1909. Kjo gazetë midis tjerash shkruan: ”Kjo libër e vogël me 32 faqe dhe 18 fytyra është radhitur bukur e pas metodës së re me abecenë që vendosi Kongresi i Manastirit ( Dishnica,1997:74-75)

Pranimi i besimit protestan nga Qiriazët dhe disa shqiptarëve të tjerë ortodoksë ka pasur edhe karakter politik. Te misionarët që vepronin në Manastir dhe në Korçë Qiriazët shpresonin te një përkrahje dhe shihnin një urë afrimi midis popullit shqiptar dhe popullit amerikan. Vepra “Këngë të shenjtëruara për falëtoret shqipe” siç duket u botua nën ndikimin e misionarëve dhe nën ndikimin e drejtpërdrejtë të Komitetit të Fshehtë. Më 1905 në Manastir nën udhëheqjen e Bajo Topullit, u formua Komiteti i Fshehtë “Për lirinë e Shqipërisë”. Njër ndër anëtarët më aktivë të këtij Komiteti pa dyshim ishte edhe Gjergj Qiriazi. Kështu midis të tjerash në nenin 1 të Statutit të Komitetit të Fshehtë” shkruhet: “… duke përhapur udhën e qytetërimit me anë të librave që do të shtypen…”

Gjithasht kanë përshendetur simpoziumin z.David Hosaflook nga Instituti i Studimeve për Shqiptarët dhe Protestantët, z.Qemal Zylo themelues i TV dhe Shkollës Shqipe “Alba Life”, Jason Stryd oferta dhe bekim, Pastor Holger Dashi, në kishën ungjillore të Korcës, Z.Ylli Doci dhe z.Driton Krasniqi në Kosovë.

Kanë prezantuar kishat, Pastor Galeegor si kishën në Clifton, New Jersey, Brooklyn, Staten Island, Pastor Martin Katro kishën në Filadelfia, Pastor Kristo Pango nëMadison, NJ dhe Queens, Endrit Mullisi nga Toronto Kanada dhe kisha në Chicago nga Bani Doci.

Në programin me muzikë nuk mungoi dhe kënga polifonike labe me një sarkazëm dhe humor të hollë inerpretuar nga Pastor Ben Pango me origjinë nga Zagoria dhe grupi I besimtarëve të tij.

Pas kumtesave dhe përshëndetjeve u firmos akti i themelimit të Vëllazërisë Ungjillore Shqiptare në Amerikën e Veriut nga të gjithë pastorët e kishave në New York, New Jersey, Filadelfia, Chicago, Toronto Kanada.

Në fund për të gjithë besimtarët dhe të pranishmit u shtrua nje kokteil ku nuk munguan argëtimi me këngë dhe valle shqiptare.

5 Nëntor, 2016

Manhattan, New York

Share

Share

Të vranë,  o Gaqi, të vranë,/Ti me  grushte , ata me kamë./

Nga Vangjel SIMAKU/

Historikisht dihet që korçarët ishin emigrantët e parë, të cilët  zbarkuan në kontinentin e ri, Amerikën, që në shekullin e ’19-ë . Ata  bënin atje, punë  nga më të rëndomtat, natyrisht  edhe nga më të vështirat. Me kalimin e kohës disa prej tyre kishin mundur edhe të pasuroheshin. Krijuan edhe një diasporë atdhetare, që u përpoq shumë për  dheun e të parëve. Njëri prej tyre ishte edhe djaloshi korçar, Gaqo Vërvëri. Ishte një bir i Korçës, që edhe ai si shumë bashkëatdhetarë të tij, pati emigruar qysh i vogël nga Korça drejt Amerikës, vendit të ëndrrave.

Po kush ishte Gaqo Vërvëri…

Ai pat shkuar atje i vogël dhe u vendos në Boston të SHBA-s. Fillimisht bëri punën e lustraxhiut të këpucëve. Djaloshi hodhi shtat shumë shpejt dhe në të njëjtën kohë kishte filluar të ushtronte sportin e mundjes (wrestler) edhe të  boksit. Vitet rrodhën dhe ai mori pjesë në shumë ndeshje në të cilat doli fitimtar dhe u shpall dy herë kampion i mundjes. Djaloshi korçari  binte në sy për trupin e fuqishëm, muskuloz e shtatin e lartë.

Një ditë të bukur kampioni shqiptaro – amerikan vendosi të kthehet në vendlindjen e tij, Korçë. Por ai kësaj here nuk erdhi vetëm, solli me vete edhe gruan e tij të re amerikane, Sarën.Të gjithëve,  në Korçën e atyre viteve -ishte koha e mbretërisë shqiptare, – u bënte përshtypje ky çift i ri,  i paparë ndonjëherë në këto anë. Gaqo Vërvëri  me bashkëshorten e tij, e veshur allafrënga , bridhnin fushave nga Drenova e tutje, të hipur mbi dy kuaj race.

Ai kishte bërë dhe një shtëpi, diku  në periferi të Korçës, midis  trekëndëshit të sotëm dhe sanatoriumit, me qëllim që fushat ku lodronte me kuaj t’i kishte pranë. Gaqo Vërvëri, i cili nga një djalë i zakonshëm, ishte kthyer në një kampion të mundjes në Amerikë, kishte shumë të gjallë edhe shpirtin e bamirësisë. Ai çdo vit derdhte një shumë të hollash në adresë të jetimores së Korçës. Merrte përsipër të martonte edhe shumë vajza nga familje të varfëra apo jetimë.  Emri i tij filloi të përmendej mes atyre të shumë filantropëve të tjerë korçarë.

Por një natë mizore,  një bandë kusarësh dhe vrasësish të nxitur nga Maliq beu mësyjnë në shtëpinë e bukur të kampionit shqiptaro-amerikan. Maliq  Beu,  nuk dëshironte dhe nuk mund të lejonte kurrësesi askënd mbi veten,  që një  tjetër person ta rivalizonte,  dhe aq më tepër  një i krishterë,  i cili solli në Korçë,  mënyrën amerikane të jetesës. Shërbëtorja e shtëpisë, e blerë prej  njerëzve të Maliq beut, qëllimisht nuk i vuri shulin derës një  mbrëmje.

Njerëz të armatosur hyjnë atë  buzëmbrëmje në shtëpinë e shqiptaro – amerikanit, Gaqo Vërvëri për ta grabitur e vrarë.

Kampioni shqiptaro-amerikan, i cili  e dinte se në ç’vend jetonte e me ç’njerëz kishte  të bënte, mbante poshtë jastëkut ku flinte, një revole. Vrasësit hyjnë tinëzisht nga dera e jashtme e lënë enkas hapur dhe sulmuan  dhomën e çiftit të ri. Tetë veta hidhen ta mbërthejnë në gjumë  kampionin amerikan.  Arrijnë  t’i marrin edhe revolen poshtë jastëkut,  por nuk dinin ta përdornin. Gaqoja  me trupin e tij të fuqishëm,  i flakte tutje kundërshtarët.

– Topuzin ! – thirri ai .Gruaja e tij amerikane shfrytëzoi rrëmujën,  që u shkaktua nga dylyftimi i vrasësve me të shoqin dhe doli nga dhoma. Por ajo nuk e dinte ku ndodhej topuzi. Atëhere shtyu derën e tualetit, e cila kishte në anën e jashtëme një pasqyrë  të madhe, që e maskonte shumë mirë dhe u fut aty. Përveç saj dhe bashkëshortit askush nuk e dinte se pas  asaj pasqyre,  ndodhej  tualeti. Ndërkohë në dhomën e gjumit ndeshja vazhdonte. Gaqoja  mbrohej  i vetëm me grushte  ndaj   bandës së grabitësve. Ai i theu krahun njërit prej tyre dhe vuri poshtë një tjetër, por ndërkohë gjashtë të tjerët u sulën drejt tij dhe e qëlluan me thika. Mbi dhjetë herë vrasësit ngulën thikat në trupin e tij të fuqishëm. Pas këtyre goditjeve Gaqo Vërvëri u shemb në tokë.

Vrasësit u tmerruan nga guximi i tij. Disa i zuri gjaku  dhe disa u plagosën keq. U larguan nga sytë këmbët, pa mundur të vidhnin asgjë. Kjo ngjarje tronditi qytetin e Korçës. Menjëherë  policia e  mbretërisë së Zogut u vu në lëvizje. Gjatë dy luftimit me kampionin korçar, vrasësit u plagosën, dhe lanë shumë shenja. Policia e shtetit shqiptar, më saktë e mbretërisë shqiptare, që ishte vërtet shtet, nuk e pati shumë të vështirë , u shqyrtuan gjurmët e gjakut dhe pas disa ditësh vrasësit u kapën. Ata u dënuan të gjithë me vdekje  dhe u ekzekutuan brenda një kohe të shkurtër.

Kjo ngjarje u përcoll me shumë  indinjatë dhe dhimbje  në qytetin e Korçës. Populli i këndoi birit të tij kampion një këngë  ku spikatin vargjet:

Të vranë,  o Gaqi, të vranë,

Ti me  grushte , ata me kamë.

Share

Share

NGA ZEF GURAKUQI/

At Zef Pllumi nuk jeton ma. Ai u shue si një dritë që shndriti deri në çastet e fundit të jetës. Por pse them u shue, kur kjo dritë shkëlqen e do të ndriçojë në veprën që la pas. Nuk mund të themi edhe se ai nuk jeton ma, mbasi jeton në kujtimet e njerëzve.

Më ka qëllue të punoj rreth 14 vitet e fundit me të dhe e quej për detyrë e nderim ta kujtoj e ta vlerësoj atë si njeri, si frat e si shkrimtar.

Më thirrën të bashkëpunoj për botimin e “Hyllit të Dritës” në mesin e vitit 1994. Kishte kalue një vit e gjysmë që kur kjo revistë historike e kulturës shqiptare rifilloi botimin me nismën e guximshme të At Zef Pllumit, që u ba edhe drejtor i saj, si dhe me punën e palodhun e cilësore të kryeredaktorit të atyne viteve, Aurel Plasarit. Qëndrova aty deri sa u ndërpre botimi, por e vazhdova bashkëpunimin edhe 10 vjet të tjera. At Zefi kishte nevojë për bashkëpunëtorë në plotësimin e një premtimi që u kishte dhanë shokëve të tij klerikë të burgut, tue u botue dorëshkrimet e fshehuna në qelitë e kampet e përqendrimit, apo të ruejtuna në fondet rezervat të arkivave. Ai gjithashtu kishte nevojë për bashkëpunim, qoftë edhe teknik, se vazhdoi të botojë edhe kujtimet e veta për atë periudhë 27-vjeçare vuajtjesh dhe poshtnimesh si dhe librat e tij me studime, krijime letrare dhe publicistike. Një kontribut të madh në këtë bashkëpunim dhanë si redaktorë Aurel Plasari dhe David Luka. Në kompjuterin tim u radhitën, u faqosën apo u ruejtën pothuaj të gjitha librat e tij si “Rrno vetëm për me tregue”, “Françeskanët e mëdhaj”, “Frati i pashallarëve Bushatlí të Shkodrës”, “U theri dicebamus…”, “Njerëz fisnikë”, etj. Kjo ishte arsyeja që edhe në përmbledhjen e veprës së tij të zgjedhun që doli në dy vëllime vitin e fundit, qe më e lehtë për botuesit të rimerren me saktësi, ashtu siç i donte autori, të gjitha shkrimet e librat e tij. Pra me pak fjalë, kam se ç’të tregoj për këtë frat të madh.

Njeriu e franceskani

Shumë prej atyne që e njohën kanë pa tek ai njeriun e vërtetë, të përkushtuem, të gatshëm për me iu gjetë në nevojë të gjithëve. Kam ndigjue nga goja e tij disa ngjarje, por njena më asht ngulitë në mendje ma shumë. Një vajze i kish dalë e drejta e studimit në Itali, por nuk po shkonte atje sepse familjes së saj të vorfën i mungonin paret. Kur e mori vesh hallin e dëshpërimin e saj bani çmos me i gjetë donatorë tue ia plotësue shumën edhe me kursimet e veta. Nuk ia di emnin asaj vajze, ashtu si nuk ia di edhe shumë të rinjve të tjerë, që morën rrugën e arsimimit nëpër botë me ndërhymjen e palodhun të At Zefit. Ata kurrë nuk do ia harrojnë këtë përkujdesje fratit të tyne.

Ai ishte njeri i andrrimeve të mëdha. Më ka qëllue të njoh një nga këto andrrime. Ai shkonte shpesh në zonën e Ishmit. Për mue, që nuk e kisha pa asnjëherë këtë zonë, ishte një kuriozitet. Dhe njëherë iu luta të më merrte me vete. E pranoi pa ngurrim dhe një të diel shkova me të. Aty mësova se ai interesohej për një kishë të moçme në Kepin e Rodonit që i përkiste shekujve të shkuem, para Skënderbeut. Kishte angazhue shumë njerëz (zona popullohej me katunde katolike) për të ndërtue një rrugë që të çonte deri te kisha, i kishte ba shumë kërkesa shtetit për t’i kthye kishës tokat që ishin pronë e saj, i ishte drejtue institutit të monumenteve për të restaurue këtë kishë të vjetër, ku rastësisht ishte ruejtë edhe një mozaik i lashtë. Kur shkuem atje më shoqnoi vetë në këtë kishë dhe në ambientet e mrekullueshme të saj, më njohu edhe me një kala të kohës së Skënderbeut

në bregdetin e Rodonit. Por ajo që më bani ma shumë përshtypje ishte ideja e tij se në këtë vend të mrekullueshëm bregdetar mund të ndërtohej një kamping ku të sillej rinia nga gjithë vendet e Europës. Do të ishte, thoshte, një prezantim aq i bukur me natyrën e Shqipnisë, por edhe me lashtësinë e katolicizmit të këtij vendi të vogël, por të pakrahasuem për nga vlerat historike. Nuk di deri ku kanë shkue përpjekjet e tij, sa asht restaurue kisha, a i janë kthye tokat asaj dhe ma kryesorja, a do të mund realizohet ideja e tij për të sjellë në këtë bregdet të bukur e historik rininë e Europës.

Si prift katolik ai i kushtonte një randësi të madhe bashkëjetesës midis feve të ndryshme me mendimin se të gjithë njerëzit i bashkon një Zot. Këtë prirje kam pas rastin ta dalloj si vepronte ai në kishën e Tiranës. Ajo ndodhet në një lagje, pothuaj myslimane. Ishte kënaqësi kur shihje në oborrin dhe ambientet e kishës të vinin edhe shumë të rinj myslimanë. Edhe puna e tij për arsimimin e të rinjve në shkollat evropiane, nuk dalloi kurrë elementin fetar. Me kontributin e tij shkuen për studime po aq sa të krishtenë edhe myslimanë.

Këtë ide të bashkëjetesës midis feve At Zefi e pasqyroi edhe në librat e tij. Një nga miqtë më të dashun në burg ishte një hoxhë, Xhabir Dibra, i cilin ndau me të edhe kafshatën gojës. Kur doli nga burgu në vitin 1951, vizitën e parë në Shkodër ia bani familjes së këtij hoxhe.

Ma me forcë shfaqet kjo prirje bashkëjetese në librin “Frati françeskan i pashallarëve Bushatlí të Shkodrës”. Mehmet e Karamahmut Pasha, marrin në sarajet e tyne priftin françeskan, jo vetëm si mjek, por edhe si këshilltar. Këta dy pashallarë , pa asnjë paragjykim, lejojnë, madje inkurajojnë ndërtimin e kishave, dhe si sundimtarë të pashallëkut, janë përkrahës të kulturës europjane dhe të elementit katolik.

Në një pamje edhe ma interesante na jepet në veprën e tij “Njerëz fisnikë” figura e një pasardhësi të Toptanëve, që gjatë studimeve në Zvicër, konvertohet në fenë katolike dhe këtë vetë toptanasi e tregon me një ndjenjë kënaqësie e nderimi.

Personalitetin e At Zefit si klerik me autoritet, si njeri i mendimit dhe i kulturës e kam konstatue disa herë. Ka qenë këto vitet e fundit i pranishëm në ngjarjet ma të mëdha. Ishte një nga njerëzit që priti dhe e përcolli nëpër Shqipni nanë Terezën. Por atë e njohën e e çmuen edhe personalitete të tjera të nalta, e një prej tyne ishte edhe europarlamentari Vander Linden, i cili erdhi në Shqipni në vitin e mbrapshtë të 1997-tës, tue gjetë te At Zefi analistin dhe gjykuesin e saktë të atyne ngjarjeve.

Një herë, kur ai mori vesh se do të baja një udhëtim në Holandë për të takue vajzën time, më solli një tufë librash të tij për t’ia dërgue, në shenjë nderimi e respekti, mikut të tij. Më gjeti ndërsa përgatisja dhuratat e mia për të njohunit e vajzës, midis të cilave edhe një bust të Teutës. U kujtova se kur do t’u jepja miqve këtë dhuratë, duhej t’i thoja diçka ma shumë për këtë mbretëreshë ilire, prandaj po kërkoja në bibliotekë të shfletoja Fjalorin Enciklopedik. Ndërkaq At Zefi, që ishte një enciklopedi më vete, me lehtësinë më të madhe po më jepte aq shumë informacion historik, sa kur ma vonë shfletova Fjalorin, konstatova se jo vetëm ato që më tha ishin të sakta, por isha njohë prej tij me ma shumë informacion historik për mbretëreshën ilire.

Mbi memorien e tij të pakrahasueshme flet edhe një fakt tjetër i habitshëm. Kishte lexue në rininë e tij, kur shërbente në Arkivin e Kuvendit Franceskan, një fletore me dorëshkrimin e fratit Erasmo Balneo. Ngjarjet që përshruheshin e lanë pa mend. Kur doli nga burgu e kërkoi në të gjitha arkivat për ta rilexue, por nuk gjeti. Dikush e kishte zhdukë. Atëherë iu fut punës për të shkrue librin “Frati i pashallarëve…” tue u mbështetë

në kujtesën e leximit të rinisë. Dhe shkruejti një nga librat ma të bukur. Kur e lexoi një frat italian, mendoi se ishte para një krijimi të trilluem artistik. Kureshtarë ai i hyni punës për të gjetë ndonjë gjurmë në Arkivin e Vatikanit. Dhe me një ndjenjë gëzimi i dërgon At Zefit dy dokumente të Pashallarëve që i përgjigjeshin me vërtetësi ngarjes së tregueme. Këto dokumente At Zefi i botoi në veprën e zgjedhun.

E pashtershme ishte njohunia e tij për historinë, kulturën, mendimin filozofik. Dhe gjithnjë kam ba pyetjen, si e formoi ai gjithë atë bagazh njohunish, kur një pjesë të madhe e ma të rëndësishme të jetës e kaloi në burgje, internime, galeri minierash me punë të stërmundimshme.

Thonë për të se nganjëherë ishte nevrik, i ashpër dhe e kishte fjalën e randë. Në vështrim të parë mund të krijohet kjo përshtypje. Por e vërteta qëndron ndryshe. Këtë gjë po përpiqem ta shpjegoj me disa raste që i kam jetur vetë. Ishte koha kur ai po mendonte të krijonte kushte ma të mira për botimet e “Hyllit të Dritës”, tue krijue një ambjent ma të përshtatshëm për zyrat dhe për shtypshkronjën. U thirr një skuadër ndërtimi dhe u banë marrëveshjet financiare për çdo volum pune. Kur mbaroi mueji, kryepunëtori bani matjet dhe kërkoi pagesën. Si njohës i mirë i ndërtimeve kuptoi se e mashtruen me vëllimet e punës dhe pagesën që kërkonin. U mërzit shumë, dhe i heshtun shkoi në dhomën e tij. Pas pak u ul përsëri poshtë. Kishte marrë nji vendim: urdhnoi t’i jepej paga që kërkonin, madje edhe një shpërblim për festën e bajramit që qëllonte ato ditë, dhe u largue tue thanë se të nesërmen do të kërkonte një skuadër tjetër ndërtimi. Nuk di si e ka pritë këtë veprim ai grup ndërtuesish, por për mue ai ishte një mësim se si mund të qortohet një mashtrim i cili të lë ma të turpënuem.

Shpesh atë edhe e keqkuptonin kur bahej nevrik. Po u tregoj një rast që lidhet me mue. Më kishte ngarkue detyrën me zgjidhë një problem të redaksisë me administratën shtetnore. U përpoqa, por nuk munda ta përmbush këtë detyrë dhe u ktheva i mërzitun. E takova në oborrin e kishës ku qëndronte me një person tjetër dhe ia tregova dështimin tim. U zemrue shumë e filloi të shajë, por ajo që më erdhi keq, në një adresë të pacaktueme, pra që mund t’i merrja sharjet edhe në adresën time. I heshtun u largova dhe shkova në zyrën e redaksisë. Aty mora një vendim të dorëzoj çelësat dhe të largohem. Kisha mbushë tavolinën e punës me dosje e shkrimeve, kur befas ai erdhi dhe i habitun pyeti: “Çka je tue ba?” “Do të dorëzoj punën” – i thashë. E kuptoi keqkuptimin dhe ashtu, i nervozuem siç ishte, doli vrullshëm nga zyra tue thanë: “Mos çaj kryet për ata që thashë se nuk e kisha me ty, por për ata burokratët e zyrave.” Mbeta i lehtësuem dhe sigurisht ndrrova mendje. Kam punue edhe 10 vjet të tjera me të pa u grindë kurrë ma.

At Zefi ishte trim. Në rrëmujat e vitit 1997, kur breshëritë e plumbave nuk kursenin askënd, ai nuk ngurroi asnjëherë të bante udhëtimin e tij të zakonshëm Tiranë-Shkodër dhe anasjelltas. Detyrat si frat i kishës françeskane të Tiranës dhe si drejtor i “Hyllit të Dritës” e detyronin t’i bante këto udhëtime edhe në ato ditë plot rreziqe. Në një mbramje ai kthehej nga Shkodra dhe i lodhun siç ishte e kish zanë gjumi në sedilje. “Maskat” i dalin veturës përpara dhe shoferi e ndalë i trembun dhe zgjon At Zefin. I përgjumun e kupton në çast shkakun e asaj ndalese dhe i qetë i drejtohet “maskave”: “Bijt e mi çka doni prej meje, me ju mallkue apo me ju bekua?” “Maskat” të befasuem nga këto fjalë mbyllën derën e veturës dhe u larguen. Veprimet e tyne meritonin vërtetë mallkimin.

Shkrimtari, studiuesi e publicisti

Siç kam thanë edhe ma sipër, kam pas fatin të ndjek hap pas hapi krijimet e tij, mbasi një pjesë të mirë të dorëshkrimeve ose e kam kalue germë për germë në kompjuterin tim, ose i kam redaktue e korrektue. Ai m’i sillte librat e tij kapitull pas kapitulli e unë ia ktheja të printueme. Kishte një dëshirë të madhe të shkruhej gegnishtja dhe e donte këtë drejtshkrim ashtu siç e kishin shkrue mjeshtrat e mëdhenj shkodranë. Ia kam respektue dëshirën me korrektesë. Ai kërkonte që edhe në “Hyllin e Dritës”, sidomos autorët shkodranë, t’i sillnin shkrimet e tyne në gegnisht. Por për fat të keq, kjo nuk realizohej gjithnjë.

Kur i dorëzoja printimet, unë tue e ndie veten afër tij, i baja edhe ndonjë sugjerim redaktimi, që e shënoja anash fletës së printueme. I priste me dashamirësi këto sugjerime kur ishte fjala për ta ba ma të qartë kuptimin e frazës, por jo kurrë kur vërejtja ishte për ndonjë mendim. Më kujtohet një herë i pata ba, anash printimit, pyetjen: “Pse Pater Zef e ke thanë kështu?” (nuk më kujtohet për çka i baja vërejtjen), por asht e befasuese përgjigja që vazhdonte poshtë shënimit tim: “Pse-hin e di vetë!”

Më ka sjellë kapituj pas kapitujsh edhe librin e tij mbi Bushatlinjt që pati shumë sukses. Nga fundi nuk më erdhi ma dorëshkrimi i shkruem prej tij, por një dorëshkrim i panjohtun. At Zefin e kishin lanë sytë dhe ai vinte shënimin: “Këtë kapitull po e shkruen Ejis Rripa simbas fjalëve të thanuna prej Pater Zef Pllumit, i cili nuk shef mâ as me shkrue as me lexue.” Ishte e dhimbshme për të gjithë ata që e morën vesh këtë humbje shikimi. Ma vonë nipat e tij i siguruen një lente të madhe që ai e vinte mbi tavolinën e punës. Me të mundi të lexonte ndonjë shkrim apo të shkruente edhe pak krijimtari të re. Një prej shkrimeve të tij të fundit ishte tregimi biografik “Unë që jetova shumë shekuj”. Ma dha ta radhis vitin e fundit. Kam në kompjuterin tim faqet e para. E kam pyet nëse ka shkrue të tjera kapituj dhe më asht përgjigj se diçka kishte ba, por pak. Ndoshta njerëzit ma afër tij, duhet të interesohen për këtë vazhdim dorëshkrimi që të mund të botohet pas vdekjes, qoftë edhe i pa përfunduem.

Të shkruesh për të si shkrimtar kërkon mjaft vend, mbasi librat e tij kanë shumë informacion, vlera artistike dhe një larmi temash. Por unë do të ndalem vetëm në një aspekt të stilit të këtyne librave, sidomos në fushën e kujtimeve, që më duket e ban të dallueshëm nga lëvruesit e tjerë të kësaj gjinie.

Vërtetësia, thjeshtësia dhe modestia e të treguemit të një kalvari të pafund vuajtjesh që përfshijnë një periudhë ma se 27-vjeçare, janë vlera që lexuesi i përjeton menjëherë. Por tue qenë se asht i detyruem me renditë fakte e ngjarje që i shkaktojnë lexuesit një ngarkesë të lodhshme e të zymtë të jetës së burgjeve, ai, tue e ndie këtë ngarkesë, kërkon të gjejë dritare “çlodhjeje” dhe këtë e ban me shumë sukses.

Po ju kujtoj disa episode të këtij mjeti “çlodhës” . Asht tejet e zymtë jeta në kampin e Maliqit, ku të burgosunit jetojnë me një mijë vuejtje në baltat e kënetës, ku përveç lodhjes e urisë, janë të detyruem të ruhen edhe nga ushujzat gjakpirëse të moçalit. Njerëzit rraskapiten, rrihen, dënohen me izolim, dhe kjo i shkakton lexuesit një përjetim të zymtë. Por ja që autori gjen një “dritare” çlodhëse. Një malësor, i burgosun edhe ai, i tregon një ngjarje sa interesante gati edhe të pabesueshme. Tue qenë në gjak në katundin e tij ai merr arratinë në bjeshkët e nalta për t’u ruejtë nga gjakmarrësit. Jeton në një shpellë i izoluem dhe ushqehet me gjahun që siguron gjatë ditës. Por një mbramje, ndërsa asht ulë pranë zjarrit, sheh në hymje të shpellës shkëlqimin e syve të një ujku. I tmerruem nga ky rrezik i ri s’di çka të bajë. Puna e parë merr një hu të ndezun dhe sheh se ai nuk po i afrohet. Por si do ta kalonte gjithë natën? I hedh një copë bukë, por ujku i merr erë dhe

nuk e ha. Kujtohet se bisha nuk e pëlqen bukën. Atëherë i hedh një copë mish. Sheh me kënaqësi se ujku e përlanë menjëherë. Ishte arrijtë mirëkuptimi. Ujku dhe malësori ndejtën përballë njeni-tjetrit në paqe atë natë. Mbramjen tjetër ai erdhi përsëri në hymje të shpellës dhe malësori prapë i hodhi një copë mish. Mbramjen e tretë ujku ia shpërbleu tue i sjellë gjahun e tij dhe të dy, njeriu dhe bisha, lidhën miqësinë midis tyne. Por një ditë malësori dëgjoi një krisëm pushke dhe në mbramje ujku nuk erdhi ma në shpellës. Të nesërmen shkoi ndër barinj dhe pyeti mos e kishin vra. Një pyetje që ngjalli shumë dyshime, të cilat shkuen deri te posta ushtarake. Ky ishte edhe fundi i tregimit të malësorit mbasi ai u burgos i cilësuem si diversant dhe ishte në një qeli izolimi me At Zefin. Autori i kujtimeve të burgut e tregon këtë ngjarje si një “shplodhje” për lexuesin për ta largue nga tmerret e kampit famëkeq të Maliqit.

Këtë mjet artistik shkrimtari e përdorë shumë herë. Asht torturuese puna në kampin e bregdetit Pishporos të Vlorës. Por midis këtij ambienti torturues ai gjen një “dritare” tjetër çlodhëse tue tregue jetën e pelikanëve që popullonin bregdetin. Të burgosunit kishin numërue rreth 2000 pelikanë. Ishte koha e fluturimeve të tyne në vise të tjera dhe ata bajnë përgatitjet për këtë udhëtim të gjatë e të lodhshëm. Me një mprehtësi vëzhgimi ai tregon se si bahet kjo përgatitje. “Në fillim – shkruen autori – mblidheshin disa pelikanë të mdhaj në grupe të vogla prej 10-12 shpendësh. N’e nesret mblidheshin me shumicë jo në nji vend, por lagje-lagje, dikund 30, dikund 50 e dikund mâ shumë, sikur t’ishin të ndamë ndër fise. Më çojshin mallin e tubimeve ndër male tona… Fluturimi i çetës së parë fillonte mbas orës 9. Rreth 50 pelikanë fillojshin fluturimin të vumë në rresht mbas njanit që printe. Së pari, fluturimi bahej poshtë, në formë rrethore, mbi kënetë, e deri te fusha e shkollës së aviacionit, gjithmonë në ngritje, dhe kur afërsisht mbrrijshin naltësinë 300-400 metër atëherë çohej çeta e dytë, po n’atê mënyrë. Ashtu e treta dhe e katërta, derisa çeta e parë kishte mbrrijtë atje ku merrte drejtimin për udhëtim, gjithmonë drejt veriut.”

Në mënyrë simbolike, jepet liria e atyne shpendëve, përballë një kampi mundimesh ku njerëzve të rrethuem ndër tela u mungonte çdo gja njerëzore.

Asht gjithashtu një ambient i zymtë burgu i Ballshit. Por edhe këtu gjindet një oazë çlodhëse. At Zefi ka marrë detyrën të ushqejë pëllumbat e burgut. Aty çdo ditë vjen nga mali edhe një gushkuq i bukur, që e çmendte me kangën e tij. At Zefi e ushqen dhe ai përsëri kthehet të nesërmen me cicërimat mahnitëse dhe merr shpërblimin e ushqimit. Asht një lidhje shpirtnore midis kafshës dhe njeriut. Por një ditë, aty pari, kalon një oficer i burgut që e ndjek këtë skenë dhe mahnitet. Kur ikë gushkuqi ai e urdhënon At Zefin që të nesërmen ta kapë dhe t’ia dorëzojë. Por oficeri mori këtë përgjigje: “Zotni komandant, ai nuk asht zogu im, por asht zog malit… Don me shtí në burg edhe zogjt e malit!… U asht bâ mendja burg… burg!…”

Asht shumë e bukur thyerja që i ban autori momenteve torturuese të hetuesisë. At Zefi thirret kohë e pa kohë për të hetue një ngjarje kur ai ka qenë prift në një kishë të malësisë. E rrahin barbarisht për të tregue gjana që as i njeh as s’ka se si ti dijë. E shkapetin për mure, i ndrydhin duert, e lenë pa fjetë. Por kur ma në fund shkon në qelinë e tij, akull të ftohtë, e shtrihet në shtrat, i vjen ndër kambë një kotele që asht e gardianit të burgut. Kafsha mundohet t’ia ngrohë kambët kallkan. Krijohet një marrëdhënie e ngushtë midis njeriut dhe kafshës. Hetuesit-njerëz e torturojnë, kafsha i bahet shok në fatkeqësi.

Po e mbyll ilustrimin e këtij mjeti të bukur artistik me një episod tjetër që më ka lanë mbresë. Autori na çon në kampin e Shën Vasisë në Sarandë. I randë dhe torturues si të gjitha kampet e punës. Asht natë dhe At Zefin nuk e zë gjumi. Dëgjon diku larg

kumbimin e disa kambanave. Asht prag krishtlindjesh. I bajnë veshët apo asht një jehonë iluzive? Del jashtë tue u justifikue, para rojeve, se ka nevojë të shkojë në banjë. Jehona nuk dëgjohet ma. Shkon sërish të flejë, por përsëri ajo jehonë kambanash. Nuk u beson veshëve. Del përsëri jashtë dhe prapë nuk dëgjon gja. Autori ia ka arritun qëllimit. Asht fundi i viteve ’80, pragu i ndryshimeve të mëdha. Nuk e di nëse asht një trillim artistik apo i vërtetë ai kumbim kambanash (përballë kampit ishte Korfuzi mbushë me kisha), por unë dëshiroj ta komentoj këtë episod si një paralajmërim simbolik të asaj që do të vinte: lirimin e të burgosurve, por ç’asht ma e rëndësishmja, lirimin e kishës dhe të fesë në këtë vend.

* * *

At Zefi qe një historian e publicist shumë i angazhuem në vitet e fundit. Botoi një libër ku shpalosi mendimet e tij për fatet e demokracisë shqiptare, botoi shkrime për ta vendosur historinë në vendin e vet me të vërteta të pa censurueme, shkruejti një numër portretesh për figura historike, sidomos për ma të mëdhenjtë françeskanë. Ai u ba kështu një nga lëvruesit ma të dalluem dhe realistë të kujtimeve, të veprave letrare, të publicistikës. Dhe me të drejtë meritoi titujt më të naltë “Nderi i kombit” dhe “Penda e artë”. Meritoi edhe atë nderim të madh që i bani shteti, kisha e populli i Shkodrës në përcjelljen për në banesën e fundit. Ai do të mbetet në kujtesën e brezave.

Share

Share

Nga Hysni Syla, Mitrovicë/

Në Mitrovicë, nën përkujdesin e kryetarit të Komunës, Agim Bahtiri të organizuar nga Lidhja e Historianëve të Kosovës “Ali Hadri” dega Mitrovicë, dhe TV MITROVICA, në prani të një numri të madh pjesëmarrësish, që kishin ardhur nga e tërë Kosova, Shqipëria e Mali i Zi, është shënuar  100 vjetori i lindjes së atdhetarit të devotshëm, intelektualit të shquar dhe gazetarit të njohur, Dr. Xhelal Mitrovica. Në tubim ishin edhe tri vajzat dhe djali i tij, që jetojnë në Kanada, Belgjikë, Shqipëri e gjetiu.

Nënkryetari i Komunës, Safet Kamberi, falënderoi në mënyrë të veçantë pinjollët e atdhetarit dhe intelektualit Dr. Xhelal Mitrovica që kishin ardhur nga shtete të ndryshme të botës në Mitrovicë, disa prej tyre për herë të parë, për të marrë pjesë në shënimin e 100 vjetorit të lindjes së babit të tyre.

Për nënkryetarin Kamberi, Dr. Xhelali, por edhe i ati Dervishi, dhe të tjerët, ishin atdhetarë të devotshëm dhe të përkushtuar për të ndihmuar me të gjitha forcat avancimin e çështjes mbarëkombëtare.

“Dr. Xhelal Mitrovica, së bashku me disa intelektualë tjerë, si: Xhafer Deva, Rexhep Mitrovica, Bedri Pejani, Bedri Gjinaj, Ago Agaj, Tafil Boletini, Ymer Lutfiu, Kudret Kokoshi, Gjon Logoreci, Ferat Draga, Vehbi Frashëri, Ali Draga, Pajazit Boletini, Shaban Mustafa e të tjerë, ndër të tjera u angazhua me tërë qenien për organizimin e pushtetit lokal e administratën në gjuhën shqipe, për hapjen e shkollave shqipe në Prefekturën e Mitrovicës (Mitrovicë, Vushtrri, Podujevë e Pazar të Ri – Novi Pzari i sotëm). Ishte shumë dinamik, prandaj përcillte dhe ndihmonte çdo aktivitet me karakter politik, kulturor, arsimor etj”, tha ndër të tjera nënkryetari Kamberi.

Ai i njoftoi pjesëmarrësit në tubim se komuna e ka emërtuar një rrugë me emrin e Dr. Xhelal Mitrovicës, ndërsa kryetari Bahtiri i ka propozua Presidentit të Kosovës, Hashim Thaçi, ta dekorojë këtë atdhetar të devotshëm.

Intelektuali dhe shkrimtari i njohur mitrovicas, që ka merita të mëdha për ndriçimin e shumë figurave të shquara nga Mitrovica, që kanë dhënë gjithçka për çështjen kombëtare, Fazli Hajrizi, tha fillimisht se shumë ngjarje me rëndësi kombëtare e jetike për popullin shqiptar fillimin e përfundimin e tyre e kanë pasur pikërisht në Mitrovicë dhe në rrethinat e saj. Këto ngjarje, sipas tij kanë pasur si protagonistë atdhetarë të shquar, kundërshtarë të përjetshëm të pushtuesve të huaj, sidomos atij osman e serb. Patriotët e intelektualë të këtij mjedisi kanë qenë dalëzotës të flakët e të mençur të të drejtave kombëtare dhe virtyteve shqiptare, të lirisë dhe demokracisë.

“Në historinë kombëtare shqiptare janë të njohura personalitete të shquara që mbajnë si mbiemër emrin e qytetit MITROVICA, si: major Dervish Mitrovica, delegat në Kuvendin e Vlorës (1912), qarkkomandant i xhandarmërisë në Shkodër në Qeverinë e Fan Nolit (1924); Rexhep Mitrovica, firmëtar i Shpalljes së Pavarësisë, ministër i Arsimit e kryeministër i Shqipërisë; Dr. Xhelal Mitrovica, sekretar i “Lidhjes Popullore Shqiptare” (1941), drejtor i Radio Prishtinës (1941), mësimdhënës në Gjimnazin “Sami Frashëri në Prishtinë, përfaqësues i Mitrovicës në Parlamentin e Shqipërisë (1943-44). gazetar i spikatur; Shejh Muharrem Mitrovica, veprimtar i devotshëm i çështjes kombëtare e fetare, pjesëtar i tarikatit Sa’adi, kryetar i Organizatës “Drita”, bashkëpunëtor i revistës “Njeriu”; Muharrem Mitrovica, nënprefekt i Mitrovicës, patriot i dalluar, i burgosur në Pejë në Kullën e Sheremetit, i vrarë në mënyrë mizore më 11 gusht 1946 dhe i varrosur në vendin e quajtur “Gropat e zeza”; Kimete Mitrovica, vajza e Xhelal Mitrovicës, e cila jeton në Bruksel, veprimtare e dalluar bashkë me të shoqin Idriz Basha, bashkëpunëtore e rregullt e gazetës “Koha e jonë” që u botua gjatë periudhës 1962-1992; Rexhep Mitrovica – i Riu (1959), sot njëri ndër artistët me famë botërore, aktor në Teatrin e Komedisë në Paris, Dervish Xhelal Mitrovica, sot një personalitet i njohur në Kanada e të tjerë”, tha profesor Hajrizi..

Sipas tij, Dr. Xhelal Mitrovica ka qenë sekretar i Komitetit “Mbrojtja Kombëtare Shqiptare e Kosovës” e pastaj edhe anëtar i“Lidhjes Popullore Shqiptare” themeluar në gusht të vitit 1941 në Mitrovicë, nëpunës i përgjithshëm me shërbim në Prizren (korrik 1941), drejtor i Radio Prishtinës dhe mësimdhënës në Gjimnazin, përkatësisht në Normalen “Sami Frashëri” në Prishtinë gjatë Luftës së Dytë Botërore, pjesëmarrës në Lidhjen e Dytë të Prizrenit (shtator 1943), sekretar i Komitetit (KEP) i zgjedhur në mbledhjen e Kuvendit Kombëtar më 6 tetor 1943, deputet i Mitrovicës në Parlamentin e Shqipërisë (18 korrik – 28 gusht 1944) në qeverinë e Fiqri Dinës, njëri ndër gazetarët më të sprovuar e më të mirë të kohës, bashkëpunëtor në të përkohshmet “Kosova”, “Lidhja e Dytë e Prizrenit”, organ i Komitetit Lidhja II e Prizrenit, “Bashkimi i Kombit”, Koha e Jonë”, drejtues  i gazetave “Vatra Shqiptare” dhe “Buletini i Lidhjes së Shqiptarëve” në Australi etj.

“Xhelal Mitrovica u lind më 14 shtator të vitit 1916, në Mitrovicë në një familje bujare e atdhetare me prejardhje nga Pazari i Ri (Jeni Pazari). Dr. Xhelal Dervish Mitrovica, ishte patriot i shkëlqyer i kombit shqiptar i cili punoi e luftoi tërë jetën për një Shqipëri të lirë, të bashkuar si komb në Europën demokratike, dhe ishte orator e poliglot që mahniste me dijet dhe kulturën, një ndër gazetarët më të njohur në kohën e vet. I ati i tij, Dervish Mitrovica, oficer i shkolluar, arsimdashës i flaktë, politikan, patriot i kulluar, bashkëluftëtar dhe bashkëmendimtar i Hasan Prishtinës, Isa Boletinit, Bajram Currit, Mustafa Krujës, Tafil Boletinit, Rexhep Mitrovicës, Azem e Shotë Galicës, kundërshtar i rreptë e luftëtar i pa kompromis i politikës serbe, ishte i lindur në Pazarin e Ri, por që nga mosha e re e kishte lidhur jetën me qytetin buzë Ibrit (Angrin e lashtë). Duke qenë se jetonte në Mitrovicë dhe ishte i lidhur me tërë qenien e tij me këtë mjedis që e donte dhe e admironte shumë, e mori për mbiemër emrin e qytetit – Mitrovica. Xhelal Mitrovica, pa mbushur moshën trevjeçare prindërit e tij migruan në Shqipëri (Shkodër). Aty në Shkodër, e kaloi fëmijërinë e hershme, ku i vijoi mësimet në shkollën Severiane. Në fillim të vitit 1925, disa muaj qëndroi me familjen e tij në Itali, për të kaluar pastaj në Zarë (Dalmaci të Kroacisë), ku përfundoi filloren dhe Gjimnazin. Ishte njëri ndër nxënësit më të zgjuar e më të talentuar. I etshëm për dije dhe me qëllim që t’i thellojë e zgjerojë njohuritë, në mesin e viteve ’30 shkoi në Itali, ku studioi për drejtësi në Universitetin e Bolonjës. Mori edhe gradën shkencore “Doktor i shkencave juridike”. U kthye në Shqipëri, ku u mor kryesisht me gazetari, me çështjet e përparimit të atdheut e të popullit të tij. Bashkëpunoi me dhjetëra gazeta të kohës dhe u shqua si njëri ndër publicistët më të talentuar.  Bëri emër sidomos në gazetat “Kosova”, “Lidhja e Dytë e Prizrenit”, “Bashkimi i Kombit”, Koha e Jonë” etj.”, tha tutje profesor Hajrizi.

Ai i njoftoi të pranishmit se në mesin e prillit të vitit 1941, kur Mbretëria Jugosllave kapitulloi, Dr. Xhelal Mitrovica, i cili atëbotë ishte sekretar i Komiteti “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”, bashkë me Bedri Pejanin – kryetar, Rexhep Mitrovicën – nënkryetar, anëtarët: Ibrahim Gjakova, Tafil Boletini, Qerim Begolli, Shaqir Curri, Qemajl Prishtina, Rexhep Krasniqi, Tahir Zajmi e të tjerë, erdhi në vendlindjen e tij, në Mitrovicë.

“Në mesin e vitit 1941, Dr. Xhelal Mitrovica u emërua drejtor i Radio Prishtinës. Në vitin shkollor 1942/43, ai u angazhua edhe si mësimdhënës në Gjimnazin, përkatësisht Shkollën Normale “Sami Frashëri” në Prishtinë, ku jepte lëndën mësimore Elementet e së drejtës ekonomike me nga dy orë në javë. Më 6 tetor 1943, në mbledhjen e Kuvendit Kombëtar, Dr. Xhelal Mitrovica u zgjodh sekretar i Komitetit (KEP). Po në këtë kohë u zgjodh përfaqësues i Mitrovicës në Parlamentin e Shqipërisë, ministër për propagandë. Në një fjalim të tij, ndër të tjera, thotë: “Zani i Shqiptarizmës së krahinës që unë kam nderin këtu me e përfaqësue, po buqet i fuqishëm, atje në fushën e burrave, atje ku luftohet dhe vdiset për Shqipni”, tha ndër të tjera profesor Fazli Hajrizi.

Për disa aspekte të angazhimit politiko-diplomatik të Dr. Xhelal Mitrovicës, foli Prof. Dr. Nexhemdin Spahiu, opinionist i njohur dhe drejtor i RTV Mitrovica. Ai tha se tani kur Kosova po krijon identitetin e vet politik, apo më saktë atë kombëtar, ajo ka nevojë që ta pastroje pluhurin e harresës për figurat më të shquara të saj, të së  kaluarës, të cilët përbëjnë boshtin e këtij identiteti, për të shtuar se  Dr. Xhelal Mitrovica dhe baba i tij Dervish Mitrovica, si dhe daja i tij, Xhafer Deva, janë shtylla kurrizore e identitetit të Kosovës dhe se këta, secili në fushën e vet, i dhanë Kosovës shëndritjen më të madhe në histori, kurse Shqipërisë ia dhanë shkëlqimin e Kosovës.

“Periudha e errët komuniste u përpoq të hidhte baltën dhe pluhurin e harresës, por vepra e tyre po rikthehet tani shumëfish më fuqishëm. Fatkeqësisht, kurrikulumet e shkollave dhe universiteteve tona akoma dominohen me shkrimet e historianëve që ishin shërbëtorë të Enver Hoxha. Është për keqardhje që nxënësit dhe studentët tanë ende e mësojnë historinë e shtrembëruar, por përmes manifestimeve kësisoj, si ky sot, publiku ynë po e mëson të vërtetën historike”, tha ndër të tjera ai.

Për veprimtarinë e suksesshme në gazetari të intelektualit Dr. Xhelal Mitrovica, foli gazetari Hysni Syla. Ai ndër të tjera tha se Xhelal Mitrovica ka lëruar me mjeshtri të gjitha gjinitë e publicistikës dhe ka ngritur probleme madhore që lidhen me çështjen tonë kombëtare: me kulturën, ekonominë, arsimin, politikën, historinë, etj. Ai ishte njëri ndër intelektualët më të fuqishëm në fushën e gazetarisë dhe publicistikës shqiptare, ishte një emblemë e kësaj fushe, drejtues i disa gazetave.

“Dr. Xhelal Mitrovica është një ndër emrat e mëdhenj të gazetarisë (publicistikës) shqiptare. Gazetaria në gjuhën shqipe, siç dihet, fillon me De Radën, vijon me Sami Frashërin, Faik Konicën, Fan Nolin, Nikolla Naçon, Ernest Koliqin, Gjergj Bubanin e të tjerë që punuan me mish e me shpirt nga diaspora e larg atdheut atje, ku kishin emigruar. Ajo u konsolidua me Gjergj Fishtën, Jorgji Meksin, Branko Merxhanin, Vangjel Koçën, Nebil Çikën, Maz’har Sopotin, Dr. Xhelal Mitrovicën e të tjerë. Në kohën e tij Xhelali  dëshmoi se është një intelektual i formuar, me kulturë të gjerë e botëkuptime të avancuara për kohën, një studiues i zellshëm e luftëtar konsekuent për çështjen shqiptare, një politikan i kompletuar e një njohës i shkëlqyeshëm i historisë popullit shqiptar, një analist i hollë i problemeve ndërkombëtare e sidomos atyre ndërballkanike, një njohës i mirë i interesave të fuqive që ndërthureshin në Shqipëri e më gjerë”, tha Syla.

Në vazhdim ai shtoi se Dr. Xhelal Mitrovica si intelektual dhe politikan gjithmonë nxirrte përfundime të qarta dhe të sakta dhe se është fatkeqësi që veprimtaria e tij e madhe dhe e gjerë në gazetarinë shqiptare ka mbetur e panjohur për lexuesin shqiptar. “Etiketimi që iu bë si kundërshtar i ideologjisë komuniste dhe regjimit të Enver Hoxhës ka zhdukur një pjesë të madhe të dokumentacionit të tij. Megjithatë, një pjesë e krijimtarisë së tij publicistike gjendet e përqendruar në disa gazeta, si: Bashkimi i Kombit”, “Kosova”, Lidhja e Dytë e Prizrenit”, “Vatra shqiptare” etj”, përfundoi fjalën e tij Syla.

Ndërkaq, në emër të familjes Mitrovica, ka folur vajza e madhe Lolita Mitrovica-Kupi. Sipas saj, pjesa më e madhe e nacionalistëve sot janë lënë në harresë ose ju është hedhur baltë prej të cilës ende nuk kanë dalë. Ajo ka bërë të ditur se e ka njohur Xhelalin si një bashkëshort dhe baba të dashur, të përkushtuar dhe të interesuar për zhvillimet shoqërore, intelektuale e njerëzore të Kombit shqiptar.

Nënkryetari i komunës, Safet Kamberi ia dorëzoi zonjës Kupi mirënjohjen që ia dedikoi, pas vdekjes, kryetari i komunës së Mitrovicës  Bahtiri dhe Emblemën e Komunës së Mitrovicës.

Iniciatori i shënimit të këtij përvjetori të figurës së madhe të Dr. Xhelal Mitrovicës, profesor Fazli Hajrizi, kishte përgatitur për këtë tubim një dokumentar mbi jetën dhe veprimtarinë e patriotit Mitrovica, duke e ilustruar me fotografi të vjetra të kohës, disa nga të cilat u publikuan për herë të parë.

Në qytetin e Mitrovicës edhe një rrugë u pagëzua me emrin Dr. Xhelal Mitrovica.

Share

Share

NEBIL ÇIKA: DEKORIMI QË NUK MJAFTON*/

 Divjake : Nderohen 82 martire te pushkatuar pa gjygj me 21 tetor 1943 – ne Matjan te rrethit te Lushnjes/

Share

Share

Mitrovicë-Zhabari kremtoi 100 vjetorin e shkollës /

-Në vitin 1996, 80-vjetori i funksionimit të kësaj shkolle është shënuar në fushë, për shkak se okupatori nuk lejonte që shkolla shqipe të punoj dhe të arsimoj breza të ri/

Mitrovicë, 25 Tetor 2016/ Zhabari i Mitrovicës ka shënuar 100 vjetorin e shkollës në fshat, që mbanë emrin e mësuesit të parë, nga po ky fshat, Shaban Idrizi.

Kryetari i komunës,  Agim Bahtiri, i cili mori pjesë në këtë manifestim të rëndësishëm, pasi ju uroj nxënësve dhe arsimtarëve përvjetorin e 100-të shkollës, vlerësoi lartë mësuesin Shaban Idrizi, por edhe të gjithë mësuesit tjerë që kanë punuar në këtë vatër arsimore për kontributin e dhënë.

Drejtoresha e shkollës, foli për punën e madhe që po bëhet në shkollë për edukimin dhe arsimimin e fëmijëve, duke bërë të ditur se nxënësit e kësaj shkolle po arrin suksese të jashtëzakonshme në garat e ndryshme në komunë, vend dhe madje edhe në shtete tjera.

Për rëndësinë e edukimit e arsimit dhe për rrugën e 100 vjeçare të shkollës, si dhe për veprimtarinë e mësuesit Shaban Idrizi, foli shkrimtari dhe intelektuali i shquar mitrovicas, profesor Fazli Hajrizi.

Ai duke folur për kushtet e në të cilat punon sot shkolla, tha se në vitin 1996, 80-vjetori i funksionimit të kësaj shkolle është shënuar në fushë, për shkak se okupatori nuk lejonte që shkolla shqipe të punoj dhe të arsimoj breza të ri.

“Sot kushtet janë shumë më të mira. Shkolla shqipe punon me plane kombëtare në Republikën e lirë të Kosovës, ku institucionet përkujdesen që nxënësit dhe mësimdhënësit të punojnë sa më mirë dhe që cilësia e mësimit të jetë në nivelin e duhur”, tha ndër të tjera profesor Hajrizi.

Për historikun e shkollës folën edhe bashkëfshatarët e mësuesit Shaban Idrizi, Mulla Asllan Murati dhe profesor Bedri Dërvari.

Duke falënderuar për organizimin e këtij shënimi, nipi i Shaban Idrizit, Albion Idrizi, tha se ai dhe familja e tij ndjehen krenar që mësuesi Shaban Idrizi ka përhap dritën e diturisë dhe që ka nxjerr nga analfabetizmi shumë fëmijë që më vonë janë bërë emra të njohur në arsimin shqip e fusha të tjera.

Share

Share

Share

Share

Nga Gëzim Llojdia/

 

Share

Share

Nga Fritz RADOVANI/

Ne Foto:Don Simon JUBANI (1927 – 2011)/

 ■Mbas ramjes së Murit të Berlinit dhe ngjarjeve në Rumani, edhe Shqipnia e mbetun e fundit në Europë filloi që me 14 Janar 1990, kur Rinia Shkodrane mendoi me rrëzue me forcë bustin e diktatorit Stalin, me dhanë shenjat e para se “edhe këtu komunizmi mori fund” me Demostraten e “heshtun” në Sheshin e Deshmorëve…

■Protesta e bame me arkivolin e djalit të vramë Pllum Pllumbaj, me rasen e varrimit të Tij nga Burrat e Malësisë tue fillue nga komiteti i PPSh e deri nder varrezat e Stom Golemit, trandi thëmelet e komitetit qendror, e bani me folë me vete Nexhmije e Ramiz, që as në anderr nuk e kishin pa një turmë Burrash, që ua shtini mneren.

■4 NANDOR 1990, ora 9.00 p. dr…Ishte Java e të vdekunve, që Shkodra nuk i harron…

Shoferi Mark Morana trokiti në deren e Don Simon Jubanit dhe i tha këto fjalë: “Don Simon, Populli asht mbledhë nder vorreza dhe po të pret per Meshë!..” Dhe, Don Simoni shkoi. Kjo ishte Mesha e Parë mbas “Revolucionit Kultural të 1967”, në Kishëzen e vogel të Vorrezave të Rrëmajit, e cila u pat djegë pak vite perpara nga sigurimi komunist…

Shkodra u dynd nder Varreza të Rrëmajit dhe filloi riparimin e Kapelës së djegun…

■Me daten 6 Nandor 1990, Don Simoni u thirrë në Degen e Mbrendshme të Shkodres nga kryetari Çapajev Taçi dhe shefi policisë Dilaver Papare, që e kercnuen per mos me thanë me daten 11 Nandor, Meshen që kishte njoftue Popullin e Shkodres me daten 4.

Don Simoni ishte pergjegjë: “Doni a nuk doni ju, unë Meshen me 11 do ta them!”…

Shkodra nuk këthehej ma mbrapa!

■Me daten 10 Nandor, katet e siperme të apartamenteve perballë Rrëmajit dhe tarracat e tyne ishin të mbushuna me tyta automatikësh dhe armatime. Po ashtu edhe vagonat e trenit që lidheshin me depon e hekurudhës, vlonin nga sampistët… po me 10 Nandor, nuk dij a i ka shkrue në kujtimet e veta sekretaria e PPSh, Maria Gjoni, vizitat e bame tek i Ndjeri Sander Troshani dhe disa familje të tjera në lagjen Ballabane, nga të cilët ajo kerkonte që me u angazhue nder disa gjipsa sigurimi të shtetit per me fotografue dhe me mbajtë shenime per njerzit që do të kalonin nga shkolla Pyjore, rruga Canej e andej nga rruga Skenderbeg…, per me marrë pjesë në Meshen e ditës së diele, ora 11.00 p.dr.

Besoj, nuk e ka harrue pergjegjen që mori ajo dhe shoqnuesi i saj nga Sander Troshani!

■Me daten 10, rreth orës 19 në darkë, më ka thirrë një klerikë që njihshe prej kohësh, Don Zef Hardhija (Simoni), dhe më ka “porositë mos me shkue të dielen në Meshë, mbasi do të rrezikojshe jeten…” I kam thanë: “Unë do të shkoj familjarisht!!”…

Dhe kam shkue e kam marrë pjesë në Meshen që tha Don Simon Jubani…

■Në darkë ka ardhë tek unë një person e më ka tregue zhvillimet e ngjarjeve mbas orës 22.00 të darkës së datës 10 Nandor 1990… Në komitetin e PPSh së Shkodres, ku ishte atë natë roje. “Shkonin e vinin njerëz të besimit të PPSh në komitet dhe takonin sekretarin e komitetit shokun Xhemal Dymylja. Bisedonin dhe merrnin urdhën si me veprue. Asht dhanë urdhen i premë nga Ramiz Alia që gjatë ceremonisë së Meshës, me veprue me armë dhe me ba gjakderdhje mbrenda varrezave, ku do të nderhyjnë edhe sampistët që ishin nder vagona. Po iku kush nga varrezat, nga tarracat e apartamenteve me goditë…

Fiks në ora 23.30 kur isha tue pi kafe me shokun Xhemal, ka ra telefoni i tij dhe, ai ka fillue me folë me shokun Ramiz Alia, të cilit i thonte gjithnjë: “Si urdhnon sh. Ramiz!”. ■Kur mbylli telefonin më tha këto fjalë: “Me urdhën të OKB, neser duhet me u sigurue qetsia e plotë nder Varrezat e Shkodres. Terhiqni të gjitha vendimet e marruna deri tashti, dhe siguroni të mos ngjasi ndonjë e papritun me armë, mbasi do të mbajmë pergjegjsi per veprimet e pakontrollueme… Tashti, më tha mue, merr ketë listë emnore dhe mi thirrë të gjithë këtu. Ai në telefonin e vet dhe unë me të timin, kemi thirrë rreth 150 vetë gjithë naten dhe kemi vazhdue me dhanë udhzime deri kah ora 9 para dreke të së dieles. Ishte fat i madh që nuk ngjau ndonjë akt i pakontrolluem.”

***

■Fjala e Ramiz Alisë në Byronë Politike të K.Q. PPSh, tregon haptas mendimi i tij per Klerin Katolik në vitin 1990: “Në Shkoder Vatikani ka agjenturat e veta…!”

■Don Simoni shkruen: “Spiunat e mbrendshem e të jashtem të paguem nga sigurimi per të më poshtnue e per të ulë rrolin vendimtar që Shkodra ka luejtë në të gjitha aspektet e jetës shoqnore këtu në Shqipninë tonë…, kanë shkrue dhe perhapë fjalen mbrenda dhe jashta Atdheut, se unë paskam kenë i autorizuem nga Ramiz Alia…”

Asht e vertetë se ka qarkullue kjo shpifje, po koha vertetoi se kush ishte Prifti Trim i Shkodres Don Simoni, që mbas vdekjes së Tij nuk la asnjë si veten Trim e të vendosun!

■Asht kenë nisiator per Lirinë e Fjalës dhe të Drejtat e Njeriut me pikpamje Europjane.

Mbas Vepres Madhshtore të Meshës së Parë, me 4 dhe 11 Nandor 1990, Don Simoni asht

i Pari Klerik Katolik Shqiptar, që asht thirrë në Vatikan me u takue me Papen Gjon Pali II, vizitë e cila, asht pasue nga disa Personalitete Botnore në Belgjikë, dy herë nga vetë Administrata Amerikane, Parlamenti Rus, Franca, Gjermania, Italia, Spanja, Stambolli, Kajro, Izraeli dhe shumë institucine jokristjane Botnore.

■Universiteti i San Franciskos në Kaliforni i ka akordue Don Simon Jubanit diplomen “Honoris Causa” si protagonist i “një Epoke të Re në Shqipni”.

Shteti i Miçiganit e ka nderue Don Simonin me një “Special Tribute”.

■Don Simon Jubani ka shkrue: “Ateizmi në Shqipni gjoja e kishte gjetë supernjeriun, Enver Hoxhen, dhe ky donte të fitonte me gjak e terror çka Kisha e kishte fitue me lutje, zotësi, mund e djersë. Dhe si të gjithë tiranët që skllavnuen Popullin e Perëndisë, edhe ky mori mallkimin e Popullit të Zotit, u shtyp si miza dhe perfundoi në koshin e plehut të historisë, e megjithkëte, salvuesit nuk kanë mësue nga historia!..

■Komunizmi na bani edhe ma të famshëm, se na shtoi numurin e Martirëve.”

            Melbourne, 10 Nandor 2016.

Share

Share

Nga Fritz RADOVANI/

 Ne FOTO: 1946- DERA E  BURGUT  TË  KISHËS/

 DOSJA E FUTJES SË ARMËVE NË KISHEN E FRETENVE NË SHKODER/

Duhej zbatue urdhni i qeverisë jugosllave i dhanun me 20 Shkurt 1946: “Si mbas porosisë që kam prej qeverisë sime, të zhdukni Shllakun dhe të shkatrroni kulm e temel çerdhen e Klerit Katolik në Shkodër, me në krye Françeskanët!” Shkruen At Daniel Gjeçaj O.F.M. tek libri “Martirizimi i Kishës Katolike Shqiptare 1944 – 1990” fq. 36, 1993.

Dhe, ja si u mendue dhe veprue nga Enver Hoxha per me realizue këte veper kriminale: Kryetari i Degës së Punëve të Mbrendshme në Shkoder ishte krimineli Zoj Themeli.

• Në ndihmë të tij erdhën nga Tirana, direkt nga Ministria e mbrendshme edhe Hulusi Hako e Dilaver Sadikaj, që do të organizonin futjen e armëve në Kishen e Fretenve.

Kishin marrë edhe disa informacione rreth Françeskanve prej një xhakoni Ndoc Vasili, dhe një agjenti të njohun Tano Banushi, që sillej gjithnjë andej nga Kuvendi…

• Me 10 Nandor 1946, mbas një pretku që kishte ba në Reç ku, ka folë Don Luigj Pici per pafajsinë e klerikëve të pushkatuem me Organizaten “Bashkimi Shqiptar”, e vrasin mbas shpine agjentët e sigurimit, per të cilët shpjegon Atdhetari Caf Jonuzi…

Me daten 12 Nandor, arrestohet At Donat Kurti, Don Anton Muzaj e Don Mark Hasi…

Me 14 nandor 1946 hapet në Shkoder lajmi i zi i vrasjes së Imz. Nikoll Tushës, në Tuz, ku njihej si Atdhetar që me ngritjen e Flamurit të Shqipnisë me Cafo Beg Ulqinin…

• Arrestojnë edhe At Çiprian Nikën, i cili ato ditë interesohej per shkollen në Tiranë.

Të nesermen me 15 Nandor nga dreka shkojnë në mensen e Kuvendit Dulaq Lekiçi dhe Pjerin Kçira, dhe porsa kishte hy At Mati Prennushi, Provinçiali i Françeskanëve, janë drejtue nga Ai dhe i komunikuen se “kishin ardhë per arrestimin e Tij”!… At Matia u çue në kambë dhe i kerkoi hallallin shokëve, mbasi e dinte se nuk shihet ma me ta…

U ngjitën nalt në dhomen e At Matisë, bane kontrollin, e mbasi nuk gjetën asgja ikën në Degën e Mbrendshme (tek shtëpia e Pjeter Çiurçisë) ku baheshin hetimet… Aty ishte në pritje Nesti Kopali, me të cilin u zhvillue hetuesia e Tij, ku vuejti si Krishti prej torturave.

• 15 NANDORI 1946 mbyllet me arrestimin e Fra Ndue Vilës, nga Oroshi i Mirditës, le në 1879. Sherbente në Kishen e Fretenve, i binte kumonëve dhe hapte e mbyllte Kishen e Tyne. I kerkojnë çelsat e Kishës, po Fra Ndou i parapergatitun, nuk i dorzon se “nuk i mbaj unë!”… Pak kush asht torturue si Fra Ndou, shpjegon At Gjolaj, po, si Burrat vendosi me vdekë dhe gjithnjë persëriste: “Armët në Kishë i ka futë vetë sigurimi, se mi kanë kerkue çelsat mue dhe nuk ua kam dhanë.” Ka vdekë në Kuvendin e Arrës së Madhe në vitin 1956, tue persëritë të verteten e “futjes së armëve në Kishen e Fretenve!”

***

• Sigurimit të shtetit i mbetë vetem një mundsi me “sigurue çelsat” per hapjen e Kishës,                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               

me anen e kuzhinjerit të kuvendit Martin Tarri. E arrestojnë Martinin me datën 16, dhe në mengjesin e datës 17 Nandor, rreth orës 2 deri në 3 natën për terr e me shi, shkarkojnë tek Kisha e Fretenve arkat e armëve të përgatituna per me akuzue Fretnit per “mëshefjen nder Elterët e Kishës së Tyne”… Arkat me armë i hapin në mesin e Kishës, dhe atë mengjes thrrasin disa “vizitorë” per me pa tek Kisha “vepren e Klerikëve” per të cilën, jo vetem, që Prelatët u pushkatuen, por pasojat vazhduene me vite të tana…

Per dorzimin e çelsave nga kuzhinjeri Martin Tarri, më ka folë At Vinko Malaj, i Tuzit dhe At Konrrad Gjolaj, të cilët e dinin të sigurt këte veper që në vitin 1946 – 47.

• Shtypi i kohës pasqyron edhe “mendimet e vizitorëve” të asaj kohë, që fatkeqsisht sot sternipave të tyne edhe kjo veper terroriste u quhet “meritë”, ndonse nuk janë pak!
• Me 17 Nandor 1946, rreth orës 04.00 e rrëthojnë Kishën me ushtarë të Ndjekjës, tue mos lanë asnjë njeri me u afrue në ora 05.00 kur thohej mesha e mëngjezit. Atë kohë rrëthohet edhe Kuvendi me të gjithë Françeskanët e xhakojt që ishin aty. Ditën bahen vizita edhe nga autoritetët e organizatat e ndryshme për me pa armët e mëshefuna nga “fretnit”. ●Kuvendi u kthye në burg dhe thirrej “Burgu i Kishës së Fretenve”…
• Kuvendi i Françeskanëve në Gjuhadol ishte burgu ma i mnershëm i komunizmit në Shqipni, e pse jo, i krejt Lindjës komuniste…
• Në darkë rreth orës 20.00 nga hetuesia sjellin tek Kisha Provinçialin At Mati Prennushi, dhe me Ate janë: At Donat Kurti, At Çiprian Nika, At Pal Dodaj, At Aleks Baqli, të gjithë fretën që ishin arrestue. Sillën me pranga në Kishë, ku mbasi vëndosen ndër vendet ku janë “gjetë” armët, afër Eltërit të Shna Ndout dhe të Zemrës së Krishtit, dhe xhirohën në film nga operatorët jugosllavë… Sigurisht, duhej knaqë edhe “regjizori”…
• Ky film jugosllav asht “Dosja 1302/II-A”.

Njëfarë Gjeneral Gjin Marku, perkthyes i Enverit në Beograd kapardisej si Qark komandant. Sekretar i Partisë në ilegalitet ishte Spiro Pano, një kriminel që vriste shokët e vet si të gjithë komunistët me vulën e Frontit, maskës së Partisë. Furrtari Zoi Themeli, mbante furrën ndezë tue shkri pezhgëve në Degën e Punëve të Mbrendshme, ndërsa zv. shef ishte samarxhiu Zoi Shkurti, torturues katil, bashkëpuntorë i kriminelit Petrit Dume në Korçë, kur u mbërthenin njerëzve ndër thembra patkoj. Komisari politik i tyne ishte krimineli Nesti Kopali, i sëmurë patologjik për krime, imoral ashtu si prokurori Aranit Çela. Ligji zbatohej nga Esat Ndreu, Tonin Miloti, Nestan Ujaniku, Misto Bllaci etj., vëlleh endacakë e mushkarë, barijë analfabet, që ua dhanë rasa me pushkatue filozofë, profesorë e ingjenjerë. Asnjeni nuk dijnë me shpjegue se cilës  rracë i përkasin, të gjithë kujtojnë se Tito, Stalini dhe Enveri janë kafshë të përjetëshme që nuk ngordhin kurrë. ●Sejcili në kurset e analfabetëve mendon me vra mësuesin e vet, si Juda. Bardhok Biba, asht i pari që kryen porosinë e Partisë dhe futë armë në Kishën e Oroshit, tue akuzue Imzot Gjinin e Dom Mark Xhanin (sekretar i Abatit të Mirditës), për mëshefje armësh.

Këtij grupi terroristësh të etshëm për gjak i shërben Arif Gjyli, Qamil Gavoçi, Qazim e Fadil Kapisyzi, Rahman Perllaku, Toger Baba, Zija Dibra, Ali Qorri (Bushati), Kasem Troshani, Lilo Zeneli, Thoma Karamello, Mentor Xhemali, Elez Mesi, Dulaç Lekiqi, Vaskë Koleci, Ali Xhunga, Ndrek Nallbani, Jonuz Dini, Xhemal Selimi, Hysni Ndoja, Asllan Lici, Bilo Bregu etj. që pasohej nga grupi i të rinjve Pjerin Kçira, Nush Baba, Lin Çollaku, Alush Bakalli, Gjovalin Mazrreku, Shyqyri Qoku, etj., që fëmijtë e nipat e tyne ishin dhe janë të gjithë bashkë tradhtarë, që edhe sot drejtohen nga oficerët jugosllavë të Pashiqit, Titos e Millosheviqit dhe zbatojnë urdhnat e tyne antishqiptare.

• I vetmi njeri i penduem që kam njohtë në vitin 1982, pjesëmarrës i Sigurimit të Shtetit në këtë vepër të shemtueme asht kenë Zef Bardhoku, i cili më ka tregue krejt mënyrën si kanë hy në Kishë me armë dhe, si i kanë vendosë arkat aty. Tregonte se Fra Ndue Vila, nuk i kishte dhanë çelsat dhe ishte torturue mizorisht. Ai pohonte se dyshohej për armë përsonale ndër fretën… Të pakten kështu i kishin thanë “eprorët”.

Në fund të bisedës, thonte: “Nuk dij sesi, Zoti nuk ka premtue për të gjithë ne që kemi futë armët në Kishë, me na varë Populli katolik në traun e sipërm të derës së Kishës së Shna Ndout, për atë vepër të ultë që kemi ba, tue çue në plumb At Mati Prennushin e At Çiprian Nikën krejt të pafajshëm, e sa të tjerë, me vite të tana në kampet e burgjet e mnershme të shfarosjës ku edhe kanë vdekë. Kur rashë në burg vetë, kishte edhe priftën që më njifnin mirë, e dinin se shka i kam ba klerit dhe më jepnin cigare e bukë që ma shumë më mungonin, pa ua kërkue …”

• Vetëm në muejt fundit të vitit 1946 Sigurimi i Shtetit i drejtuem nga Partia Komuniste, tue krijue proçese fallso gjoja për futje të armëve në Kishë, për formim te “Partisë Demokristjane”, të pakenun kurrë, dhe për organizim të kryengritjes së armatosun të Postribës, më 9 shtator 1946, kur asnjë klerik nuk dinte asgja për këto ngjarje, u arrestuen: Imzot Frano Gjini, Imzot Gjergj Volaj, Imzot Nikoll Deda, At Mati Prennushi, At Çiprian Nika, At Donat Kurti, At Frano Kiri, At Pal Doda, Don Tomë Laca, At Karlo Serreqi, At Çiril Cani, At Filip Mazrreku, Don Pjetër Gruda, Don Mark Xhani, At Augustin Ashiku, At Bernardin Palaj, Don Ndoc Nikaj, Don Ndue Suma, Don Nikoll Mazrreku, Don Jak Zekaj, Don Ded Plani, Don Pal Gjini, Don Ejëll Deda, Don Luigj Prendushi, At Serafin Koda, Don Nikoll Shelqeti, At Gjon Karma S.J. At Mark Harapi S.J. At Florian Berisha S.J. Fratel Gjon Pantalia S.J. Don Anton Muzaj, Don Mark Hasi, Don Nikoll Laskaj, Don Pashko Muzhani, At Gaspër Suma, At Aleks Baqli, Fra Ndue Vila, Fra Zef Pëllumbi, At Mëhill Miraj, At Rrok Gurashi, Don Ndoc Sahatçija etj.
• E cili ka kenë fundi i mnershem i Tyne?!

Askush nuk pergjegjet… Askush nuk di as per të kaluemen e Tyne, as per të sotmen…

Nuk dijnë gja as ata që i çuen në Zallin e Kirit, e as ata që mbi Eshtnat e Tyne ndertuen shtëpijat e banimit per trashigimtarët e vet…, ata mos i gzofshin!

• Talluni me Dosjet talluni!..
• Nuk ka tiran në Botë që nuk ka ngordhë… E, ne kemi pasë fat se ju vritni njenitjetrin!

E mandej, Shqiptarët, kanë edhe një “urim” per ju: “Ata dalshin faret!”…

            Melbourne, 14 Nandor 2016.

Share

Share

Presidentë amerikanë dhe marrdhëniet shqiptare, një retrospektivë nëpërmjet lentes së Xhorxh Tejmzit, fotoreporterit shqiptaro-amerikan të Nju Jork Tajms/

Nga Shefqet Kërcelli/Nga data 8 deri më 21 nëntor 2016, në hollin e katit të dytë të Muzeut Historik Kombëtar është hapur një ekspozitë me fotografi të disa presidentëve amerikanë që kanë bërë historinë e shekullit të XX, në momentet e tyre zyrtare, gjatë bisedave, takimeve apo jetës e kohës së tyre të lirë e intime. “Presidentë amerikanë dhe marrëdhëniet shqiptare” është ekspozita e parë në Shqipëri e Tejmzit, që bën bashkë presidentët, që nga Ruzvelti e deri te Bushi, shoqëruar me përshkrimet e gazetave shqiptare për secilën presidencë amerikane. Xhorxh Tejmz, fotograf për Shtëpinë e Bardhë i New York Times në vitet 1945-1985, ishte një nga fotoreporterët më të shquar të epokës së tij. Ndërkohë që fotografitë e tij janë të njohura në mbarë botën, të paktë janë ata që e dinë se Tejmzi ka rrënjë shqiptare. Natyrisht për vetë afeksionin që ka populli shqiptar ndaj SHBA dhe presidentëve të saj, kjo ekspozitë tepër e vecantë ngjalli kërshërinë e vizitorëve të shumtë që nga dita e parë.  Zoti Tejmz zhvilloi një stil të kundërt me “instiktin e tufës” së fotografëve të shtypit, duke shpërfillur syrin e tij artistik, sensin e tij të hapësirës dhe intimitetin e vecantë me subjektet e tij. “Mendova se është shumë e rëndësishme që të bëhej një lidhje ndërmjet asaj se, çfarë ka qenë jeta e tij, duke u rritur si një emigrant shqiptaro-grek, e deri te fotografimi i presidentëve amerikanë, që i kemi sjellë këtu”, tha Stephanie Tejmz, shkrimtare, vajza e George Tamez, gjatë hapjes së ekspozitës. Dhjetë presidentët e paraqitur në këtë ekspozitë-nga Frenklin D.Ruzvelt deri tek Xhorxh H.W.Bush, dhanë ndihmesën e tyre në formësimin e shekullit të 20-të. Eskpozita vë përballë imazhet e këtyre presidentëve me raportime lajmesh lidhur me ngjarjet ndërkombëtare që kanë qenë të rëndësishme për secilën presidencë. Dhjetra fotografi në celuloidin e Tejmzit, Nikson duke tërhequr çorapet, Karter duke notuar në “vaskën” natyrale të tij, apo imazhi i paharrueshëm i varrezës kombëtare “Arlington”. Fotot e Xh.Tejmz, krijuan një histori pamore të banorëve më të shquar të Washingtonit, në caste triumfi dhe tragjedie, caste të shpengura dhe të ciltra reflektimi e shlodhje. Ndërsa Tejmz fiksonte pamje me aparat, ndarja ndërmjet vendeve kapitaliste dhe komuniste thellohej. Ashtu si edhe me vendin tonë, Shqipërinë. Nëpërmjet kësaj pune identifikohen sesi këto identitete historike u përthyen nën shtypin komunist tonin. “Fotografitë e Tejmz, janë vetëm një pjesë e kësaj ekspozite. Ne kemi një grup të tërë studentësh, të cilët përgjatë verës kanë kërkuar në arkivat e Bibliotekës Kombëtare, gazeta të ndryshme, që nga “Bashkimi”, “Zëri i Popullit”, “Luftëtari”, etj. Pyetja kryesore e kësaj ekspozite është se, si janë formëzuar mendjet tona në vite?”, tha Dr.Lori  E.Amy, Drejtore akademike dhe koordinatore e të drejtave të njeriut “OTTOnomy”. Në një farë mënyre ekspozita shtron një dialog që përfshin vështrimin e të shkuarës për të kuptuar më mirë të ardhmen. Ky kontakt me ngjarje historike që brezi i ri nuk i ka njohur, kërkon prej nesh të kuptojmë se si këto histori kanë formësuar identitete të cilat duhen sendërtuar sërish, kësaj here së bashku për të mbajtur në këmbë komunitetet tona. Ne shpresojmë thellësisht që kjo ekspozitë do hapë një bashkëbisedim që do na lejojë të gjithëve të kapërcejmë kufijtë në mendjet tona, për të folur haptazi dhe me integritet me njëri-tjetrin. Ky është misioni i OTTOnomy, të gjallërojë pëlhurën sociale të grisur nga lufta dhe diktatura, të gjejmë hapësirën tonë të përbashkët për rivendosjen e hallkave që na bashkojnë. Natyrisht cdo ekspozite ka vlerat e veta artistike, ideore dhe kohore. Mund të ishte bërë në vitet ‘90, ‘2000, por dhe tani nuk është vonë. Një vlerësim që unë e shkrova tek libri i përshtypjeve  për vizitorët e saj.

Por cfarë nënkuptojmë përtej përmasave të saj?

Kjo ekspozite interesante është një dallëndyshe e parë, që pasuron larminë e fushave të bashkëpunimit e miqësisë tradicionale midis popullit shqiptar e atij amerikan, përfshi liderët e tij. Është fakt, që pamvarësisht qëndrimeve që ka mbajtur shteti shqiptar në vite, klaneve, fiseve apo grupimeve të ndryshme mes shqiptarëve, përfshi demagogjinë e propogandën komuniste, presidentët amerikanë kanë mbajtur një qëndrim paqësor ndaj popullit shqiptar. Në një farë mënyre na i kanë qarë hallin ose në segmente kohore na kanë lënë në hallet tona, për të mos imponuar zgjidhje të vështira për popullin. Nuk kemi dëgjuar që nga goja e tyre të dalë një fjalë e keqe për shqiptarët, sepse kundërshtarët  tanë do e kishin reklamuar e shfrytëzuar me të madhe, qoftë dhe një fjalë të vetme. Ndërsa historia na tregon se disa presidentë në fillim të shekullit të XX-të dhe në mbyllje të tij, kanë pasur rol determinant në ekzistencën e shtetit shqiptar. Ka pasur një investim mbi shekullor që llogaritet në miliarda dollarë. Nuk dua të zgjatem në këto, sepse opinioni ynë mbarëkombëtar është njohur në një farë mase me kontributin e Washingtonit, Wilsonit, Bushit, Klintonit, e gjithë presidentëve të tjerë amerikanë në dobi të cështjes shqiptare. Në këtë gjeohapësirë lirie që po gëzojnë shqiptarët këtë fillim shekulli, ndihma e këtyre burrave është e pazvëndësueshme. Historikisht, për kushtet e tyre gjeografike fqinjësore, shqiptarët kanë parapëlqyer miqtë larg, kryesisht ata përtej oqeanit. Ëndrra për amerikën i ka shoqëruar bijtë e shqipes, gjithë kohës, pamvarësisht zhvillimeve politiko-ekonomiko-shoqërore. Midis të tjerave cdo shqiptar ka krijuar një vizion, imagjinatë, lidhje, këndvështrim, përshtypje, raport ose kontakt real ose virtual me presidentët e SHBA. Psh. Unë në vitin 1986, duke shërbyer në një repart që mbronte Gjirin e Durrësit,  për një fjalë goje desh hëngra burgun, pasi thashë një fjalë që ulte vigjilencën ushtarake gjatë kalimit tranzit të një kryqëzori amerikan për në Split, në bordin e të cilit ndodhej vetë Presidenti Regan.{Ma shpjeguan ushtarakët amerikanë gjatë stërvitjeve të para në rajonin Durrës-Kavajë, 1992.}. Kuptohet që shqiptaro-amerikanët janë më konkretë në këto lidhje, pasi janë ata që përjetojnë më mirë se kushdo realitetin amerikan, mbi të gjitha janë dhe votues të liderve ose subjekteve partiakë atje. Janë me mijëra shqiptaro-amerikanë që kanë pasur kontakte, biseda, ose kanë mbështetur “x” ose “y’”president me votë ose dollarë. Në shtëpitë ose lokalet e tyre krahas flamujve shqiptarë dhe amerikanë gjen foto apo kujtime nga këto kontakte të paharuara, të cilat ata ja tregojnë me krenari cdo miku. Po të shtojmë këtu dhe dokumetacionin e arkivat e Shtëpisë së Bardhë se si e trajtonin ose vlerësonin popullin shqiptar presidentët e SHBA, libri del një nga studimet më të vyer për kombin shqiptar. Ndaj hapja e kësaj ekspozite më nxiti të hedh një ide më të gjerë, do ishte me fat cdo studjues apo historian shqiptar ose amerikan që do sillte një libër të vecantë: “Shqiptarët në syrin e presidentëve amerikanë”. Kjo kërkon një punë të mirëfilltë shkencore në arkivat amerikane, Librarinë e Kongresit, shqyrtimin e dokumenteve, memo, shkresa zyrtare, opinione, kujtime dhe intervista me shqiptaro-amerikanët, etj. Libri do sillte një tablo të plotë të këtij kujdesi shekullor të liderve e politikës zyrtare të Shëpisë së Bardhë ndaj popullatës shqiptare, përpjekjeve të tyre për liri e prosperitet. Pra, do i kalonte përmasat kohore e përmbajtsore të ekspozitës brilante të Xhorxh Tejmzit.

Nga Roma tek Zoti Trump

Ajo që doja të shtoja dhe që më ngacmoi mendimet ishte koincidenca e hapjes së ekspozitës në ditën e zgjedhjes së presidentit të 45-të të SHBA, zotit Donald Trump. Por, si studjues i historisë ushtarake mëndja shkon më larg. Kam studjuar historitë e gjithë perandorive që kanë sunduar territorin Iliro-arbëror-shqiptar. Natyrisht historia e Romës është më e gjerë, sepse ngërthen një mori zhvillimesh shtetërore, ushtarake, zhvillimesh e dështimesh aktuale për cdo shtet të sotëm. Nuk kam të ngopur me historinë e Romës së lashtë dhe për një fakt tjetër, Iliro-shqiptarët në atë perandori ishin të barabartë me kombet e tjerë, madje nxorrën dhe tre perandorë. Gjatë kontakteve të mija me ushtarakët amerikanë këtyre 25 viteve, krahas detyrave tona, prezantimit të historisë e turizmit të vendit tim, në mënyrë konfidenciale midis të tjerave, i pyesja ushtarakët miq: a e keni studjuar historinë e Romës, me të mirat dhe të këqijat e veta?!  Yes! ma kthenin. Sigurisht që në shkollat ushtarake amerikane, Roma studjohet me imtësi. Këto diskutime dhe studimet e disa liderve ushtarakë zgjeruan njohuritë e mija për strategjinë ushtarake. Roma dështoi për shumë arësye, midis të tjerave një elitë politike e shkëputur nga populli, korrupsioni, shtrirja e legjioneve larg, në pamundësi për të mbrojtur kufijtë e tij, e plot arësye të tjera, të cilat strategët amerikanë i kanë analizuar në të gjitha planet. Pra, Hallet e Amerikës i dinë më mirë ata dhe qytetarët amerikanë. Më qëlloi që të jem në SHBA në kulmin e fushatës zgjedhore. Për shkak të afërsisë së vendin ku qëndroja, ndoqa të dy konventat, atë të republikanëve dhe demokratëve. Njëra më e mirë se tjetra, elokuencë, argumenta, tolerancw, festë. Rezervat e mija ishin kryesisht për cështjet e racizmit dhe lirisë fetare. Duke dëgjuar diskutantët e këtyre konventave bëja dhe krahasimin me atë cfarë ndodh në Shqipëri. I filmova të dy konventat dhe mund t’ja jap falas cdo subjekti politik në Shqipëri. Njëkohësisht takova dhe mjaft shqiptaro-amerikanë. Natyrisht për shkak të situatës dhe afërsisë së zgjedhjeve, biseda i tejkalonte hallet familjare dhe dilte tek kandidati i preferuar, Hillary ose Trump. Thjesht, duke ndenjur me njerzit e mi në NYC ose Konekticat pashë këndvështime të ndryshme. Disa pëlqenin Hillaryn për qëndrimin e Klintonëve ndaj cështjes shqiptare, disa të tjerë donin ndryshim, punonin ditë e natë në ndërtim, madje vëllai im i madh dhe një nga dhëndrat e tij mbanin bluzë me logon e firmës së zotit Trump, “Atlantic”. Ata punonin për kompaninë e zotit Trump, ishin nënkontraktorë të tij. Kështuqë gjatë bisedës kalonin në heshtje cdo argument plus për zonjën Hillary. Me një llogari të thjeshtë matematikore thashë me vete se, votat e miqve të mi shqiptaro-amerikanë janë të ndara gjysëm për gjysëm. I dyzuar sic isha, republikan në bindje, por me një respekt të vecantë për zonjë Klinton, nuk ju imponova askujt për votën. E dinë më mirë ata që jetojnë këtu për kë do votojnë. Pra, jam i sigurt që votat e shqiptarëve janë ndarë 50 me 50 %, në këto zgjedhje. Populli amerikan donte ndryshimin e situatës, të cilën e realizoi nëpërmjet votës. Në këtë zgjidhje vendimtare u bashkua mendimi intelektual, strategjik me votën popullore. Kjo e garanton suksesin dhe jetëgjatësinë e SHBA, si promotor i ekonomisë dhe demokracisë në botë. Në këndvështrimin tim, nëqoftëse Zoti Obama parandaloi rënien e SHBA, zoti Trump do realizojë ringritjen e saj dhe fuqizimin e saj përballë fuqive të tjera botërore. Ndërkohë nëse diskutojmë se a i njeh zoti Trump shqiptarët, as që bëhet fjalë. Jo vetëm prej erudicionit të tij, por dhe prej faktit se shumica e shqiptarëve në NYC dhe rrethina punojnë ose kanë punuar në kompanitë e tij. E njëjta situatë ishte fillimisht dhe me zotin Obama, por më vonë pamë se në sajë të vijimësisë së politikave të Shtëpisë së Bardhë dhe lobimit të shqiptarëve, cdo gjë ndryshoi. Kështu do ndodhë dhe me zotin Trump. Mos harrojmë se fqinjët tanë kanë lobingje më të forta se ne. Gjithashtu mos kujtojmë se rrethi vërtitet rreth ne shqiptarëve ose të presim që uji të rrjedhë vetëm në kanalin tonë. Duhet të shfrytëzojmë të gjitha njohjet, mundësitë, talentin, profesionalizmin dhe aftësitë tona për tju imponuar administratës së zotit Trump. Pra, duhet një strategji e jona që të përfshijë gjithë fushat e bashkëpunimit. Dhe këtë, në radhë të parë e bëjnë shqiptarët dhe shqiptaro-amerikanët e thjeshtë, me integritet moral e profesional, e jo politikanët. Tabani i miqësisë shqiptaro-amerikane i ka rrënjët në popull, në lidhjet e miqësitë e shumta që kanë krijuar shqiptarët përgjatë një shekulli në cdo cep të SHBA, në sajë të punës, intelektit, qytetarisë e ndershmërisë së tyre.

Share